S p i s t r e ś c i
Wstęp
Dojrzałość szkolna - rozważania terminologiczne i teoretyczne
Różne aspekty dojrzałości szkolnej
Dojrzałość emocjonalna
Dojrzałość społeczna
Dojrzałość intelektualna
Narzędzia do badania dojrzałości szkolnej
Zakończenie
Bibliografia
Wstęp
Przygotowanie dziecka do szkoły obejmuje działanie na rzecz dojrzałości szkolnej dzieci - fizycznej, intelektualnej, społecznej i emocjonalnej. Aby osiągnąć sukcesy w szkole, dziecko powinno osiągnąć dojrzałość szkolną.
Dojrzałość - to poziom rozwoju; szkolna - oznacza taki poziom rozwoju, który umożliwia dziecku przekroczenie progu szkoły i sprostaniu zadaniom i obowiązkom stawianym przed nim w szkole.
Dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły - to terminy używane raczej zamiennie i to zarówno w Polsce, jak i w innych krajach.
Rozdział I dotyczy wyjaśnień teoretycznych i terminologicznych uzasadnień dla używania tego pojęcia. Podejmując temat dojrzałości szkolnej należy odpowiedzieć na pytanie: jaki stopień rozwoju fizycznego, intelektualnego, społecznego i emocjonalnego umożliwia dziecku dostosowanie się do wymagań szkoły. Odpowiedź na to pytanie zawiera rozdział II.
Rozdział III zawiera narzędzia do badania dojrzałości szkolnej, które może przeprowadzić każdy nauczyciel dzieci 6-letnich. Warto je zastosować w miarę potrzeb, bo wczesne dostrzeżenie trudności dziecka może wyrównać braki i trudności zaraz na starcie.
W literaturze tematu znalazłam liczne opracowania dotyczące poruszanego problemu.
W pracy niniejszej wykorzystuję publikacje książkowe, artykuły z czasopism pedagogicznych, opracowania internetowe.
Pragnę serdecznie podziękować za uważną lekturę i wnikliwe uwagi dr Ewie Kuczyńskiej.
Dojrzałość szkolna - rozważania terminologiczne i teoretyczne
Zagadnieniu dojrzałości szkolnej (gotowości) badacze - nie tylko polscy, ale również zagraniczni poświęcają w swoich opracowaniach wiele miejsca.
W Niemczech mówi się o schulreife, tj. o dojrzałości szkolnej, w Anglii school readines oznacza gotowość szkolną, francuski l`aptitude a la scolarite mówi o zdolności do podjęcia nauki w szkole, wreszcie rosyjska podgotowka k szkole dotyczy przygotowania do szkoły.
Początkowo terminy te były używane zamiennie. Dopiero u schyłku XX wieku zaczęto rozgraniczać pojęcia gotowości i dojrzałości szkolnej. Podstawą do tego było „zarówno rozumienie samego procesu dojrzewania, jak też roli uczenia się w procesie rozwojowym”. W pierwszym przypadku wychodzi się założenia, że dokonujące się zmiany rozwojowe maja charakter spontaniczny i wiążą się z dojrzewaniem, kierowanie rozwojem przypisuje się tu złożonemu mechanizmowi biologicznemu, jakim jest dojrzewanie, dojrzałość zaś traktuje się jako moment charakteryzujący się wrażliwością na oddziaływania zewnętrzne, które mogą modyfikować i kierunek i dynamikę zmian, jakie zachodzą w rozwoju. W drugim przypadku zakłada się, że istnieje możliwość ćwiczenia, kształtowania pewnych właściwości dziecka, stwarzająca szansę osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Tu więc zwraca się uwagę na moment „przygotowania” czy „gotowości” do podjęcia zadań szkolnych. „Gotowość nie jest stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ja wykształcać”.
W dojrzałości szkolnej brane są pod uwagę dwa momenty: (1) właściwość rozwojowe dziecka i (2) wymagania szkoły. Faktem bezspornym jest, że dzieci nie dojrzewają w tym samym tempie i rytmie, a wymagania szkół nie są jednolite. Procesy dojrzewania i uczenia się są ze sobą silnie powiązane. W wyniku badań ustalone zostały pewne prawidłowości wskazujące na współdziałanie dojrzewania i uczenia się w rozwoju psychicznym dziecka. Oto niektóre z nich:
najłatwiej dziecko uczy się tych czynności, które opierają się na rozwijających się u niego aktualnie formach zachowania,
im bardziej dojrzały jest organizm tym mniej potrzeba ćwiczeń do osiągnięcia sprawności w danym zakresie,
jeżeli dziecko nie osiągnie gotowości rozwojowej, nie daje oznak poprawy lub daje tylko czasową, występuje potrzeba prowadzenia z nim ćwiczeń. Skuteczność ćwiczeń zależy od rozwoju organizmu (dojrzewania, gotowości rozwojowej); a rozwój z kolei od ćwiczeń.
Używając terminu dojrzewanie, rozumiemy go jako „przejawy rozwoju występujące przy wyraźnym braku specyficznych doświadczeń praktycznych (ćwiczenia naśladowania) w przeciwieństwie do tych składników (...), w których rolę decydującą odgrywa doświadczenie”. Termin dojrzewanie odnosi się do wewnętrznych procesów rozrostu, które powodują zmiany w zachowaniu, niezależnie od ćwiczeń i doświadczeń. Warto zgodzić się z poglądem B. Wilgockiej-Okoń, że dziecko dojrzałe biologicznie wcale nie musi być gotowe do podjęcia nauki szkolnej.
„Gotowość w dużej mierze zależy od ćwiczenia odpowiednich funkcji i doświadczenia. Dlatego też mówiąc o przygotowaniu dziecka do szkoły, gdzie ogromną rolę odgrywają właściwe zabiegi wychowawcze, celowe wydaje się używanie terminu „gotowość szkolna”, traktując go rozłącznie w stosunku do terminu „dojrzałości”. Tak więc gotowość szkolną współcześnie rozpatruje się jako proces i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworzących warunki do uczenia się, jako efekt interakcji, „współgry” właściwości dziecka i właściwości szkoły”.
Problem dojrzałości bądź gotowości szkolnej interesował od lat psychologów i pedagogów.
Dojrzałość szkolna wg Szumana to: „osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej”. Według K. Tyborowskiej jest to „moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka”.
Takie rozumienie pojęcia wskazuje, że dziecko w okresie poprzedzającym jego pójście do szkoły, stopniowo osiąga pewien określony poziom rozwoju i że to osiągnięcie jest niezbędnym warunkiem wrażliwości dziecka, na swoisty proces wychowania, nauczania, który nazywamy szkolnym. Możliwość skutecznego nauczania i wychowania zależy między innymi od tego, co w danym wieku dzieci potrafią pojąć i zrozumieć, a co jeszcze przekracza możliwości ich pojmowania, co może pobudzić do umysłowego wysiłku, a co jest w tym wieku mało ciekawe bądź abstrakcyjne.
Dojrzałość szkolna nie jest więc uwarunkowana biologicznie etapem naturalnego rozwoju. Składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej. Dojrzałość do rozpoczęcia nauki w szkole uzależniona jest od wielu czynników, np.
od dotychczasowego trybu życia dziecka,
od tego czy uczęszczało do przedszkola,
czy dorośli zaspokoili jego potrzeby poznawcze i uczuciowe,
czy miało okazję współdziałać z rodzeństwem lub innymi dziećmi w najbliższym otoczeniu,
czy stawiano mu wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społecznie formy zachowania.
M. Pilkiewicz uważa, że „do szkoły dziecko powinno iść przygotowane pod określonym względem, tak aby mogło bez większego wysiłku opanować materiał nauczania w klasie pierwszej”. Wymagania stawiane dziecku, które ma rozpocząć naukę szkolną dotyczą głównie: rozwoju fizycznego, kształtowania się procesów poznawczych oraz dojrzałości społecznej i emocjonalnej.
Wiele uwagi problemowi dojrzałości szkolnej rozumianej jako: rozwój psychiczny, społeczny, fizyczny poświęca F. Holzinger. Udowodnił mianowicie, że dzieci wykazujące znaczne opóźnienie w swym rozwoju intelektualnym, rekrutują na ogół spośród grupy dzieci, których rozwój fizyczny nie sięga poziomu normalnego.
Podobną do S. Szumana teorię opracował W. Okoń, który dojrzałość szkolną (gotowość szkolną) definiuje jako „osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie I”.
Definicja E. Hurlock, według której gotowość do uczenia się - to taki moment w rozwoju kiedy spełnione są trzy kryteria: (1) zainteresowanie dziecka uczeniem się, chęć bycia uczonym i samodzielnego uczenia się, (2) długotrwałość zainteresowania, kontynuowanie zainteresowania pomimo trudności i niepowodzeń, (3) osiąganie postępów w uczeniu się, choćby nieznacznych.
Z kolei naukowcy amerykańscy („Rozwój psychiczny dziecka” Louise Bates Ames, Sidney M. Baker) są zdania, że jeżeli wiek rozwojowy dziecka, określony na podstawie badań testowych, odpowiada jego wiekowi biologicznemu, to powinno ono rozpocząć naukę w klasie pierwszej.
Zaś Raport Krajowego Centrum Klinicznych Programów Dla Niemowląt jednoznacznie stwierdza, że o sukcesie dziecka w szkole decyduje nie tyle nadzwyczajna umiejętność czytania czy znaj mość faktów, ile zbiór cech emocjonalnych i społecznych, takich jak: wiara w siebie, ciekawość, intencjonalność, samokontrola, towarzyskość, umiejętność porozumiewania się, czy umiejętność współdziałania. A to, czy posiadało te umiejętności czy nie, zależy od tego, jak dużo uwagi poświęcili jego rodzice - nauczyciele w przedszkolu - jego edukacji emocjonalnej.
Współczesne ujęcie gotowości szkolnej wg A. Brzezińskiej rozpatrywane jest w kategoriach interakcyjnych; tzn. ujmuje się ją dynamicznie, jako efekt „współgry” właściwości dziecka i właściwości szkoły (ściślej: jej oferty edukacyjnej).
Proces wychowania musi być dopasowany od strony oferty (program klas I - III) do poziomu gotowości potencjalnych odbiorców (dzieci). Należy liczyć się z osobą dziecka, uwzględniając jego aktualny poziom kompetencji, czyli rozpoznawanie sfery aktualnego rozwoju.
Według Lwa S. Wygotskiego wyznacza ją „poziom rozwoju funkcji psychicznych, jaki ukształtował się u dziecka w rezultacie przejścia pewnych już zakończonych cyklów rozwoju”. Drugi to poszukiwanie „miejsc wrażliwych, od których proces wychowania można rozpocząć. Wg Wygotskiego warunkiem koniecznym dobranie trafnej metody postępowania wychowawczego jest rozpoznanie tzw. sfery rozwoju najbliższego. Dotyczy ona tych umiejętności, które dopiero się rozwijają i określa ją „różnica między poziomem rozwiązywania zadań dostępnych pod kierunkiem i przy pomocy dorosłych a poziomem rozwiązywania zadań dostępnych w samodzielnym działaniu.
Takie podwójne nastawienie na osobę wychowawczą czyni wychowanie bardziej podmiotowym w tym sensie także, iż nie tylko kształtuje nowe kompetencje, ale daje możliwość poszerzania poczucia kompetencji, a w efekcie poczucia sprosta, poczucia wpływu na zdarzenia zachodzące wokół jednostki, daje jej poczucie bycia aktorem i kreowania biegu zdarzeń, a nie bycia pionkiem i biernego podlegania otoczeniu.
Jak widać z powyższych rozważań pojęcie dojrzałości, utożsamione przez niektórych autorów z gotowością szkolną jest niezwykle złożone a opracowując rozważany temat pracy, przyjęłam określenie dojrzałości szkolnej.
Podsumowaniem i uogólnieniem wszystkich definicji niech będzie ujęcie A. Szemińskiej, zdaniem której na dojrzałość szkolną, składa się:
rozwój procesów poznawczych i sprawności naukowych, które umożliwiają opanowanie, bez specjalnych trudności,
rozwój społeczny i emocjonalny (ogólna postawa wobec otaczającego świata),
zasób umiejętności i wiadomości stanowiących podstawę do nauki w klasie pierwszej.
Oceniając poziom dojrzałości, nie należy tych elementów oceniać selektywnie, lecz w ujęciu globalnym, nie pomijając żadnego z nich.
Różne aspekty dojrzałości szkolnej
Dojrzałość szkolna - czyli stan dziecka, który pozwala mu rozpocząć naukę w klasie pierwszej szkoły podstawowej, doczekała się wielu definicji, które pozwalają wyodrębnić z nich wiele wspólnych cech. Badania prowadzone w kierunku poszczególnych czynników ułatwiających przystosowanie do podjęcia roli ucznia, doprowadziły do powstania wieloaspektowego ujęcia dojrzałości szkolnej.
Szczegółową definicję zakresu dojrzałości szkolnej proponuje, wskazując w poszczególnych sferach rozwoju te warunki, które muszą być spełnione aby dziecko bez trudu realizowało program szkolny.
Strukturę tę przedstawia schemat 1.
SFERA FIZYCZNA wzrost i ciężar ciała, sprawność motoryczna
funkcje zmysłowe, stan zdrowia
SFERA UMYSŁOWA rozumienie symboli, orientacja w świecie
opanowanie wiedzy, operacje umysłowe
SFERA SPOŁECZNA poczucie obowiązku, kontakty społeczne
zbiorowe współdziałanie, samopoczucie w grupie
SFERA EMOCJONALNA kierowanie uczuciami, uzewnętrznianie uczuć
zmiany w nasileniu uczuć
SFERA WOLICJONALNA wytrwałość w pracy, celowa działalność
podejmowanie inicjatyw,
doprowadzenie podjętych zadań do końca
Rozwój we wszystkich wymienionych sferach nie zawsze następuje u każdego człowieka. Zadaniem edukacji przedszkolnej jest wspomaganie rozwoju dziecka we wszystkich sferach. G. Bigda i G. Grabowska zwracają uwagę na dużą rolę sprawności poszczególnych analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinetyczno - kinestetycznego.
Dojrzałość szkolna obejmuje fizyczny i psychiczny rozwój dziecka. Możemy wyróżnić dojrzałość szkolną, fizyczną, umysłową, społeczną i emocjonalną.
Dojrzałość fizyczna, wiążąca się ze zdrowiem dziecka oraz ogólną sprawnością organizmu, w dużym stopniu warunkuje dojrzałość umysłową i społeczną. Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej jest: dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenie, sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych, ogólna sprawność ruchowa i manualna, związana z dobrą orientacją przestrzenną, koordynacją i pamięcią wzrokowo-ruchowo-słuchową, równowaga nerwowa (warunek zdrowia psychicznego i osiągnięcia dojrzałości uczuciowej) umożliwia dziecku opanowanie reakcji uczuciowych, ruchliwości a przede wszystkim - wraz z dojrzałością społeczną - będzie decydować o jego zdolności przystosowania się do nowych warunków.
Dojrzałość fizyczna warunkuje dojrzałość psychomotoryczną dziecka i ma wpływ na orientację w przestrzeni, koordynację ruchową i wzrokowo-ruchowo-słuchową, zręczność, sprawność ruchów rąk, opanowanie ruchów narzędziowych (praksji), umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych, umiejętność wykonywania ruchów ciągłych (przy łączeniu elementów graficznych), zdolność utrzymania kierunku ruchu (rysowania elementów wzdłuż linii poziomej).
Podstawowym elementem dojrzałości psychoruchowej jest umiejętność przetwarzania statycznego obrazu graficznego (liter, wyrazów) na obszar dźwiękowy (głosek, słów) oraz tych obrazów na obraz ruchu.
Dziecko umysłowo dojrzałe do nauki szkolnej:
chce się już uczyć,
interesuje się czytaniem i pisaniem,
posługuje się mową w sposób zrozumiały dla otoczenia, a także poprawny pod względem gramatycznym i dźwiękowym,
prawidłowo rozumie mowę innych,
opanowało w określonym zakresie umiejętność czytania,
pragnie dowiadywać się różnych rzeczy od dorosłych,
osiągnęło pewien poziom rozwoju myślenia, wyobraźni i uwagi,
potrafi dokonać analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej,
ma pewien zasób doświadczeń, wyobraźni i wiadomości - pozwalający powiązać znak graficzny z odpowiednim dźwiękiem oraz treścią znana dziecku i będący podstawa do rozwoju mowy i logicznego myślenia, procesów analizy i syntezy, na których opiera się nauczanie czytania, pisania i matematyki w klasie I,
posiada zdolność skupienia uwagi nie tylko na tym co je zainteresuje, ale także na temacie lekcji i na zadaniach wysuniętych przez nauczyciela,
myśli z zadowoleniem i zaciekawieniem o nowych, szkolnych obowiązkach.
Natomiast o dojrzałości emocjonalno - społecznej dziecka świadczy: stopień samodzielności i zaradności, chęć i umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikami i nauczycielem, orientacja i umiejętność przystosowania się do nowego środowiska, równowaga uczuciowa i opanowanie, obowiązkowość, wytrwałość, wiara we własne siły, samoocena, pojmowanie bez lęku, trudnych i nowych działań.
Proces dojrzewania nie zawsze przebiega harmonijnie. Zależy bowiem od cech wrodzonych oraz od bardzo różnych warunków środowiska, kształtujących rozwój dziecka. Mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie to cztery równoległe umiejętności komunikowania się wspierające się rozwojem w rozwoju. Dzieci uczą się języka mówionego bez instrukcji, ale czytania i pisania mogą się nauczyć wtedy, gdy pomogą im dorośli.
Bieżący rok szkolny przyniósł zmiany w prawie oświatowym w wyniku, których dzieci sześcioletnie objęte zostaną obowiązkowym rocznym przygotowaniem - w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej. Na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu zespół pedagogów powołany przez CODN przygotował projekt podstawy programowej edukacji elementarnej, łączącej obecne wychowanie przedszkolne i kształcenie zintegrowane. Wprowadzenie nowej podstawy poprzedzone jest ogólnopolską dyskusją po to by spopularyzować idee leżące u jej podstaw.
Uruchomiono internetowe forum dyskusyjne „Edukacja elementarna”, co umożliwia wymianę poglądów nauczycieli, doradców metodycznych, rodziców i osób zainteresowanych.
Forum stało się miejscem rzeczowej dyskusji, wymiany poglądów, dzielenia się doświadczeniami, spostrzeżeniami, pomysłami jak również wątpliwościami. Przedstawiam wnioski uczestników forum dyskusyjnego zdaniem, których należy:
upowszechnić wychowanie przedszkolne dla dzieci młodszych, ze szczególnym uwzględnieniem środowisk wiejskich,
upowszechnić wśród rodziców wiedzę na temat roli edukacji elementarnej w wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci z różnych środowisk,
uwzględnić w organizacji edukacji elementarnej zadania z zakresu opieki i profilaktyki zdrowotnej,
rozważyć możliwość (tam gdzie są warunki) tworzenia centrów edukacji elementarnej w budynkach przedszkoli,
stworzyć system przepływu informacji zapewniający ciągłość i spójność oddziaływań psychologiczno - pedagogicznych i prozdrowotnych,
przed przyjęciem kandydatów na studia pedagogiczne rozważyć możliwość zastosowania kryteriów predyspozycji osobowościowych,
rozważyć możliwość finansowej pomocy Jednostkom Samorządów Terytorialnych w tworzeniu właściwych warunków do realizacji zadań edukacji elementarnej (baza, dowóz, opieka, wyżywienie, pomoc materialna),
podjąć działania logistyczne dotyczące zmian w prawie oświatowym do realizacji zadań z a kresu edukacji elementarnej (opieka na sześciolatkiem) podczas dowożenia o podczas pobytu w świetlicy).
Taki obraz „dzisiejszych” zmian w edukacji elementarnej rysuje zmiany w sylwetce wizji dziecka dojrzałego do edukacji. Cenne umiejętności i sprawności społeczne, interpersonalne, stoją więc na równi z nauką abecadła, otwartość, ciekawość świata, a więc także elastyczność i zdolność szybkiego reagowania na zmiany jest równie ważna jak działania arytmetyczne.
Zmniejszenie nacisku na rozwój kompetencji poznawczych w edukacji najmłodszych na korzyść kompetencji emocjonalnych, społecznych czy moralnych oraz kwestii nauki języków obcych.
Konieczność podjęcia rozwiązań dotyczących tych wniosków jest niezbędna, szczególnie w kontekście przemian obejmujących nasz kraj w ostatnim czasie.
Dojrzałość emocjonalna
Emocje odgrywają doniosłą rolę w życiu dziecka. Wpływają one na przystosowanie psychiczne i społeczne jednostki przejawiając się w: codziennych przeżyciach dziecka, służą jako forma komunikowania się, wpływają na interakcje społeczne.
Emocje negatywne tj. złość, płacz, gniew mogą zakłócać czynności umysłowe, sprawności motoryczne, wpływają na ogólne samopoczucie dziecka.
Często powtarzające się reakcje emocjonalne przekształcają się w nawyki.
Rozwój emocjonalny przebiega podobnie u wszystkich dzieci według określonych prawidłowości, zachodzą jednak indywidualne różnice. W rezultacie różne bodźce mogą wywołać podobne emocje, a reakcje na tą samą emocję mogą być u każdego inne.
Rozwój emocjonalny jest wyznaczony procesami dojrzewania i uczenia się, którego najważniejszych pięć form to: uczenie się metodą prób i błędów, przez naśladownictwo, przez identyfikację, przez warunkowanie, przez ćwiczenia pod kierunkiem.
Aby dziecko rozwijało się emocjonalnie musi mieć zaspokojone potrzeby tj. bezpieczeństwa, więzi z druga osobą, poczucia przynależenia do kogoś, potrzebę doznawanie i jednocześnie okazywania miłości i akceptacji. Prawidłowe zaspokojenie tych potrzeb umożliwia dziecku:
uczenie się różnych sposobów nawiązywania i podtrzymywania więzi z dorosłymi innymi dziećmi,
uczenie się różnych sposobów okazywania swoich uczuć innym ludziom, a więc dziecko uczy się różnych form ekspresji siebie,
kształtowanie się postawy akceptacji i tolerancji wobec innych ludzi - dorosłych i dzieci.
Prawidłowo zaspokojona potrzeba kontaktu emocjonalnego warunkuje efektywność zachowań poznawczych dziecka przede wszystkim w nowych sytuacjach. Taką nową sytuacją i pod względem wymagań intelektualnych i oczekiwań społecznych jest dla dziecka sytuacja rozpoczęcia nauki w szkole.
Stopień zaspokojenia potrzeb emocjonalnych ma niezwykle istotne znaczenie dla wielu płaszczyzn kontaktów dziecka z otoczeniem, dla dalszego rozwoju. Właśnie w tym czasie kształtuje się u dziecka generalna postawa wobec siebie i otoczenia typu obronnego albo też postawa otwarta.
Dziecko kończące etap edukacji przedszkolnej powinno być przede wszystkim przygotowane do uczenia się pod czyimś kierunkiem, do samodzielnej pracy i nauki z pomocą nauczyciela czy rodziców oraz współdziałania w zespole. Powinno posiadać łatwość nawiązywania kontaktów, przestrzegać podstawowych zasad dyscypliny. Brać chętny udział w pracach grupowych. Charakteryzuje się wytrwałością, obowiązkowością i wrażliwością na uwagi innych. Duże znaczenie ma fakt równowagi nerwowej, która umożliwia dziecku opanowanie reakcji emocjonalnych.
Młodszy wiek szkolny będzie bowiem głównie okresem intensywnego rozwoju potrzeb poznawczych. Określa się go nawet jako „wiek rozumu”. Z tego przede wszystkim względu większość problemów dotyczących zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, powinna zostać pozytywnie rozwiązana przed rozpoczęciem nauki w szkole. W przeciwnym wypadku dziecko będzie rozpoczynało naukę obciążone negatywnymi doświadczeniami z okresu przedszkolnego, nie będzie umiało efektywnie radzić sobie w sytuacjach trudnych wywołujących przecież zwykle duży poziom napięcia emocjonalnego. Dlatego ważne jest, by i rodzice i nauczyciele się nie tylko zdawali sobie sprawę, a więc uświadamiali sobie znaczenie prawidłowo zaspokajanych potrzeb emocjonalnych dla wszystkich sfer osobowości dziecka, ale także umieli stworzyć warunki, w których dziecko będzie się uczyło różnych form zaspokajania tych potrzeb i będzie się uczyło - co jest najistotniejsze - różnych sposobów zachowania w sytuacjach trudnych. Najogólniej mówiąc chodzi tu o stwarzanie dziecku warunków do kształtowania się u niego odporności psychicznej.
Dojrzałość emocjonalna i jej znaczenie w uczeniu się matematyki
W nauczaniu matematyki wyjątkową rolę pełnią zadania, rozwiązywanie ich umożliwia:
opanowanie podstawowych pojęć matematycznych,
kształtowanie umiejętności posługiwania się metodami matematycznymi w różnych sytuacjach życiowych,
rozwijanie postawy intelektualnej wyrażającej się w twórczym, logicznym myśleniu, samodzielnym pokonywaniu trudności i matematycznym analizowaniu zjawisk.
Tymczasem jak wynika z badań E. Gruszczyk-Kolczyńskiej efekty kształcenia są zależne od nastawienia dzieci do zadań i sposobu funkcjonowania podczas ich rozwiązywania. Dla dzieci, które miały nadmierne trudności w uczeniu się matematyki, zadania zmieniają swój sens. Stają się sytuacją nieznośną emocjonalnie, przed którą należy się bronić, łatwo poddają się frustracji.
Emocje decydują o tym, jakie nastawienie ma dziecko do zadania, czy zechce podjąć trud rozwiązywania czy też będzie się przed zadaniem bronić. Dzieci mogą rozwiązywać zadania samodzielnie, wywołane do tablicy wówczas na trudność zawartą w zadaniu nakładają się dodatkowe utrudnienia: obawa przed ośmieszeniem, nieprzyjemności związane ze złą oceną, świadomość porażki.
Funkcjonowanie dzieci podczas rozwiązywania zadań matematycznych zależy od następujących czynników:
Treść zadania i sposób zapoznania się z zadaniem;
Społecznych warunków rozwiązywania (w jaki sposób rozwiązuje się zdanie czy samodzielnie, zespołowo, grupowo);
Cech osobowości rozwiązującego (stan motywacji, dojrzałość emocjonalna, nastawienie do pokonywania trudności, nawyki, poziom wiadomości i umiejętności);
Pokonywanie trudności stanowi więc integralna część procesu nauczania matematyki, dlatego też dobre efekty w dużej mierze uzależnione są od odporności emocjonalnej, którą należy pielęgnować przez: kształtowanie odporności emocjonalnej, rozwijanie umiejętności społecznych (muszą umieć współpracować z innymi, negocjować warunki, przestrzegać reguł, powiedzieć co je martwi lub cieszy, pełnić rolę ucznia, znać swoje obowiązki i umieć je realizować), wzmacniać twórczą postawę, rozszerzać możliwości umysłowe
Dojrzałość społeczna
Dojrzałość społeczna dziecka w wieku 6-7 lat przejawia się przede wszystkim w uzyskaniu niezależności fizycznej, emocjonalnej i społecznej od innych ludzi, objawiające się gotowością do bardziej samodzielnego kierowania własnym postępowaniem i odpowiedzialnością za własne zachowanie.
W okresie przedszkolnym rozwój dziecka przebiega w dwóch rodzajach środowisk - w rodzinie i w przedszkolu. W rodzinie głównie matka i ojciec dbają o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, w przedszkolu obok nowego dorosłego - nauczycielki pojawia się grupa rówieśników. Do tych podstawowych potrzeb, których zaspokojenie jest niezbędne, aby dziecko mogło się prawidłowo fizycznie i psychicznie rozwijać, należą potrzeby fizjologiczne, potrzeba kontaktu emocjonalnego i potrzeba poznawcza.
Rodzina i przedszkole maja ważne zadanie w odniesieniu do zaspokajania potrzeb dziecka i kształtowania jego dojrzałości szkolnej.
Rozwój dziecka powinien przebiegać w bogatym, zróżnicowanym środowisku dziecka czyli rodzinie i przedszkolu. Umożliwiając mu podejmowanie działań na różnorodnych przedmiotach w różnorodnych sytuacjach i uczenie się nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi (dorosłymi i dziećmi) w różnorodnych sytuacjach społecznych. W działaniach dziecka powinny dominować także czynności, tj.: poszukiwanie, eksperymentowanie, próbowanie, dopytywanie się, a nie naśladowanie kogoś, działanie na polecenie, według instrukcji czy podanego wzoru. Chodzi więc o stopniowe przygotowanie dziecka do samodzielnego uczenia się i do pracy.
Aby dziecko mogło umysłowo i społecznie dobrze się rozwijać i wynosić korzyści z każdej nowej sytuacji musi mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa i emocjonalnej więzi z osobą dorosłą. Zarówno w rodzinie jak i w przedszkolu poczucie bezpieczeństwa i pewności na płaszczyźnie emocjonalnej daje dziecku odwagę w poznawaniu otoczenia zarówno fizycznego jak i społecznego. Jednocześnie jednak dla prawidłowego rozwoju, przede wszystkim samodzielności, konieczny jest dopływ informacji z zewnątrz o bezpośrednich skutkach i dalszych konsekwencjach podejmowanych działań.
Uspołecznienie dziecka na pograniczu przedszkola i szkoły i osiągnięcie przez nie dojrzałości społecznej dokonuje się także przez osobę nauczyciela. Trafność diagnozy pedagogicznej nauczyciela, znajomość każdego dziecka, zrozumienie jego zachowań i motywów postępowania. Taka diagnoza będzie stanowiła podstawę opracowania planu oddziaływania wychowawczego, trafnego doboru metod i form pracy z dziećmi.
Szczególną rolę w rozwoju społecznym dzieci spełniają zabawy tematyczne, których treścią są stosunki między ludźmi. Wartość tych zabaw przejawia się w przyjmowaniu określonych ról i spełnianiu ich w czasie trwania zabawy, gdyż wymagają uświadomienia i przestrzegania norm i zasad postępowania, współdziałania i współpracy między dziećmi. Wtedy właśnie powstają sytuacje sprzyjające kształtowaniu wytrwałości, cierpliwości, życzliwości, chęci niesienia pomocy oraz utrzymaniu ładu i porządku. Identyfikowanie się z postawą naśladowania w zabawie ogromnie pomaga w przezwyciężaniu dziecięcego egocentryzmu. Odtwarzanie przez dzieci sytuacji z życia i działalności dorosłych, przyswojenia sobie ich sposobów postępowania i myślenia.
Czynności samoobsługowe są bardzo ważne w osiągnięciu dojrzałości przez dziecko, stwarzają wiele okazji do współdziałania, spieszenia z pomocą, wyręczenia innych. Rozwijają samodzielność dzieci i umiejętność działania w zespole, kształtują poczucie odpowiedzialności za podjęte zadania, motywację do porozumiewania się między sobą i z dorosłymi, a przede wszystkim uczą samodzielności i zaradności.
Oferty edukacyjne dla dzieci powinny zawierać tematy z życia społecznego, dostarczając pozytywnych wzorców, wyjaśniając takie pojęcia jak: koleżeństwo, wrażliwość, życzliwość.
Potrzebna jest także szeroka współpraca przedszkola z rodzicami. Prawidłowe postawy rodziców sprzyjają wytwarzaniu prawidłowych więzi uczuciowych z dzieckiem oraz zapewniają płaszczyznę do uczestnictwa w życiu rodzinnym i społecznym.
O osiągnięciu przez dziecko dojrzałości społeczno-emocjonalnej świadczą:
chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami jak również z nauczycielami,
samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
orientacja i umiejętność przystosowania się do nowego środowiska,
równowaga uczuciowa - zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie,
wrażliwość na potrzeby innych,
obowiązkowość, wytrwałość, sumienność w zlecanych zadaniach,
wiara w siebie, niezniechęcanie się trudnościami,
samokontrola swego zachowania i wykonywanej pracy,
umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela,
adekwatność samooceny,
podejmowanie bez lęku trudnych i nowych działań.
Dojrzałość intelektualna
Dziecko dojrzałe w sferze intelektualnej: przejawia aktywność poznawczą, zainteresowane jest tym, co je otacza, wykazuje chęć do nauki czytania, pisania, matematyki, posługuje się mowa poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym, w sposób zrozumiały, logiczny przekazuje swoje myśli, wypowiada się na temat swoich przeżyć oraz formułuje poprawnie własne sądy, koncentruje przez dłuższy czas uwagę na określonym temacie, łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, informacje, wykorzystuje posiadaną wiedze w praktyce, różnicuje, porównuje, odtwarza figury geometryczna, odróżnia kierunki, położenie, a także proporcje odwzorowywanych form, graficznych, zapamiętuje proste melodie, rymowanki, przeprowadza analizę i syntezę liter/głosek, sylab odwzorowuje, czyta proste wyrazy, zna podstawowe pojęcia matematyczne.
W osiągnięciu dojrzałości intelektualnej bardzo ważną role odgrywa czytanie i pisanie. Dojrzałość do nauki czytania i pisania jest integralna częścią dojrzałości szkolnej. Należy jednak zaznaczyć, że posiada ona swoje specyficzne komponenty związane z faktem, że czytanie i pisanie stanowią formę porozumiewania się językowego oraz, że kodem tego porozumiewania jest pismo, czyli linearny ciąg znaków graficznych rządzących się swoistymi regułami.
Anna Brzezińska zdefiniowała gotowość do czytania i pisania - jako „taki stan w rozwoju dziecka, który charakteryzuje się wrażliwością na znaki, na ich istotę i znaczenie w procesie komunikowania się oraz podatnością na wskazówki ze strony otoczenia dotyczące istoty czytani i pisania”.
Autorka w założonym procesie czytania wyróżnia trzy integralnie ze sobą związane aspekty, tworzące 3 poziomy czytania:
techniczny - kojarzenie grafemów z fonemami i odwrotnie,
semantyczny - zrozumienie zawartych treści ,
krytyczno-twórczy - refleksyjna i krytyczna ocena odczytywanych treści.
Przygotowanie dziecka do opanowania tych umiejętności wymaga rozwoju i doskonalenia: funkcji psychomotorycznych (sprawność analizatorów: wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego, sprawność aparatu artykulacyjnego), procesów poznawczych (w tym głównie myślenia), procesów emocjonalno-motywacyjnych (postawa dziecka wobec konieczności opanowania czytania i pisania).
Na rolę dojrzałości do nauki czytania wskazuje G. Krasowicz-Kupis. Wśród czynników tej dojrzałości wymienia: nastawienie i motywacja, rozwój intelektualny (myślenie operacyjne), rozwój sprawności percepcyjno-motorycznej oraz ich integracja, rozwój mowy i języka, świadomość językowa, świadomość pisma .
Spośród autorów zajmujących się problemem pisania - u dzieci znaczące miejsce zajmuje T. Wróbel.
Z jego definicji wynika, że „Pisanie stanowi pewna całość psychomotoryczną, na którą składają się takie elementy jak: słuchowe wydzielanie głoski, znalezienie jej odpowiednika literowego, zapamiętanie litery oraz kolejne rozmieszczenie liter w wyrazie, napisanie litery lub wyrazu, szereg ruchów ręki pod kontrolą i kierownictwem kory mózgowej.
Dojrzałość do nauki matematyki
E. Gruszczyk-Kolczyńska - autorka programu terapii dla dzieci z niepowodzeniami w nauce matematyki zwraca uwagę na przygotowanie dziecka do szkoły w tym także o ukształtowanie dojrzałości do uczenia się matematyki. Zakres dojrzałości do uczenia się matematyki w szkolnych warunkach uzależniony jest od tego, czy dziecko:
opanowało umiejętności składające się na dziecięce liczenie: ma sprawnie liczyć i rozróżniać prawidłowe liczenie od błędnego, umieć ustalać równo liczność (tu i tu jest tyle samo) nie tylko przez policzenie elementów ale i ustawiając je w pary po jednym elemencie z porównywalnych zbiorów, a także wyznaczyć wynik dodawania i odejmowania, licząc na zbiorach zastępczych (na palcach, patyczkach, kamykach), a łatwiejsze przypadki ma już obliczyć w pamięci;
rozumuje operacyjnie na poziomie konkretnym (w zakresie potrzebnym do rozumienia ważniejszych aspektów liczby naturalnej, a także rachowania na poziomie symbolicznym oraz w zakresie koniecznym do rozumienia sensu i pomiaru wielkości ciągłych);
orientuje się w konwencji szkolnych zadań i umie łatwe zadania układać: [posiada zdolność do odrywania się od konkretów i posługiwać się reprezentacyjnymi, symbolicznymi w zakresie pojęć liczbowych (aspekt językowo-symboliczny) działań arytmetycznych (formuła arytmetyczna i jej przekształcanie) i schematu graficznego (grafy strzałkowe, drzewka, tabele, rysunki)];
potrafi rozumnie zachowywać się w sytuacjach trudnych, wymagających wysiłku umysłowego: musi umieć się skupić przez czas dłuższy na konkretnej sytuacji, nie może zbyt łatwi poddawać się frustracji gdy jest mu trochę trudniej, a także ma umieć znosić porażki z przekonaniem, że gdy się postara wszystko będzie układało się lepiej;
umie wykonać złożone czynności pod kontrola wzorku; musi posiadać na tyle sprawne ręce, aby rysować, wycinać z papieru, układać klocki .
Taki zakres dojrzałości do uczenia się matematyki można kształtować bawiąc się z dzieckiem, ucząc je w domu a także prowadząc zajęcia z dziećmi w przedszkolu lub w klasie „0”.
Dojrzałość do uczenia się matematyki w szkole ma wiele wspólnego z nauką czytania i pisania. W jednym i drugim przypadku wymaga się: wysokiego poziomu sprawności percepcyjno motorycznych, prawidłowej koordynacji i dynamiki procesów nerwowych, dojrzałości społeczno-emocjonalnej. Nieco inaczej jest w przypadku zdolności do rozumienia sensu kodowania i dekodowania informacji. W trakcie nauki czytania i pisania dziecko uczy się przekładać język mówiony na język pisany i odwrotnie na podstawie odpowiedzialności pomiędzy kodem graficznym i kodem fonicznym. Inaczej jest w przypadku matematyki. To co dziecko koduje i dekoduje jest od początku mocno nasycone abstrakcją. Liczby zapisane w formie cyfr to złożone pojęcia - pojęciami są takie znaki: +, -, =, <, >, oraz schematy graficzne.
Kodowanie i dekodowanie w nauczaniu matematyki odbywa się więc od samego początku na wysokim poziomie uogólnienia i wymaga operacyjnego rozumowania na poziomie konkretnym.
Dojrzałość do uczenia się matematyki ujmuje się także w kategoriach wrażliwości i podatności. Jeżeli to czego uczy się w szkole jest zrozumiałe i przystępne, dziecko jest podatne na naukę szkolną. W przypadku matematyki wrażliwość to zdolność do samodzielnego rozwiązywania zadań i stosowanie umiejętności matematycznych w sytuacjach życiowych. Zaś podatność na uczenie się matematyki będzie równoznaczna z rozumowaniem tej konwencji logicznej w jakiej przekazywane są treści matematyczne na lekcjach w szkole. Oprócz wrażliwości i podatności dziecko musi być także zdolne do wytrzymania napięć i odporne na pokonywanie trudności typu matematycznego.
Reasumując można powiedzieć, że dojrzałość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole uzależniona jest od poziomu jego ogólnego rozwoju, od osiągnięcia takiego stanu rozwoju fizycznego, emocjonalno-społecznego i intelektualnego, który umożliwia sprostanie obowiązkom szkolnym.
Rodziców, nauczycieli, których niepokoją zbyt małe postępy pociech zachęca się do skorzystania z przeprowadzeni specjalistycznych badań w najbliższej poradni Psychologiczno-Pedagogicznej bądź uczestnictwa dziecka w zajęciach terapii pedagogicznej, psychologicznej, logopedycznej dzięki, którym ma ono szanse wykluczyć słabiej rozwinięte funkcje osiągając odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.
3. Narzędzia
Rozpoczęcie nauki w szkole zapoczątkuje w życiu dziecka nowy, bardzo znaczący czas. Podnieceni i niepokój odczuwają zarówno dzieci jak i ich rodzice. Zdarzają się przypadki niechęci do podjęcia nauki w szkole. Na szczęście większość dzieci rozpoczyna pierwszy dzień w klasie I z ogromna radością. Utrzymanie pozytywnego nastawienia do nauki przez następne lata nie jest sprawą prosta i w dużym stopniu zależy od nauczycieli i rodziców.
Moment rozpoczynania nauki w klasie I jest dla każdego dziecka różny. Poważnym problemem jest różnica wieku dzieci, ponieważ w jednej klasie są dzieci z początku stycznia i końca grudnia tego samego rocznika. To już przerwę miedzy nimi.
W ocenie faktu czy dziecko jest już dojrzałe do nauki szkolnej, bierze się pod uwagę poziom gotowości rozwojowej do ćwiczenia pewnych sprawności i umiejętności oraz poziom rozwoju określonych funkcji psychicznych.
Najbardziej pożądane jest dostosowanie udzielonej pomocy do poziomu funkcjonowania dziecka, która jednocześnie skłania je do samodzielności. Im wcześniej rozpocznie się świadomą pracę nad wspieraniem rozwoju dziecka, tym w przyszłości osiągnie ono wyższy poziom dojrzałości szkolnej.
Zaobserwowane problemy pozwalają na podjęcie odpowiedniej strategii:
Skonstruowanie programu terapeutycznego, dostosowanie odpowiednich metod usprawniających obniżone funkcje. Im szerszy zakres wiedzy osoby wspomagającej rozwój dziecka tym skuteczniejsza pomoc.
W pracy tej przedstawiam narzędzia, które ułatwia nauczycielom konstruowanie programów wspomagających rozwój dziecka i ocenę rozwoju dziecka.
Są to: karty obserwacyjne, testy dojrzałości szkolnej, kwestionariusz do obserwacji dziecka, ocena rozwoju dziecka.
Test dojrzałości szkolnej
Pieczęć szkoły
.................................................................................................................................
Imię i nazwisko dziecka
Daty: |
dzień |
miesiąc |
rok |
Badania |
|
|
|
Urodzenia |
|
|
|
Wiek w latach |
|
|
|
KARTA INFORMACYJNA O BADANYM
(Informacje o warunkach domowych dziecka i zdrowiu)
Kartę wypełnia badający lub osoba pomagająca, na podstawie wywiadu z dzieckiem, z rodzicami i kary zdrowia
Czy dziecko uczęszcza do przedszkola (podkreślić właściwy wyraz);
TAK NIE
w jakim okresie od .................... do .......................
numer przedszkola .................................................
Rodzina
Ojciec lub opiekun Matka lub opiekunka
(podkreślić właściwy wyraz)
Imię i nazwisko .......................................................................................................
Wykształcenie .........................................................................................................
Zawód .....................................................................................................................
Dziecko ma: obydwoje rodziców, jedno z rodziców, nie ma rodziców
(podkreślić właściwe określenie)
Warunki domowe: liczba izb ....... liczba osób ....... liczba rodzeństwa .......
Miejsce dziecka w rodzeństwie: najmłodsze, drugie, trzecie, czwarte z kolei; najstarsze, jedynak (podkreślić właściwy wyraz)
Czy jest w domu radio? TAK NIE
Czy jest w domu telewizor? TAK NIE
Czy dziecko ma własny kąt na książki i zabawki? TAK NIE
(podkreślić właściwy wyraz)
Stan zdrowia dziecka: ∗) dobry, dostateczny, zły (podkreślić właściwy wyraz)
Choroby: przewlekłe (wymienić):
Choroby układu nerwowego: nerwica, psychonerwica, padaczka, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (podkreślić właściwy wyraz lub uzupełnić określeniem nie wymienionym)
Niektóre wskaźniki rozwoju somatycznego:
Waga ............................................................
Wzrost .........................................................
Stan odżywienia ..........................................
KWESTIONARIUSZ DO OBSERWACJI ZACHOWANI SIĘ DZIECKA PODCZAS BADANIA
Imię i nazwisko ucznia ...........................................................................................
Przy każdym punkcie podkreślić tylko jedno określenie: a, b lub c, najlepiej oddające sposób zachowania się dziecka
Rozbiera i ubiera się:
samodzielnie,
z niewielką pomocą,
nie umie się samo ubrać.
Porusza się po szkole:
swobodnie, samodzielnie, nie czekając na instrukcję,
wymaga instrukcji,
nie umie się samodzielnie poruszać, czeka aż ktoś je poprowadzi.
Odłącza się od opiekunów:
z własnej chęci odchodzi od dorosłych i włącza się w grupę rówieśników,
dołącza do kolegów po zachęcie ze strony dorosłych,
nie chce odejść od opiekunów, broni się przed dołączeniem do grupy rówieśników, płacze.
Nawiązuje kontakt z grupą rówieśników:
szybko,
powoli,
nie nawiązuje kontaktu.
Umie korzystać z przyborów szkolnych:
samodzielnie,
wymaga pomocy,
nie umie samodzielnie posługiwać się przyborami szkolnymi.
Dziecko wypełnia polecenie:
natychmiast,
po powtórzeniu,
wymaga indywidualnej pomocy.
Rozumie zadanie:
całkowicie,
po powtórzeniu,
wymaga indywidualnego omówienia zadania.
Uważa podczas badań:
zawsze,
po upomnieniu,
nie uważa.
Pracuje wytrwale:
kończy każdą pracę z własnej woli,
wymaga zachęty do skończenia pracy,
przerywa pracę i nie kończy jej.
Jest samodzielne w wykonywaniu zadań testowych:
zupełnie,
czasem wymaga pomocy,
wymaga ciągłej pomocy.
Zachowuje się w sposób:
zrównoważony (nie budzący zastrzeżeń),
zahamowany (mała aktywność, onieśmielenie, niepewność, lękliwość, izolowanie się od rówieśników),
nadpobudliwy (zbyt swobodne zachowanie się, hałaśliwość, niepodporządkowanie się poleceniom dorosłych).
Charakterystyka zadań
|
Rodzaje zadań |
Numery zadań |
Porównania |
Globalne |
1, 2, 3, 4 |
|
Analityczne |
8, 9, 10, 11, 12 |
|
Abstrakcyjne |
5, 6, 7 |
Analiza i synteza, sprawność ruchowa, orientacje w przestrzeni |
Przedmioty konkretne |
22, 23, 24 |
|
Znaki graficzne |
16, 17, 18, 19, 20, 21 |
|
Figury geometryczne |
13, 14, 15 |
|
Ujmowanie ilości |
26, 27, 28, 29 |
|
Rozumienie mocy zbioru |
25, 41 |
|
Porównywanie zbiorów |
30, 31, 32, 33 |
Rozumienie |
Niedorzeczności na obrazkach |
34, 35, 36, 37, 38, 39, 40 |
|
Historyjki obrazkowe |
42, 43, 44 |
Tabela punktacji ogólnej
Uwaga: Zakreślić punktację osiągnięta przez badane dziecko oraz to postępowanie pedagogiczne, które zamierza się zastosować po badaniach ewentualnie uzupełnić uwagami dodatkowymi.
Wynik punktowy |
Postępowanie pedagogiczne |
35-44 |
Dziecko można uważać za przygotowane do szkoły |
15-34 |
Wskazane, by dziecko znalazło się pod opieką zmierzającą do uzupełnienia zaobserwowanych braków w zakresie intelektualnym, społecznym, zdrowotnym (ognisko przedszkolne lub ukierunkowanie oddziaływań wykonawczych domu) |
8-14 |
Konieczne objęcie dziecka opieką psycho-pedagogiczno-lekarską w ognisku przedszkolnym (kierowanie do badań specjalistycznych, organizowanie reedukacji, gdy istnieje potrzeba) |
0-7 |
Kierowanie dzieci do badań specjalistycznych (poradnie wychowawczo-zawodowe, lekarskie) w celu ustalenia przyczyn niskich wyników badania i sposobów postępowania w ognisku przedszkolnym |
Uwagi o zajęciach przedszkolnych |
Okres trwania zajęć od ................................. do ........................... Postępy dzieci w zakresie rozwoju: Intelektualnego ............................................................................. Społeczno-emocjonalnego ............................................................ Somatycznego ............................................................................... |
Uwaga: Przy kwalifikowaniu dzieci do ognisk przedszkolnych należy brać pod uwagę również poziom społecznego przystosowania dziecka do nowych zadań oraz poziom rozwoju fizycznego i zdrowotnego, który określił lekarz.
KARTA OBSERWACYJNA
DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM (6-LATEK)
Imię i nazwisko dziecka .........................................................................................
Data urodzenia ........................................................................................................
Historia pobytu w placówkach przedszkolnych
.................................................................................................................................
Data rozpoczęcia obserwacji ..................................................................................
ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY
Ogólny rozwój fizyczny:
prawidłowy (harmonijny) .............................................................................
nieprawidłowy (nieharmonijny) ...................................................................
Stan zdrowia dziecka:
bardzo dobry .................................................................................................
zadowalający ................................................................................................
często choruje (na co?) .................................................................................
inny ...............................................................................................................
Ogólna sprawność ruchowa:
bardzo dobra
przeciętna ............
słaba (opis)
Aktywność ruchowa:
w normie
bierna
inna (jaka?)
Sprawność:
manualna: konstruowanie, lepienie, wycinanie, wydzierania
- bardzo dobra
- przeciętna
- słaba (opis)
grafomotoryczna:
- w normie
- obniżone napięcie mięśniowe
- nadmierne napięcie mięśniowe
FUNKCJE WZROKOWE
1. Układanie obrazka z części:
potrafi samodzielnie (z ilu części?)
z pomocą
inne (opis)
Spostrzeganie różnic i podobieństw między obrazkami:
wyodrębnia
z pomocą
inne (opis)
Odwzorowywanie znaków, symboli, kształtów:
prawidłowe
zniekształcone (opis)
Rozpoznawanie liter:
poprawne
niepoprawne (które myli?- opis)
Rozpoznawanie kolorów:
poprawne
niepoprawne (które myli?- opis)
MOWA I FUNKCJE SŁUCHOWE:
1. Mowa spontaniczna:
poprawna pod względem gramatycznym
niepoprawna
2. Rozpoznawanie głosów otoczenia;
prawidłowe
nieprawidłowe (które myli?- opis)
3. Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu:
prawidłowe
nieprawidłowe (które myli?- opis)
Dzielenie wyrazu na sylaby:
poprawnie
niepoprawnie
Wyodrębnianie głosek w wyrazie (nagłos, wygłos, śródgłos):
poprawne
niepoprawne (które myli?- opis)
Tworzenie wyrazów na rozpoczętą głoskę:
poprawnie
niepoprawnie
Wymowa głosek:
poprawna pod względem artykulacyjnym
nieprawidłowa (zamienia głoski - opis)
zniekształcona (deformacja głosek - opis)
Odtwarzanie układu dźwięków (struktury rytmiczne):
poprawne
niepoprawne
Powtarzanie zdań:
poprawnie
niepoprawnie (myli, przestawia, pomija wyrazy - opis)
ROZUMIENIE POJĘĆ MATEATYCZNYCH
1. Orientacja w schemacie własnego ciała:
prawidłowa
nieprawidłowa (opis)
2. Określenie położenia przedmiotów w przestrzeni:
prawidłowe
nieprawidłowe (opis)
3. Liczenie przedmiotów:
poprawne
niepoprawne (pomija, przeskakuje - opis)
4. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 10:
w pamięci
na konkretach
ROZWÓJ EMOCJONALNY
w normie
inne
DODATKOWE SPOSTZREŻENIA I UWAGI NA TEMAT DZIECKA
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Podpis nauczycielki ..............................................
Opracowała mgr Iwona Szymańska
B. Wilgocka-Okoń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003, s. 10
Ibidem, s.12
B. Wilgocka-Okoń, Gotowość szkolna a uczenie się w przedszkolu: „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, nr 2, s. 410
M. Żebrowska (red.) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1985, s. 91
Por. B. Wilgocka-Okoń, Dojrzałość szkolna-czy dojrzałość szkoły-dylematy progu szkolnego, Edukacja nr 1, 1999
A. Brzezińska, Współczesne ujęcie gotowości szkolnej. O pomyślny start ucznia, Biuletyn Informacyjny PTD nr 23, Warszawa 2002.
B. Wilgocka-Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972.
W. Okoń, Słownik Pedagogiczny PWN, Warszawa 1987, s. 209
E. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1960, s. 42
J. Bredek-Monawska, Ocena dojrzałości szkolnej dzieci rozpoczynających naukę, Biuletyn Informacyjny, PTD s. 226
A. Brzezińska, Współczesne ujęcie gotowości szkolnej. O pomyślny start ucznia, Biuletyn Informacyjny PTD nr 23, Warszawa 2002
Por. L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne, Warszawa 1971, s. 541
L.S. Wygotski, Nauczanie a rozwój w wieku przedszkolnym, w: L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne, Warszawa 1971, s. 517
M. Szymańska: Dojrzałość szkolna a podjęcie obowiązku szkolnego. w: O Pomyślny start ucznia w szkole; red. W. Pomykało, Materiały pokonferencyjne, Warszawa 2002, s. 209-210
M. Kociubińska, Analiza dojrzałości szkolnej, Biuletyn Informacyjny PTD 2002, s. 220-221
Ibidem s. 221-222
D. Pacholicka, W trosce o jakość edukacji elementarnej, „Wychowanie w przedszkolu” 2004 nr 2, s. 106-107.
M. Kochan-Wójcik, Forum dyskusyjne „Edukacja elementarna”, „Wychowanie w przedszkolu” 2004 nr 2, s. 67-68.
E.B. Hurlak , Rozwój dziecka, Warszawa 1985, s. 371.
E.B. Hurlak, op. cit., s. 429.
A. Brzezińska:
K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1965, s. 113.
Por. A. Brzezińska - Prace dotyczące warunków rozwoju aktywności twórczej u dziecka w wieku przedszkolnym, „Wychowanie w przedszkolu”, 1984 nr 3 i 5/6
A. Brzezińska, M. Burtowy, Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej, Poznań 1985, s. 75.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, Warszawa 1992, s. 106
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka, Warszawa 1997, s. 179
A. Brzezińska: Rola rodziny i przedszkola w zaspokajaniu potrzeb dziecka i kształtowaniu jego dojrzałości szkolnej w:
A. Brzezińska, op. cit., s. 80.
W. Krawczyk , O społecznym rozwoju sześciolatków „Wychowanie w Przedszkolu” 1998, nr 6, s. 417.
Ibidem s. 419
B. Zakrzewska: Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Warszawa 2003, s. 11.
B. Zakrzewska, Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Warszawa 2003, s. 12.
G. Krasowicz-Kupis, Dojrzałość do nauki czytania i pisania. W: „O pomyślny start ucznia w szkole” pod. red. W. Brejak, Warszawa 2003, s. 49
B. Zakrzewska, Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Warszawa 2003, s. 13
G. Krasowicz-Kupis, Dojrzałość do nauki czytania i pisania, Biuletyn Informacyjny, PTD „O pomyślny start ucznia w szkole” s. 50-51
T. Wróbel, Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, Warszawa 1979, s. 48
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dojrzałość do nauki matematyki i niszczące konsekwencje rozpoczynania edukacji bez takiej dojrzałości, w: „O pomyślny start w szkole” pod. red. W. Brejak, Warszawa 2002 s. 53.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, Warszawa 1992, s. 19-20
Z. Bogdanowska, Miejmy swój udział w dojrzałości szkolnej; w: „biuletyn Informacyjny” PTD, Warszawa, str.161
∗) Wypełnić na podstawie wywiadu z rodzicami
1
2