POLITYKA SPOŁECZNA

Wykład I

Polityka społeczna 1) polityka (władza)

2) społeczna

Termin polityka społeczna jest rozumiany w dwojaki sposób. Z jednej strony określa się ją jako styl działania państwa, innych podmiotów publicznych oraz społecznych organizacji pozarządowych, mający na celu kształtowanie godnych warunków życia ludności i poprawnych stosunków między ludzkich. Określa się ją jako (krótko) organizowanie postępu społecznego albo w sposób bardziej rozwinięty nie tylko jako dziedzina w sferze socjalnej ale w sferze kształtowania warunków życia ludności oraz przekształcania struktury społecznej, postaw obywateli i stosunków między ludzkich.

Polityka społeczna może być rozumiana jako sfera nauki i w tym znaczeniu zajmuje się ona definiowaniem pojęć związanych z polityką społeczną, takich jak np. bezrobocie, ubóstwo, patologie społeczne, bezdomność, jakość życia, ponad to polityka społeczna zajmuje się opisywaniem rzeczywistości społecznej i zachodzących w niej zmian. Zajmuje się mierzeniem zjawisk społecznych składających się na tę rzeczywistość, metodologią badań, budowanie związków między pojęciami a zjawiskami społecznymi, technikami uzyskiwania i sprawdzania wiedzy o rzeczywistości społecznej oraz formułowaniem wniosków na użytek praktycznej działalności w sferze (publicznej) społecznej.

Polityka społeczna jako nauka może być uprawiana na dwa sposoby:

1) nauka dla polityki społecznej, ułatwia znalezienie odpowiedzi na pytania, co robić? , jak robić?

2) nauka o polityce społecznej, ułatwia znalezienie odpowiedzi na pytanie jaka jest polityka społeczna?, dlaczego taka jest?, czy może być inna?

Polityka społeczna jako nauka interdyscyplinarna wykorzystuje i utrzymuje bliskie związki z dyscyplinami pokrewnymi, głównie humanistycznymi jak socjologia, demografia, statystyka, ekonomia, medycyna, etyka, filozofia oraz naukami prawnymi.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ

I okres- Starożytność:

• igrzyska organizowane dla ludzi;

• organizowanie pomocy dla byłych żołnierzy.

II okres- Średniowiecze:

• o pozycji społecznej jednostki decydowała rodzina, ona zajmowała się każdym członkiem od narodzin aż po grób;

• przemieszczanie się w hierarchii społecznej nie miało miejsca, osoby pozbawione wsparcia rodziny były zdane na siebie bądź społeczność lokalną, szczególnie kościół;

• ówczesne kwestie społeczne rozwiązywane były na poziomie lokalnym w ramach prywatnych działań, inicjatyw jak i również działalności charytatywnych: świeckich i kościelnych;

• okres rozwoju zalążków różnych koncepcji zawodowych wspierających swoich członków, np. rzemieślników, kupców.

Pierwszy wzór ustawy i pomocy społecznej uznaje się edyg angielskiej królowej Elżbiety I z 1601r. prawo ubogich. Był to edyg, który królowa zobowiązała do podejmowania działań na rzecz likwidacji włóczęgostwa i żebractwa. Działania te miały być podejmowane na terenie lokalnym, poprzez organizowanie domów pracy: zamkniętych i otwartych.

Osoby podejmujące prace w tych domach w zamian za jej świadczenie otrzymywały utrzymanie, z reguły w naturze- jedynie ubiór. Praca była obowiązkowa, przymusowa a jej uchylenie sankcjonowało stosowanie kar.

III okres:

Polityka społeczna jako działalność praktyczna zaczęła pojawiać się i rozwijać wraz z uwłaszczeniem chłopów i Wielką Rewolucją Przemysłową.

Szybki rozwój przemysłu a tym samym miast, przyniósł wiele nowych problemów społecznych, dotąd nieznanych, tj.:

1) wykorzystywanie ludzi do pracy nie mających do niej przygotowania, a za tym idące wypadki przy pracy, kalectwo i brak środków do życia;

2) nieregulowanie zasad zatrudnienia;

3) brak ochrony na wypadek utraty pracy;

4) nienormowanie czasu pracy;

5) praca dzieci bez ograniczenia wiekowego;

6) dyskryminacja kobiet;

7) problemy mieszkaniowe- brak mieszkań, złe warunki mieszkaniowe, patologia społeczna- prostytucja i pijaństwo;

8) brak reprezentacji społeczeństwa robotniczego.

Okres Rewolucji Przemysłowej to koncepcja państwa liberalnego, czyli państwa, które zajmuje się bezpieczeństwem granic, tworzeniem dobrego aparatu administracyjnego, natomiast nie ingeruje w stosunki społeczno-gospodarcze, nie ingeruje w świat pracy i kapitał. Wszelkie działanie podejmowane przez państwo w celu rozwiązywania wyżej wymienionych kwestii społecznych, było negatywnie oceniane, dlatego początkowo sprawami społecznymi zajmowano się w sferze filantropii. Dopiero wraz z narastaniem niepokojów społecznych zaczęto dopuszczać różne formy zabezpieczenia społecznego:

1) tworzenie kas na poziomie fabryk, z reguły były to kasy chorych, zbierające środki od robotników, za które gwarantowano podstawową opiekę medyczną i wypłaty zasiłków pieniężnych;

2) rozwój prywatnych ubezpieczeń emerytalnych, oferty przygotowane w prywatnym zakładzie ubezpieczeń;

3) opieka p…….- opieka fabrykancka- działania fabrykantów na rzecz swoich pracowników;

4) rozwój publiczny opieki społecznej (stopniowo) lokalizowanej na poziomie gmin, z reguły korzystanie z tej opieki było połączone z pozbawieniem części praw obywatelskich; uważano, że jeśli ktoś korzysta z państwowych pieniędzy to nie jest obywatelem pełnoprawnym i pozbawiano z reguły tych ludzi praw wyborczych.

IV okres- reforma Pismark'a:

Wybitny mąż stanu (Niemiec!); zjednoczył Niemcy; stworzył dobrze …… demokrację; dążył by było to państwo silne; stworzył państwo policyjne.

Reforma Pismark'a- ubezpieczenia społeczne:

1. 1881r. - ubezpieczenia chorobowe; obowiązek prowadzenia kas chorych; ½ płacił pracownik, ½ fabrykant;

2. 1883r.- ubezpieczenia wypadkowe- tytuły wypadków przy pracy

• gdy się coś dzieje to pracownik otrzymuje świadczenia pieniężne i w naturze, całość opłacał fabrykant;

3. 1889r. - ubezpieczenia na starość i niezdolność do pracy- płacił pracownik, pracodawca i skarb państwa.

Istota reformy Pismark'a polegała na wprowadzeniu obowiązku przymusowego ubezpieczenia początkowo robotników …… gałęzi przemysłu, a z biegiem czasu wszystkich, czyli ubezpieczenia miały charakter ubezpieczeń powszechnych.

Reforma Pismark'a stała się wzorem dla pierwszych rozwiązań społecznych także w innych krajach, które wprowadziły podobne rozwiązania, np. Polska.

Polska! W 1919r. wprowadzono ubezpieczenia chorobowe, a w 1933r. wprowadzono ustawę o ubezpieczeniach społecznych, obejmujących ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, emerytalne i rentowe.

Dzięki Piłsudskiemu w Polsce wprowadzono kasy chorobowe.

Polska

1919- ubezpieczenia chorobowe

kasy chorobowe

36 mln ludności/ 2 mln ludności objętych przez kasy chorobowe

1925- Przewrót Majowych wycofanie się z kas chorobowych

V okres:

W 1919r. powołano w wyniku Międzynarodówki Międzynarodową Organizację Pracy, która po utworzeniu ONZ stała się jedną z jej agend.

W MOP-ie każde państwo członkowskie reprezentowane jest przez stronę rządową, przez przedstawicieli pracodawców i przez przedstawicieli pracowników.

MOP tworzy standardy prawne, gruncie których wydawane są dwa rodzaje aktów prawnych:

1) konwencje MPO-u, które podlegają notyfikacji i stają się częścią prawa danego kraju;

2) zalecenia, które określają niezobowiązująco kierunki pożądanych zmian.

UE przyjęła za zobowiązujące standardy wypracowane w MOP i zaleca ich wdrażanie państwom członkowskim.

W Polsce polityka społeczna pojawiła się w rozwiązaniach przyjmowanych w okresie dwudziestolecia międzywojennego; do najważniejszych spraw tego okresu w historii zalicza się:

1) emigrację za chlebem głównie do Niemiec i USA;

2) bezrobocie, w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929), poziom bezrobocia w miastach wynosił 40%, poziom bezrobocia na wsi nie był przedmiotem systematycznych badań;

3) analfabetyzm;

4) handel żywym towarem;

5) brak regulacji czasu pracy;

6) brak określenia wieku dla dzieci, które mogłyby być zatrudnione (określono dla przemysłu w 1925r.- 15 lat);

7) brak opieki zdrowotnej (powszechnie);

8) problemy mieszkaniowe;

9) dyskryminacja mniejszości narodowej;

10) patologie społeczne- prostytucja i pijaństwo głównie;

11) w okresie państwa socjalistycznego zakładano, że zagwarantowanie każdemu prawa do pracy i narzucenie obowiązku pracy miało przyczynić się do likwidacji jakichkolwiek form problemów społecznych, dlatego początkowo marginalizowano w socjalizmie potrzebę pracy socjalnej i likwidowano na Uniwersytetach katedry zajmujące się zagadnieniami społecznymi.

Wykład II

DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ

Założenia:

1. Nie ma jednej definicji, na którą zgadzają się pracownicy naukowi i praktycy.

2. Różne podejścia zależne od orientacji metodologicznej i teoretycznej autorów.

3. Różne podejścia zależne od dotychczasowych doświadczeń autorów.

4. Każda definicja wyraża określoną definicję, tj. sposobu rozumienia jej roli w społeczeństwie, zadań szczegółowych i roli w rozwoju społeczno- gospodarczym.

Wacław Szubert (1979)

Celowe oddziaływania państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy wszelkich warstw ludności, usuwanie nierówności społecznych i podnoszenie kultury życia.

J. Auleytner

Działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykiem życiowym i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.

(Zakres przez oświatowy PS)

PS to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie.

Piramida potrzeb Maslova

CELE POLITYKI SPOŁECZNEJ:

1. Kształtowanie odpowiednich warunków pracy i bytu ludności

1. Każde państwo musi dbać o ogólne podstawy zapewniające społeczeństwu zaspokojenie swoich potrzeb poprzez pracę zarobkową, a dla niepracujących- tworzenie systemu świadczeń emerytalnych, rentowych i innych.

2. Dbałość o dobre warunki w środowisku pracy.

3. Tworzenie warunków pracy jest warunkiem rozwoju społeczno- prewencja wypadkowa, chorób zawodowych, ochrona zdrowia!!

2. Kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych:

1. Kształtowanie struktur rodziny, zapewniającej zastępowalność pokoleń.

2. Dążenie do odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej niezbędnej dla realizacji bieżących i strategicznych zadań rozwojowych.

3. Odpowiednie warunki kreacji kapitału ludzkiego oraz jego przygotowanie do pracy- DOKONUJE SIĘ W RODZINIE, placówek oświatowych w zakładach pracy- warunek rozwoju społecznego.

3. Kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich:

1. Oparte na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równości szans na starcie życia zawodowego.

Poprzez: odpowiednie prawo.

Gospodarka rynkowa nie tworzy barier dla legalnych dochodów- rozpiętość w dochodach jest i będzie i będzie się powiększać.

Inne ujęcie celu polityki społecznej:

poprawa pozycji grup słabych ekonomicznie i społecznie oraz zapobieganie ryzykom zagrażającym ich egzystencji (H. Lampert);

organizowanie postępu społecznego (J. Donecki);

obrona przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka (Szysińska);

łagodzenie nierówności i ubóstwa, minimalizowanie społecznego ryzyka i optymalizacja podziału pomyślności.

Dwie klasy celów:

1. Związane z likwidacja zła społecznego (np. usuwanie i łagodzenie ubóstwa)- wcześniejsze i mniej ambitne.

2. Związane z kreowaniem dobra społecznego (np. urzeczywistnianie sprawiedliwości społecznej, optymalizacja podziału pomyślności)- późniejszej niewiedzy rewolucyjnej.

Celami mogą być wartości, np.:

- równość,

- godność,

- wspólne dobro,

- samorządność,

- interes (indywidualny, grupowy),

- podmiotowość,

- solidarność,

- wolność,

- szczęście,

- samorealizacja.

Celem może być jakość życia.

Przydatność definicji:

- określają przedmiot nauki o polityce społecznej,

- ukierunkowują uwagę i wysiłki badawcze naukowców,

- odgrywają istotna role w dydaktyce,

- mogą mieć znaczenie praktyczne,

- w planowaniu przyszłych zmian i interwencji,

- o ile zostaną odczytane jako przekaz neutralny i przenikną do świadomości społecznej.

Szczegółowe polityki społeczne:

- podział zakresu znaczeniowego pojęcia „polityka społeczna” ma mniejsze zbory (klasy)

- ten podział może opierać się na jednym bądź kilku kryteriach, które są zwykle kategoria używaną do definiowania opisu i wyjaśniania polityki społecznej.

Wyodrębnienie polityk szczegółowych:

kryterium: warunki życia- rozmaite elementy otoczenia w jakich ludzie przebywają i działają (np. warunki pracy, mieszkaniowe) i wówczas odpowiednio wyróżnia się politykę ochrony pracy czy politykę mieszkaniową:

kryterium: formy „zła społecznego”- ubóstwo, bieda, brak wykształcenia, bezrobocie, bezdomność;

- mówi się o polityce społecznej ograniczającej ubóstwo, polityce społecznej promującej wykształcenie, które przeciwdziała bezrobociu;

kryterium: grupy zajmujące pozycję gorszą- pod względem ekonomicznym i społecznym, np. sieroty (społeczne i biologiczne), rodziny niepełne, wielodzietne, bezdomni, chorzy, osoby niepełnosprawne- polityka na rzecz sierot, rodzin, chorych, bezdomnych.

Polityki szczegółowe wg W. Szuberta:

- ludnościowa,

- rodzinna,

- zdrowotna,

- mieszkaniowa,

- kształcenia,

- kulturalna,

- zatrudnienia,

- kształtowania dochodów,

- ochrony pracy,

- zabezpieczenia społecznego,

- organizowania wypoczynku i czasu wolnego,

- kształtowania i ochrony środowiska,

- usuwania i ograniczania zjawisk patologii społecznej.

Instrumenty polityki społecznej:

narzędzia, środki działania, które oddziałują na zachowanie tych ludzi, do których kieruje się programy społeczne jak i tych, którzy są ich wykonawcami lub tworzą środowisko społeczne, w których programy polityki społecznej są realizowane;

instrumenty wzmacniają, osłabiają, modyfikują zachowania dotychczasowe, skłaniają do zachowań pożądanych i pobudzają do zachowań moralnych.

Instrumenty:

1. ekonomiczne- regulują dostęp do dóbr będących wytworem gospodarki;

2. prawne- regulacje prawne- poprzez wydawanie regulacji prawnych;

3. informacyjne- dysponują wszystkie podmioty dopuszczane do głosu przez państwo (czasem uznawane za nielegalne);

4. kadrowe: „czynnik ludzki”;

5. kształtowanie przestrzeni: planowanie, tworzenie infrastruktury.

Ad. 1 ekonomiczne

1) - kształtowanie sieci i warunków dostępu obywateli do własności majątku konsumpcyjnego lub produkcyjnego,

- ochrona własności prywatnej,

- wywłaszczenie, reprywatyzacja powszechna i selektywna, uwłaszczenie;

2) - określenie praw właścicieli oraz nabywców innych praw rzeczowych, np. dzierżawa majątku;

3) - kształtowanie dostępu do dóbr konsumpcyjnych, poprzez regulowanie dostępu do pracy zawodowej, zasad wynagrodzenia za pracę, uprawnień do świadczeń społecznych czy konsumentów.

Ad. 2 prawne

1. Konstytucja (1997)- na podstawie art. 8 każdy obywatel może się bezpośrednio na konstytucję powołać w zakresie swoich praw i wolności obywatelskich;

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe- jest to prawo obowiązujące na terenie Polski;

3. ustawy- ustawami reguluje się wszystkie sprawy w państwie- nieuregulowane w konstytucji- uchwala je Parlament a podpisuje Prezydent;

4. rozporządzenia wykonawcze- wykonywane są na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie- przez wyraźnie wskazany podmiot, np. Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Zdrowia, itd.

5. powszechne prawo miejscowe- wydawane przez gminy, powiaty, województwa, w postaci uchwał, zarządzeń, publikowane w lokalnym Dzienniku urzędowym, albo ogłaszane w sposób zwyczajowy na danym terenie;

6. poza wyżej wymienionymi źródłami funkcjonuje jeszcze w strukturach administracyjnych- procedura regulacji pracy urzędu- zarządzeniami czy też wytycznymi, ale te dokumenty są tylko kierowane-administrowane do pracowników urzędów.

Prawa obywatelskie mogą być regulowane 3 pierwszymi regulacjami:

- konstytucja,

- ratyfikowane umowy międzynarodowe,

- ustawy.

Prawo dzieli się na różne rodzaje i w zakresie polityki społecznej istotne jest przede wszystkim:

- prawo pracy, bo reguluje sytuację pracowników i pracodawcy,

- prawo rodzinne, bo reguluje prawa rodziny,

- prawo zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia społeczne,

- prawo karne- sankcje wobec sprawców przestępstw i wykroczeń,

- prawo administracyjne- decyzje do konkretnych obywateli.

Ad. 3 informacyjne

1. informacje przekazywane za pośrednictwem systemu szkolnego- adresowane do młodego pokolenia, ale także jest to oferta drugiej szansy, czyli instytucje ustawicznego kształcenia dla dorosłych;

2. informacje publikowane za pośrednictwem wszelkiego rodzaju środków przekazu społecznego (szeroko pojęte mass media)- emitowane w przestrzeń społeczna- dostępne dla wszystkich, nie reglamentowane- barierą w dostępie może być cena;

3. poradnictwo indywidualne- adresowane do osób o szczególnych potrzebach- charakteryzujące się szczególnymi niedoborami wiedzy i umiejętności lub będących w szczególnych sytuacjach życiowych.

Ad. 4 kadrowe

- ludzie, którzy świadczą usługi społeczne i decydują o przyznaniu dóbr ekonomicznych potrzebującym (stanowienie i stosowanie prawa), łącznie z tymi, którzy sprawują przymus państwowy i egzekwują sankcje;

- kultura prawna- polityka, kultura współżycia społecznego mają decydujące znaczenie dla powodzenia programu polityki społecznej;

- politycy różnych szczebli- parlamentarzyści, samorządowcy, autorzy programów politycznych,

- eksperci i badacze,

- pracownicy fachowi: nauczyciele, pedagodzy, resocjalizator, lekarz, pielęgniarka, rehabilitant, instruktor pracy, doradca zawodowy i ubezpieczeniowcy, pracownik socjalny, w pewnych obszarach- policjant, sędzia, kurator.

Wykład III

PRAWA CZŁOWIEKA W POLSCE

Prawami człowieka zajmują się:

- ONZ,

- Rzecznik Praw Obywatelskich.

ONZ

1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r. (zbiera wszystkie prawa człowieka)- to dokument adresowany do wszystkich ludzi na świecie, mający charakter moralno-polityczny co oznacza, że w przypadku jego naruszenia praw w nich chronionych nie można skutecznie żądać rekompensaty za ich naruszenie.

…….……………………………………………………………………… i skodyfikowane w dwóch odrębnych punktach:

1. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych z 1966r.

1977r.- ratyfikowany przez Polskę (wcielenia do prawa polskiego).

Prawa obywatelskie:

- prawo do życia,

- prawo do wolności,

- prawo do prywatności,

- prawo do wolności słowa,

- prawo do światopoglądu,

- prawo do wolności wyznania,

- prawo do sprawiedliwego postępowania sądowego,

- prawo do godności.

Prawa polityczne:

- prawo do głosowania (bierne i czynne prawo polityczne),

- prawo do zrzeszania się.

Prawa obywatelskie jak i polityczne rodzą po stronie państwa zobowiązanie o charakterze negatywnym, wymagające powstrzymanie się państwa od działań je naruszających. Oznacza to, że każda osoba działająca w imieniu władzy publicznej (nauczyciel, policjant) w czasie wykonywania swoich czynności zawodowych musi powstrzymać się od zachowań naruszających te prawa. Jedynie wyjątkowo w sytuacjach ściśle przewidzianych w przepisach- prawa te mogą być naruszone przez władzę publiczną, ale ich naruszenie jest poddawane kontroli legalności przez organy sądowe i administracyjne państwa. Każdy obywatel w przypadku naruszenia tych praw ma prawo uruchomienia drogi sądowej lub administracyjnej w celu uzyskania rekompensaty naruszenia swojego prawa, jeżeli sprawa nie zostanie dla obywatela rozstrzygnięta pomyślnie przez władzę jego kraju na podstawie faktu praw obywatelskich i politycznych służy skarga do Komitetu Praw Człowieka w Genewie, działającego w strukturach ONZ.

2. Międzynarodowy pakt praw ekonomicznych, socjalnych (społecznych) i kulturalnych z 1966r., w {Polsce ratyfikowany w 1977r.

Ta grupa praw rodzi po stronie państwa co do zasady, zobowiązanie o charakterze pozytywnym, czyli państwo jest zobowiązane podejmować aktywnie działanie, żeby obywatelom umożliwić urzeczywistnienie tych praw na jak najwyższym poziomie, przy danym poziomie rozwoju gospodarczego danego kraju.

Z tych trzech grup praw najsłabsze są prawa społeczne- mówi się o nich, że są najdroższe w urzeczywistnianiu, są to, np.:

- prawo do zabezpieczenia społecznego,

- prawo do ubezpieczeń społecznych,

- prawo do pracy,

- prawo do nauki,

- prawo do ochrony zdrowia.

Co do zasady w sytuacji niezadowolenia przez obywatela z poziomu realizacji tych praw, obywatel nie może ich dochodzić w sądzie.

3. Wyspecjalizowane Agendy ONZ

- WHO

- UNICEF

- UNESCO

Wymienione 3 akty określa się mianem Konstytucja Praw Człowieka, oprócz tych aktów ONZ wydało i wydaje cały szereg innych dokumentów, regulujących prawa określonych grup społecznych.

• Konwencja Praw Dziecka

• Konwencja o zakresie dyskryminacji kobiet

• Konwencja dotycząca uchodźców

• Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych

• Deklaracja Praw Osób Starszych

• Dokumenty chroniące prawa więźniów, pacjentów, osób z zaburzeniami psychicznymi.

RADA EUROPY

Organizacja, która powstała po II wojnie światowej, w celu ochrony praw i wolności człowieka.

Rada Europy uchwaliła 3 kluczowe dokumenty:

1. Regulujące prawa obywatelskie i polityczne:

Konwencję i ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950r., ratyfikowana w 1993r. Zakres przedmiotowy tej konwencji odpowiada międzynarodowemu paktowi praw obywatelskich i państwowych.

Konwencja powołała Europejski Trybunał Praw Człowieka mający siedzibę w Strassburgu, do którego mogą obywatele krajów europejskich będących członkami Rady Europy skargi o naruszenie tej konwencji.

2. Europejska Karta Społeczna z 1961r., ratyfikowana w 1999r. Jest to dokument, który Polska ratyfikowała i chroni przede wszystkim prawa społeczne, związane z rynkiem pracy, tj.:

- prawo do pracy, prawo do zrzeszania się,

- ochrona macierzyństwa, ochrona osób niepełnosprawnych na rynku pracy, prawo do zabezpieczenia społecznego, prawo do ochrony zdrowia czy pomocy społecznej.

Każdy kraj członkowski Rady Europy co dwa lata składa sprawozdanie do Rady Europy z poziomu urzeczywistnianie poszczególnych praw zawartych w karcie.

3. Europejska Karta Społeczna została rozszerzona o nowe prawa i przybrała nazwę Zrewidowana Europejska Karta Społeczna.

UNIA EUROPEJSKA

Unia Europejska jest podmiotem ponad narodowym, dążącym do integracji gospodarczej i walutowej, pomimo braku deklaracji, dążenia do ujednolicenia polityki społecznej w UE i ciągłego podkreślenia, że kształt polityki społecznej jest indywidualną sprawą każdego kraju członkowskiego. Unia podejmuje szereg działań wspierających państwa członkowskie w rozwiązywaniu problemów społecznych, np. bezrobocie, kwestie ubóstwa, walka z chorobami zakaźnymi, ochrona środowiska.

Organizacja nauki, pomocy społecznej, opieka zdrowotna to indywidualna sprawa każdego państwa członkowskiego.

W przypadku naruszenia praw obywatelskich UE w związku ze swobodnym przemieszczaniem się w obrębie Unii, każdy obywatel Unii może kierować sprawę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Rady Europy oraz do rzecznika Praw Obywatelskich Unii.

Oprócz podmiotów o charakterze międzynarodowym i europejski każdy obywatel ma prawo składania spraw w przypadku naruszenia jego praw obywatelskich i człowieka do instytucji na poziomie krajowym, są to: sądy, organy administracji sądowej, ale także rzecznicy w Polsce: Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta i inni rzecznicy działający w strukturach administracji rządowej.

KWESTIE SPOŁECZNE

ISTOTA KWESTII SPOŁECZNYCH

Kwestie to: problem, sprawa, zagadnienie do rozstrzygnięcia, coś trudnego z czym należy się uporać.

W nauce i polityce społecznej: „problem społeczny” to wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym.

Wśród „problemów społecznych” wyróżnia się „kwestie społeczne”:

1. szczególna dotkliwość dla potencjału osobowego społeczeństwa;

2. są następstwem niedostosowania sposobu, w jakim funkcjonuje społeczeństwo do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych;

3. nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzi.

Kwestie społeczne charakteryzują się:

1. masowością występowania- w skrajnie trudnych sytuacjach życiowych jednostek i rodzin;

2. utrwalają „upośledzenie” poszczególnych środowisk i grup ludności;

3. piętrzą konflikty zakłócające funkcjonowanie społeczeństwa.

Wykład IV

UŻYWANIE TERMINU „KWESTII SPOŁECZNEJ”

Zróżnicowanie społeczne:

1. społeczna stratyfikacja- wyróżnienie warstw w społeczeństwie wg różnych kryteriów, tj. społeczeństwo „dzieli się”… wg wieku itp.

Zróżnicowanie w skali międzynarodowej:

Międzynarodowy ogólny miernik poziomu rozwoju społecznego- indeks rozwoju społecznego (HDI):

- przewidywana długość życia w chwili urodzenia,

- poziom wykształcenia (średnia ważona umiejętność czytania, pisania i liczenia) oraz łączny wskaźnik skolaryzacji (podstawowy, średni, wyższy),

- rzeczywisty poziom życia mierzony wskaźnikiem liczby dochodów produktu narodowego brutto na jednego mieszkańca obliczony wg parytetu siły nabywczej dolara.

Wskaźnik HDI:

- państwa wysoko rozwinięte HDI powyżej 0,800;

- państwa średnio rozwinięte HDI 0,500-0,800;

- państwa słabo rozwinięte HDI poniżej 0,500.

Państwa wysoko rozwinięte: Norwegia, Islandia, Australia, Irlandia, Szwecja, kanada, Japonia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Holandia.

(Polska jest na 37 miejscu)

Państwa średnio rozwinięte: Libia, Rosja, Macedonia, Białoruś, Dominikana, Brazylia, Kolumbia, Saint Luis, Wenezuela, Albania.

Państwa słabo rozwinięte: Niger, Mozambik, Burundi, Etiopia, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea.

Rozwarstwienie dochodowe:

- wskaźnik produktu narodowego brutto liczony w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca,

- wskaźnik produktu narodowego brutto liczony wg wartości nabywczej dolara.

Współczynnik Giniego:

- stosowany jest często w ekonometrii do liczbowego wyrażenia nierównomiernego rozkładu dóbr, w szczególności nierównomiernego rozkładu dochodu, np. gospodarstw domowych;

- im jest wyższy tym nierówności w dochodach w danym kraju są wyższe.

W Polsce 2005r.- ten wskaźnik wynosił 0,31-0,33 jednak systematycznie wzrasta, a więc i koncentracja kapitału wzrasta oraz zróżnicowania dochodów w naszym kraju rosną.

Jego mniejsza, niż w krajach zachodnich, wartość jest konsekwencją stosunkowo niedawnej zmiany ustroju gospodarczego państwa na kapitalizm.

UBÓSTWO JAKO PROBLEM POLITYKI SPOŁECZNEJ

Poza naukowe określenie ubóstwa:

- fatalistyczność zjawiska, nieuchronność,

- „Dopust Boży”, kategorie religijne,

- postawy sentymentalne,

- Darwinizm, „walka o byt”.

Ubóstwo- zjawisko społeczne:

- zdeterminowane określonymi przyczynami,

- nie można go przezwyciężyć indywidualnie,

- wymaga działań zbiorowych ustawodawcy i polityki społecznej.

Kłopoty definicyjne:

1. „Stan, w którym jednostce lub grupie społecznej brakuje środków potrzebnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb uznanych w danej społeczności za niezbędne do normalnego życia”.

2. „Ubóstwo to niemożność osiągnięcia normalnego standardu życia”.

Linia ubóstwa skrajnego (bezwzględnego)

Minimum egzystencji:

1. koszyk dóbr niezbędnych do podtrzymywania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej;

2. w skład koszyka minimum egzystencji wchodzą potrzeby mieszkaniowe i artykuły żywieniowe, łączny koszt nabycia tych dóbr określa wartość koszyka, która stanowi granice ubóstwa skrajnego;

3. skrajnie absolutnie ubogim jest ten, kto może wydać na swoje utrzymanie mniej niż równowartość jednego dolara dziennie (na świecie około 1/3 ludności).

Minimum socjalne:

1. wskaźnik określający koszt utrzymania gospodarstw domowych na podstawie koszyka dóbr służących do zaspokojenia potrzeb bytowo-konsumpcyjnym na niskim poziomie;

2. składniki koszyka wystarczają nie tylko dla podtrzymania życia, lecz dla posiadania i wychowania dzieci, a także dla utrzymania minimum więzi społecznej;

3. granica wydatków gospodarstw domowych, mierząca godziwy poziom życia;

4. blisko 60% Polaków żyje poniżej minimum socjalnego.

Relatywne ubóstwo-linia ubóstwa względnego (umowna):

- za próg podwyższonej linii przyjmuje się 40%, połowę lub 60% średnich wydatków lub dochodów gospodarstwa domowego, i albo najniższej emerytury.

W rzeczywistości ta linia służy wykazywaniu nierówności społecznych niż rzeczywistemu obrazowi istniejącego ubóstwa.

Za ustawową granicę ubóstwa:

- uważa się kwotę dochodu, która zgodnie z obowiązującą ustawą uprawnia obywatela do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego w ramach pomocy społecznej;

- wysokość tego dochodu jest zmienna i kształtuje się pomiędzy ubóstwem egzystencjalnym a socjalnym;

- ludzi mających dochody poniżej poziomu określonego na podstawie ustawy uważa się za biednych i uprawnionych do uzyskania wsparcia.

Wskaźnik ubóstwa społecznego- ONZ:

- prawdopodobieństwo śmierci przed 665r.ż.,

- procent funkcjonalnych analfabetów,

- długotrwałe bezrobocie- wykluczenie społeczne- stopa bezrobocia,

- ludność żyjąca poniżej 50% średniego dochodu.

Najniższy: Szwecja, Holandia, Stany Zjednoczone, Irlandia, Zjednoczone Królestwo.

Najwyższy: Niger, Burkina Faso, Nepal.

Cechy ubóstwa w Polsce:

1. struktura społeczno- zawodowa ludności- ubóstwo generuje przede wszystkim:

- brak pracy,

- rodziny utrzymujące się ze świadczeń (poza emeryturą czy rentą) są zdecydowanie w najgorszej sytuacji;

2. wielkość miejscowości zamieszkania:

- o wiele częściej w gorszej sytuacji są osoby zamieszkujące na wsi i w małych miasteczkach,

- zakres ubóstwa w wielkich miastach jest znacznie niższy;

3. wykształcenie, im niższe, tym większy odsetek ludzi ubogich;

4. terytorialne…………………………………………………..……;

5. charakterystyka gospodarstw domowych:

- najtrudniejsza sytuacja rodzin wielodzietnych,

- zagrożenie ubóstwem (wysokie) w rodzinie posiadającej dzieci niepełnosprawne;

6. specyficzną cechą ubóstwa w Polsce jest wiek- wyższy odsetek ubogich jest wśród osób młodych.

BEZDOMNOŚĆ

Trudności definicyjne:

1. ubóstwo- test dochodowy;

2. bezrobocie- łatwość stwierdzenia, kto „jest zatrudniony”, a kto nie,

3. bezdomność- kryteria odpowiednie do indywidualnej sytuacji.

Próba systematyzacji definicji „bezdomność”:

1. kryterium kulturowe- „dach nad głową”;

2. bezdomność dosłowna (jawna), schroniska, miejsca nie przeznaczone do zamieszkania;

3. bezdomność potencjalna (ukryta), konwencjonalne mieszkanie, zagrożona utratą „miejsca zamieszkania”.

Polska definicja bezdomności:

1. tylko osoby jawnie bezdomne;

2. zarówno bezdomni schroniskowi jak i bezdomni poza schroniskowi;

3. osoby nie mające zameldowania oraz osoby, które mają zameldowanie, ale różne dodatkowe okoliczności uniemożliwiają im korzystanie z tytułu prawa;

4. obywatele państw obcych mają zezwolenie na stały pobyt w Polsce albo status uchodźcy; osoby bez takiego statusu należy postrzegać jako nielegalnych imigrantów.

Klasyfikacja osób bezdomnych:

Szansa zmiany sytuacji w przyszłości:

• „szlachta bezdomnych”:

- zdolni do samodzielności życiowej (zdrowie, wiek),

- niezdolnie do samodzielności życiowej (na skutek wieku, przewlekłej choroby, kalectwa);

• kloszardzi (śmierdzący)

• czas trwania zjawiska:

- bezdomność krótkotrwałą,

- bezdomność długotrwała,

- bezdomność frykcyjna (np. latem);

• okoliczności zaistnienia zjawiska:

- „z wyboru”,

- „z przymusu”,

- „z własnej winy”,

- „bezdomni losowi”.

Przyczyny bezdomności:

1. sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju: bezrobocie, likwidacja hoteli robotniczych, brak miejsc w szpitalach, brak ośrodków dla nosicieli HIV, brak opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 lat życia;

2. sytuacja prawna (eksmisja za długi w opłatach czynszu);

3. patologie społeczne- w tym z powodu alkoholizmu;

4. przyczyny natury socjopsychologicznej, w tym świadomego wyboru innego sposobu życia;

5. przyczyny osobowościowe, w tym poczucie niższości, osamotnienia, wstydu, przekonanie o złym świecie i ludziach.

1987r. papieski dokument: co uczyniłeś ze swoim bezdomnym bratem?

- utrata zatrudnienia, konflikty rodzinne, alkoholicy bądź upośledzeni umysłowo;

- młodzi ludzi, pary narzeczeńskie, które wskutek braku szans uzyskania mieszkania rezygnują z zakładania rodziny;

- ludzie zepchnięci na margines, mieszkający w złych warunkach, mający problemy prawne, ekonomiczne, polityczne czy społeczne.

Podsumowanie:

Przyczyny bezdomności:

- czynniki zewnętrzne- niezależne od osób popadających w bezdomność;

- czynniki wewnętrzne- determinanty psychologiczne „w osobach bezdomnych”.

Wykład V

BEZROBOCIE

Co bada bezrobocie?

- ekonomia

- polityka społeczna

- socjologia

- psychologia

- prawo

Definicja bezrobocia:

Wg Kwiatkowskiego bezrobocie jest zjawiskiem braku pracy zawodowej wśród osób w pewnym dziale wiekowym określonym zwykle przez granice tzw. wieku produkcyjnego, które są zdolne do pracy ale tej pracy nie poszukują.

Bezrobocie w poszczególnych dyscyplinach naukowych:

- ekonomia- bezrobocie wiąże się z niewykorzystaniem potencjału pracy ludzkiej jako czynnika produkcji, oznaka ograniczenia siły nabywczej ludności, zmniejszenie wpływu do budżetu państwa, wzrost wydatków na świadczenia wypłacane osobom bezrobotnym, skutki w sferze gospodarczej;

- socjologia- bada głównie konsekwencje bezrobocia dla grup społecznych nim dotkniętych, analizuje reakcje bezrobotnych na brak pracy, sytuacje rodzin bezrobotnych, zmiany w położeniu tych rodzin; przedmiotem poznania socjologii jest także kwestia postawy społeczeństwa, zwłaszcza pracodawców, wobec osób pozbawionych pracy;

- psychologia- psychologowie bezrobocie definiują jako stan, w którym człowiek traci dochody, zależność, instytucjonalność, pracę kontaktową; bada przede wszystkim skutki bezrobocia w sferze psychicznej, dąży do wyjaśnienia prawidłowości zachowań ludzi pozbawionych zatrudnienia;

- prawo- w sposób wyraźny definiuje osobę bezrobotną poprzez ustawowe wskazanie szeregu przesłanek jakie musi spełnić dana jednostka, aby mogła zostać uznana za osobę bezrobotną, także wskazuje na uprawnienia, jakie wiążą się z tym statusem; aktem dotyczącym tego problemu jest ustawa z 20.04.2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Wydaje się, że można mówić o dwóch zasadniczych wymiarach bezrobocia- ekonomicznym i społecznym:

1. bezrobocie z punktu widzenia ekonomii oznacza niepełne spożytkowanie możliwości gospodarczych społeczeństwa oraz powoduje bezczynność ludzi zdolnych do pracy, zmniejszenie popytu konsumpcyjnego;

2. w wymiarze społecznym bezrobocie jest rozpatrywane pod kątem bezczynności zawodowej osób zdolnych i gotowych do podjęcia pracy dla tych, których dochody są podstawą egzystencji; bezrobocie jest indywidualnym losem człowieka, jednak masowe bezrobocie staje się kwestią społeczną.

Rodzaje bezrobocia:

- frykcyjne,

- strukturalne,

- technologiczne,

- ukryte,

- sezonowe,

- grup szczególnego ryzyka.

Wykład VI

ZDROWIE. OCHRONA ZDROWIA.

W polityce społecznej= polityka zdrowotna

Zdrowie:

- definiowane i rozumiane w sposób wieloraki,

- zależne od dziedziny nauki, dla potrzeb której ta definicja została sformułowana.

Podejście biomedyczne- zdrowie to brak choroby:

1. obiektywne podejście, obserwacja medyczna;

2. Międzynarodowa Klasyfikacja chorób, urazów, przyczyn zgonów powstała w 1955r., uaktualniona, stworzona przez WHO;

3. chorobę i jej rodzaj określa się na podstawie obiektywnej obserwacji medycznej, przez osoby posiadające w tym zakresie odpowiednią wiedzę i kwalifikacje; tradycyjnie co do zasady jest to celem.

Zdrowie wg WHO z 1949r.:

- zdrowie to nie tylko brak choroby, ale pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej;

- wyraźnie wpisane zdrowie w szeroki kontekst norm i wartości społecznych;

- zmiana w tradycyjnym, ściśle medycznym pojmowaniu zdrowia.

Definicja WHO została zmodyfikowane przez WHO w 1977r.:

1. definicja została uzupełniona o aspekt ekologiczny;

2. pominięto też sformułowanie „stan zupełnej pomyślności”, co sprawiło, że stała się bardziej elastyczna określając jedynie stan możliwy do osiągnięcia w obecnych warunkach;

3. obecnie, uogólniając „zdrowie” jest tym ujęciu traktowane jako dynamiczny stan równowagi pomiędzy fizjologicznym, psychologicznym, socjologicznym i ekologicznym aspektem istnienia człowieka w świecie;

4. obecnie na realizacji tej wizji zdrowie jest ukierunkowane politycznie, „zdrowie dla wszystkich w XXI w.”.

„Pola zdrowia” M. Lalonde- kanadyjski minister zdrowia:

- biologia i genetyka człowieka (20% wpływu),

- zachowanie i styl życia (ok.50-52%),

- środowisko (czynniki ekonomiczne, społeczne, kulturalne, fizyczne-ok. 20%),

- organizacja systemu ochrony zdrowia (ok. 10%).

S. Golinowska:

Na system ochrony zdrowia składają się różne działania, które tworzą całościową perspektywę zdrowotną w życiu społeczeństwa i jego jednostek:

1. zdrowie publiczne- promocja, lokowanie, prewencja, ładowanie, przesiewanie, higiena, bezpieczne warunki zdrowotne pracy i życia;

2. opieka zdrowotna: podstawowa, specjalistyczna, szpitalnictwo i ratownictwo;

3. opieka długoterminowa (LTO);

4. rehabilitacja: podtrzymywanie zdrowia i sprawności osób po przebytych chorobach i z uszczerbkami na zdrowiu;

5. opieka społeczna: zintegrowane działanie opiekuńcze, leczniczo-rehabilitacyjne i socjalne;

6. opieka paliatywna.

System ochrony zdrowia wyróżnia dwie zasadnicze sfery działania:

1.

2.

Polityka społeczna realizowana w sferze ochrony zdrowia znajduje głównie wyraz w rozwiązaniach normatywnych (przepisach prawnych).

Przybierają one postać:

1. zobowiązań państwa dotyczących pomocy obywatelom, których zdrowie odbiega od przyjętych standardów;

2. regulacji mających zmniejszyć potencjalne zagrożenie utratą zdrowia;

3. uświadamianie społeczeństwu możliwości zachowań wpływających na poprawę stanu zdrowia.

Cztery zasadnicze modele finansowania systemów opieki zdrowotnej:

1. model tradycyjny= prywatny (płacimy sami, prywatni lekarze);

2. ubezpieczenie ma charakter ogólnonarodowy, na podstawie wcześniej opłaconych składek;

3. ogólnonarodowy (państwowy) system opieki zdrowotnej różnych form;

4. koegzystencja świadczeń finansowanych ze środków publicznych.

Argumenty przemawiające za ograniczeniem prywatyzacji sektora publicznego:

1. większość społeczeństwa nie ma rozeznania co do jakości i skali świadczonych usług- wynika to z niedoskonałości informacji i monopolistycznej pozycji lekarza;

2. pacjent obawia się, że leczenie będzie wyłącznie dostosowane do jego potrzeb finansowych a nie potrzeb zdrowotnych;

3. konieczne jest utrzymanie służby ze środków publicznych ze względu na ryzyko zagrożenia ogólnego;

4. prywatne ubezpieczenie stwarza ryzyko wysokiej stawki ubezpieczenia dla niektórych grup ludności zaliczanych do sfery dużego zagrożenia utraty zdrowia.

Pozytywne aspekty prywatyzacji:

1. lepszy stosunek do pacjenta- wyraża się w indywidualizacji opieki, zabieganiu o pozyskanie pacjenta jako źródła dochodów lekarza czy placówki;

2. lepsza efektywność usług medycznych;

3. odciążenie budżetu państwa, zmniejszenie bezpośredniej ingerencji państwa;

4. wprowadzenie elementów samo zainteresowania obywatela swoim stanem zdrowia, leczenie go, przezorność;

5. ograniczenie popytu na niektóre świadczenia lekarski.

Prawa pacjenta- ustawa z 6.11.2008r.o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta:

1. Prawo do świadczeń zdrowotnych:

a) świadczenie musi być zgodne z aktualną wiedzą medyczną;

b) dostęp do świadczeń zdrowotnych powinien być oparty tylko na kryteriach medycznych;

c) zasięganie dodatkowej opinii lekarza, pielęgniarki, położnej lub zwołania konsylium lekarskiego;

d) do natychmiastowego udzielenia świadczenia zdrowotnego ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia.

2. Prawo do informacji:

- co do zasady,

- do wyrażenia, poinformowania, zgody,

- prawo do nieinformowania,

- prawo przedstawienia lekarzowi swojego zdania w zakresie otrzymanych informacji,

- dostatecznie wcześniej informacji o zamianie, odstąpieniu lekarza od leczenia,

- informacji i prawach pacjenta,

- o rodzaju i zakresie udzielonych przez dany podmiot świadczeń zdrowotnych.

3. Prawo pacjenta do tajemnicy informacji i nim związanych.

4. Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych.

5. Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta.

6. Prawo do umierania w spokoju i godności oraz prawo do świadczeń zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień w stanie terminalnym.

7. Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej!

8. Prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego:

a) prawo do odwiedzin, kontaktu telefonicznego lub korespondencyjnego;

b) do dodatkowej opieki pielęgniarskiej, w tym opieki sprawowanej nad pacjentem w warunkach ciąży, porodu, połogu.

9. Prawo do opieki duszpasterskiej.

10. Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.

11. Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Pacjenta.

---