MAŁOLETNI, MŁODOCIANI I NIELETNI
OSOBA FIZYCZNA - każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci, z chwilą śmierci zwłoki ludzkie przymiot społeczeństwa i w rozumieniu prawa stają się rzeczą wyłączną z obrotu gospodarczego.
OSOBA PRAWNA - jednostka organizacyjna której przepisy prawa przyznały osobowość prawną.
ZDOLNOŚĆ PRAWNA - zdolność do posiadania praw i obowiązków cywilnoprawnych, np. możliwość bycia spadkobiercą i wierzycielem czy właścicielem. Zgodnie z prawem polskim każdy człowiek od chwili poczęcia aż do śmierci ma zdolność prawną. Z tym, że dziecko poczęte zdolność prawną
w zakresie praw i obowiązków majątkowych nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - zdolność do kształtowania swoich praw i obowiązków cywilnoprawnych poprzez własne działania. Osoby fizyczne mogą mieć zdolność do czynności prawnych pełną, ograniczoną lub mogą być jej pozbawione.
Pytanie 60
MAŁOLETNI - pojęcie z dziedziny prawa cywilnego, za małoletnią uznaje się osobę, która nie ukończyła 18-go roku życia, wyjątkiem są dziewczęta, które po ukończeniu 16-go roku życia wyszły za mąż, z chwilą zamążpójścia uzyskują one status osoby pełnoletniej, a więc mają pełną zdolność do czynności prawnej. W zależności od zakresu zdolności do czynności prawnych małoletnich można podzielić na dwie grupy wiekowe: 0 - 13 roku życia, 13 - 18 roku życia.
Osoby w wieku 0 - 13 nie mają zdolności do czynności prawnych, za taką osobę może działać jej przedstawiciel ustawowy, tj. rodzic, ewentualnie opiekun lub kurator wyznaczony przez sąd.
W niektórych jednak przypadkach przedstawiciel ustawowy na dokonanie czynności prawnej musi uzyskać zgodę sądu, np. rodzice sprawują co prawda zarząd majątkiem dziecka, ale nie mogą bez zgody sądu dokonywać czynności przekraczających zwykły zakres zarządu, np. zrzeczenie się przysługującego dziecku odszkodowania, sprzedaż nieruchomości należącej do dziecka. Czynność przekraczająca zwykły zarząd bez ważnego zezwolenia jest nieważne. Również czynności prawne dokonywane przez dziecko poniżej 13-go r. ż. z zasady są nieważne, wyjątkiem są tu sytuacje, gdy taki małoletni zawrze umowę w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, o ile nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia małoletniego.
Osoby z w wieku 13 -18 mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych pod warunkiem, że zostały całkowicie ubezwłasnowolnione nie będąc w stanie kierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych. Jeśli małoletni nie został całkowicie ubezwłasnowolniony to może samodzielnie dokonywać pewnych czynności prawnych. Są to:
Zawieranie umów w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego
Samodzielne dysponowanie przedmiotami, które rodzice oddali mu do swobodnego użytku
Mogą rozporządzać swoim zarobkiem, o ile sąd nie postanowi inaczej
Dokonywanie czynności, przez które nie zaciąga zobowiązania ani nie rozporządza swoim prawem, np. przyjęcie darowizny bez żadnych obciążeń
We wszystkich pozostałych przypadkach do ważnego dokonania czynności prawnej przez małoletniego w wieku 13-18 lat wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego, ważność umowy zawartej bez takiej zgody zależ od jej późniejszego potwierdzenia przez przedstawiciela lub samego
małoletniego po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych takie późniejsze potwierdzenia skutkują konwalidacją umowy (unieważnienie). Na gruncie prawa pracy osoba małoletnia pomiędzy 15 a 18 r. ż. (młodociany pracownik) może bez zgody rodziców nawiązywać stosunek pracy z tym, że jeżeli stosunek ten będzie sprzeczny z zasadą dobra dziecka to każdy z rodziców może go rozwiązać za zgodą sądu opiekuńczego.
pytanie 67
MŁODOCIANY - pojęcie z zakresu prawa karnego jest to sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 r. ż. I w czasie orzekania w sądzie pierwszej instant nie miał skończonych 24 lat. Zasadniczo młodociani ponoszą pełną odpowiedzialność karną, z tym że jest ona modyfikowana przez uwzględnienie ich cech psychofizycznych i położenie nacisku na wychowawcze działanie kary, w związku z tym sąd wymierzając karę młodocianemu przede wszystkim powinien kierować się tym, aby go wychować, zgodnie bowiem z założeniami nowoczesnego ustawodawstwa do 21 r. ż. Nie następuje jeszcze ukształtowanie w pełni dojrzałej osobowości, istnieje więc możliwość wychowawczego wpływu na jednostkę. Sąd wymierzając karę może zastosować w stosunku do młodocianego jej nadzwyczajne złagodzenie jeśli przemawiają za tym cele wychowawcze. Stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary jest zawsze fakultatywne a jego zastosowanie zależy od swobodnej oceny sądu. Wobec młodocianego sprawcy, które w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat nie można orzec kary dożywotniego pozbawienia wolności. Ponadto wobec sprawy, który popełnił występek poniżej 18 r. ż. , a więc nie będąc już nieletnim sąd jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawy może orzec środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze. Argumentem na rzecz takiego rozwiązania będzie stopień rozwoju psychicznego sprawcy. Ustawodawca nałożył, że ze względu na to, iż rozwój jest cechą indywidualną sprawcą mimo ukończenia 17 r. ż. Może pozostawać na poziomie rozwoju właściwym osobom nieletnim, a w Takim przypadku wskazana jest rezygnacja z represji karnej i zastąpienie jej środkami z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (UPN).
Pytanie 61
NIELETNI - ustawowa definicja pojęcia nieletniego została zawarta w UPN-ie, ustawa ta wyróżnia 3 kategorie:
Osoby do 18 r. ż. , które przejawiają objawy demoralizacji
Osoby, które po ukończeniu 13 r. ż., a przed ukończeniem 17 r. ż. Popełniły czyn karny, czyli przestępstwo, ewentualne przestępstwo skarbowe bądź wskazane w UPN-ie wykroczenie.
Osoby do 21 r. ż. Wobec których wykonywane są środki wychowawcze bądź poprawcze orzeczone wcześniej na postawie UPN, poza UPN prawnymi zagadnieniami dotyczącymi osób nieletnich zajmuje się również kodeks karny, który za górną granicę nieletności przyjmuje 17 r. życia. Jak wynika z powyższego pojęcie nieletności nie pokrywa się z pojęciem niepełnoletności (małoletniości), zgodnie bowiem z kodeksem cywilnym pełnoletnim jest ten kto ukończył 18r.ż. bądź przed ukończeniem 18r.ż. zawarł związek małżeński najczęściej więc nieletni będzie jednocześnie niepełnoletni, ale nie zawsze. Podstawowym celem UPN jest dążenie do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stawianie im warunków powrotu do normalnego życia jeśli popadli w konflikt z prawem i zasadami współżycia społecznego. UPN unika takich pojęć jak skazane przestępstwo czy odpowiedzialność karna, takich pojęć dla prawa karnego materialnego. Nakazuje przy tym, aby w sprawach nieletniego uwzględniać jego dobro. Konsekwencją tego jest masowe skazanie wobec nieletnich środków wychowawczych bądź poprawczych a wyjątkiem jest orzekanie kary jeśli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego wg UPN
Pytanie 64
odstępstwa od masowego niekarania nieletnich dotyczą osób które:
W chwili orzekania ukończył 18r. ż. A jednocześnie występują przesłanki umieszczenia ich w zakładzie poprawczym wówczas sąd rodzinny może orzec karę jeżeli uzna, że środek poprawczy nie odniósłby zamierzonego efektu.
Dotyczy osób które ukończyły 18 lat przed rozpoczęciem wykonywania orzeczenia umieszczenie w zakładzie poprawczym, sąd rodzinny decyduje tu czy wykonać orzeczony środek czy też odstąpić od jego wykonania i orzec karę, jeśli sąd zdecyduje się wymierzyć karę pozbawienia lub ograniczenia wolności to czas jej trwania nie może przekroczyć ukończenia przez sprawcę 21r. ż.
Dotyczy osób, wobec których postępowanie zostało wszczęte przez sąd rodzinny po ukończeniu 18r. ż. Z tym że czynu karalnego dopuścić się mogą oni przed ukończeniem 17r. ż. We wszystkich tych trzech przypadkach zachodzi niecelowość stosowania środka poprawczego wobec osób, które są już pełnoletni w świetle prawa. Z uwagi jednak na różnice pomiędzy zakładem poprawczym a karą, wymierzanie kary obligatoryjnie następuje z jej nadzwyczajnym złagodzeniem.
Pytanie 65
Odstępstwo od zasady niekarania nieletnich przewiduje również kodeks karny. Jego przepisy pozwalają na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej nieletniego, który po ukończeniu 15r.ż. popełnił jeden z czynów enumeratywnie wyliczonych w kodeksie karnym. Do czynów tych należą:
- zamach na życie prezydenta polski lub jego publiczne zniesławienie
- zabójstwo
- umyślne ciężkie uszkodzenie ciała + ze skutkiem śmiertelnym.
- katastrofa komunikacyjna w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym jeśli zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób lub mieniu w wielkich rozmiarach + skutek śmiertelny
- porwanie statku
- przetrzymywanie zakładnika + skutek śmiertelny lub ciężki uszczerbek na zdrowiu
- zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą
- rozbój
Za pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności karnej muszą przemawiać okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawy a zwłaszcza to, że stosowane wcześniej środki wychowawcze i poprawcze nie odnosiły zamierzonego skutku. Pamiętać jednak należy, że wcześniejsze stosowanie tych środków nie jest ani warunkiem niezbędnym tej odpowiedzialności ani też nie musi tej odpowiedzialności powodować. Pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności karnej na zasadach ogólnych jest fakultatywne. Orzeczona w takich przypadkach kara nie może przekraczać dwóch trzecich górnej granicy kary przewidzianej dla dorosłych. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Ponadto podobnie jak w przypadku młodocianych sąd wymierzając karę kieruje się przede wszystkim tym aby sprawcę wychować i wobec sprawcy, który w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Pytanie 66
Idea szczególnego traktowania nieletnich sprawców czynów karalnych zawarta jest również w przepisach procesowych UPN, które powierzają orzekanie w sprawach nieletnich sądowi rodzinnemu a prowadzenie postępowania wyjaśniającego w tym również o czym karalny sędziemu rodzinnemu. Wyjątki od tej zasady dzielą się na 4 podstawowe kategorie:
Pierwsza z nich dotyczy wyposażenia w kompetencje do rozpatrzenia sprawy nieletniego sądu właściwego wg kodeksu postępowania karnego (kpk), jeżeli:
- istnieją podstawy do orzeczenia kary na podstawie kodeksu karnego wobec nieletniego, który ukończył 15 lat
- postępowanie przeciwko nieletniemu sprawcy czynu karalnego wszczęto po ukończeniu przez niego 18r. ż.
Druga kategoria mediacji - sytuacja, kiedy sąd przekazuje część swoich kompetencji w sądzie bądź instytucji godnej zaufania.
Trzecia kategoria regulacji dopuszczających tryb dyscyplinarny i właściwości dyrektora zakładu poprawczego w sprawie wychowanka takiego zakładu, który popełnił czyn karalny przed ukończeniem 17r. ż. o ile nie jest to czyn, który pociągnął za sobą obniżenie granicy odpowiedzialności karnej do 15r. ż.
Czwarta kategoria ustala kompetencje prokuratora, przede wszystkim jest to ustalenie w jakiej sytuacji prokurator może z własnej inicjatywy bez oczekiwania na stanowisko sędziego rodzinnego wszcząć i przeprowadzić postępowanie przygotowawcze przeciwko nieletniemu sprawcy czynu karnego. Jest to możliwe tylko wówczas jeśli nieletni po ukończeniu 15r. ż dopuścił się jednego z czynów enumeratywnie wymienionych w kodeksie karnym przy czym czyn ten był ściśle związany z czynem osoby dorosłej a łączne prowadzenie spraw nie godzi w dobro nieletniego. Brak którejkolwiek z tych przesłanek zobowiązuje prokuratora do przekazania sprawy nieletniego sądowi rodzinnemu.
Pytanie 55 i 54
ORGANIZOWANIE POLSKIEGO WYMIARU SĄDOWNICTWA
Zgodnie z konstytucją sądy tworzą oddzielny pion organów państwowych sprawujących sądowy wymiar sprawiedliwości. Ich cechą charakterystyczne jest to, że orzekanie w powierzonych im sprawach należy do niezawisłych sędziów podlegających wyłącznie ustawom. Polski system sądownictwa obejmuje 3 kategorie sądów:
Sąd najwyższy
Sądy szczególnie rozpoznające sprawy dotyczące tylko pewnych grób osób np. sądy wojskowe
Sądy powszechne, nazwa sądy powszechne obejmujące sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne są zasadniczymi organami orzekającymi co oznacza, że sprawy podlegające sądom są z reguły rozstrzygane przez sądy powszechne z wyjątkiem tych, które przepisy zastrzegają do kompetencji innego sądu. Sądy powszechne orzekają w sprawach z zakresu prawa karnego , cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, ubezpieczenia społecznego, gospodarczego itd. W skład sądu powszechnego wchodzą prezes, wiceprezes lub wiceprezesi oraz sędziowie. Prezes sądu kieruje nim i reprezentuje go na zewnątrz, sędziowie są powoływani przez prezydenta Polski na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądy powszechne z reguły rozpoznają sprawy kolegialne. Kolegialność zwiększa bowiem niezawisłość sądu, który jest dzięki niej bardziej odporny na wpływy uboczne. Tylko wyjątkowo sąd rozpoznaje i rozstrzyga sprawę w składzie jednego sędziego. W większości przypadków jednak rozpoznawanie spraw odbywa się z udziałem ławników, przy czym przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami i podobnie jak oni są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawą. Zasadę udziału ławników w składach sądu zastosowano do sądów pierwszej instancji. Sądy drugiej instancji oraz sąd najwyższy orzekają w składach sędziów zawodowych, gdyż tutaj ze względu na większy stopień trudności spraw większą rolę odgrywa przygotowanie zawodowe. Regułą jest, że sądy orzekają w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, natomiast drugiej instancji w składzie trzech lub pięciu sędziów. Sądy rejonowe rozpatrują większość spraw, nie rozpatrują tylko tych, które zostały przekazane do kompetencji sądu okręgowego. Sądy rejonowe są więc z reguły sądami pierwszej instancji, natomiast sądy okręgowe spełniają dwojaką rolę. Po pierwsze mogą być sądami pierwszej instancji orzekającymi w sprawach przekazanych im do rozpoznawania przez ustawy, np. sprawy zbrodni, rozwodu. Po drugie mogą być sądami drugiej instancji w stosunku do sądów rejonowych i wówczas rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe kontrolujące prawidłowość rozstrzygnięcia wydanego przez taki sąd. Z kolei sądy apelacyjne rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe działające jako sądy pierwszej instancji, czyli są sądami drugiej instancji. Ponadto rozpoznają również pewne sprawy przekazane im przez ustawy, np. orzekanie o wznowieniu postępowania zakończonego orzeczeniem sądu okręgowego.
STOPIEŃ POKREWIEŃSTWA - LICZENIE
Zlicza się liczbę urodzeń w obu szeregach z pominięciem wspólnego przodka.
Wstępni - przodkowie
Zstępni - potomkowie
Pytanie 56
Co do zasady jawności sądy rozpoznają sprawy w postępowaniu jawnym o ile przepisy nie stanowią inaczej. Wyjątkiem jest m.in. postępowanie z nieletnimi gdzie rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności o ile jawność nie jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Ponadto jeżeli jednym ze współoskarżonych jest nieletni to sąd może wyłączyć jawność rozprawy w całości lub części. Zasadę jawności można wyrazić za pomocą dwóch dyrektyw:
Zasada publiczności godnie z którą sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych tak aby mogła ją obserwować każda zainteresowana osoba,
Zasada jawności wewnętrznej zgodnie z którą sprawa powinna być rozpoznana wyłącznie z udziałem stron i ich przedstawicieli, tj. osób bezpośrednio zainteresowanych jej rozstrzygnięciem.
Zasada jawności umożliwiając społeczną kontrolę działalności sądu sprzyja wydawaniu rozstrzygnięć zgodnych z prawem. Stanowi ona również gwarancję niezawisłości i bezstronności sędziego, ponieważ jego działalność odbywa się pod kontrolą społeczną. Jawność rozprawy ma wzmacniać poczucie ładu i porządku prawnego oddziaływując wychowawczo zarówno na uczestników postępowania jak i osoby postronne. Stanowi ona także gwarancję realizacji jednej z podstawowych zasad postępowania sądowego ZASADY KONTRADYKTORYJNOŚCI. Klasyczna zasada kontradyktoryjności przejawia się tym, że sąd rozstrzyga sprawę wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzonych na wniosek stron oraz opierając się na faktach powszednie znanych i faktach znanych sądowi z urzędu. Sądy okręgowe i apelacyjne są organizacyjnie podzielone na wydziały a sądy rejonowe mogą być na nie podzielone. Wydziały te kierowane przez przewodniczących zajmują się rozpoznawaniem spraw określonego rodzaju. W sądach rejonowych mogą być tworzone przez sprawiedliwości w drodze rozporządzenia wydziały rodzinne i nieletnich, tzw. wydziały bądź sądy rodzinne. Rozpoznają one sprawy z zakresu postępowania w sprawach nieletnich i są to zarówno sprawy dotyczące demoralizacji jak i czynów karalnych, następnie z zakresu prawa rodzinnego
i opiekuńczego, postępowania w stosunku do osób uzależnionych od alkoholu.
Pytanie 59 - co do tego właśnie nie jestem pewna
Właściwość sądu
Przez właściwość sądu rozumie się zakres jego uprawnień do rozpoznania i rozstrzygania spraw sądowych oraz do dokonywania czynności w zakresie tego postępowania. W zależności od przyjętego kryterium podziału wyróżnia się 3 rodzaje właściwości sądu:
Właściwość rzeczową, inaczej podmiotową, która pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznawać sprawę w pierwszej instancji, w przypadku sądów powszechnych jest to ustalenie czy w pierwszej instancji sprawę ma rozpoznać sąd rejonowy czy też okręgowy,
Właściwość funkcjonalna (funkcyjna), obejmuje ona zakres czynności należących
o kompetencji sądu, dotyczy ona podziału funkcji w zakresie dokonywania określonych czynności procesowych i prowadzenia postępowania w określonej sprawie przez konkretny sąd w pierwszej instancji i konkretny sąd drugiej instancji,
Właściwość miejscowa pozwalająca na ustalenie jaki sąd spośród sądów tego samego rzędu jest uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie. Właściwość miejscowa pozwala zatem na ustalenie imiennego sądu do rozpoznania sprawy. W przypadku sądów karnych podstawowym kryterium, tj. kryterium pierwszego stopnia do określenia tej właściwości jest przede wszystkim ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa, czyli miejsca gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany albo gdzie skutek przestępny nastąpi lub miał nastąpić. W przypadku wielości miejsc popełnienia przestępstwa obowiązują reguły równowartości i wyprzedzenia. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej wg kryterium 1 stopnia stosuje się kryteria pomocnicze i tak zgodnie z kryterium 2 stopnia właściwy jest sąd w okręgu którego ujawniono przestępstwo albo ujęto oskarżonego albo oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub tymczasowo przebywał. Jeżeli również kryterium 2 stopnia nie pozwala na ustalenie właściwego miejscowego sądu to stosuje się kryterium ostateczne 3 stopnia zgodnie z którym sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy śródmieści gminy Warszawa-Centrum.
Pytanie 58
W przypadku sądów cywilnych wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje właściwości miejscowych: właściwość ogólną i właściwość szczególną. Podstawą do określenia właściwości ogólnej stanowi miejsca zamieszkania pozwanego powództwo wytacza się przed sądem 1 instancji okręgu, którego pozwany ma miejsce zamieszkania. Przy czym miejsce zamieszkania określa się wg przepisów kodeksu cywilnego.
Miejsce zamieszkania - miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej wg kryterium miejsca zamieszkania określa się je wg miejsca pobytu pozwanego w Polsce a jeżeli nie jest ono znane lub nie leży w Polsce to wg ostatniego znanego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce przy czym zasady nie dotyczą wyłącznie osób fizycznych. Natomiast w obrębie właściwości szczególnej wyróżnia się właściwość przemienną
i właściwość wyłączną. Z właściwością przemienną mamy do czynienia , gdy kodeks postępowania cywilnego daje powodowi prawo wyboru sądu przed którym może on przytoczyć powództwo. Jest to wybór pomiędzy sądem właściwości ogólnej a sądem wskazanym w przepisach kodeksu. W sprawach o roszczenia alimentacyjne oraz ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia powództwa można wytoczyć przed sądem właściwym dla osoby uprawnionej. Z kolei przepisy dotyczące właściwości wyłącznej mają charakter przepisów imperatywnych, tj. takich od których nie ma odstępstwa, oznacza to wyłączenie zarówno właściwości ogólnej jak i przemiennej. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego dotyczy to m.in.:
Powództwa ze stosunku małżeńskiego, które wytacza się wyłącznie przed sąd w okręgu którego małżonkowie mieli ostanie wspólne miejsce zamieszkania jeżeli przynajmniej jedno
z nich w okręgu tym nadal stale przebywa. Przypadku braku tej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej a jeżeli również tej podstawy brakuje to sąd miejsca zamieszkania powoda.
Powództwo ze stosunku pomiędzy rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym
a przysposobionym wytacza się przez sąd miejsca zamieszkania powoda jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa wg przepisów o właściwości ogólnej.
W przypadku sądów cywilnych właściwość rzeczowa należy z zasady do sądów okręgowych stanowi tu wyjątek i dotyczy tylko 5 kategorii spraw, tj. spraw o ochronę praw autorskich, spraw o roszczenia wynikające z prawa prasowego, spraw o prawa niemajątkowe i dochodzenie łącznie z nimi roszczenia majątkowe przy czym nie dotyczy to spraw o ustalenie ojcostwa, zaprzeczenia macierzyństwa
i przysposobienia. Czwarta kategoria to sprawy o prawa majątkowe o znacznej wartości sporu przy czym nie dotyczy to m.in. spraw o alimenty i zniesienia wspólności majątkowej między małżonkami. Piąta kategoria to sprawy o orzeczenie przepadku świadczenia na rzecz skarbu państwa jeżeli zostało ono spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego lub w celu niegodziwym.
Pytanie 62
Wyodrębnienie samodzielności nieletnich sprawców czynów karalnych nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku przed wpływem rozwoju kryminologii. Wcześniej istniał dualizm w podejściu do nieletnich, których traktowano albo jako nieodpowiedzialne dzieli podlegające władzy rodzicielskiej, szkolnej i kościelnej albo jako małych dorosłych podlegających złagodzonemu karaniu przez władzę państwową. Pierwsze reformy nastąpiły w obrębie wykonania kary. Dążąc do ochrony nieletnich przed demoralizacją jakiej ulegali w więzieniach przebywając wspólnie z dorosłymi przestępcami zaczęto tworzyć odrębne zakłady karno-poprawcze lub reformatoria, do których kierowano nieletnich przestępców. Angielska ustawa o postępowaniu z nieletnimi z 1854 r. wprowadziła praktykę kierowania nieletnich przestępców do specjalnych szkół poprawczych lub poddawanie ich dozorami kuratora w ramach tworzącej się probacji. Punktem zwrotnym w dziedzinie odrębnego traktowania nieletnich było utworzenie w 1899 r. w Chicago pierwszego sądu dla nieletnich.
W I połowie XX wieku nastąpił szybki rozwój sądownictwa dla nieletnich. Wówczas to popracowano m.in. odrębne zasady i odpowiedzialności tzw. program marburski Franza Lischta. W trakcie prac nad zasadami postępowania z nieletnimi wysunięto koncepcję odrębnego prawa nastawionego na ochronę nieletnich, którą początkowo realizowano tylko w nielicznych krajach. W Polsce koncepcja ta nie uzyskała akceptacji a zasady odpowiedzialności oraz środki stosowane wobec nieletnich sprawców czynów karalnych uregulowano w specjalnym rozdziale kodeksu karnego z 1932 r. Rozwiązania przyjęte w kodeksie karnym z 1932 r. były wytworem tradycyjnych poglądów wyrażających się w rozstrzygnięciu kwestii odpowiedzialności nieletnich a nie w nastawieniu na ich ochronę. Szczególną krytykę powodowało kryterium rozeznania, które opierało się na ocenach odnoszących się do chwili czynu a nie na diagnozie osobowości nieletniego, jego środ. I potrzeb wychowawczych. W okresie 20-lecia międzywojennego następował powolny rozwój sądownictwa dla nieletnich, po II wojnie światowej początkowo nastąpiło jego załamanie a następnie ponownie powolny rozwój. Podjęto również pracę nad reformą prawa i postępowania z nieletnimi. Przepisy wprowadzające nowy kodeks karny z 1969 r. utrzymały w mocy przepisy kodeksu karnego z 1932 r. dotyczące nieletnich do czasu zakończenia reformy, której uwieńczeniem było uchwalenie 26 X 1982r. ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (UPN).
Pytanie 63
Naczelną zasadą postępowania z nieletnimi jest ochrona przed demoralizacją i przestępczością. Zgodnie z nią sąd rodzinny powinien kierować się dobrem nieletniego oraz zmierzać do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekunów ich obowiązków wychowawczych. Podstawą interwencji sądu rodzinnego jest wystąpienie objawów demoralizacji lub dopuszczenie się przez nieletniego czynu karalnego. Ustawa nie definiuje pojęcia demoralizacji, wskazuje jedynie że do jej objawów zalicza się m.in. włóczęgostwo, naruszanie zasad współżycia społecznego (np. ustaniczne uniemożliwianie prowadzenia lekcji), prostytucję, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia narodowego, udział w grupach przestępczych, dopuszczenie się czynu karalnego, używanie alkoholu lub innych środków odurzających, natomiast przez czyn karalny rozumie się przestępstwo skarbowe oraz poważniejsze wykroczenia. Podstawowym celem działań objętych zakresem UPN-u jest dobro nieletniego stanowiące podstawowe kryterium w rozpoznawaniu spraw nieletnich. Realizacji tego celu sprzyjają założenie UPN-u w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnich takie jak:
- depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletnich,
- elastyczność postępowania w zależności od osobowości nieletniego,
- ciągła ochrona prawa.
O tym, że UPN charakteryzuje depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletnich świadczy przede wszystkim katalog środków przewidzianych w UPN wśród których przeważają środki wychowawcze i to również takie, które przewiduje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Ze względu na to, że dobro nieletniego wymaga podejmowania różnorodnych czynności prowadzących do korzystnych zmian jego osobowości i zachowania oraz w miarę potrzeby do nakłaniania rodziców do prawidłowego wypełniania ich obowiązków wobec nieletnich. Dla osiągnięcia tego celu UPN nakazuje przy rozpoznaniu spraw nieletnich brać pod uwagę przede wszystkim ich osobowość. Wg UPN-u składają się na nią wiek, stan zdrowia psychofizycznego, stopień rozwoju fizycznego i psychicznego, a w szczególności jego zgodność z poziomem inteligencji i wiekiem oraz cechy charakteru, ponadto przy ocenie osobowości należy uwzględnić również potrzeby nieletniego, jego dążenia, postawy, zdolności i temperament oraz sposób postrzegania świata, nie bez znaczenia jest również płeć. Różnego rodzaju sytuacje wychowawcze wymagają różnych środków oraz ich elastycznego stosowania przez sądy rodzinne. Ta różnorodność środków oraz możliwość ich stosowania wpływają na regulację sposobu postępowania w sprawach nieletnich. Zgodnie z zasadą elastyczności postępowania tryb rozpoznania sprawy nie jest ustalony raz na zawsze i może ulec zmianie w zależności od wyników postępowania.
Kolejną podstawową zasadą przyjętą w postępowaniu w sprawach nieletnich jest zasada ciągłej ochrony prawnej zwana również zasadą ciągłości bądź kontynuacji postępowania. Jest ona realizowana przez zatarcie różnic pomiędzy poszczególnymi stadiami postępowania oraz przez ciągłość i spójność wszystkich jego fragmentów. Zwłaszcza dotyczy to procesu resocjalizacji, który może się rozpocząć już na etapie postępowania wyjaśniającego. W przypadku zastosowania środków o charakterze tymczasowym (np. umieszczenie w schronisku dla nieletnich) i kontynuowanego w dalszym postępowaniu zwłaszcza w postępowaniu wychowawczym. Wyrazem zasady ciągłej ochrony prawnej jest również możliwość zmiany orzeczonego środka. UPN przewiduje dwie podstawowe grupy środków tj. środki stosowane wobec nieletnich i środki stosowane wobec rodziców bądź opiekunów nieletnich. Do tej pierwszej grupy zalicza się środki wychowawcze a więc środki opiekuńczo-wychowawcze i leczniczo-wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Poza środkami zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnich wprowadza się również środki stosowane w toku postępowania tymczasowo. Do drugiej grupy zalicza się zawiadomienie pracodawcy o niewłaściwym wywiązywaniu się z obowiązków rodzica czy opiekuna oraz zobowiązanie do:
- naprawienia szkody wyrządzonej przez nieletniego,
- ścisłej współpracy ze szkołą, przychodnią, lekarzem lub pracodawcą,
- poprawę warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego
Pytanie 68
Stadia postępowania w sprawach nieletnich
Postępowanie wyjaśniające, które rozpoczyna się wydaniem postanowienia o jego wszczęciu. Postanowienie to wszczyna sąd rodzinny. W przypadku wystąpienia objawów demoralizacji lub podejrzenia popełnienia czynu karalnego ma ona na celu ustalenie czy istnieje potrzeba zastosowania środka przewidzianego w UPN. Sędzia rodzinny przeprowadza w tym celu postępowanie dowodowe sam lub też zleca je policji, zawsze jednak powinien wysłuchać nieletniego, jego rodziców lub opiekunów. Jeżeli potrzeba orzeczenia wyżej wspomnianego środka nie występuje to sędzia umarza postępowanie. Może również przekazać sprawę szkole lub organizacji do której nieletni należy w celu zastosowania mniej formalnych środków wychowawczych, w tej ostatniej możliwości przejawia się zasada celowości oraz ograniczenia interwencji sądowej, natomiast w przypadku stwierdzania potrzeby orzeczenia takiego środka sędzia kieruje sprawę do postępowania rozpoznawczego.
Postępowanie rozpoznawcze
UPN przewiduje 2 podstawowe rodzaje postępowania tj.
postępowanie opiekuńczo - wychowawcze w którym mogą być orzeczone jedynie środki wychowawcze lun lecznicze jeśli jest to celowe ze względu na objawy demoralizacji nieletniego albo dopuszczenie się czynów karalnych. Jest to postępowanie nieformalne
postępowanie poprawcze, które wszczyna się jeżeli nieletni po ukończeniu 13 roku życia popełnił czyn karalny, wykazuje wysoki stopień demoralizacji a ponad to zastosowane do tej pory środki wychowawcze okazały się nieskuteczne. W postępowaniu tym nieletni musi mieć obrońcę a sąd na rozprawie orzeka w składzie ławniczym.
Postępowanie opiekuńczo wychowawcze i poprawcze toczą się przed sądem I instancji, rozpoczyna je postanowienie o rozpoznaniu sprawy a kończy albo orzeczenie merytoryczne dotyczące przedmiotu postępowania albo orzeczenie formalne umarzające postępowanie
Postępowanie odwoławcze - ma ono miejsce w sądzie okręgowym po wniesieniu środka odwoławczego a jego celem jest skontrolowanie zaskarżonego orzeczenia sądu I instancji.
Postępowanie wykonawcze - wykonywane są środki wychowawcze i poprawcze
Pytanie 74
Postępowanie w sprawie zastosowania środków leczniczo wychowawczych
Postępowanie w sprawie zastosowania tych środków przebiega w trybie postępowania opiekuńczo wychowawczego z tym, że nieletni musi mieć obrońcę, jeżeli nieletni nie ma obrońcy z wyboru to prezes sądu wyznacza mu go z urzędu. Środki leczniczo wychowawcze stosuje się wyłącznie wobec nieletnich którzy popełnili czyn karalny i występuje u nich choroba psychiczna upośledzenie umysłowe bądź inne zakłócenie czynności psychicznej, nie ma przy tym znaczenia moment wystąpienia tych zaburzeń. Możliwość stosowania środków leczniczo wychowawczych zachodzi bowiem zarówno gdy zaburzenia istniały już w chwili czynu jak i wówczas gdy wystąpiły w późniejszym czasie , nawet w trakcie postępowania przed sądem.
Do środków leczniczo - wychowawczych zalicza się umieszczenie nieletniego w odpowiednim zakładzie leczniczym (zakład leczenia odwykowego lub ogólnej opieki zdrowotnej) bądź w domu pomocy społecznej lub odpowiedniej placówce oświatowej. W szpitalach psychiatrycznych umieszczani są nieletni u których stwierdzono upośledzenie umysłowe, chorobę psychiczną lub inne zakłócenie czynności psychicznych, ewentualnie używanie narkotyków lub innych środków odurzających, Z kolei w domach pomocy społecznej umieszcza się nieletnich u których stwierdzono upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym lub głębokim, którzy nie kwalifikują się do leczenia w szpitalu psychiatrycznym, ale wymagają opieki wychowawczej. Z kolei przez odpowiednią placówkę oświatową rozumie się specjalny zakład wychowawczy oraz specjalny ośrodek szkolno - wychowawczy. W placówkach tych umieszcza się nieletnich upośledzonych w stopniu lekkim i umiarkowanym, którzy kwalifikują się do nauki w szkole specjalnej i nie wymagają leczenia w szpitalu psychiatrycznym. Ponadto nieletniego można umieścić w innym zakładzie opieki zdrowotnej w przypadku gdy żadna z wyżej wymienionych instytucji nie jest w stanie zapewnić mu specjalnej opieki zdrowotnej, której nieletni w danym momencie potrzebuje.
Cel środków leczniczo wychowawczych może być w pełni zrealizowany tylko wtedy gdy ich stosowanie następuje z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb leczniczych bądź wychowawczych nieletniego sprawcy, a zatem jeżeli wszelkie decyzje co do zastosowania omawianych środków opierają się na zasadzie indywidualizacji dlatego też przed wydaniem postanowienia o umieszczeniu nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie dla osób z zaburzeniami psychicznymi, sąd rodzinny zarządza przeprowadzenia badania nieletniego przez co najmniej 2 biegłych psychiatrów, jeżeli jednorazowe badanie okaże się niewystarczające do sformułowania ostatecznej opinii przez biegłych to sąd rodzinny może zarządzić przeprowadzenie obserwacji w odpowiednim zakładzie leczniczym. Czas takiej obserwacji nie powinien być dłuższy niż 2 tygodnie. W wyjątkowych przypadkach na wniosek placówki przeprowadzającej obserwację sąd rodzinny może ją przedłużyć do 6 tygodni.
Zasady funkcjonowania placówek opiekuńczo - wychowawczych
Placówki opiekuńczo - wychowawcze dzielą się na:
placówki wsparcie dziennego
placówki interwencyjne
placówki rodzinne
placówki socjalizacyjne
placówki wielofunkcyjne łączące różne zakresy sprawowanej opieki oraz specyfikę zadań w/w placówek
Pytanie 80
Placówki wsparcia dziennego to placówki działające w najbliższym wsparciu lokalnym dziecka, które wspierają rodzinę w sprawowaniu ich podstawowych funkcji, zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami. Placówka ta współpracuje ze szkołą, ośrodkami pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. Placówki wsparcia dziennego pracują przez cały rok we wszystkie dni robocze co najmniej 4 godziny na dobę. Czas pracy placówki powinien być dostosowany do potrzeb dzieci i rodziców. Do form pracy środowiskowej realizowanej przez te placówki należy:
zajęcia
zajęcia socjoterapeutyczne
zajęcia korekcyjne
zajęcia kompensacyjne
zajęcia indywidualne
programy korekcyjne
pomoc w kryzysach szkolnych
pomoc w nauce
pomoc socjalna i dożywianie
organizacja czasu wolnego
rozwój zainteresowań
stała praca z rodziną dziecka
Pytanie 81
Placówki interwencyjne przyjmują one dzieci częściowo lub całkowicie pozbawione opieki rodziców w nagłych sytuacjach kryzysowych. Zaspakajają indywidualne potrzeby edukacyjne dzieci, umożliwiają im wyrównywanie opóźnień szkolnych i kontynuowanie nauki na odpowiednim poziomie. Do tych placówek przyjmowane są dzieci od 7 roku życia, nie zależnie od miejsca zamieszkania. Można do nich przyjmować dzieci skierowane na podstawie UPN. W wyjątkowych przypadkach, gdy nie można zapewnić dziecku innych form opieki zastępczej. Do placówek tych mogą być przyjmowane dzieci młodsze, pobyt w takiej placówce nie może trwać dłużej niż 3 miesiące, wyjątkowo można go przedłużyć o kolejne 3 miesiące wówczas gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku. Placówki interwencyjne poza całodobową opieką i wychowaniem mają obowiązek przygotowywać diagnozę stanu psychofizycznego dziecka jego rodziny dotyczącą zdrowia, rozwoju umysłowego, stanu emocjonalnego i związków rodzinnych oraz diagnozę sytuacji życiowej dziecka, a następnie ustalić wskazania do dalszej pracy z dzieckiem. Placówka interwencyjna ma obowiązek regularnego informowania powiatowego centrum pomocy rodzinie o przebywających tam dzieciach
Pytanie 82
Placówki rodzinne - zapewniają one dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobową opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego przy czym trwają one do czasu powrotu dziecka do domu rodzinnego, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia. Przy kierowaniu dzieci do tych placówek powinno się uwzględniać różnicę wieku między dyrektorem placówki a dzieckiem, tak aby usamodzielnienie dzieci umieszczonych w danej placówce nastąpiło przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez dyrektora. W placówce takiej może przebywać od 4 - 8 dzieci, w wyjątkowych przypadkach może ulegać zwiększeniu lub zmniejszeniu. Placówka rodzinna stanowi jedną wielodzietną rodzinę dla dzieci, które nie mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej lub przysposabiającej, umożliwia ona wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu, zapewnia dzieciom kształcenie oraz wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych.
Pytanie 83
Placówki socjalizacyjne zajmują się one dziećmi całkowicie lub częściowo pozbawionymi opieki rodziców dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej. Zapewniają dzieciom całodobową opiekę i wychowanie, zaspakajają ich niezbędne potrzeby, zapewniają także kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych oraz szkolnych. W ramach swojej działalności prowadzą zajęcia socjalizujące, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, resocjalizujące oraz inne zajęcia terapeutyczne rekompensujące braki wychowania w środowisku rodzinnym i przygotowujące do życia społecznego, ponadto dla dzieci niepełnosprawnych zapewniają odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne. Placówki te mają również obowiązek podejmować działania mające na celu powrót dziecka do rodziny, rodziny adopcyjnej lub umieszczenie w rodzinnej opiece zastępczej.
Pytanie 78
Szczegółowe zadania i organizację placówki a także specyfikę i zakres prowadzonej opieki określa regulamin opracowany przez dyrektora placówki w porozumieniu z odpowiednim centrum pomocy rodzinie. Do podstawowych zasad działania placówek opiekuńczo - wychowawczych należy
dobro dziecka
poszanowanie jego praw
potrzeba wyrównywania deficytów rozwojowych
potrzeba działań przygotowujących do samodzielnego życia
konieczność wspierania rozwoju dziecka poprzez umożliwienie kształcenia rozwoju zainteresowań i zindywidualizowanie oddziaływań wychowawczych
potrzeba działań mających na celu utrzymanie więzi dziecka z rodziną i umożliwienia jego powrotu do rodziny
poszanowanie praw rodziców a zwłaszcza prawa do kontaktowania się z dzieckiem
Placówki opiekuńczo - wychowawcze mogą specjalizować się w opiece nad dziećmi o szczególnych potrzebach ponad to mogą tworzyć dla swoich wychowanków różne formy opieki w środowisku np. hostele, tzn. część placówki dysponująca bazą noclegową i zapewniająca opiekę wychowawców, czynna przez całą dobę. Przeznaczony on jest dla wychowanków mieszkających z rodziną, którzy w nagłej sytuacji kryzysowej musi zamieszkać poza domem rodzinnym. Drugą formą pracy środowiskowej są rodziny zaprzyjaźnione
Do podstawowych obowiązków placówek opiekuńczo - wychowawczych należy:
przygotowanie dziecka w miarę możliwości do samodzielnego życia
współpraca z rodziną dziecka
współpraca z centrum pomocy rodzinie
indywidualizacja planu pracy dziecka, prowadzenie karty pobytu dziecka, oraz innej niezbędnej dokumentacji dotyczącej dziecka i jego rodziny
Kartę pobytu dziecka wypełnia wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka w placówce. Opracowuje on również przy udziale dziecka oraz w porozumieniu z psychologiem, pedagogiem, pracownikiem socjalnym i innymi specjalistami indywidualny plan pracy z dzieckiem, plan ten jest modyfikowany w miarę zmieniającej się sytuacji dziecka, nie rzadziej jednaj niż co 6 miesięcy. Plan uwzględnia m.in.
wiek dziecka
możliwości psychofizyczne
sytuacje rodzinną
przebieg procesu przygotowania dziecka do usamodzielnienia
W placówce opiekuńczo - wychowawczej działa zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka, w skład którego wchodzą wchodzi między innymi pedagog, wychowawca. Do podstawowych zadań zespołu należy analiza karty pobytu dziecka i okresowa ocena sytuacji dziecka, przy czym nie dotyczy to placówki rodzinnej, gdzie takiej oceny dokonuje w porozumieniu z ośrodkiem adopcyjno - opiekuńczym. Do zadań tego zespołu należy:
ocena aktualnej sytuacji rodziny dziecka
analiza metod stosowanych w pracy z dzieckiem i rodziną
modyfikowanie indywidualnego planu pracy
ocena zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce
Pytanie 79
Do wszystkich placówek opiekuńczo - wychowawczych poza placówkami wsparcia dziennego z reguły kieruje powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, w uzasadnionych przypadkach może nastąpić umieszczenie dziecka w placówce bez skierowania na wniosek samego dziecka, jego rodziców bądź opiekuna prawnego. Podstawą skierowania do placówki jest orzeczenie sądu bądź wniosek odpowiedniej osoby. Placówki interwencyjne i socjalizacyjne mają obowiązek przyjąć bez skierowania oraz bez uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego lub bez orzeczenia sądu każde dziecko poniżej 13 roku życia i zapewnić mu natychmiastową opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji. W przypadkach wymagających zapewnienia dziecku natychmiastowej opieki, wystarczy tu polecenie sędziego bądź doprowadzenie dziecka przez policję , szkołę lub jakąkolwiek osobę, stwierdzającą porzucenie dziecka, lub zagrożenie jego życia lub zdrowia.
Przy skierowaniu dziecka do placówki rodzinnej powinno się uwzględniać odpowiednią różnicę wieku dziecka i dyrektora. Ponadto dzieci kierowane do placówek nie powinny być rozdzielone, jeżeli są rodzeństwem. Ciąża małoletniej nie może stanowić powodu odmowy wydania skierowania i przyjęcia do placówki.
Pobyt w placówce ustaje w przypadku:
1. Powrotu dziecka do rodziny
2. Zakwalifikowanie dziecka do innej formy opieki
3. Usamodzielnienie się dziecka
4. Orzeczenie sądu o zakończeniu pobytu dziecka w placówce
Po opuszczeniu placówki, byli wychowankowie mają prawo do korzystania przez 3 lata z pomocy specjalistów tam pracujących.
Jeżeli wychowanek samowolnie opuści placówkę lub nie zgłosi się w wymaganym terminie (nie dotyczy placówek wsparcia dziennego) to po usprawiedliwieniu nieobecności dyrektor przeprowadza postępowanie wyjaśniające i w ciągu 24 godzin powiadamia rodziców, policję, sąd rodzinny i odpowiednie centrum pomocy rodzinie o zaistniałej sytuacji. Jeżeli nieobecność jest nieusprawiedliwiona to stały zespół ocenia zasadność dalszego pobytu dziecka w placówce i kieruje sprawę do centrum pomocy rodzinie, bądź sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w placówce. Osoby powyżej 18 roku życia , które samowolnie opuszczają placówkę, którzy rażąco naruszają zasady współżycia w niej dyrektor może wykreślić z ewidencji oraz może odmówić ponownego przyjęcia.
Postępowanie poprawcze i rozpoznawcze
Celem tego postępowania jest weryfikacja materiału zebranego w postępowaniu wyjaśniającym pod kątem sprawstwa nieletniego, a także zbadanie czy i jaki środek przewidziany w UPN należy wobec niego zastosować. Szczególną rolę w tym postępowaniu odgrywa wywiad środowiskowy oraz opinię biegłych o osobie nieletniego oraz dowody wskazujące na motywy jego działania
Sędzia rodzinny zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego kuratorowi sądowemu celem ustalenia danych dotyczących zachowania i warunków, w których wychowuje się nieletni, jego nauki, sposobów spędzania wolnego czasu, kontaktów środowiskowych, stanu zdrowia, stosunku do niego rodziców i podejmowanych do tej pory oddziaływań wychowawczych. W wyjątkowych przypadkach przeprowadzenie wywiadu można zlecić policji, jeżeli interesujące sąd informacje nie wymagają wiedzy pedagogicznej i psychologicznej. Ponadto pracownikom pedagogicznym RODK-u, jeśli istnieje potrzeba wydania opinii o nieletnich, następnie można to również zlecić pracownikom schronisk dla nieletnich, zakładów poprawczych, jeżeli potrzebna jest opinia nieletnim lub sprawozdanie z jego zachowania oraz warunków w jakich nieletni przebywa poza zakładem. Ostatnia grupa to przedstawiciele organizacji społecznych do których zadań należy wychowawcze oddziaływanie na nieletniego lub wspomaganie jego procesu resocjalizacji, bądź osobie godnej zaufania jeżeli powierzono im nadzór nad nieletnim.
Przy wykonywaniu zadań związanych z przeprowadzeniem wywiadu środowiskowego policja ma obowiązek udzielić niezbędnej pomocy na żądanie kuratora sądowego.
Pytanie 75
Postępowanie poprawcze jest drugą formą postępowania rozpoznawczego. Jedną z jego charakterystycznych cech jest to, że toczy się ono w oparciu o przepisy KPK. Rozpoczyna z chwilą wydania przez sędziego rodzinnego postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym. Postanowienie to zastępuje akt oskarżenia. W postępowaniu poprawczym musi mieć obrońcę, jeśli nie miał go w postępowaniu wyjaśniającym, to z chwilą wydania w/w postanowienia wyznacza mu się obrońcę z urzędu. Sąd rodzinny orzeka o rozprawie w składzie jednego sędziego i dwóch ławników co oznacza, że obowiązuje tu zasada kolegialności. Udział nieletniego i jego obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy. Sama rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba, że jawność jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Najczęściej jednak względy wychowawcze przemawiają za tajnością, wynika to z założenia, że jawność mogłaby spowodować stygmatyzację nieletniego utrudniając w konsekwencji jego readaptację do życia w społeczeństwie. Podczas rozprawy sąd wysłuchuje nieletniego, przy czym składanie wyjaśnień musi być dobrowolne. Po złożeniu wyjaśnień nieletni pozostaje na sali rozpraw tylko wówczas, jeżeli sąd uzna to za potrzebne ze względów wychowawczych lub w związku z obroną nieletniego bądź wyjaśnieniem okoliczności sprawy.
Postępowanie rozpoznawcze kończy się tu:
1. Umorzeniem postępowania
2. Wydaniem postanowienia o zastosowaniu środka wychowawczego
3. Orzeczeniem o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym
Pytanie 76
W tym ostatnim przypadku następuje dalszy ciąg postępowania poprawczego - postępowanie wykonawcze.
Na mocy w/w orzeczenia nieletni kieruje się do młodzieżowych ośrodków adaptacji społecznej (zakłady poprawcze otwarte), zakładów poprawczych półotwartych, zamkniętych lub o wyznaczonym nadzorze wychowawczym.
Umieszczenie w zakładzie poprawczym można warunkowo zawiesić jeżeli właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz okoliczności i charakter jego czynu wskazują, że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte. Takie warunkowe zawieszenie następuje od 1 do 3 lat w okresie którym sąd stosuje środki wychowawcze. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą demoralizację bądź małoletni nie chce wykonywać nałożonych na niego obowiązków, to sąd może odwołać warunkowe zawieszenie i skierować nieletniego do zakładu poprawczego. Jeżeli nieletni w okresie próby popełni czyn określony w kodeksie karnym enumeratywnie, to sąd obligatoryjnie odwołuje warunkowe zawieszenie i umieszcza nieletniego w zakładzie poprawczym. Jeżeli natomiast w okresie próby i w ciągu kolejnych 3 miesięcy takie odwołanie nie nastąpiło to orzeczenie w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.
Do młodzieżowych ośrodków adaptacji społecznej kieruje się nieletnich którzy przebywali wcześniej w schronisku dla nieletnich i nie identyfikują się z podkulturą przestępczą, ponadto nie przebywali wcześniej w AŚ lub ZK, deklarują chęć uczestnictwa w procesie resocjalizacyjnym a diagnoza przemawia za umieszczeniem ich w takiej placówce. Z kolei do zakładów półotwartych kierowani są przede wszystkim wychowankowie których zachowanie nie uzasadnia dalszego pobytu w zakładzie otwartym a także nieletnich z zakładów zamkniętych z których wielokrotnie uciekali a co do których istnieje przekonanie, że dalszy proces resocjalizacji będzie lepiej przebiegał w warunkach półotwartych.
Do zakładów o wzmożonym nadzorze wychowawczym kieruje się nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji, którzy ukończyli 16 lat bądź wyjątkowo 15 lat. Są to nieletni wobec których sąd wydał bezpośrednie orzeczenie o umieszczeniu w takiej placówce, bądź wychowankowie z innych zakładów poprawczych, którzy dezorganizowali pracę. Wzmożony nadzór polega między innymi na stosowaniu w pracy resocjalizacyjnej indywidualnych oddziaływań korekcyjnych i to również w warunkach ograniczenia kontaktu w grupach. Jeżeli bowiem wychowanej swoim zachowaniem dezorganizuje zajęcia szkolne lub warsztatowe, nawołuje do nieposłuszeństwa, zbiorowej ucieczki, lub niszczenia mienia, powodującego groźne zakłócenie porządku w placówce to dyrektor może czasowo zawiesić jego udział w zajęciach szkolnych i ograniczyć kontakty z grupą wychowawczą. W takich przypadkach należy nieletniemu zapewnić indywidualny tok nauczania i resocjalizacji.
Poza wyżej wymienionymi zakładami poprawczymi, funkcjonują również zakłady resocjalizacyjno - rewalidacyjne i resocjalizacyjno - terapeutyczne
Te pierwsze przeznaczone są dla nieletnich upośledzonych umysłowo, którzy wymagają szczególnego postępowania dydaktyczno - wychowawczego, te drugie natomiast przeznaczone są dla nieletnich z zaburzeniami psychicznymi lub osobowości, uzależnionych, oraz nosicieli wirusa HIV, pobyt w nich połączony jest z odpowiednią terapią.
Jeżeli w trakcie wykonywania środka poprawczego nieletni rażąco i uporczywie narusza zasady pobytu w zakładzie lub popełnił ponownie czyn karalny to sąd może orzec o wykonaniu kary pozbawienia wolności. Jeżeli jednak okaże się, że następne wykonanie takiej kary byłoby niecelowe ze względów wychowawczych to sąd rodzinny może warunkowo ją zawiesić, bądź odstąpić od niej całości lub w części. Istnieje również możliwość warunkowego zwolnienia nieletniego z zakładu poprawczego, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu nieletni będzie przestrzegał prawa. Takie warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po 6 miesiącach od umieszczenia w zakładzie, jeżeli nieletni przebywał wcześniej w schronisku dla nieletnich, to może zaliczyć go na poczet wspomnianych 6 miesięcy. Orzekając warunkowe zwolnienie sąd ustala okres próby od 1 do 3 lat przy czym nie może on trwać dłużej niż do ukończenia przez nieletniego 21 roku życia.
Pytanie 77
W trakcie pobytu w zakładzie poprawczym można wobec nieletniego stosować środki przymusu bezpośredniego, takie jak użycie siły fizycznej, założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa lub umieszczenie w izbie izolacyjnej. Środki te mogą być stosowane wyłącznie w celu przeciwdziałania, usiłowania samobójstwa, targnięcie się nieletniego na zdrowie własne lub cudze, nawoływanie do zbiorowej ucieczki, buntu lub niszczenia mienia powodującego groźne zakłócenie porządku. Stosuje się jej wówczas gdy inne sposoby opanowania sytuacji okazały się nieskuteczne. Ich stosowanie nie może mieć na celu poniżenia lub upokorzenia nieletniego ani wyrządzenia szkody na jego zdrowiu. Dobór środka powinien być adekwatny do stopnia zagrożenia i następować dopiero po ostrzeżeniu o możliwości jego użycia a czas jego trwania nie może być dłuższy niż wymaga tego potrzeba. Decyzję o zastosowaniu ŚPB podejmuje dyrektor zakładu poprawczego lub jego zastępca. W przypadkach nagłych decyzję taką może podjąć każdy inny pracownik. Stosowanie środków przymusu wymaga stałej kontroli a o ustaniu konieczności jego trwania należy niezwłocznie powiadomić dyrektora. Nieletni ma prawo złożenia do sądu rodzinnego skargi na zastosowanie wobec niego środka przy czym przekazuje się ją za pośrednictwem dyrektora.
Pytanie 69
Środki tymczasowe - w trakcie postępowania poprawczego w zasadzie stosuje się te same środki tymczasowe co w postępowaniu opiekuńczym. Ponadto można jeszcze stosować środki w postaci umieszczenia nieletniego w schronisku dla nieletnich. W takim schronisku można umieścić nieletniego jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem w zakładzie poprawczym a jednocześnie istnieje uzasadniona obawa, że nieletni ukryje się, zostaną zatarte ślady czynu lub nie można ustalić tożsamości nieletniego. Wyjątkowo można go tam również umieścić, gdy zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie poprawczym a jednocześnie zarzucono mu popełnienie jednego ze wskazanych w UPN czynów określonych w KK. Czas pobytu w schronisku nie powinien być dłuższy niż 3 miesiące przed wydaniem postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poznawczym. Wyjątkowo pobyt można przedłużyć na czas nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące. Łączny pobyt nieletniego w schronisku do czasu wydania wyroku w pierwszej instancji nie może być dłuższy niż rok, do tego okresu nie wlicza się obserwacji psychiatrycznej i nieusprawiedliwionej nieobecności w schronisku trwającej dłużej niż 3 dni. Nieletni umieszczony w schronisku musi mieć obrońcę a pobyt w placówce trwa do chwili przystąpienia do wykonywania orzeczenia o ile są nie postanowi inaczej (w przypadku orzeczenia o warunkowym zawieszeniu nieletniego w zakładzie poprawczym).
Pytanie 71
Postępowanie opiekuńczo wychowawcze w UPN - postępowanie rozpoznawcze
Celem tego postępowania jest skonkretyzowanie ustaleń poczynionych w postępowaniu wyjaśniającym przez wybór odpowiedniego środka, a także ostateczne sprawdzenie prawidłowości ustaleń faktycznych z postępowania wyjaśniającego i prawidłowości zamierzeń dotyczących zastosowania środka opiekuńczo wychowawczego lub leczniczo wychowawczego. Postępowanie to toczy się odpowiednio wg przepisów KPC trybu nieprocesowego. W postępowaniu tym nieletni nie musi mieć obrońcy. Posiedzenia sądowe odbywają się z wyłączeniem jawności, chyba, że jawność jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Wyłączenie dotyczy tylko jawności zewnętrznej z tym, że ogłoszenie końcowego postanowienia odbywa się publicznie. Postępowanie prowadzi sąd rodzinny w składzie jednoosobowym, jeżeli w trakcie postępowania opiekuńczo wychowawczego zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym to sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym a tym samym następuje zmiana trybu. Wynika to z tego, że w tym postępowaniu nie można stosować wobec nieletniego środków poprawczych (odwrotna sytuacja jest dopuszczalna). Jeżeli natomiast zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary według KK to sąd rodzinny wydaje postanowienie o przekazanie sprawy prokuratorowi.
Pytanie 72
UPN w obrębie środków opiekuńczo - wychowawczych przewiduje 2 podstawowe grupy środków
Środki stosowane wobec rodziców lub opiekunów nieletnich
Środki stosowane wobec samych nieletnich
Do tej pierwszej grupy zalicza się zobowiązanie rodziców do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, oraz do ścisłej współpracy ze szkołą, poradnią, lekarzem i zakładem pracy w którym jest zatrudniony. Sąd może zwrócić się tu do właściwych instytucji o udzielenie rodzicom niezbędnej pomocy w poprawie wyżej wymienionych warunków, może także ich zobowiązać do naprawy całości lub części szkody wyrządzonej przez dziecko. Jeżeli rodzice uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych przez sąd, to może on wymierzyć karę pieniężną od 50 do 1500 zł. Sąd uchyla karę w całości lub części jeżeli ukarany rodzic w ciągu 14 dni usprawiedliwi swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania nałożonych obowiązków.
Druga grupa środków stosowanych wobec samych nieletnich to:
upomnienie mające charakter perswazji i wiążące się z wezwaniem nieletniego do właściwego postępowania,
Zobowiązanie do określonego postępowania, Zobowiązania mogą dotyczyć naprawienia wyrządzonej szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, podjęcia nauki lub pracy, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zaniechania używania alkoholu, bądź innego środka powodującego wprowadzenie w stan odurzenia, uczestniczenie w zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym. Powyższe zobowiązania mają różny charakter i cel przede wszystkim wychowawczo - prewencyjny oraz kompensacyjny,
nadzory do których należą:
nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów
nadzór organizacji młodzieżowej, organizacji społecznej, zakładu pracy lub osoby godnej zaufania, udzielającej poręczenia za nieletniego
nadzór kuratora - najbardziej rozpowszechniony nadzór
skierowanie do ośrodka kuratorskiego, bądź instytucji zajmującą się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym bądź szkoleniowym, przy czym musi nastąpić to w porozumieniu z daną instytucją,
przepadek przedmiotów uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego, dotyczy on zarówno narzędzi jak i zysków z czynu karalnego oraz przedmiotów, których posiadanie jest zabronione przez prawo,
zakaz prowadzenia pojazdów,
umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii.
Postępowanie opiekuńczo - wychowawcze może zakończyć się
Umorzeniem postępowania
Wydaniem postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym (zmiana trybu)
Przekazaniem sprawy prokuratorowi w celu prowadzenia dalszego postępowania w sprawie wymierzenia kary zgodnie z kodeksem karnym
Przekazaniem sprawy szkole
Wydaniem postanowienia o zastosowaniu odpowiedniego środka wychowawczego
Pytanie 73
Postępowanie wykonawcze w postępowaniu opiekuńczo - wychowawczym
Należy wszcząć je bezzwłocznie gdy orzeczenie o zastosowaniu środka wychowawczego stało się wykonalne. Sąd rodzinny może na określony czas odroczyć lub przerwać wykonywanie środka, w przypadku choroby nieletniego lub z innych ważnych przyczyn. Wykonywanie orzeczonych środków musi odpowiadać stawianym celom wychowawczym tzn. zmierzać do wychowania nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela, ich wykonanie powinno również doprowadzić do prawidłowego spełnienia przez rodziców lub opiekunów ich obowiązków wobec nieletniego.
W sprawach opiekuńczo - wychowawczych oraz w sprawie o stosowanie środków leczniczo - wychowawczych postępowanie może zakończyć się:
Wydaniem postanowienia o uchyleniu orzeczonego środka, jeżeli spełnił on zamierzony cel
W wyniku umorzenia postępowania jeżeli nieletni zmarł
Na skutek ustania wykonania orzeczonego środka z mocy prawne. Ustanie to następuje z reguły ukończenia przez nieletniego 18 roku życia (wyjątkowo 21), dotyczy to nieletnich, których umieszczono w odpowiedniej placówce oświatowej (MOW, MOS) lub placówce opiekuńczo - wychowawczej, a także tych, których zobowiązano do określonego postępowania lub ustanowiono odpowiedzialny nadzór. Jeżeli jednak nieletni ukończył 18 lat przed zakończeniem roku szkolnego a przebywa w jednej z w/w placówek to sąd rodzinny może przedłużyć mu okres pobytu do końca danego roku szkolnego.
Prawne sposoby przeciwdziałania alkoholizmowi
Podstawowym aktem prawnym z zakresu zwalczania alkoholizmu jest ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi z 26.X 1982 roku, precyzuje ona takie pojęcia jak
Napój alkoholowy - produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego, w stężeniu przekraczającym 0,5%objętościowych alkoholu
Stan po użyciu alkoholu zachodzi gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi, bądź prowadzi:
stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 promila alkoholu
Objętości w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg
Stan nietrzeźwości występuje wówczas gdy zawartość alkoholu wynosi lub prowadzi do
stężenia we krwi powyżej 0,5 promila
Obecności w wydychanym powietrzu od 0,25 mg
Podstawowe pojęcia ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
AKTEM PRAWNYM OKREŚLAJĄCYM ZASADNICZE CELE, STRATEGIE, METODY I GŁÓWNE ZADANIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NARKOMANII JEST USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII. Do podstawowych pojęć definiowanych przez tę ustawę należy:
Środek odurzający: każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działająca na OUN, która została umieszczona wykazie środków odurzających.
Substancja psychotropowa: każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego i grzyby halucynogenne działająca na OUN umieszczona w wykazie substancji psychotropowych.
Środek zastępczy: substancja w każdym stanie fizycznym będąca trucizną lub środkiem szkodliwy, używana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający lub substancja psychotropowa.
Uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych: zespół zjawisk fizycznych lub psychicznych wynikający z działania tych środków na organizm ludzki charakteryzujący się zmiennością zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi oraz koniecznością ich używania stale lub okresowo w celu doznania ich wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw wywołanych ich brakiem.
Narkomania: stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych bądź środków zastępczych w wyniku czego może powstać lub już powstało uzależnienie od nich. Do przyjęcia, że dana osoba jest uzależniona wystarczy już samo ustalenie, że wspomniane środki są przyjmowane stale lub okresowo, nie ma natomiast znaczenia czy używa się ich nadmiernych ilościach lub nawet nałogowo nadużywa.
Ogólne założenia oraz działalność wychowawcza i zapobiegawcza jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.
Prawo polskie przewiduje następujące sposoby zapobiegania i zwalczania narkomanii:
Ograniczenie dostępu do narkotyków
Działalność wychowawcza i zapobiegawcza: działalność ta obejmuje w szczególności promocję zdrowia psychicznego, promocję zdrowego stylu życia i informowanie o szkodliwości środków i substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii, jak również o samej narkomanii i jej skutkach. Jednym ze sposobów realizacji tych zadań jest wprowadzenie problemu zapobiegania narkomanii do programów szkół i innych placówek systemu oświaty oraz programów przygotowania zawodowego nauczycieli i osób zajmujących się zawodowo wychowaniem młodzieży. Ponadto szkoły i inne placówki oświatowe powinny rozwijać działania wychowawcze i zapobiegawcze wśród dzieci i młodzieży, u których zespół zjawisk psychicznych i oddziaływanie środowiskowe stwarza wysokie prawdopodobieństwo powstania zależności od substancji narkotycznych albo którzy sporadycznie używają tych substancji. Działalność ta polega między innymi na:
Systematycznym rozpoznawaniu i diagnozowaniu zagrożeń związanych z uzależnieniem
Działalności informacyjnej obejmującej upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli informacji na temat narkomanii i jej skutków
Współpracy z rodzicami dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem
Poradnictwie w zakresie zapobiegania uzależnieniom od środków narkotycznych polegający na udzielaniu porad i konsultacji dotyczących potrzeb rozwoju dzieci i młodzieży oraz rozwiązywaniu ich problemów związanych z używaniem środków narkotycznych
Przygotowaniu nauczycieli i wychowawców do przeciwdziałania narkomanii.
Zadania z zakresu działalności wychowawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem są realizowane:
Na zajęciach profilaktycznych w ramach form pomocy psychologiczno- pedagogicznych (zajęcia dydaktyczno- wychowawcze, zajęciach psycho edukacyjnych), w ramach godzin dla wychowawców klas, godzin do dyspozycji dla dyrektora, zajęć pozalekcyjnych i świetlicowych.
Na zajęciach edukacyjnych w ramach przedmiotów, których podstawy programowe uwzględniają zagadnienia dotyczące zapobiegania narkomanii oraz w ramach wychowania do życia w rodzinie i edukacji prozdrowotnej.
Polskim systemie oświaty organizuje się też pomoc psychologiczno- pedagogiczną oraz prowadzi edukację prozdrowotną i promocję zdrowia psychicznego. Ponadto placówki te mają obowiązek powiadamiania rodziny i policji o sytuacjach kryzysowych, w szczególności gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają substancje uzależniające.
Ograniczenie dostępu do narkotyków jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.
Jednym ze sposobów ograniczenia dostępu do narkotyków jest nadzór nad uprawami maku i konopi jako surowców stosowanych do nielegalnej produkcji narkotyków, a także wprowadzenia kontroli nad obrotem tymi substancjami. Osoba fizyczna i jednostka organizacyjna może prowadzić taką uprawę na podstawie odpowiedniego zezwolenia lub umowy kontraktowej. Jeśli nie spełnia się tych warunków to wójt, burmistrz lub prezydent wydaje nakaz zniszczenia tych upraw i decyzja ta podlega natychmiastowemu wykonaniu. Ograniczeniu podlega obrót hurtowy i hurt detaliczny, który może być prowadzony przez apteki.
Prowadzi się także nadzór nad innymi substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii oraz zwalcza się niedozwolony obrót, wytwarzanie, przetwarzanie, przerób i posiadanie takich substancji. Do tej pory nie wprowadzono państwowego monopolu na uprawę maku i konopi.
Przywóz zza granicy, wywóz za granicę oraz tranzyt oddane są określonym rygorom prawnym.
Leczenie narkomanów jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.
Postępowanie z osobami uzależnionymi, a zwłaszcza ich leczenie, rehabilitacja i readaptacja to jeden z najważniejszych sposobów przeciwdziałania narkomanii. Przez leczenie rozumie się tutaj leczenie samego uzależnienia a nie wszelkich skutków zdrowotnych będących jego następstwem. Świadczenia lecznicze są bezpłatne i udziela się ich niezależnie od miejsca zamieszkania. Leczenie i rehabilitację osób uzależnionych prowadzą zakłady opieki zdrowotnej i osoby posiadające określoną specjalność lekarską lub zawód medyczny. Poza leczeniem konwencjonalnym istnieje także leczenie substytucyjne, polegające na stosowaniu środka odurzającego lub substancji psychotropowej zgodnie z programem obowiązującym w danej placówce będącej publicznym zakładem opieki zdrowotnej. Ma ono na celu nie tylko poprawę stanu psychicznego i somatycznego ale również readaptację osób uzależnionych oraz rozprzestrzenianie się HIV i innych chorób zakaźnych. Podstawowym środkiem stosowanym w leczeniu substytucyjnym jest meta don, z tym że kierownik programu może zastosować również inny środek. Aby dana osoba mogła uczestniczyć w takim leczeniu musi mieć ukończone 21 lat, jej uzależnienie musi trwać o najmniej 3 lata, a podejmowane wcześniej próby leczenia metodami konwencjonalnymi nie osiągnęły zamierzonego celu. Pacjent przyjmujący środek substytucyjny ma obowiązek przynajmniej 1 w miesiącu poddać się badaniu na obecność w moczu innych środków niż te które są podawane w ramach leczenia. Jeżeli 3 badania pod rząd lub 5 w ciągu 6miesięcy potwierdzi przyjmowanie niedozwolonych substancji to chorego wyłącza się z leczenia substytucyjnego. W przypadku pacjentów uczestniczących w programie w warunkach laboratoryjnych należy ich równolegle poddawać oddziaływaniu psychoterapeutycznemu i rehabilitacji przynajmniej przez 2 godz. Tygodniowo, a placówka powinna prowadzić współpracę z ich rodzinami.
Poddanie się leczeniu jest dobrowolne. Od tej reguły są 3 wyjątki:
dotyczy uzależnionych małoletnich (nie ukończyły 18 roku życia), które można skierować na przymusowe leczenie i rehabilitację na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwo, prawnego opiekuna lub sąd może to zrobić z urzędu. Czas takiego przymusowego leczenia nie określa się z góry. Nie może jednak trwać dłużej niż 2 lata. Jeżeli osoba uzależniona skończy 18 lat przed zakończeniem leczenia lub rehabilitacji to sąd może je przedłużyć na czas konieczny do osiągnięcia założonego celu. Nawet jednak w tych przypadkach okres leczenia nie może łącznie przekraczać 2 lat.
dotyczy nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych o charakterze resocjalizacyjno-terapeutycznym. W placówkach tych prowadzi się leczenie, resocjalizację i terapię przy czym leczenie nie obejmuje detoksykacji.
Podstawowe pojęcia ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Ustawa ta jest podstawowym instrumentem prawnym, zwalczającym alkoholizm w Polsce. W ustawie sprecyzowane zostały następujące pojęcia:
stan po spożyciu alkoholu - zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 [promila??] alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu od 0,1mg do 0,25mg alkoholu w 1dm3
napój alkoholowy - jest to produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5%
stan nietrzeźwości - zachodzi gdy zawartość alkoholu w org. wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5 alkoholu lub obecność w wydychanym powietrzu powyżej 0,25mg alkoholu w 1dm3.
Ze względu na bardzo wyraźnie określone graniczne stężenie alkoholu w org. Konieczne stało się wprowadzeni tzw. Marginesu bezpieczeństwa. W Polsce jest to maksymalny poczwórny błąd -> 0,2 promila.
Badania na zawartość alkoholu w organizmie mogą obejmować: wydychane powietrze, mocz, krew.
Ogólne założenia dotyczące realizacji oraz działalność wychowawcza i informacyjna jako prawny instrument zwalczania alkoholizmu.
Ustawa tworzy swoisty system organizowania działań w zakresie profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych. Podstawowym dokumentem określającym cele, strategie, metody i główne zadania administracji państwowej jest Narodowy Program profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zatwierdzony przez Rade Ministrów. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych jest celem działania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych podlegającej ministerstwu zdrowia. Podobnie jak w narkomanii polskie prawo przewiduje kilka sposobów przeciwdziałania:
działalność wychowawcza i informacyjna
ograniczenie dostępności alkoholu
leczenie i rehabilitacja osób uzależnionych
zapobieganie negatywnym następstwom nadużywania alkoholu i usunięcie ich
odpowiedzialność karna
Działalności wychow. I informacyjna opiera się przede wszystkim na działalności profilaktycznej prowadzonej w szkołach. Zakłada się, że w placówkach oświatowych, a przede wszystkim w szkoła powinny funkcjonować nowoczesne programy profilaktyczne skierowane do dzieci i młodzieży a także do rodziców. Równie ważne są programy profilaktyczne dla dorosłych prowadzone w zakładach podst. Opieki zdrowotnej, w zakładach pracy jak i wśród ludzi wywodzących się ze środowisk podwyższonego ryzyka, w szczególności wśród bezrobotnych i byłych więźniów.
Ograniczenie dostępu do alkoholu jako prawny sposób zwalczania alkoholizmu.
Ograniczenie dostępu do alkoholu jest jednym z instrumentów zwalczania alkoholizmu w Polsce. Kształtowanie produkcji i sprzedaży, konsumpcji i podawania alkoholu jest ściśle regulowane przez prawo. Obrót hurtowy napojami może być prowadzony wyłącznie na podstawie czasowego pozwolenia wydanego przez odpowiedniego ministra. Natomiast sprzedaż detaliczna na podst. odpowiedniego pozwolenia wydanego przez: wójta/ burmistrza/ prezydenta po zasięgnięciu opinii zarządu gminy. Pozwolenie to jest wydawane na czas określony.
Zakazy całkowite i częściowe:
zakaz całkowity. Zabrania się sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych:
na terenie szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowo-wychow., opiekuńczych i domów studenckich
na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników
w miejscach i czasie masowych zgromadzeń
w środkach i obiektach komunikacji publicznej
Zabrania się spożywania alkoholu na ulicach, placach i w parkach z wyjątkiem miejsc przeznaczonych do ich spożycia na miejscu, w punktach sprzedaży tych napojów. Ten sam zakaz obowiązuje w zakładach pracy, w obiektach zajmowanych przez organy wojskowe i spraw wewnętrznych a także w obiektach koszarowych.
Zakaz czasowy wprowadza gmina w związku z jakimś wydarzeniem np. meczem, koncertem. Zakaz stały dotyczy nie tylko sprzedaży, podawania i spożywania alkoholu, ale również jego wnoszenia. Zabrania się wnoszenia alkoholu na teren zakładów pracy, obiektów zajmowanych przez jednostki wojskowe, obiekty, na których odbywają się imprezy masowe i rozrywkowe i sportowe
Leczenie osób uzależnionych jako prawny sposób zwalczania alkoholizmu.
Podobnie jak w narkomanii polskie prawo przewiduje kilka sposobów przeciwdziałania:
działalność wychowawcza i informacyjna
ograniczenie dostępności alkoholu
leczenie i rehabilitacja osób uzależnionych
zapobieganie negatywnym następstwom nadużywania alkoholu i usunięcie ich
odpowiedzialność karna
leczenie osób uzależnionych jest prawnie podyktowanym sposobem przeciwdziałania alkoholizmowi.
Leczenie odwykowe prowadzone przez stacjonarne i niestacjonarne zakłady leczenia odwykowego, a także przez zakłady podatkowej opieki zdrowotnej.
Poddanie się leczeniu jest dobrowolne, przewiduje się jednak przymusowe leczenie w 3 przypadkach:
dotyczy osób, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizują małoletnich, systematycznie zakłócają porządek lub spokój publiczny, ewentualnie uchylają się od pracy. osoby takie są kierowane na badania przeprowadzone przez biegłego w celu wydania opinii odnośnie uzależnienia i w razie potrzeby wskazania rodzinie zakładu leczniczego, o zastosowaniu tego obowiązku orzeka sąd rejonowy.
Dotyczy środków przewidywanych w UPN. Zgodnie z nimi osoby umieszczone w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich jeśli są uzależnione od alkoholu to mają obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu. Leczenie to zarządza administracja zakładu lub schroniska za zgodą przedstawiciela ustawowego nieletniego bądź w przypadku jej braku oraz w stosunku do pełnoletniego za zezwoleniem sądu po wcześniejszym zasięgnięciu opinii biegłego. Zakłady i schroniska mają obowiązek współdziałania z instytucjami i organizacjami społ. w zakresie popularyzowania wiedzy o szkodliwości alkoholu i sposobach zapobiegania alkoholizowania się młodzieży i dzieci
Działalność izb wytrzeźwień - izby te stanowią środek doraźny , w wielu przypadkach pomocny w ramach prewencji ok. 60% osób które są zatrzymane w izbach trafia tam jednorazowo. Izba pozwala też na wybadanie osób zagrożonych alkoholizmem. Osoby takie zostaja skierowane do odpowiedniej komisji lekarskiej w celu ewentualnego zakwalifikowania do leczenia odwykowego. Do zadań izb wytrzeźwień należą:
Opieka nad osobami w stanie nietrzeźwym
Udzielanie im świadczeń higieniczno-sanitarnych
Udzielanie pierwszej pomocy osobom nietrzeźwym w nagłych wypadkach
Informowanie o szkodliwości nadużywania alkoholu
Nakłanianie uzależnionych osób do poddania się leczeniu odwykowemu
Osoby doprowadzane do izb poddaje się niezwłocznemu badaniu lekarskiemu. Nie przyjmuje się do izb jeśli:
stan zdrowia wg opinii lekarza wymaga zastosowania środka którym izba nie dysponuje lub które powinny być zastosowane w szpitalu przez lekarza specjalistę
brak jest objawów stanu nietrzeźwości uzasadniających umieszczenie w izbie
brak wolnych miejsc -> powiadamia się o tym niezwłocznie policję
Podobnie jest w przypadku zatrzymania osoby nietrzeźwej na policji
26