FINANSE- szerokie ujęcie powyższego twierdzenia obejmuje nim wszelkie zjawiska pieniężne powstające wskutek działalności społecznej oraz gospodarczej człowieka; reguła ta rozróżnia więc zjawiska pieniężne stricte oraz zjawiska finansowe;

Zjawiska pieniężne stricte są związane z występowaniem pieniądza w jego statycznej roli tzn. zjawiskiem takim jest cena, koszt, zysk.

Zjawiska finansowe natomiast, uwzględniają tylko i wyłącznie strumienie pieniężne czyli np. uiszczenie równowartości ceny towaru, poniesienie kosztu, rozdysponowanie zysku. Zjawiska finansowe są to więc zjawiska związane z kreacją i ruchem realnych zasobów pieniądza oraz z zaciąganiem zobowiązań, które w przyszłości uruchomią kolejne strumienie pieniężne.

FINANSE- wąskie ujęcie powyższego twierdzenia obejmuje nim wyłącznie zjawiska finansowe czyli strumienie pieniężne będące częścią życia gospodarczego i organizujące to życie.

Z uwagi na fakt, iż zjawiska związane z pieniądzem powstają z związku z działalnością człowieka, istotne jest badanie nie samych zasobów- czy to surowców czy środków pieniężnych, lecz sposobów ich wykorzystania dla ostatecznego celu ludzkiej działalności czyli zaspokojenia potrzeb. Finanse koncentrują się więc nie na zasobach pieniądza, lecz na jego powstawaniu i strumieniach czyli na tworzeniu pieniądza, jego cyrkulacji i akumulacji, której celem jest uruchomienie w przyszłości coraz bardziej zasobnych strumieni pieniężnych. Nauka przyjmuje wąskie ujęcie tego pojęcia.

Finanse, w ujęciu bardziej szczegółowym, sprowadzają się do gospodarki i polityki finansowej.

GOSPODARKA FINANSOWA- działania podmiotów w sferze realnej gospodarowania sprowadzające się do: przygotowania-planowania operacji pieniężnych, ich realizacji oraz ewidencji i analizy wyników.

POLITYKA FINANSOWA- oznacza wybór celów, które mają być osiągnięte w ramach gospodarki finansowej oraz sposobów działania dla ich realizacji.

Hierarchizując, najwęższym pojęciem jest pojęcie finansów, po nich następuje gospodarka finansowa, a polityka finansowa reprezentuje pojęcie najszersze znaczeniowo.

Cele finansowe są różne w zależności od podmiotu, które je zakłada:

1. gospodarstwa domowe koncentrują się głównie na celach dochodowych i konsumpcyjnych, również oszczędnościowych; 2 ostatnie grupy celów wyznaczają strukturę wydatków gospodarstw; decyzje mają charakter mikroekonomiczny- dot. tylko ich własnych celów;

2. przedsiębiorstwa koncentrują swoja politykę finansową na wzroście wartości firmy, zarówno poprzez czynniki jakościowe, jak i ilościowe; finanse przedsiębiorstw szeroko ujmują zagadnienie wyboru odpowiednich instrumentów dla realizacji powyższego celu: finansowania własnego lub obcego; decyzje te mają charakter mikroekonomiczny- dot. indywidualnych celów firm.

3. państwo- decyzje państwa dot. całej gospodarki, mają więc znamię makroekonomicznych, a ich celem jest tworzenie jak najbardziej optymalnych warunków dla rozwoju społeczeństwa.

FUNKCJE FINANSÓW

Finanse, jak już wyżej wspomniano, są ściśle powiązane ze sferą realną gospodarowania: występują w procesach wytwórczych, wymiany, alokacji w konsumpcji oraz akumulacji. Są więc narzędziem podziału wartości dla poszczególnych jednostek biorących udział w procesach gospodarczych. Znaczenie finansów z wymienionych procesach uwypuklają ich funkcje.

FUNCKJA STABILIZACYJNA- oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych, prowadzące do stałego i w miarę zrównoważonego wzrostu; wykorzystywane są tutaj instrumenty zarówno polityki finansowej państwa- głównie podatki, jak i instrumenty polityki monetarnej systemu bankowego- głównie stopy procentowe banku centralnego.

FUNKCJA ALOKACYJNA- dokonywanie podziału zasobów- materialnych oraz pracy- między podmioty sfer wytwarzania czyli sferę prywatną oraz publiczną; w podziale tym biorą udział wszelkie podmioty finansów: państwo poprzez finanse publiczne, system bankowy, rynki finansowe, ubezpieczyciele, przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowe.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA- podział dochodów, które powstały w ramach procesów wytwórczych. Redystrybucji dokonuje głównie system budżetowy poprzez system obciążeń fiskalnych, a z drugiej strony- poprzez wydatki budżetowe; procesy budżetowe mają charakter bezzwrotny; redystrybucją są także procesy kredytowe obsługiwane przez system bankowy- raz podzielony dochód poszczególnych podmiotów, a będący w nadmiarze jest lokowany w bankach- zostaje więc przekazany kolejnemu podmiotowi; przekazanie to jest równoznaczne z redystrybucją; Udział w redystrybucji posiadają również rynki finansowe, poprzez które ten sam walor finansowy może kilkakrotnie zmieniać właściciela; Ostatni opisany przypadek oznacza redystrybucję majątku, natomiast wcześniejsze- redystrybucję dochodu. Należy zauważyć, iż w krajach wysoko rozwiniętych, redystrybucja majątku wartościowo znacznie przewyższa redystrybucję dochodów. Jest to dowodem świadczącym, że sfera finansów nie pozostaje tylko w stosunku służalczym względem sfery realnej, ale sama w sobie posiada siły rozwojowe. Poprzez to może stymulować nowe zachowania w sferze realnej, wyprzedzając potrzeby podmiotów gospodarujących. Jest to również dowód na to, że pieniądz współczesny jest takim samym towarem jak inne dobra- w wyniku jego obrotu można zarówno stracić, jak i zarobić.

SYSTEMATYKA ZJAWISK FINANSOWYCH

Rozpatrując zjawiska finansowe w nawiązaniu do pojęcia finansów, istotnym wydaje się ujęcie ich w postaci statycznej oraz dynamicznej. Pieniądz w bezruchu to oszczędności, nie podzielone zyski przedsiębiorstw, środki na rachunkach bankowych, dług publiczny.

Pieniądz w ruchu tworzy strumienie o charakterze: przychodowym i wydatkowych, kosztowym, kredytowym i pożyczkowym, gotówkowym i bezgotówkowym, oszczędnościowym, ubezpieczeniowym, transferowym.

Poniżej przedstawione zostały zjawiska finansowe uszeregowane względem kryterium przedmiotowego czyli tytułu operacji pieniężnej. Za operacje pieniężne przyjmuje się dochody oraz wydatki pieniężne.

1. ZJAWISKA RYNKOWE (TRANSAKCJE)- charakteryzuje je wzajemność świadczeń, a ruch pieniądza jest regulowany przez mechanizm rynkowy oraz normy prawne regulujące jego funkcjonowanie;

Zjawiska rynkowe, w zależności od tego, na jakim rynku mają miejsce, przybierają postać strumieni na rynku: towarów i usług, pracy oraz rynkach finansowych.

Według kryterium czasu upływającego między momentem sprzedaży a należnej zapłaty, zjawiska finansowe mogą przybrać postać natychmiastowych (zapłata w ciągu 2 dni roboczych) lub terminowych (okres odroczenia zapłaty powyżej 2 dni). Transakcje terminowe dają ponadto możliwość płatności ratalnej oraz zaliczkowania.

Transakcje dokonywane na rynkach- natychmiastowe oraz terminowe- mogą mieć znamię rzeczywistych (realnych) lub nierzeczywistych (abstrakcyjnych). Pierwsze z nich dot. sytuacji, kiedy przeprowadzenie transakcji skutkuje dostarczeniem jej przedmiotu innemu właścicielowi- zaliczają się do nich wszystkie transakcje natychmiastowe.

Transakcje terminowe mogą przybrać postać zarówno realnych, jak i abstrakcyjnych. Drugi przypadek dot. sytuacji, gdy strony rezygnują z dostarczenia np. zakontraktowanych walut, lecz rozliczają tylko różnicę w cenie. Przedmiot kontraktu nie został więc dostarczony. Zachowania takie mają miejsce najczęściej przy spekulacji oraz zabezpieczaniu się przed zmianami kursów walut w przyszłości.

Zjawiska finansowe rynkowe wykorzystują zasoby pieniądza cyrkulującego w obiegu gospodarczym. Wyjątkiem są sytuacje udzielania kredytów przez banki. Środki kredytowe pochodzą ze zdeponowanych oszczędności- zostały więc wyłączone z obiegu gospodarczego- zasób pieniądza zmalał. Źródłem kredytu są środki cały czas pozostające własnością depozytariusza. Udzielony kredyt, wykorzystywany w obiegu gospodarczym, jest nowo wykreowanym pieniądzem, ponieważ strumień pieniądza kredytowego nie pochodzi bezpośrednio z obiegu gospodarczego. W momencie spłaty kredytu- następuje likwidacja pieniądza z obiegu. Uwaga: kreacja pieniądza nie istnieje w przypadku udzielania pożyczek przez instytucje inne niż banki- środki pożyczane są własnością pożyczkodawcy i wracają do niego w ramach spłaty. Środki kredytowe banków natomiast nie są ich własnością- cały czas są wyłączoną z obiegu własnością klientów. Jednocześnie te same pieniądze są wprowadzane do obiegu w postaci kredytu.

Poza tym, zjawiska rynkowe mogą być zwrotne np. kredyt, depozyty lub bezzwrotne- lokaty właścicielskie w udziały i akcje spółek.

B. ZJAWISKA NIERYNKOWE - TRANSFERY- są skutkiem decyzji uznaniowych i nie występuje w ich przypadku świadczenie wzajemne; są bezzwrotne czyli skutki ich realizacji są trwałe. Transfery funkcjonują dwustronnie: z jednej strony zmniejszają fundusze nabywcze jednych podmiotów poprzez egzekwowanie podatków, opłat, ceł itp.- stanowią one dochody budżetowe- z drugiej zaś zwiększają owe zasoby poprzez dotacje, subwencje, renty, emerytury.

Poniżej zjawiska finansowe zostały uszeregowane względem kryterium podmiotów dokonujących operacji finansowych.

1. FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW tj. prywatnego sektora towarów i usług ze względu na fakt wytwarzania dóbr prywatnych- ich operacje finansowe mają największy wpływ na wielkość strumieni pieniężnych w całej gospodarce; jest to wynikiem wytwarzania przez ten sektor niemal że całego PKB; procesy pieniężne zachodzące w tym sektorze mają głównie charakter rynkowy: przychody ze sprzedaży towarów i usług, polityka kredytowa, emisja i zakup papierów wartościowych na rynku finansowym,przychody nierynkowe to otrzymywane od państwa dotacje oraz subwencje; kierunki wydatków przedsiębiorstw także w części są rynkowe: zakup czynników produkcji, wypłata wynagrodzeń dla pracowników, spłata kredytów, wykup wyemitowanych papierów dłużnych, składki za ubezpieczenia, zakup bonów skarbowych. Przedsiębiorstwa obciążone są jednak w dużej części wydatkami nierynkowymi: wszelkie podatki i opłaty, ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, kary administracyjne.

2. FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH- przychody rynkowe: wynagrodzenia, odsetki od depozytów oraz zakupionych dłużnych papierów wartościowych, , odszkodowania z towarzystw ubezpieczeniowych; do dochodów nierynkowych natomiast można zaliczyć wypłaty z systemu ubezpieczeń społecznych; ponoszone wydatki mają głównie charakter rynkowy: zakup towarów i usług, papierów wartościowych, polis ubezpieczeniowych; wydatki nierynkowe to ponoszone obciążenia podatkowe i opłaty administracyjne;

PRZEDSIĘBIORTSWA ORAZ GOSPODARSTWA DOMOWE SĄ ZDECENTRALIZOWANYMI, O DUŻEJ LICZEBNOŚCI I ROZPROSZENIU PODMIOTAMI FINANSÓW

3. FINANSE PUBLICZNE- dotyczą przepływów pieniężnych generowanych przez państwo oraz samorząd terytorialny; z charakteru pełnionych przez te podmioty funkcji, wynika generowanie przez nie przepływów nierynkowych; wpływy nierynkowe tworzą wpływające podatki i opłaty, natomiast w momencie zaciągania zobowiązań na rynku finansowym- generowane są wpływy rynkowe; (uwaga: przychody przedsiębiorstw państwowych należą do grupy finansów przedsiębiorstw, a nie finansów publicznych); wydatki w sporej części należą do rynkowych, zaliczają się tutaj bowiem koszty utrzymania obiektów publicznych oraz wynagrodzenia dla pracowników; niemałą kwotę stanowią również rokroczne spłaty zadłużenia; wydatki nierynkowe to wypłacane subwencje i dotacje, świadczenia społeczne oraz przepływy realizowane między dysponentami środków budżetowych;

4. FINANSE BANKÓW I INNYCH INSTYTUCJI KREDYTOWYCH- do przychodów rynkowych zaliczają się: depozyty klientów (w przypadku banków z tych przychodów nie mogą być realizowane wydatki), oprocentowanie udzielonych kredytów oraz prowizje; wydatkami rynkowymi są udzielane kredyty , odsetki wypłacane od depozytów, koszty utrzymania banków, lecz bez podatków i opłat administracyjnych- należą one bowiem do płatności nierynkowych; Uwaga: przepływy między kontami klientów w różnych bankach są przepływami klientów, a nie banków;

5. FINANSE UBEZPIECZEŃ- rynkowe przychody to uiszczane przez klientów składki ubezpieczeniowe oraz przychody z posiadanych lokat i rezerw celowych; wydatek rynkowy stanowi utrzymanie zakładów ubezpieczeń oraz lokata nadwyżek finansowych na rynkach finansowych, lecz wypłata odszkodowań jest już wydatkiem nierynkowym- nie ma w tym przypadku świadczenia wzajemnego od strony osoby ubezpieczonej; do kategorii tej zaliczają się także wszelkie obciążenia publiczne; wyróżniające dla tej grupy finansów są wydatki prewencyjne, które mogą należeć do rynkowych lub transferowych;

6. FINANSE RYNKÓW FINANSOWYCH- do podmiotów rynków finansowych zaliczają się pośrednicy finansowi (z wyjątkiem banków) tacy jak np. fundusze emerytalne czy inwestycyjne, biura maklerskie, kantory wymiany walut oraz instytucje pełniące funkcje techniczne: giełda, Centralna Tabela Ofert, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd; generalnie wszelkie dokonywane operacje, związane ze statutową działalnością, należą do rynkowych; nierynkowy charakter mają przepływy związane z obciążeniami publicznymi;

PODMIOTY WYMIENIONE W PUNKTACH C, D, E, F MAJĄ CHARAKTER SCENTRALIZOWANY, O NIEWIELKIEJ LICZEBNOŚCI I DUŻEJ KONCENTRACJI.

ZASOBY I STRUMIENIE PIENIĄDZA

Pieniądz- powszechnie akceptowany środek regulowania zobowiązań, odznaczający się najwyższą płynnością; pieniądz klasyczny, kruszcowy ewoluował poprzez formę papierową do osiągnięcia stanu abstrakcyjnego- współcześnie wiele rozliczeń dokonuje się bowiem bez udziału pieniądza w jego fizycznej postaci; Współczesny pieniądz odznacza się następującymi cechami:

• jest pieniądzem papierowym, choć coraz częściej występuje w swej doskonałej, abstrakcyjnej postaci czyli tylko zapisów

• jest pieniądzem instytucjonalnym- państwowym- dawniej wartość pieniądza opartego na kruszcu była zabezpieczana przez złoża; dziś wartość pieniądza zależy od stanu gospodarki, w której on krąży, w związku z powyższym na władzach monetarnych spoczywa odpowiedzialność za tworzenie norm wspierających procesy gospodarowania oraz określających techniczne walory pieniądza

• jest pieniądzem substytucjonalnym tzn. jego wartość jest zabezpieczona odpowiednią ilością dóbr i usług

• jest w sporej części pieniądzem kredytowym- kreacja pieniądza stała się możliwa w momencie zaistnienia banków- ich poprzednikami byli złotnicy

Mimo zmian w charakterze pieniądza, niezmiennie pełni on swe funkcje.

Funkcje pieniądza:

1. funkcja miernika wartości- wiąże się z nadawaniem towarom i usługom wartości w pieniądzu czyli nadawaniem cen, jest więc wspólnym mianownikiem dla całej różnorodności efektów gospodarowania; należy rozróżniać ceny absolutne oraz względne; w sytuacji pieniądza kruszcowego, ceny absolutne zależały od zasobów odkrytych złóż kruszców oraz ich dostępności czyli od wartości kruszca względem towarów; ceny względne natomiast między towarami były uzależnione od kosztów ich wytworzenia; współcześnie zasady kształtowania cen względnych są identyczne, natomiast ceny absolutne nie zależą już od wartości kruszca ani od wartości papieru, na którym jest wydrukowany nominał pieniądza lecz od relacji między popytem a podażą na poszczególne dobra; współczesny pieniądz symboliczny pełni więc funkcje miernika w sposób bierny- na cenę nie ma wpływu wewnętrzna wartość pieniądza;

2. funkcja środka wymiany- umożliwia natychmiastową wymianę pieniądza na towar podczas przeprowadzania transakcji; ze względu na coraz bardziej powszechne zastosowanie substytutów pieniądza takich jak czeki, przelewy, przekazy, karty płatnicze, znaczenie pieniądza w tej kwestii maleje;

3. funkcja środka płatniczego- umożliwia regulowanie wszelkich zobowiązań; we współczesnym świecie funkcja ta jest najistotniejsza dla cyklu wytwarzania i podziału dóbr; dla jakości wypełniania tej funkcji bardzo ważna jest stabilność siły nabywczej pieniądza- między powstaniem a uregulowaniem zobowiązania upływa pewien czas i zmiana wartości pieniądza w tym okresie powoduje zakłócenia w procesie racjonalnego podziału dóbr;

4. funkcja przechowywania wartości = tezauryzacji- służy magazynowaniu wartości pieniądza w dłuższym okresie czasu, zachowanie więc stabilności pieniądza jest tu bardziej istotne niż w przypadku funkcji środka płatniczego- w dłuższym okresie czasu mogą mieć miejsce poważniejsze w skutkach zmiany wartości niż w czasie krótkim;

Strumienie pieniężne występujące w gospodarce niewątpliwie największy związek mają ze sferą realną gospodarowania czyli powstają w związku z procesami wytwarzania, a następnie procesami podziału. Jednakże obok nich występują strumienie, istniejące samodzielnie i niezależnie od elementów procesu wytwarzania, uruchamiane w celu tworzenia, gromadzenia i wymiany walorów finansowych. Należą one do sfery finansów autonomicznych.

Sfera realna obejmuje swym zakresem, wcześniej opisane zjawiska rynkowe oraz nierynkowe (transferowe). Wszelkie świadczenia wzajemne oraz jednostronne, aby należały do tej sfery, muszą powodować zmiany w funduszach nabywczych poszczególnych podmiotów. Te z kolei wywołują procesy alokacyjne (ruch wartości materialnych) dóbr występujących na rynku. Np. jeżeli sprzedaż przez firmę akcji na rynku papierów wartościowych ma cele rozwojowo- inwestycyjne, zachowanie to jest częścią sfery realnej.

W sferze autonomicznej przeprowadzane działania przedmiotowo dot. pieniądza, a ich celem jest powiększanie funduszy w ich pieniężnej, abstrakcyjnej formie. Należą tutaj więc wszelkie inwestycje finansowe mające na celu powiększenie posiadanych zasobów pieniądza. Obrót wcześniej wspomnianymi akcjami na rynku wtórnym należy już więc do sfery autonomicznej.

Np. kontrakty terminowe kończące się dostarczeniem określonej ilości waluty, którą zostaną spłacone zobowiązania- należą do sfery realnej. Zaś kontrakty dot. Tylko rozliczania stóp procentowych- są już sferą autonomiczną.

Wyodrębnienie sfery autonomicznej spowodowane jest faktem istnienia wielu strumieni pieniądza, bezpośrednio nie związanych z zaspokajaniem ludzkich potrzeb. Dowodzi to temu, że nie jest to jedyny, bezpośredni cel podejmowanej działalności. Za taki cel przyjmuje się pomnażanie posiadanych zasobów pieniądza poprzez m.in. wykorzystanie sfery realnej. Przecież właśnie koncentracja pieniądza wyznacza pozycję rynkową jednostki.

Pojęciem, które często wiąże się z obiema sferami gospodarczymi, są oszczędności. W szerokim ujęciu pojęcie to odpowiada rezerwom tworzonym z różnych powodów, przez różne podmioty. Należy zauważyć iż rezerwy tworzone przed przedsiębiorstwa są tylko wtedy oszczędnościami, gdy zostaną wyłączone z obiegu na dłuższy czas. Pozostałe z nich to rezerwy pieniężne. Wielkość oszczędności implikuje szereg zjawisk gospodarczych, takich jak: wielkość inwestycji(występuje tu sprzężenie zwrotne z oszczędnościami), inflacja, stopy procentowe, równowaga makro- i mikrogospodarcza.

Motywy tworzenia oszczędności mogą być różnorodne:

• przezorność- na nieprzewidziane wypadki

• konsumpcyjny- na zakup dóbr trwałego użytku

• transakcyjny- na nieprzewidziane transakcje

• spekulacyjny- gra na stopach procentowych

Oszczędności normalizują wiele zachowań gospodarczych gdyż: pozwalają na zachowanie płynności, są bezpieczną formą utrzymywania pieniądza- ochrona przed inflacją oraz kosztami alternatywnymi z tyt. utrzymywania gotówki. Oszczędności są zasobem pieniądza przechowywanym przez podmioty sfery autonomicznej. Na ich podstawie ustalane są stopy procentowe oraz regulowana jest podaż pieniądza w obiegu gospodarczym poprzez procesy depozytowo- kredytowe.

Poniższe dane przedstawiają, jak oszczędzają Polacy.

Oszczędności Polaków- stan na czerwiec 2010

Źródło:WWW.bankier.pl

Źródło: Opracowanie własne, www.stat.gov.pl

Oszczędności Europejczyków- stan na czerwiec 2010

Źródło:WWW.bankier.pl

Tendencje światowe w zakresie poziomu oszczędności, wykazują spadek ich poziomu. „Jak wynika z ostatnich badań Organizacji Współpracy Ekonomicznej i Rozwoju (OECD), w latach 1984-2001 w: Australii, Austrii, Belgii, Kanadzie, Finlandii, Włoszech, Japonii, Nowej Zelandii, Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i w USA zmalała stopa oszczędności gospodarstw domowych. W niektórych krajach była to zmiana ogromna: w 1984 r. gospodarstwa domowe w USA oszczędzały przeciętnie 16% swojego dochodu do dyspozycji, w 2001 roku - tylko 1,6%. Aktualnie oszczędności Amerykanów topnieją. „ Czym można to tłumaczyć? Otóż wg badań Banku Światowego, „stopa oszczędności wykazuje tendencję do utrzymywania się na wysokim poziomie w okresach dużej inflacji - i do zmniejszania się, gdy tempo wzrostu cen maleje. Ponieważ od dwudziestu lat inflacja w większości krajów wyraźnie maleje, tym właśnie czynnikiem tłumaczyć można obniżenie stopy oszczędności w skali globalnej.” Poza tym, tendencja ta może odzwierciedlać silny wzrost rynków aktywów - przede wszystkim akcji i nieruchomości - w minionym dwudziestoleciu.

Jak już wcześniej wspomniano, oszczędności mają nieoceniony wpływ na poziom inwestycji. Niezbędne są więc instytucje, które przeprowadzają ich transformację. Postaci tego procesu mogą być następujące:

• bezpośrednia, kiedy podmiot nadwyżkowy udziela środków podmiotowi deficytowemu; dokumentem potwierdzającym może być umowa, weksel, kwit handlowy

• za pośrednictwem banków- przeprowadzają one operacje profesjonalnie i mają możliwość koncentracji oszczędności od wielu podmiotów

• za pośrednictwem instytucji pozabankowych takich jak: towarzystwa ubezpieczeniowe (zwłaszcza w zakresie ubezpieczeń na życie, które wymuszają długoterminowe oszczędzanie), towarzystwa funduszy inwestycyjnych (zwłaszcza plany systematycznego oszczędzania), fundusze emerytalne- zgromadzone środki są inwestowane w instrumenty rynku finansowego, przyczyniając się do ich znacznej rozbudowy i wzrostu znaczenia sfery autonomicznej gospodarowania; należy zauważyć, że wszystkie instytucje typu pośredników w swej działalności korzystają ze swoistego efektu skali w procesie gromadzenia oszczędności, a transformacje przeprowadzane są profesjonalnie- tworzone są zdywersyfikowane portfele aktywów, co ogranicza ryzyko inwestycyjne, a decyzje podejmowane po przeprowadzeniu dokładnych badań źródła inwestycji;

SYSTEM FINANSOWY

System finansowy to zespół powiązanych elementów: rynków i instrumentów finansowych, instytucji finansowych oraz zasad ich funkcjonowania, którego zadaniem jest współtworzenie i organizacja przepływu siły nabywczej pieniądza pomiędzy niefinansowymi podmiotami gospodarczymi; koordynuje zdecentralizowane mikroekonomiczne procesy decyzyjne przyczyniając się do wzrostu i rozwoju społeczno- ekonomicznego;

Miejsce systemu finansowego w systemie społecznym

SYSTEM SPOŁECZNY

SYSTEM SYSTEM SYSTEM

PRAWNY EKONOMICZNY POLITYCZNY

SFERA SFERA

REALNA FINANSOWA

SYSTEM FINANSOWY GOSPODARKA FINANSOWA

PODMIOTÓW S. REALNEJ

RYNKOWY PUBLICZNY

STRUKTURA SYSTEMU FINANSOWEGO RYNKOWEGO

1. INSTRUMENTY FINANSOWE- NOŚNIKI SIŁY NABYWCZEJ:

1. o charakterze wierzycielskim ( depozyty bankowe, weksle, obligacje) i własnościowym (akcje)

2. o stałym(obligacje) i zmiennym dochodzie

3. krótko-, średnio- i długoterminowe

4. bezpośrednie(emitowane przez instytucje niefinansowe) i pośrednie (emitowane przez instytucje finansowe)

5. bazowe- mogą pochodzić ze sfery finansowej np. akcje lub realnej np. zboża, złoto; pochodne- zawsze są częścią świata finansów

1. RYNKI FINANSOWE- ZAPEWNIAJĄ PRZEPŁYW SIŁY NABYWCZEJ:

1. pierwotne (emisji pap. wart.) i wtórne

2. otwarte (sprzedaż na zasadzie aukcji, instrumenty b. płynne i ujednolicone, zmienna dochodowość, wysokie ryzyko, dostępność informacyjna) oraz zindywidualizowanych transakcji finansowych (depozytowe, kredytowe, ubezpieczeniowe)

3. pieniężne (do 1 roku: bankowy, pozabankowy) i kapitałowe (pow. 1 roku: giełdowy, pozagiełdowy -transakcji dokonują instytucje finansowe)

4. instrumentów denominowanych w walucie krajowej oraz rynki walutowe

5. hurtowe i detaliczne

6. instrumentów pochodnych

1. INSTYTUCJE FINANSOWE- AKTYWIZUJĄ RYNKI:

1. tworzące (instrumenty pośrednie-przyjmują instrumenty i w ich miejsce emitują inne) i dystrybuujące instrumenty finansowe

2. tworzące pieniądz: bank centralny oraz banki komercyjne oraz nie tworzące pieniądza: towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne oraz fundusze emerytalne

3. wspomagające funkcjonowanie systemu finansowego: giełda, bankowa izba rozliczeniowa, poczta

4. inne np. instytucje leasingowe oraz factoringowe, budżet państwa

INSTYTUCJE FINANSOWE- RODZAJE, INSTRUMENTY, FUNKCJE

INSTYTUCJE	KREOWANE INSTRUMENTY	FUNKCJE
A. INSTYTUCJE WYŁĄCZNIE REDYSTRYBUUJĄCE INSTRUMENTY FINANSOWE- POŚREDNICY PASYWNI
1. Kantory walutowe	-	M, C
2. Domy maklerskie	-	C
3. Firmy faktoringowe	-	M, C
B. INSTYTUCJE TWORZĄCE INSTRUMENTY FINANSOWE- POŚREDNICY AKTYWNI
TWORZĄCE NIEPIENIĘŻNE INSTRUMENTY FINANSOWE
1. Towarzystwa ubezpieczeniowe	Polisy ubezpieczeniowe	C, K
Fundusze inwestycyjne otwarte zamknięte	Jednostki uczestnictwa Akcje/ certyfikaty inwestycyjne	M, C, K C, K
3. Fundusze emerytalne	Polisy emerytalne	C, K
4. Firmy venture capital	Udziały, akcje	C, K
Banki inwestycyjne tradycyjne współczesne	- pochodne	C C, K
TWORZĄCE PIENIĄDZ
Banki: centralne komercyjne	Baza monetarna depozyty	M M, C, K

Źródło: System finansowy…

1. ZASADY FUNKCJONOWANIA- PORZĄDKUJĄ FUNCKJOWANIE W/W ELEMENTÓW:

1. sformalizowane (akty prawne) oraz niesformalizowane (nie mają obowiązującej mocy prawnej, ale ich konstrukcja musi uwzględniać obowiązujące normy prawa)

* Źródło: „System finansowy w Polsce...”

Uwagi:

Instrumenty finansowe- roszczenia jednych podmiotów względem drugich

Rynek finansowy- wyodrębniona struktura, w ramach której dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi.

Instytucje finansowe- podmioty utrzymujące instrumenty finansowe oraz dokonujące transakcji nimi.

STRUKTURA SYSTEMU FINANSOWEGO PUBLICZNEGO

Publiczny system finansowy jest mechanizmem umożliwiającym tworzenie i przepływ środków finansowych, za pomocą których władze publiczne wykonują powierzone im zadania poprzez dostarczanie dóbr publicznych oraz dóbr społecznych.

1. INSTYTUCJE BUDŻETOWE

I. Określające funkcjonowanie różnych rodzajów budżetów publicznych:

1. Szczebla centralnego: parlament, rząd, ministerstwa

2. Szczebla lokalnego

3. Funduszy celowych

II. Ustalające cele liczbowe- przepisy prawne są ukierunkowane na cele liczbowe instytucji budżetowych oraz zasady proceduralne- wskazują na sposób budowania budżetów:

1. Zasady proceduralne: hierarchiczne- podmiot wyższego szczebla może zmienić propozycje budżetowe podmiotu niższego szczebla oraz proceduralne- preferują tryb demokratyczny

2. INSTRUMENTY FISKALNE- prawno- ekonomiczne konstrukcje uruchamiające dochodowe i wydatkowe strumienie funduszy publicznych, będące wyrazem funkcjonowania instytucji budżetowych

1. Dochodowe:

1. Podatki:

• przychodowe, dochodowe, od wydatków, majatkowe

• bezpośrednie, pośrednie

• centralne, lokalne

• proporcjonalne, progresywne, regresywne

Cła:

• fiskalne, ekonomiczne

• przywozowe, wywozowe

• Opłaty publiczne skarbowe i inne

• Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

2. Wydatkowe:

1. Górne limity wydatków

2. Dotacje budżetowe: przedmiotowe, podmiotowe

3. Poręczenia i gwarancje skarbowe

C. PUBLICZNE INSTRUMENTY FINANSOWE- instrumenty kreowane w związku z potrzebą sfinansowania niedoboru w budżecie; mają wyłącznie charakter dłużny,

obarczone są zerowym ryzykiem niewypłacalności, są bardzo płynne

3. INSTYTUCJE FISKALNE- struktury organizacyjne, na których opiera się funkcjonowanie instytucji budżetowych, instrumentów fiskalnych oraz emisja, obsługa i wycofywanie z obiegu publicznych instrumentów finansowych;

1. Instytucje sporządzające i uchwalające budżety publiczne- rząd, parlament, samorządy

2. Instytucje poboru danin publicznych

3. Instytucje dokonujące wydatków publicznych- rząd, władze lokalne, podmioty realizujące zadania publiczne w oparciu o własność publiczną np. fundusze celowe

4. Instytucje dokonujące kontroli finansowej- izby obrachunkowe, parlament, urzędy i izby skarbowe

System finansowy pełni szereg funkcji:

1. monetarne: kreuje pieniądz oraz umożliwia za jego pomocą realizację bieżących transakcji gospodarczych

2. kapitałowe- gromadzi od jednostek nadwyżkowych, a następnie alokuje do jednostek deficytowych środki finansowe w przedsięwzięcia gospodarcze; dokonuje zamiany oszczędności w inwestycje, powinien pobudzać oszczędzanie; tym samym dokonuje transformacji wielkości, terminów i ryzyka kapitału; umożliwia powstawanie i rozdysponowanie środków publicznych w ramach finansowania dóbr publicznych

3. kontrolne- czuwa nad prawidłowym przepływem i wykorzystaniem pieniądza;

4. ogranicza ryzyko gospodarowania- monitoruje, stymuluje i dyscyplinuje podmioty korzystające z finansowania zewnętrznego;

5. obniża koszty transakcyjne związane ze zdobywaniem informacji gospodarczych, niezbędnych dla podjęcia właściwej decyzji finansowej.

Sposób wypełniania funkcji implikuje efektywność systemu finansowego tj. skuteczność wykonania powierzonych zadań.

EWOLUCJA SYSTEMÓW FINANSOWYCH

Systemy finansowe ewoluują wraz z rozwojem gospodarek. Poszukiwanie coraz to bardziej efektywniejszych form pozyskiwania i inwestowania kapitału dla wzrostu wartości przedsięwzięć jest impulsem do rozwoju rynków, podmiotów, instrumentów i zasad przebiegu procesów finansowych. Teoria ekonomii ujmuje ich ewolucję w trzy etapy.

Pierwszy z nich to tzw. kapitalizm właścicielski, charakterystyczny dla gospodarki wczesnego uprzemysłowienia. Słabo rozwinięta technika i technologia wymagały sporych nakładów finansowych, przewyższających możliwości samofinansowania przedsiębiorców. Prowadzenie działalności było ukierunkowane na zaspokojenie potrzeb ich właścicieli, będących jednocześnie zarządcami. Podmiotem finansowym, który odgrywał dominującą rolę w systemie właścicielskim był bank uniwersalny. Jak sama nazwa wskazuje, pełnił on rolę wszechstronnego organizatora przepływu pieniądza w gospodarce. To na banku spoczywał więc ciężar odpowiedzialności oceny jakości kapitału oraz zapewnienia niezakłóconego jego obiegu w toku realizacji transakcji gospodarczych, zarówno krótko- jak i długoterminowych. Banki organizowały także system płatniczy. W ówczesnym czasie rynek kapitałowy pełnił funkcję marginalną - emisja papierów wartościowych na zlecenie cieszyła się znikomym zainteresowaniem. W związku z czym, głębokość i płynność tego rynku nie stwarzały szans na efektywne inwestowanie.

Dopiero w kolejnym etapie rozwoju systemu finansowego wzrosło znaczenie rynku kapitałowego jako platformy obrotu kapitałem. Etap ten jest logicznym następstwem osiągnięcia przez podmioty gospodarcze poziomu rozwoju, który wymagał rozdzielenia funkcji właścicielskich od zarządczych. Menedżerowie, dla szybszego i dokonywanego na większą skalę wzrostu, zaczęli poszukiwać alternatywnych źródeł finansowania. Implikowało to rozwój rynku finansowego, jednakże miał on różny przebieg w różnych krajach. Kapitalizm menedżerski- bo o nim mowa- przybrał dwie orientacje: anglosaską oraz kontynentalną.

Pierwsza z nich, mająca swe korzenie w Anglii oraz USA, na piedestale stawiała rynek kapitałowy. Przedsiębiorcy zdobywali nowy kapitał poprzez kreację zbywalnych instrumentów finansowych. Szybko wzrastająca ich podaż umożliwiała z drugiej strony alternatywne inwestowanie przez podmioty nadwyżkowe. W odpowiedzi na to szybko rozwinęły się fundusze inwestycyjne, które poprzez możliwość dywersyfikacji własnego portfela, oferowały właścicielom kapitału ograniczenie ryzyka inwestycyjnego. Fakt ten w połączeniu z konkurencyjną stopą zwrotu względem lokat bankowych sprawił, że fundusze inwestycyjne szybko znalazły szeroki krąg klientów. Banki powoli były pozbawiane roli jedynego dostawcy kapitału długoterminowego- swoją działalność skupiły na rozliczaniu transakcji bieżących. Pozostanie na rynku długoterminowym wymagało od nich wyspecjalizowania się, by zaoferować warunki konkurencyjne względem oferty funduszy inwestycyjnych. Był to impuls generujący powstawanie banków inwestycyjnych.

Różnorodność form inwestowania z jednej strony oznacza łatwość pozyskiwania tańszego kapitału, lecz z drugiej- brak przejrzystości rynku finansowego. Stało się to symptomem rozwoju nowych instrumentów finansowych, mających ograniczyć ryzyko inwestowania. Po dzień dzisiejszy rynki finansowe rozwijające się w systemie anglosaskim są pionierami w tworzeniu nowych instrumentów pochodnych.

Powyższy system reprezentuje więc luźny charakter powiązań podmiotów finansowych z niefinansowymi. Z kolei trwałe związki między systemem finansowym a pozostałymi podmiotami to domena systemu kontynentalnego. Jego kolebką były Niemcy oraz Japonia. Działalność gospodarcza w tych krajach była organizowana na zasadzie istnienia dużych firm, będących własnością spokrewnionych osób. Powiązania między podmiotami były umacniane poprzez posiadany udział w kapitale. Sposób zarządzania menedżerskiego był ukierunkowany na umacnianie powiązań z bankiem. Ten z kolei, by nie stracić klienta, oferował coraz to nowsze produkty, łącznie z emisjami instrumentów dłużnych, stając się głównym realizatorem prowadzonej przez niego polityki finansowej. Odpowiadając na oczekiwania rynku, bank musiał być instytucją wszechstronną- uniwersalną i elastyczną.

Wzrost znaczenia rynku kapitałowego prowadzi do kolejnego etapu rozwoju funkcji zarządzania, która z kapitalizmu menedżerskiego przekształciła się w kapitalizm instytucjonalny, który rozwinął się w systemie anglosaskim. Pojawiające się wciąż nowe formy inwestowania to sposób zdobywania klienta przez różnego rodzaju fundusze. W toku ewolucji rynku finansowego to one właśnie przejęły od wcześniej dominujących banków funkcję amortyzatora ryzyka inwestycyjnego. Teraz gromadzą i udostępniają kapitał, lecz już w wyspecjalizowanych segmentach rynku, na których chcą zaoferować jak najdogodniejsze warunki. Odpowiadają za dyscyplinę, jakość i skalę przepływów finansowych w gospodarce. Banki natomiast zostały sprowadzone do funkcji rozliczeniowych, gdyż już nawet pozyskanie kapitału krótkoterminowego oferuje rynek pieniężny.

Żaden z przedstawionych systemów nie występuje w swej czystej postaci. Cechy ich wzajemnie się przeplatają w zależności od zmieniających się uwarunkowań gospodarowania. Realizacja funkcji monetarnych, kapitałowych i kontrolnych odbywa się za pomocą różnych rynków, instrumentów, procedur i zasad. To z nich tworzona jest swego rodzaju mozaika o odpowiedniej konfiguracji, najlepiej zharmonizowanej z rzeczywistym, w danym miejscu i czasie, układem gospodarczym.

SYSTEM ANGLOSASKI	SYSTEM KONTYNENTALNY
1. FINANSOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW
* duże znaczenie finansowania wewnętrznego (samofinansowanie) * finansowanie zewnętrzne na rynkach kapitałowych	*duże znaczenie finansowania zewnętrznego opartego na indywidualnie negocjowanych kredytach * długookresowe, bliskie i aktywne relacje przedsiębiorstw z bankami * udziały banków w kapitale firm
2. TYPY I ROLA INSTYTUCJI FINANSOWYCH
* specjalizacja instytucji * banki ukierunkowane na krótkoterminową działalność kredytową * tendencja do tworzenia innowacji finansowych	* niski stopień specjalizacji instytucji * banki uniwersalne, długoterminowa polityka kredytowa * brak tendencji do tworzenia innowacji finansowych
3. RYNKI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
* dobrze rozwinięte	*słabo rozwinięte
4.POLITYKA BANKU CENTRALNEGO
* operacje otwartego rynku	* działalność refinansowa

Źródło: por. „System finansowy w Polsce...”

O charakterze systemu finansowego w danym kraju decyduje zasób aktywów trwałych finansowych zgromadzonych przez społeczeństwo oraz sposób ich lokowania na rynku finansowym. Poniżej zaprezentowano wykresy obrazujące to zagadnienie.




Źródło: „Idziemy w stronę rynku”, Gazeta Bankowa z 7 lutego 2005 r.

Pierwsze 5 krajów reprezentuje system finansowy zorientowany bankowo (kontynentalny), zaś kolejne, system zorientowany rynkowo (anglosaski). Polski rynek finansowy można określić jako kontynentalny, choć niewielka w porównaniu z innymi krajami różnica pomiędzy wartościami może predysponować go do zmian w kierunku rynkowym. Na dzień dzisiejszy preferowany sposób inwestowania w Polsce przesądza o tym pierwszym.

Poniżej podano strukturę oszczędności w wybranych krajach Europy.




Preferowane przez gospodarstwa domowe sposoby inwestowania.


EŚ-W- Europa Środkowo- Wschodnia, w tym Polska.

Źródło: „Idziemy w stronę rynku”, Gazeta Bankowa z 7 lutego 2005 r.

SYSTEM FINANSOWY W POLSCE

Próbując scharakteryzować polski system finansowy należy to uczynić z perspektywy ostatniego dziesięciolecia i początków transformacji gospodarki. Prawidłowe działanie wszelkich rynków wymaga możliwości konfrontacji praw popytu i podaży. Wiadomym jest, iż w gospodarce centralnie sterowanej nie są one wyznacznikami równowagi rynkowej. Przełom lat 1988/ 89 można więc uznać za początek odbudowy rynkowego systemu finansowego w Polsce. Dokonujące się wówczas zmiany wymagały stworzenia właściwie od podstaw wszystkich jego elementów. Niezbędne były nowe regulacje legislacyjne dotyczące funkcjonowania rynków finansowych. Zapleczem instytucjonalnym, na bazie którego rozpoczęto budowanie rynkowego systemu finansowego, okazał się system bankowy. Z kolei rynek kapitałowy wymagał budowy od podstaw.

1. System bankowy- najistotniejsze wydarzenia po 1989 roku.

Pierwszy okres przemian w polskiej bankowości oznaczał:

1. ekspansję nowych banków do roku 1992, wychodzenie poza regionalny dotychczasowy zasięg działania;

2. upadek wielu jednostek bankowych w latach 1992- 94; głównym problemem pozostają złe kredyty stanowiące ok. 75% akcji kredytowej; jednocześnie banki podejmują próby dywersyfikacji swojej działalności;

3. spadek znaczenia i siły banków spółdzielczych w sektorze- ich udział w aktywach maleje z 6,6% w 1993 roku do 4,8% w roku 1995.

Kolejny etap przemian upłynął pod znakiem:

• intensywnego napływu kapitału obcego

• konsolidacji

• dywersyfikowania działalności i wprowadzania nowych kanałów dystrybucji

- stabilizacji udziału w rynku banków spółdzielczych

Procesem, który w zasadniczy sposób zmienił obraz polskiej bankowości, był napływ kapitału zagranicznego. Jego ekspansja dokonywała się z różnym nasileniem:

• w latach 1993 do 1995 jego udział w funduszach podstawowych i uzupełniających banków wzrósł z 2,2 % do 7,6%

• w latach 1996 do 1998- z 20,9% do 24,7 %

• w latach 1999- 2002- z 50,2% do 80,2

Stan obecny rynku bankowego w Polsce:

1. silna pozycja banków jako podmiotów gromadzących oszczędności (patrz struktura oszczędności Polaków)

2. rozwój bankowości uniwersalnej - łączenie wielu usług finansowych w jeden produkt lub tworzenie i sprzedaż produktów powiązanych np. kredyt oraz ubezpieczenia, alianse banków z towarzystwami funduszy inwestycyjnych- produkt złożony z lokaty plus jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (duże nadzieje wiązano z rozwojem specjalistycznego rynku kredytów hipotecznych- ustawa z 1997 roku o bankach hipotecznych i listach zastawnych)

3. dominujący udział kapitału zagranicznego jako właściciela banków funkcjonujących w Polsce

2. Rynek kapitałowy

Drugim elementem systemu finansowego, który w Polsce odgrywa coraz większą rolę, jest rynek kapitałowy. Podstawą prawną jego utworzenia była Ustawa z dnia 22 marca 1991 roku- Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Reaktywacja giełdy w Warszawie nastąpiła 12 kwietnia 1991 roku, kiedy to podpisano akt założycielski o utworzeniu spółki Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Natomiast 4 dni później odbyła się pierwsza sesja giełdowa, na której notowano akcje 5 spółek.

W historii rozwoju tego rynku również wyróżnia się dwa etapy. Pierwszy łączący się z powolnym wzrostem panował do roku 1996. Na przestrzeni pięciu lat istnienia giełdy wprowadzono 5 sesji w tygodniu, aktywowano rynek równoległy i wprowadzono dwa nowe indeksy- WIG 20 oraz WIRR. Wśród instrumentów obecnych na rynku giełdowym były wprowadzane kolejno, oprócz akcji, obligacje Skarbu Państwa, prawa poboru z akcji notowanych na giełdzie. Rok 1996 to początek bardziej intensywnego rozwoju. Kapitalizacja giełdy z poziomu 20 mld PLN wzrosła w ciągu roku do 40 mld PLN, by na przestrzeni kolejnych dwóch lat osiągnąć poziom 100 mld. Odnotowywano szybszy przyrost ilości spółek- w połowie roku 1997 było ich 100, natomiast na początku roku 1999- już 200.

Zaczęto wyodrębniać nowe rynki: rynek wolny oraz NFI, instrumentów pochodnych, a także nie wyodrębniony organizacyjnie, lecz wyróżniony odrębnym indeksem MIDWIG- rynek spółek średnich. Wkrótce potem zaczęto publikować subindeksy sektorowe, co świadczy o rozwoju segmentacji rynku. Natomiast najkrócej działającym segmentem giełdy, bo od kwietnia 2000 roku, jest Segment Innowacyjnych Technologii SiTech, charakteryzowany za pomocą indeksu TechWIG.

Od roku 1998 na giełdzie zaczęto wprowadzać więcej innowacyjnych instrumentów: kontrakty terminowe na indeks WIG 20 oraz kurs USD- rok później również na kurs Euro, warranty na indeks NFI oraz na akcje spółek. W roku 2000 po raz pierwszy notowano obligacje korporacyjne oraz certyfikaty inwestycyjne. Rok 2002 to debiut kontraktów terminowych łącznie na akcje 5 spółek, jednostek indeksowych na WIG 20- MiniWIG. Rok 2003 to kontrakty terminowe na MIDWIG, notowanie obligacji zamiennych na akcje oraz wprowadzenie tzw. sprzedaży krótkiej. To także pierwsze notowanie opcji (wrzesień).

Istotna zmiana w strukturze rynku giełdowego dokonała się w sierpniu 2007 roku, kiedy to powołano do życia alternatywny system obrotu rynku giełdowego- New Connect (szczegółowe informacje- patrz Temat 2).

Obecnie rynek giełdowy ukierunkowuje swą działalność na utrzymanie pozycji dominującej w Europie Środkowo- Wschodniej i zajęcie znaczącej na Jednolitym Europejskim Rynku Finansowym.

W Polsce funkcjonuje również rynek pozagiełdowy- Centralna Tabela Ofert, powstały na mocy ustawy z 21 sierpnia 1997 roku- prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Instytucją odpowiedzialną za jego organizację i prowadzenie na nim obrotu jest CeTO S.A. Jest to organizacja samorządowo - regulacyjna, będąca własnością 48 największych banków polskich i domów maklerskich. Początki działalności tego rynku wskazywały, iż może on zrealizować swoją misję- wspomóc rozwój podmiotów, których słabość kapitałowa nie pozwalała na zaistnienie na rynku głównym GPW- w ciągu dwóch lat działalności obroty wzrosły pięćdziesięciokrotnie. Skromny jednak pozostał wachlarz notowanych instrumentów- oprócz dominujących akcji, śladowy wręcz udział posiadały obligacje i warranty. W 2000 roku udziałowcem większościowym została Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Współpraca z GPW miała przyczynić się do wzrostu dynamiki rozwoju CeTO. Połączenie nie przyniosło jednakże zamierzonych rezultatów- obroty zmalały siedmiokrotnie, a wprowadzone do obrotu kontrakty terminowe notowane były tylko przez 1 rok.

Kolejne etapy istnienia CTO- obecnie BondSpot SA :

1. 2002 rok- utworzono Elektroniczny Rynek Skarbowych Papierów Wartościowych, który jest częścią Systemu Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych. Platforma elektroniczna rozpoczęła działalność 26 kwietnia i cieszy się dużym zainteresowaniem. W obrotach uczestniczy 16 banków.

2. 14 maja 2004 roku- WZA CeTO zaakceptowało spółkę MTS S.p.A. jako nowego akcjonariusza CeTO. Włoska spółka objęła 25 % udziałów w kapitale akcyjnym CeTO, zaś udział GPW zmalał do 31,1%. Zmianie uległa też nazwa. Centralna Tabela Ofert S.A. przyjęła nazwę MTS-CeTO S.A. Inicjatywa ma przysłużyć się promocji płynności i integracji polskiego rynku długu z rynkami Europy Zachodniej.

MTS to Europejska Giełda Obligacji Skarbowych łącząca i obsługująca grupę elektronicznych rynków obrotu. Jej system obejmuje ponad 500 połączeń w Europie, a przeciętny dzienny wolumen transakcji osiąga 85 mld euro.


Rynek MTS Poland, będący następcą działającego w latach 2002-2004 Elektronicznego Rynku Skarbowych Papierów Wartościowych, jest integralną częścią systemu Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych, opracowanego przez Ministerstwo Finansów przy współudziale Narodowego Banku Polskiego, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A. oraz środowiska bankowego.
Głównym celem systemu jest minimalizacja kosztów obsługi długu publicznego poprzez poprawę płynności, przejrzystości i efektywności rynku skarbowych papierów wartościowych.
System DSPW kształtuje, poprzez wyodrębnienie grupy banków - Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych, nową organizację systemu sprzedaży i obrotu skarbowymi papierami wartościowymi. Dealerom SPW (primary dealers) przysługuje wyłączne prawo nabywania nowych emisji obligacji skarbowych celem ich późniejszej redystrybucji w obrocie wtórnym - m.in. na Rynku MTS Poland.

4. Maj 2009- udział większościowy nabyła GPW w Warszawie, nadając jednocześnie nową strukturę rynkowi- patrz temat 2.

O ile w grudniu 2004 roku wartość obrotów na ww. platformie sięgała 8,36 mld dla obligacji skarbowych i 1,042 mld dla bonów, to obecnie wartość miesięcznego obrotu obligacjami osiąga 25 mld PLN.

3. Fundusze emerytalne oraz fundusze inwestycyjne.

Istotnym elementem rozwoju polskiego systemu finansowego jest uczestnictwo w nim funduszy emerytalnych oraz inwestycyjnych. Otwarte fundusze emerytalne powstały na skutek reformy emerytalnej, wprowadzonej w życie od stycznia 1999 roku. W swoich założeniach ma ona wpisane powstanie II oraz III filara ubezpieczeń, w ramach których gromadzony przez lata aktywności zawodowej kapitał, będzie zarządzany przez portfele inwestycyjne. Zagadnienia te reguluje ustawa z 28 sierpnia 1998 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Są one zasobnym źródłem kapitału, ze względu na fakt obowiązkowego uczestnictwa osób czynnych zawodowo w II filarze ubezpieczeń społecznych. Fundusze mają możliwość inwestowania w szeroki wachlarz papierów wartościowych, dzięki czemu są one aktywnym inwestorem kapitałowym (patrz struktura oszczędności Polaków) *

* Informacje nt. polityki inwestycyjnej OFE- patrz Temat 6

Ważnym uczestnikiem systemu finansowego w krajach o gospodarce rynkowej są fundusze inwestycyjne. Gromadzą one środki drobnych inwestorów, którymi następnie zarządza kadra profesjonalnych doradców i analityków finansowych. Dzięki funkcjonowaniu właśnie na takich zasadach, oferują zysk konkurencyjny względem innych form inwestowania, przy jednoczesnym bezpieczeństwie i wysokiej płynności obrotu, minimalizacji kosztów transakcyjnych oraz oszczędności w czasie. Powyższe cechy funduszy inwestycyjnych przyczyniły się do szczególnego wzrostu zainteresowania ich ofertą w XIX w. w Wielkiej Brytanii, natomiast w XX- w USA. W Polsce ta forma inwestowania nie cieszy się dużym zainteresowaniem. Pierwszy fundusz- Pioneer- zaistniał w 1992 roku. Kolejny- Korona- trzy lata później. Pierwsze symptomy rozwoju tego rynku pojawiły się na przełomie lat 1993/ 94, kiedy panująca na Warszawskiej Giełdzie hossa przyczyniła się do dynamicznego wzrostu aktywów. Aktywność funduszy wzrosła w drugiej połowie lat 90. Dla ich rozwoju ważna była ustawa o funduszach inwestycyjnych, obowiązująca od 1998 roku. W miejsce dotychczasowych funduszy powierniczych nowa ustawa wprowadziła pojęcie otwartych funduszy inwestycyjnych, nadając im (na wzór amerykański) osobowość prawną. Ustawa wprowadziła też dwa nowe typy funduszy, zamknięte i mieszane, a także fundusze specjalistyczne jako szczególną formę funduszu otwartego. Towarzystwa funduszy powierniczych zobowiązano do przekształcenia się w towarzystwa funduszy inwestycyjnych, a fundusze powiernicze - w otwarte fundusze inwestycyjne (proces przekształceń został zakończony na początku 2000 r.). Istotne zmiany po 2000 roku to nowelizacja ustawy o funduszach inwestycyjnych z 16 listopada 2000 roku, która swoimi przepisami dostosowała ten rynek do warunków działania na terenie UE oraz reforma emerytalna od 1999 roku- zaistnienie potencjalnych nabywców jednostek uczestnictwa funduszy.

Stan obecny rynku funduszy inwestycyjnych- patrz temat 2.

4. Perspektywy rozwoju polskiego systemu finansowego.

W toku przemian dokonujących się w Polsce na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat wykształcił się system finansowy, który swą konstrukcją najbardziej jest zbliżony do systemu kontynentalnego. Rola głównego organizatora procesu obiegu kapitału w gospodarce przypadła sektorowi bankowemu. Z biegiem lat zaczęły powstawać w jego otoczeniu również inne platformy obrotu kapitałem. Na ich powolny rozwój i wciąż niski udział w wartości gromadzonych oszczędności ma wpływ mentalność Polaków, którzy największym zaufaniem darzą banki. Z jednej strony więc, najchętniej zakładają depozyty, a z drugiej- najchętniej korzystają z kredytów i pożyczek bankowych. Tak ukształtowana świadomość inwestycyjna przyczyniła się do braku zainteresowania obrotem papierów wartościowych, zwłaszcza na rynku pozagiełdowym oraz formą lokat w postaci jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Umocniło to jeszcze bardziej pozycję banków. Na dowód przedstawiono poniżej strukturę oszczędności Polaków.




Jednakże w perspektywie najbliższej dekady przewiduje się zmianę powyższych relacji. Z danych statystycznych wynika, że szybciej niż sektor bankowy, rozwija się w Polsce rynek kapitałowy. Udział aktywów sektora bankowego w całości zgromadzonych środków zmalał z 94,5% w 1996 roku do 76,5% w roku 2003 oraz 61% w 2004 roku. Gdyby tendencja ta utrzymała się, w 2019 roku rozkład aktywów pomiędzy te sektory byłby równomierny.

Zmiany zachodzące na polskim rynku finansowym można ogólnie scharakteryzować następująco:

1. klienci dokonują coraz bardziej racjonalnych wyborów inwestycyjnych, w zależności od aktualnej stopy zwrotu oferowanej przez dany instrument; towarzyszy temu rozwój instytucji rynku kapitałowego;

2. powyższe zachowania służą oszczędnościom długoterminowym, te zaś rozpraszają ryzyko, wpływając łagodząco na przebieg cykli koniunkturalnych oraz stabilizują wzrost w dłuższym czasie.

3. wzrasta konkurencyjność gospodarki- cecha naturalna systemów rynkowych

4. wzrasta stopień innowacyjności rynku finansowego

Podsumowując, w najbliższych latach powinno wzrosnąć zainteresowanie pieniądzem długoterminowym, na niekorzyść zainteresowania pieniądzem krótkoterminowym. Uwzględniając dodatkowo dalszą stabilizację stóp procentowych w ramach jednolitego rynku europejskiego, zainteresowanie kapitałem powinno skierować się na rynek kapitałowy. Możliwe, że będzie to główny sposób inwestowania. Z drugiej strony, rynek kapitałowy nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb na pieniądz krótkoterminowy oraz długoterminowy klientów indywidualnych- w tym obszarze powinna rozwinąć się działalność banków, z której przepływ kapitału znajdzie odzwierciedlenie w przepływach choćby funduszy inwestycyjnych, giełdy czy firm ubezpieczeniowych.

„Idziemy w stronę rynku”, Gazeta Bankowa z 7 lutego 2005 r.

Por. W. Baka, Zarys rozwoju..., Prawo Bankowe Nr 1/2000

Por. E. Antoniszyn, Banki z kapitałem...,Materiały konferencyjne, Kazimierz Dolny 2002

Por. www.gpw.com.pl

J. Gwizdała, Perspektywy rozwoju..., PN AE we Wrocławiu, Wrocław 2002

„Idziemy w stronę rynku”, Gazeta Bankowa z 7 lutego 2005 r.

„Bankowy czy kapitałowy”, Gazeta Bankowa 12-18.09.2005

19

Aldona Kulikowska: Finanse 1- 2010/ 2011: System finansowy w gospodarce rynkowej.

19

---