AKADEMIA

GÓRNICZO - HUTNICZA
w Krakowie

im. Stanisława Staszica

Referat z ochrony środowiska

Monitoring wód powierzchniowych i gruntowych wokół składowisk odpadu

Wykonał:

xxxxxxxxxx

WWNiG Rok III

P.K. Kraków

WSTĘP

Rozrost infrastruktury występujący w ostatnich dziesięcioleciach niesie ze sobą wzrost powierzchni składowisk odpadów komunalnych. Pojawienie się w Polsce gospodarki rynkowej spowodowało napływ nowych wyrobów i opakowań poprzednio nieznanych. Ilość odpadów ulega zwielokrotnieniu oraz zmienił się ich skład. Oprócz tradycyjnych odpadów komunalnych w postaci odpadów organicznych, metali, szła, pojawiło się dużo opakowań z tworzyw sztucznych o różnym składzie. Olbrzymia ich ilość jest deponowana na niekontrolowanych wysypiskach śmieci. Kontrolowanie wysypisk odpadów w skali kraju prowadzone jest dopiero od kilku lat.

Segregacja odpadów i ich wtórne wykorzystanie jest dopiero w fazie początkowej i proces ten może w przyszłości ograniczyć ich ilość. Różnorodność fizyczna i chemiczna materiałów oraz długi czas przebywania na składowisku w zmiennych warunkach atmosferycznych wywołuje szereg procesów fermentacyjnych i gnilnych, których produkty przedostają się do powietrza , wód i gleb. Z tego powodu składowiska są uciążliwa cechą skupisk ludzkich.

Uciążliwość zapachowa składowisk, odcieki wodne o dużej zawartości zwi9ązków toksycznych oraz zmiany stanu gleby są czynnikami zmieniającymi środowisko w ich otoczeniu . Możliwość przedostawania się zanieczyszczonych odcieków do wód podziemnych wymusza konieczność badania ich składu i oczyszczania. Gazy emitowane ze składowisk odpadu charakteryzują się nieprzyjemnym zapachem i obniżają komfort życia okolicznym mieszkańcom.

W ostatnich latach obserwuje się zmianę prymitywnych wysypisk na poprawnie prowadzone składowiska odpadów. Badania dotyczące stanu powietrza, wód i gleby w ich otoczeniu pozwalają na wzbogaceniu wiedzy o rodzaju i zasięgu oddziaływania. Wiedza ta umożliwia prawidłowe projektowanie nowych składowisk i prawidłową eksploatację już istniejących tak aby minimalizować ich szkodliwe oddziaływanie na otoczenie.

ODDZIAŁYWANIE SKŁADOWISKA NA ŚRODOWISKO

Przy wykonywaniu oceny oddziaływania na środowisko uwzględnia się wszystkie jego komponenty : wody podziemne , powierzchniowe , powietrze atmosferyczne i związane z nim pylenie składowisk, emisję bioareozolów, odorów i gazu wysypiskowego, oraz wpływ składowiska na glebę i roślinność , a także klimat akustyczny.

Cel, zadania i rodzaje monitoringu wód.

Słownik hydrogeologiczny (1997) definiuje monitoring w ujęciu systemowym, jako element kontroli zmian środowiska, prowadzonej dla korygowania wpływu czynników antropogenicznych. Oprócz zadań poznawczych, dają one podstawę do prognozowania kierunku, tempa i przebiegu tych zmian oraz do podejmowania decyzji administracyjnych mających na celu ochronę środowiska, ustalenie racjonalnej gospodarki zasobami przyrody i wspomaganie działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody powierzchniowo gruntowe.

Wody powierzchniowe i gruntowe

Stosunkowo najlepiej rozpoznane jest oddziaływanie składowisk na środowisko wodne. Wykonane badania hydrogeologiczne terenu przed rozpoczęciem inwestycji oceniające zarówno warunki gruntowe , poziom wód podziemnych i kierunek spływu jak i ich czystość pozwalają na wybór odpowiedniej metody uszczelnienia czaszy składowiska i zabezpieczenia poziomów wodonośnych przed skażeniem . Wykonane podczas eksploatacji składowiska badania wód z otworów piezometrycznych, pozwalają na ocenę szczelności podłoża składowiska. Badania te wykonywane są rutynowo zgodnie z aktualnym rozporządzeniam Ministerstwa Ochrony Środowiska z dnia 9 grudnia 2002r (Dz. U. 02.220.1858).

Zadaniem monitoringu lokalnego jest rozpoznanie i śledzenie zmian stanów zwierciadła i jakości wód w rejonie konkretnego obiektu( składowiska ) i jego otoczenia, w celu przeciwdziałania ewentualnym ujemnym skutkom tych zmian. Monitoring lokalny może mieć znaczenie :

• Osłonowe dla obszarów wymagających specjalnej ochrony w zakresie ilości lub jakości wód, np. parków narodowych lub krajobrazowych, rezerwatów, wydzielonych stref ochrony w rejonie dużych ujęć wód podziemnych (w celu zapewnienia odpowiedniej jakości i ilości wody przeznaczonej dla zaopatrzenia ludności lub przemysłu) itp.. Sieć monitoringu osłonowego powinna być organizowana i finansowana przez samorządy lokalne, przedsiębiorstwa wodociągowe, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych.

• Kontrolne - w rejonie stwierdzonych lub potencjalnych ognisk zanieczyszczeń. Sieć monitoringu kontrolnego powinna być organizowana i finansowana przez właścicieli obiektów stanowiących zagrożenie dla środowiska. W uzasadnionych przypadkach podmioty gospodarcze mogą być zobowiązane decyzją administracyjną do organizacji i eksploatacji sieci monitoringu lokalnego dla konkretnego ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia.

Zadaniem monitoringu lokalnego jest zatem dostarczenie z odpowiednim wyprzedzeniem w miarę pełnej informacji o rodzaju zagrożeń, ich zasięgu i dynamice dla umożliwienia podjęcia skutecznych środków zaradczych, zapobiegających niekorzystnym zmianom stanu i jakości wód podziemnych w chronionym obszarze (monitoring osłonowy) lub przeciwdziałających rozszerzeniu się niekorzystnych zmian stanu i jakości wód w rejonie obiektu uciążliwego dla środowiska (monitoring kontrolny).

Zasady tworzenia monitoringu lokalnego

Sieci monitoringu powinny być finansowane przez właścicieli obiektów stanowiących zagrożenie dla wód podziemnych lub przez użytkowników wód, tj. przedsiębiorstwa wodociągów. W uzasadnionych przepadkach wyżej wymienione podmioty gospodarcze mogą być zobowiązane do realizacji monitoringu jakości wód podziemnych poprzez wydanie przez terenowy organ administracji państwowej odnośnej decyzji. Projekt lokalnego monitoringu wód podziemnych zatwierdza Geolog Wojewódzki. Monitoring lokalny powinien uwzględnić specyfikę poszczególnych ognisk zanieczyszczeń, warunki hydrogeologiczne w ich rejonie lub w rejonie ujęć wody, w tym ujęć infiltracyjnych. Tak więc dla każdego analizowanego ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia winien być opracowany projekt sieci LMWP. W przypadku monitoringu ujęć wody projekt ten powinien być opracowany jako element strefy ochronnej ujęcia.

Projektowanie sieci monitoringowej wokół składowiska

Monitoring składowiska odpadów obejmuje:

1) fazę przedeksploatacyjną - okres do dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie składowiska odpadów;

2) fazę eksploatacji - okres od dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie składowiska odpadów do dnia uzyskania zgody na zamknięcie składowiska odpadów;

3) fazę poeksploatacyjną - okres 30 lat, licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu składowiska odpadów.

Zaprojektowanie sieci monitoringowej wokół ogniska zanieczyszczeń wymaga w pierwszej kolejności prowadzenia prac studialnych i wstępnych badań terenowych, mających na celu rozpoznanie rodzaju ogniska zanieczyszczeń oraz warunków hydrogeologicznych w jego otoczeniu. Monitoringiem powinien być objęty w pierwszej kolejności pierwszy poziom wodonośny.

Ilość otworów obserwacyjnych tworzących sieć monitoringu lokalnego i ich rozmieszczenie zależne są od rozmiarów obiektu uciążliowego, np. składowiska odpadów i układu pola hydrodynamicznego wód podziemnych w jego otoczeniu. Orientacyjna gęstość sieci monitoringu lokalnego winna kształtować się na poziomie 1 punktu LWMP/ ha

Punkty monitoringowe w otoczeniu składowisk powinny być zlokalizowane generalnie w trzech strefach( rys. 1. ):

- od strony napływu wód podziemnych w rejon składowiska. Służą one do wyznaczenia naturalnego tła hydrogeochemicznego wód czystych napływających w rejon składowiska ( otwory A1, A2 );

- w obrębie składowiska. Pozwalają one na określenie3 maksymalnych stężeń zanieczyszczeń przenikających ze składowiska do podłoża ( otwory B1, B2 );

- poniżej składowiska, na obszarze odpływu wód podziemnych, strefa wód zanieczyszczonych ( otwory C1, C2, C3, D1, D2, i E1 zlokalizowane w trzech strefach: I, II, III ).

Na obszarze odpływu wód podziemnych z rejonu składowiska punkty LMWP winny być zlokalizowane w trzech strefach odległościowych : I, II, III, od konturu składowiska. Wyznacza się je dla trzech różnych czasów przepływu wód: T I < 200d, T II = 2a, T III > 2a ( rys. 1. ). Pierwsza seria otworów winna być zlokalizowana w odległości od składowiska nie większej niż określona 200- dniowym czasem przepływu wód ( T I < 200d ). Druga i trzecia seria punktów monitoringowych winny znaleźć się w odległości określonej czasem przepływu wynoszącym 2 lata ( T II, T III, >= 2a ).

( Rys. 1 )Lokalny monitoring jakości wód podziemnych LMWP w otoczeniu składowiska od­padów (wg DVWK, 1992). Lokalizacja punktów sieci monitoringowej i schemat zafiltrowania piezometrów umożliwiający śledzenie migracji zanieczyszczeń w warstwie wodonośnej

Jeśli z warunków hydrogeologicznych znana jest rzeczywista prędkość migracji wód podziemnych (li), to zasięg stref, w jakich powinny być zlokalizowane punkty monitoringowe poniżej składowiska można wyznaczyć na podstawie wzorów:

LI = U x TI

gdzie TI = 200 dni (200 d)

LII=U-TII
gdzie TII = 2 lata (2 a)

LIII = U-TIII

gdzie TIII > 2 lata (2 a).
Średnią rzeczywistą prędkość wód podziemnych U [m/a] można obliczyć wg wzoru:

U =k x J/ne x 365

gdzie: k - współczynnik filtracji skał warstwy wodonośnej [m/d]; J - spadek hydrauliczny [bezwym.] (J = AH/L jest to stosunek różnicy ciśnień AH [m] na

drodze filtracji L [m]); ne - porowatość efektywna skał [bezwym.]. Prędkość przepływu wód U w zbiornikach wód podziemnych klasyfikować można według zasad wprowadzonych na mapach GZWP w Polsce (tab. 2.).

Tabela 2. Klasyfikacja prędkości przepływu wód w zbiornikach wód podziemnych (wg Kleczkowskiego [Ed.], 1991)

Średnia rzeczywista prędkość filtracji U [m/rok]	Charakter ruchu
<10 10-30 30-100 100-300 >300	bardzo wolny wolny średnio szybki szybki bardzo szybki

Jak wynika z tabeli 2. prędkości przepływu wód w zbiornikach wód podziemnych są małe, co w praktyce oznacza, że punkty monitoringowe położone blisko siebie mogą wykazywać bardzo zróżnicowany skład chemiczny wód.

Monitoring lokalny zgodnie z wytycznymi PIOŚ (Staniewicz-Dubois, 1995) winien być tworzony także wokół ujęć wód podziemnych jak tzw. monitoring osłonowy. Projekt monitoringu osłonowego powinien być opracowany jako element projektu strefy ochronnej ujęcia, a sposoby ich projektowania są szeroko omówione w poradniku metodycznym (Macioszczyk et al., 1993).

Monitoring osłonowy ujęć wód podziemnych to powtarzalny system kontrolnych badań jakości wód, będący podstawą podejmowania decyzji dotyczących eksplo­atacji tych wód. Winien być prowadzony we wszystkich sytuacjach, w których występują realne jak i potencjalne zagrożenia jakości wód ze strony czynników antropogenicznych bądź geogenicznych.

Monitoringiem osłonowym winny być objęte (Macioszczykowa, 1995):

• ujęcia wód szczelinowo-krasowych bezpośrednio zasilanych infiltracyjnie;

• płytkie ujęcia wód porowych, zwłaszcza gdy na powierzchni terenu zlokali­zowane są ogniska zanieczyszczeń;

• ujęcia w strefach występowania znacznych gradientów hydrogeochemicz-nych;

• ujęcia w strefach występowania łatwo rozpuszczalnych minerałów;

• ujęcia w strefach wybrzeży morskich lub zbiorników zanieczyszczonych wód powierzchniowych;

• ujęcia w dolinach rzecznych.

Sieć monitoringu osłonowego winna być zaprojektowana indywidualnie dla po­szczególnych ujęć ze szczególnym uwzględnieniem warunków hydrogeologicznych,

hydrogeochemicznych a także charakterystyki ogniska zanieczyszczeń. Niebaga­telną rolę odgrywa także czynnik ekonomiczny, to jest koszt budowy i obsługi sieci monitoringowej. Szczegółowe omówienie tych wszystkich elementów, jakie winny być brane pod uwagę przy ocenie warunków hydrogeologicznych, hydro­geochemicznych oraz charakterystyce ognisk zanieczyszczeń zagrażających ujęciu znaleźć można w pracach A. Macłoszczyk (1995, 1997).

Liczba punktów obserwacyjnych w sieciach monitoringu osłonowego ujęć zależy od stopnia zagrożenia jakości ujmowanych wód. Stosowana jest zasada, że im większy stopień zagrożenia jakości wód, tym więcej punktów należy objąć obserwacjami i tym częściej prowadzić opróbowanie sieci monitoringowej.

Monitoringiem osłonowym winien być objęty obszar spływu wód do ujęcia. Otwo­ry obserwacyjne powinny być zlokalizowane na przewidywanym kierunku dopły­wu zanieczyszczeń, a głębokość ich zafiltrowania musi uwzględniać drogi dopływu zanieczyszczeń do ujmowanych wód podziemnych. Lokalizacja punktów obserwa­cyjnych i częstotliwość badań w sieci monitoringu osłonowego uwarunkowane są prędkością przepływu zanieczyszczeń od ogniska zanieczyszczającego wody pod­ziemne do eksploatowanej studni. Jeśli w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru spływu wody do ujęcia występują ogni­ska zanieczyszczeń, to należy objąć je monitoringiem. Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia 9 grudnia 2002 (Dz. U. 02.220.1858 .)

jeśli obiekty mogące stanowić zagrożenie dla jakości wód podziemnych znajdują się na zewnętrznym terenie ochrony pośredniej ujęcia wód, należy wprowadzić system sygnalizacji zagrożenia. Tworzą go punkty monitoringowe usytuowane między ujęciem wód podziemnych a obiektem mogącym stanowić zagrożenie dla jakości tych wód, w odległości od tego obiektu nie większej niż określona jednorocznym czasem przepływu wód w kierunku ujęcia. Odległość tę wyliczamy wg wzoru:

L = U-T

gdzie U - rzeczywista prędkość przepływu wód podziemnych [m/a], analogicznie jak we wzorach 2.1, 2.2 i 2.3; T = l a (czas przepływu wód równy l rok).

Wskaźniki jakości wód badane w sieciach monitoringu osłonowego powinny bez­pośrednio nawiązywać do istniejącego stanu zagrożenia, a więc obejmować wskaź­niki zanieczyszczeń charakterystyczne dla danego ogniska zagrażającego jakości ujmowanych wód. Ponadto w sieciach monitoringu osłonowego obligatoryjnie wy­konywane są badania bakteriologiczne wód. Każda sieć monitoringu osłonowego ujęcia powinna mieć opracowany program badań, zawierający informacje dotyczą­ce częstotliwości i zakresu oznaczeń wskaźników fizyko-chemicznych określanych w warunkach terenowych i laboratoryjnych, a także zakresu stężeń tych wskaźni­ków uznanych za naturalne oraz alarmowe.

Przy wystąpieniu stężeń alarmowych należy rozpoznać przyczynę wywołującą zmiany jakości wód i podjąć działania remediacyjne przy zwiększonej częstotliwo­ści kontrolnych badań jakości wód w sieci monitoringowej.

Projekt, realizację i eksploatację sieci lokalnego monitoringu wód podziemnych przygotowuje się zgodnie z wytycznymi Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska PIOŚ (Staniewicz-Dubois, 1995). Obejmują one następujące elementy:

1. Prace wstępne:

• analiza archiwalnych materiałów hydrogeologicznych i hydrogeoche­micznych;

• analiza materiałów archiwalnych dotyczących ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia wody;

• wizja lokalna ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia wody i jego otoczenia;

• wstępne terenowe badania hydrogeologiczne w istniejących studniach i ciekach powierzchniowych (np. pomiary zwierciadła wody, przepływu wód w ciekach, wstępne badania terenowe jakości wód).

2. Opracowanie projektu monitoringu lokalnego:

• charakterystyka ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia;

• charakterystyka hydrogeologiczna i hydrogeochemiczna rejonu ogniska zanieczyszczeń lub ujęcia;

• charakterystyka warunków i czynników mogących wpływać na zanie­czyszczenie wód podziemnych;

• określenie zadań monitoringu;

• projekt sieci obserwacyjnej;

• określenie metodyki, częstotliwości pomiarów i zakresu oznaczeń wskaź­ników fizyko-chemicznych wód określanych w terenie i laboratorium analitycznym;

• zatwierdzenie projektu sieci przez Geologa Wojewódzkiego.

3. Realizacja sieci monitoringu:

• adaptacja techniczna istniejących punktów obserwacyjnych dla potrzeb monitoringu;

• wykonanie nowych otworów obserwacyjnych (piezometrów).

4. Eksploatacja sieci monitoringowej:

• szczegółowe rozpoznanie ogniska zanieczyszczeń;

• opróbowanie sieci monitoringowej i wykonywanie badań składu che­micznego próbek wody pobranych z sieci zgodnie z wytycznymi PIOŚ (Witczak, Adamczyk, 1994, 1995),

5. Opracowanie raportu o stanie jakości i zagrożenia wód podziemnych na podstawie jednorocznych badań:

• szczegółowa charakterystyka ogniska zanieczyszczeń;

• określenie jakości, stopnia i zasięgu degradacji jakościowej wód pod­ziemnych;

• prognoza rozprzestrzeniania zanieczyszczeń wraz z oceną zagrożenia ujęć wody;

• propozycje odnośnie ograniczenia zagrożenia wód podziemnych;

• wytyczne i harmonogram badań wieloletnich

ZAKRES PARAMETRÓW WSKAŹNIKOWYCH ORAZ MINIMALNA CZĘSTOTLIWOŚĆ BADAŃ WÓD POWIERZCHNIOWYCH, ODCIEKOWYCH, PODZIEMNYCH ORAZ GAZU SKŁADOWISKOWEGO W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH EKSPLOATACJI SKŁADOWISKA ODPADÓW

(Dz. U. 02.220.1858 z dnia 19 grudnia 2002 r.)

Faza przedeksploatacyjna

Monitoring w fazie przedeksploatacyjnej ma na celu ocenę stanu wyjściowego (ustalenie tła) i polega na:

1) określeniu średnich danych meteorologicznych właściwych dla lokalizacji składowiska odpadów, wynikających z krajowej sieci meteorologicznej;

2) kontroli poprawności wykonania elementów składowiska odpadów służących do prowadzenia monitoringu, w szczególności poprawności wykonania otworów obserwacyjnych dla wód podziemnych oraz ustabilizowania reperów geodezyjnych;

3) pomiarze i ocenie zgodności z przewidywanym w projekcie budowy składowiska odpadów poziomem wód podziemnych w wykonanych otworach obserwacyjnych;

4) wyznaczeniu w instrukcji eksploatacji składowiska odpadów miejsc poboru prób oraz substancji do dalszych badań monitoringowych dla gazu składowiskowego, o ile będzie on występował na składowisku odpadów, zgodnie z przewidzianym rodzajem składowanych odpadów;

5) wyznaczeniu w instrukcji eksploatacji składowiska odpadów miejsc poboru prób oraz parametrów wskaźnikowych do dalszych badań monitoringowych osobno dla wód powierzchniowych, odciekowych i podziemnych, zgodnie z przewidzianym rodzajem składowanych odpadów, z uwzględnieniem stwierdzonego przed rozpoczęciem eksploatacji składowiska odpadów składu wód powierzchniowych i podziemnych; dla wód podziemnych ustala się parametry wskaźnikowe jak dla wód odciekowych;

6) ustaleniu tła geochemicznego wód powierzchniowych i wód podziemnych w miejscach, które według zatwierdzonej instrukcji eksploatacji składowiska odpadów są wskazane do monitoringu w dalszych fazach.

2. Dla gazu składowiskowego wymagany jest monitoring następujących substancji:

1) metan (CH₄);

2) dwutlenek węgla (CO₂);

3) tlen (O₂).

3. Spośród parametrów dla wód powierzchniowych i odciekowych, o których mowa w ust. 1 pkt 5, dla składowisk odpadów niebezpiecznych oraz składowisk odpadów innych niż niebezpieczne wymagany jest monitoring następujących parametrów wskaźnikowych:

1) odczyn (pH);

2) przewodność elektrolityczna właściwa.

4. Dla składowisk przyjmujących odpady komunalne wymagany jest dodatkowo monitoring następujących parametrów wskaźnikowych:

1) ogólny węgiel organiczny (OWO);

2) zawartość poszczególnych metali ciężkich (Cu, Zn, Pb, Cd, Cr⁺⁶, Hg);

3) suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

5. Dodatkowe parametry wskaźnikowe dla wód powierzchniowych i odciekowych, o których mowa w ust. 1 pkt 5, mogą zostać wybrane wyłącznie z listy określonej w przepisach dotyczących klasyfikacji wód (wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych); parametry te powinny być ustalane zgodnie z przewidzianym rodzajem składowanych odpadów.

6. Badania parametrów wskaźnikowych i substancji, o których mowa w ust. 1, prowadzą laboratoria badawcze posiadające wdrożony system jakości w rozumieniu przepisów o normalizacji.

7. Dla istniejących składowisk odpadów ust. 1-6 stosuje się odpowiednio.

Faza eksploatacji

Monitoring w fazie eksploatacji polega na:

1) badaniu wielkości opadu atmosferycznego z pomiarów prowadzonych na terenie składowiska odpadów lub poza nim, o ile w trakcie oceny stanu wyjściowego wskazano stację meteorologiczną reprezentatywną dla lokalizacji składowiska odpadów;

2) badaniu substancji i parametrów wskaźnikowych, ustalonych zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 4 i 5, w wodach powierzchniowych, odciekowych, podziemnych i gazie składowiskowym;

3) pomiarze poziomu wód podziemnych w otworach obserwacyjnych;

4) kontroli struktury i składu masy składowiska odpadów pod kątem zgodności z pozwoleniem na budowę składowiska odpadów oraz instrukcją eksploatacji składowiska odpadów; obowiązek ten nie dotyczy składowisk przyjmujących wyłącznie odpady jednego rodzaju wymienione w katalogu odpadów w podgrupie 01 01 Odpady z wydobywania kopalin oraz rodzaju odpadów 01 03 81 Odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych inne niż wymienione w 01 03 80;

5) kontroli osiadania powierzchni składowiska odpadów w oparciu o ustalone repery.

Faza poeksploatacyjna

Monitoring w fazie poeksploatacyjnej polega na:

1) badaniu wielkości opadu atmosferycznego z pomiarów prowadzonych na terenie składowiska odpadów lub poza nim, o ile w trakcie oceny stanu wyjściowego lub procedury zamknięcia składowiska odpadów wskazano stację meteorologiczną reprezentatywną dla lokalizacji składowiska odpadów;

2) pomiarze poziomu wód podziemnych;

3) kontroli osiadania powierzchni składowiska odpadów w oparciu o ustalone repery;

4) badaniu parametrów wskaźnikowych, ustalonych zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 4 i 5, w wodach powierzchniowych, odciekowych, podziemnych i gazie składowiskowym.

§ 6. 1. Badanie wielkości opadu atmosferycznego odbywa się raz dziennie w fazie eksploatacji i fazie poeksploatacyjnej.

2. Zakres parametrów wskaźnikowych oraz minimalną częstotliwość badań wód powierzchniowych, odciekowych, podziemnych oraz gazu składowiskowego w poszczególnych fazach eksploatacji składowiska odpadów określa załącznik do rozporządzenia, z zastrzeżeniem ust. 3.

3. Jeżeli z wyników monitoringu prowadzonego przez okres 5 lat od zamknięcia składowiska odpadów wynika, że składowisko nie oddziałuje na środowisko, właściwy organ może zmniejszyć częstotliwość badań poszczególnych parametrów wskaźnikowych, o których mowa w § 5 pkt 4, nie rzadziej jednak niż raz na 2 lata, a dla przewodności elektrolitycznej właściwej nie rzadziej niż raz na rok.

4. Pomiar wielkości przepływu i składu płynących wód powierzchniowych, o ile występują one w bezpośrednim otoczeniu składowiska opadów, odbywa się w nie mniej niż dwóch punktach: jeden w górnym biegu każdego cieku, powyżej składowiska odpadów, drugi w dolnym biegu, poniżej składowiska odpadów.

5. Pomiar objętości i składu wód odciekowych odbywa się w każdym miejscu ich gromadzenia, przed ich oczyszczeniem.

6. Jeżeli składowisko odpadów wyposażone jest w instalację oczyszczającą wody odciekowe, w każdym miejscu odprowadzania oczyszczonych wód odciekowych ze składowiska odpadów dokonuje się pomiaru składu wód odciekowych oczyszczonych w celu kontroli skuteczności procesu oczyszczania.

7. Pomiar emisji gazu składowiskowego odbywa się w reprezentatywnych częściach składowiska odpadów, ustalonych w instrukcji eksploatacji składowiska odpadów, w miejscach jego gromadzenia, przed wlotem do instalacji oczyszczania i wykorzystania lub unieszkodliwiania gazu składowiskowego.

Częstotliwość pomiarów

Lp.

Mierzony parametr

przedeksploatacyjna

eksploatacyjna

poeksploatacyjna

1. Wielkość przepływu wód powierzchniowych

jednorazowo

co 3 miesiące

co 6 miesięcy

2. Skład wód powierzchniowych

jednorazowo

co 3 miesiące

co 6 miesięcy

3 . Objętość wód odciekowych

brak

co 1 miesiąc

co 6 miesięcy

4 . Skład wód odciekowych

brak

co 3 miesiące

co 6 miesięcy

5 . Poziom wód podziemnych

jednorazowo

co 3 miesiące

co 6 miesięcy

6 . Skład wód podziemnych

jednorazowo

co 3 miesiące

co 6 miesięcy

7 . Emisja gazu składowiskowego

brak

co 1 miesiąc

co 6 miesięcy

8 . Skład gazu składowiskowego

brak

co 1 miesiąc

co 6 miesięcy

Rodzaje zagrożeń środowiska na przykładzie wysypiska w Bielsku Białej „ Lipnik”

Celem określenia stanu środowiska gruntowo-wodnego terenu bezpośrednio przylegającego do istniejącego wysypiska odpadów komunalnych oraz projektowanego składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych w Bielsku-Białej -Lipniku wykonano analizy fizyko-chemiczne gruntów, wód podziemnych i wód powierzchniowych. Ze względu na charakter zagospodarowania i użytkowania terenu zgodnie z „Wskazówkami metodycznymi do oceny stopnia zagrożenia gruntów i wód podziemnych produktami ropopochodnymi i innymi substancjami chemicznymi opracowanymi przez PIOS w Warszawie zaliczono go do obszaru B (t.j. terenów upraw rolniczych, obszarów leśnych, terenów zabudowy mieszkaniowej) pod względem wartości dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających i pod tym kątem przeprowadzono ocenę skażenia.

5. Stan zanieczyszczeń gruntów

Badanie gruntów przeprowadzono na dwóch głębokościach : 0,5 m ppt i 3,0 m ppt. Wyniki badań przedstawiono w tabeli nr 3.

Tabela nr 3

BADANIA GRUNTU
Obszar B
jednostki dla gruntów w mg/kg s.m
wodoprzepuszczalność gruntów [ m/s ] do 10"^7
głębokość w m ppt
		P-l		P-3		P-4		P-7		P-8		P-9
	Stężenie dopiiszcz.	0,5	3,0	0,5	3,0	0,5	3,0	0,5	3,0	0,5	3,0	0,5	3,0
Chrom	50	25,7	60,0	22,5	27,0	37,0	40,1	21,3	39,0	25,5	26,0	16,5	28,4
Kobalt	30	9,0	8,1	4,4	4,4	9,1	9,2	8,0	7,0	4,2	8,1	2,2	6,5
Nikiel	50	27,0	52,0	21,0	23,5	37,8	40,5	32,4	45,9	15,3	35,1	16,2	32,4
Miedź	50	25,5	45,0	45,0	21,5	38,0	33,7	25,3	28,7	23,6	23,7	15,0	28,7
Cynk	150	60,6	135,7	45,5	49,3	76,5	75,5	58,5	28,3	87,8	63,0	45,0	62,0
Ołów	100	19,0	15,5	ló,0	16,0	18,5	22,0	19,8	26,4	29,7	17,8	14,2	16,8
Arsen	20	4,4	2,1	3,5	3,7	4,2	7,1	7,1	8,2	5,0	2,1	2,2	5,1
Molibden	10	X>,3	X),3	X),3	>0,3	>0,3	>0,3	X),3	X),3	X),3	X),3	>0,3	>0,3
Kadm	3	0,6	1,2	0,5	1,0	0,8	0,5	0,6	0,8	0,3	0,3	0,6	0,8
Cyna	30	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>2,0	>230
Rtęć	3	> 0,015	> 0,0(5	> 0,015	> 0,0(5	> O.OL5	> 0.015	> 0,015	>QO(5	> 0,0(5	>aot5	> 0,0(5	.0,0(5
Bar	250	40,5	2,5	60,2	45,5	40,0	32,0	45,5	25,7	65,8	66,5	50,4	25,3

Jak wynika z powyższej tabeli, grunty na badanym terenie pod względem zawartości metali ciężkich generalnie mieszczą się w granicach dopuszczalnych dla tego typu terenu. Wyjątek stanowi otwór P-l, gdzie analiza próby gruntu pobranej z głębokości 3,0 m wykazała przekroczenie dopuszczalnej zawartości chromu i niklu. Przekroczenie to wynosi 20% wartości dopuszczalnej w przypadku chromu i 4% w przypadku niklu.

Stan zanieczyszczeń wód podziemnych

Próby wody do badań laboratoryjnych pobrano ze wszystkich odwierconych otworów
piezometrycznych (P-1 do P-9) oraz z wytypowanych studni P-13, P-15 i P-17. Wyniki badań przedstawiono w tabeli nr 4. W tabeli tej dla celów porównawczych podano również dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń substancjami chemicznymi wód podziemnych dla obszaru sozologiczno-urbanistycznego „B" oraz maksymalne stężenia lub zakresy wskaźników dla poszczególnych klas jakości wód podziemnych.

Jak widać z zestawienia zawartego w tabeli ni" 4 wody podziemne rejonu badań pod względem zawartości metali ciężkich z wyjątkiem studni P-13 mieszczą się w granicach dopuszczalnych stężeń dla obszaru B. W piezometrze P-13 (studnia gospodarska) stwierdzono 9-krotne przekroczenie zawartości cynku w stosunku do w/w wielkości normowych. Przyczyną takiego stanu rzeczy, może być bliska odległość szamba od w/w studni.

Według klasyfikacji jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu wody z piezometrów nr 13, 15 i 17 (istniejące studnie) należą do wysokiej jakości wód podziemnych (klasa Ib). Woda z piezometrów P-4, P-5, P-6 i P-8 należą do H (średniej) klasy jakości wód podziemnych. Woda z piezometrów P-l i P-9 należy do Ul (niskiej) klasy jakości wód podziemnych ze względu na zwiększoną zawartość substancji rozpuszczonych i wodorowęglanów (piezometr P-l) oraz manganu (piezometr P-9). Woda z piezometrów P-2 i P-3 jest wodą pozaklasową z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych stężeń manganu. Pozaklasową jest również woda z piezometru P-7 z uwagi na przekroczenie zawartości amoniaku.

Tabela nr 5

WODY POWIERZCHNIOWE
Parametr	Dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczeń dla poszczególnych kła czystości wód			Pkt. 1	Pkt 2
		I	N			M
Barwa mg/IPt	Naturalna			Brązowa	15
Zapach	z3R i poniżej	Naturalny	naturalny	zlS	zlR
Odczyn	6,5-8,5	6,5-9,0	6,0 - 9,0	7 9 /,S	7,1
Subst.ro zp. mg/1	500	1000	1200	865,0	318,0
Zasadowość „p"				0,0	0,0
Zasadowość 1Tm"				7 9 /,5	3,8
Tw.og. mg/1 CaCO,	350	550	700	315,8	231,92
Azotany mg/1	5	7	15	1,0	0,80
Azotyny mg/l	0,02	0,03	0,06	0,004	0,001
Amoniak mg/1	1	3	6	52,0	0,05
Chlorki mg/t	250	300	400	145,6	14,20
Siarczany mg/1	150	200	250	73,3	39,14
Wodorowęglany mg/1				475,8	231,80
Wapń mg/1				104,6	86,5
Magnez mg/1				13,3	6,20
Żelazo mg/1	1	1,5	2	0,15	0,07
Mangan mg/1	0,1	0;3	0,8	0,05	0,01
Chrom mg/1 Cr^+3Cr*^5	0,05 0,05	0,1 0,05	0,1 0,05	<0,005	<0,005
Kobalt mg/l				<0,005	<0,005

Nikiel mg/1	1	1	1	<0,005	<0,005
Miedź mg/1	0,05	0,05	0,05	<0,003	<0,003
Cynk mg/1	0,2	0,2	0,2	0,036	0,008
Ołów mg/1	0.05	0.05	0.05	<0,010	<0,010
Arsen mg/1	0,05	0,05	0,2	<0,001	<0,001
Molibden mg/1				<0,005	<0,005
Kadm mg/1	0,005	0303	0,1	<0}0015	<0,0015
Cyna mg/1				<0,030	<0,030
Rtęć mg/1	0,001	0,005	0,01	<0, 00003	<0,00003
Bar mg/1				<0,050	<0,050

Jak wynika z zestawienia zawartego w tabeli nr 5 wody potoku Krzywa w obu punktach pomiarowych różnią się pod względem składu fizyko-chemicznego. Wody w punkcie 2 (powyżej składowiska) zaliczyć można do I klasy czystości wód. Zawartość amoniaku (52 mg/1) oraz brązowa barwa wody w l punkcie pomiarowym (poniżej istniejącego wysypiska ) sprawia, że woda w tym rejonie jest poza klasową przyczyną zanieczyszczenia wód potoku jest przedostawanie się odcieków spod wysypiska do potoku.

Oprócz zmiany barwy i amoniaku pozostałe analizowane składniki zanieczyszczeń wód}' w punkcie l (w tym metale ciężkie) mieszczą się w granicy dopuszczalnych stężeń dla I klasy czystości wód powierzchniowych.

Zasady eksploatacji sieci monitoringu lokalnego

Częstotliwość i metodyka poboru próbek wody

Częstotliwość poboru próbek wody określa się indywidualnie w zależności od lokalnych warunków hydrogeologicznych oraz stopnia zagrożenia jakości wód pod­ziemnych. Jako optymalne zaleca się 4-6-krotne opróbowanie w ciągu roku.

Zakres i metody oznaczania wskaźników zanieczyszczeń

Ustalając zakres oznaczeń wskaźników zanieczyszczeń w sieciach monitoringu lokalnego należy brać pod uwagę rodzaj przewidywanych zanieczyszczeń, pocho­dzących z danego ogniska lub rodzaj zanieczyszczeń zagrażających ujęciom wody.

W próbkach wody pobranych po raz pierwszy z lokalnej sieci monitoringowej należy oznaczyć co najmniej wskaźniki zanieczyszczeń przewidziane dla analizy podstawowej. W uzasadnionych przypadkach (np. skomplikowanego składu che­micznego ogniska zanieczyszczeń) zaleca się wykonanie (jako pierwsze badanie) analizy szczegółowej, obejmującej analizę podstawową oraz co najmniej 50% in­nych wskaźników zanieczyszczeń wymienionych w klasyfikacji jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu .

W celu ograniczenia kosztów monitoringu lokalnego, po rozpoznaniu rzeczywiste­go zagrożenia wód podziemnych, zaleca się wykonywanie analizy wskaźnikowej ograniczonej do badania wskaźników zanieczyszczeń stwierdzonych w trakcie ana­lizy podstawowej bądź szczegółowej — charakterystycznych dla danego ogniska zanieczyszczeń.

Analizę podstawową stosuje się:

• przy systematycznych badaniach w sieciach monitoringu krajowego i regio­nalnego;

• jako pierwsze badanie w sieciach monitoringu lokalnego.

Analiza szczegółowa obejmuje oznaczenie wskaźników objętych analizą podstawo­wą oraz co najmniej 50% wskaźników spośród innych wymienionych w klasyfikacji jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu

Analizę szczegółową stosuje się:

• w sieciach monitoringu krajowego i regionalnego jeden raz w roku;

• w uzasadnionych przypadkach w sieciach monitoringu lokalnego jeden raz w roku.

Analiza wskaźnikowa obejmuje oznaczenia wybranego zespołu wskaźników spo­śród wymienionych dla analizy podstawowej lub szczegółowej jak i innych dodat­kowych. Ich ilość i zestaw dostosowuje się do lokalnych warunków hydrogeochemicznych i potrzeb badawczych.

Analizę wskaźnikową stosuje się:

• w sieciach monitoringu lokalnego wokół ognisk zanieczyszczeń;

• w sieciach monitoringu lokalnego wokół ujęć wód podziemnych (w tym przypadku zaleca się także wykonywanie badań bakteriologicznych).

Przy zestawianiu wyników analiz (raport z badań) należy podać numer identy­fikacyjny metody badawczej, według której dokonano oznaczeń poszczególnych wskaźników oraz ich granice oznaczalności deklarowane przez laboratorium anali­tyczne wykonujące badania składu chemicznego wód.

Rodzaje analiz chemicznych i ich zastosowanie w sieciach monitoringowych

W monitoringu jakości wód podziemnych wykonuje się trzy rodzaje analiz (Błaszyk, Macioszczykowa, 1993):

• podstawową;

• szczegółową;

• wskaźnikową.

Analiza podstawowa obejmuje oznaczenia następujących wskaźników: barwa, od­czyn, elektryczna przewodność właściwa, sucha pozostałość, twardość ogólna, azot amonowy, azotany, azotyny, chlorki, fluorki, magnez, mangan, potas, siarczany, sód, wapń, żelazo. Klasyfikacja jakości wód podziemnych dla potrzeb monitoringu ustalona została na podstawie oceny wskaźników fizycznych i che­micznych wód podziemnych. W tabeli zawarto maksymalne dopuszczalne stężenia lub zakresy stężeń wybranych wskaźników dla poszczególnych klas jakości wód. Przy­porządkowanie wód do odpowiedniej klasy następuje według następujących zasad:

• dopuszcza się przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników

(przekroczenie musi się mieścić w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości);

• nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych wskaźników o cha­rakterze toksycznym, takich jak: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, cyjanków, fenoli, fluoru, chromu, glinu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, pesty­cydów, rtęci, selenu, siarkowodoru, srebra.

Metody badań analitycznych zalecane przez Państwową Inspekcję Ochrony Środo­wiska PIOŚ dla potrzeb monitoringu jakości wód podziemnych przedstawione są w załącznikach nr 2 i 3. Natomiast załącznik nr 4 obejmuje referencyjne metody pomiaiowe wskaźników fizyko-chemicznych wód według prawa ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej.

Ogólne zasady dokumentowania wyników badań monitoringowych

Wyniki badań monitoringowych winny być przedstawiane w okresowych rapor­tach. Częstotliwość sporządzania raportów a także ich forma i treść są zależne od rodzaju sieci monitoringowej (krajowa, regionalna, lokalna). Zgodnie z wytycz­nymi Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Staniewicz-Dubois, 1995) dla poszczególnych sieci monitoringowych obowiązują odmienne zasady dokumento­wania wyników badań.

Dla sieci krajowej przewiduje się:

• roczne sprawozdania zawierające omówienie wyników badań w skali kraju oraz dla poszczególnych województw;

• sprawozdania za okres dwóch lat publikowane w „Bibliotece Monitoringu Środowiska" (PIOŚ);

• w cyklu pięcioletnim — raporty o jakości i zagrożeniach wód podziemnych, uwzględniające wyniki badań w sieciach regionalnych i lokalnych publiko­wane także w „Bibliotece Monitoringu Środowiska" (PIOŚ).

Dla sieci regionalnej przewiduje się:

• roczne sprawozdania zawierające omówienie wyników badań;

• sprawozdania za okres dwóch lat uwzględniające także wyniki badań w sie­ciach lokalnych;

• sprawozdania o jakości wód podziemnych na obszarze poszczególnych wo­jewództw za okres dwóch lat, publikowane w „Wojewódzkich raportach o stanie środowiska" (WIOŚ);

• w cyklu czteroletnim — raporty o jakości i zagrożeniach wód podziemnych dla obszaru objętego monitoringiem regionalnym (np. województwo, RZGW, GZWP).

Dla sieci lokalnych przewiduje się:

• kwartalne i roczne sprawozdania zawierające omówienie wyników badań;

• publikacja wyników badań w „Wojewódzkich raportach o stanie środowiska" (WIOŚ).

Dla ułatwienia sporządzania sprawozdań i raportów oraz ujednolicenia ich treści i formy zaleca się realizatorom monitoringu wzajemną wymianę wyników badań z wykorzystaniem komputerowej bazy Monbada (Gawin, Pachla, 1993), która umożliwia gromadzenie i przetwarzanie danych.

Do oceny przestrzennej zmienności wskaźników jakości wód rejestrowanej w po­szczególnych sieciach monitoringowych (krajowa, regionalna, lokalna) można z po­wodzeniem stosować metodę krigingu, używając programu GBO-BAS (Englund, Sparks, 1991).

W celu właściwej interpretacji wyników monitoringu jakości wód podziemnych wskazane jest wykorzystywanie danych o stanie innych elementów środowiska (powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych, gleb), będących w dyspozycji GIOŚ oraz WIOŚ.

Treść i forma sprawozdań powinny być określone w umowie na realizację monito­ringu jakości wód podziemnych.

---