1. Germandeling lub kalambur Rassela- system geografii wyborczych to podział kraju na okręgi wyborcze. W 1812r. w Massachusetts w USA gubernator dokonał takiego podziału Stanu na okręgu wyborcze , że był w stanie zapewnić partii demokratów glosy wyborcze. Podzielił według skupiska zwolenników tej partii .Germandeling jest stosowany także dzisiaj ale pod kontrolą sądów federalnych i sądu najwyższego.

Germandeling jest nie dopuszczalny gdy jest pakowanie i rozpakowywanie tzn. jeśli większość w legislaturze stanowej dąży do ograniczenia lub rozproszenia siły głosu mniejszości przez nieproporcjonalne zgrupowanie mniejszości w jednym lub wielu okręgach wyborczych.

2. Klauzula zaporowa(próg zaporowy)-to reguła, która uzależnia udział w rozdziale mandatów do parlamentu przez partię lub koalicję partii od uzyskania w skali kraju procentowo oznaczonej liczby głosów tzn. jeżeli partia uzyskuje procentowo określoną w ustawię liczbę głosów bierze udział w rozdziale mandatów do parlamentu.

Istotą klauzul jest to, że zapora jest tworzona przeciwko nadmiernemu rozdrobnieniu parlamentu jest tworzona w intencji umożliwienia tworzenia sprawnego rządu.

Klauzule są tworzone na różnym poziomie .Poziom 2% do 5% jest dopuszczalny.

(Dania,Meksyk mają 2% -Grecja Japonia 3%-Bułgaria Szwecja,Włoch 4%-Niemcy Polska Rosja Słowacja 5%-Turcja 10%)

Może być też klauzula zaporowa na poziomie okręgu wyborczego.

Może być stosowalność klauzuli w zależności od tego ile partii tworzy koalicję w celu wspólnego startu w wyborach. W Polsce partie , które tworzą koalicję muszą uzyskać 8%

3. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego-wyborcy osobiście ,bezpośrednio współdecydują o kształcie personalnym bo oddają swój głos na bezpośrednio przez siebie wybranych kandydatów. Wybory bezpośrednie nazywamy wyborami jednostopniowymi w odróżnieniu od wyborów pośrednich ,które są wyborami w głosowaniu stopniowym . W wyborach pośrednich wyborcy sami nie rozstrzygają o składzie wybieranych organów ,powierzają tę funkcję wybranym przez siebie delegatom albo rektorom. Z pośród siebie wybierają tzw. kolegium rektorów i oni wybierają np.prezydenta.

Element, który łączy się z zasadą bezpośredniości prawa wyborczego jest tzw.zasada…….? polega na tym ,że jeśli wyborca chce skorzystać z praw wyborczych musi wstawić się osobiście w dniu wyborów w lokalu wyborczym przed komisję wyborczą i oddać swój głos.

Z zasadą bezpośredniości wiążą się krajowe listy wyborcze.W tej chwili nie istnieją krajowe llisty wyborcze (są niedemokratyczne) Od 1990 do 2001r one istniały polegały na tym ,że w wyborach sejmowych z 480 mandatów , które podlegały obsadzie 69 z krajowej listy wyborczej 391 w okręgach wyborczych , te 69 to były mandaty, które partie polityczne obstawiały w liście krajowej swoich liderów lub kandydatów , można było mieć mandat z listy krajowej lub okręgowej. Dana osoba mogła nie przejść w okręgu wyborczym a dostała się bo partia przektoczyła próg zaporowy. Krajowa lista wyborcza służyła wzmocnieniu reprezentacji partii silnych.

4. Istotą zasady tajności głosowania jest gwarantowanie wyborcy uczestniczącemu w glosowaniu warunków do podjęcia decyzji wyborczej w atmosferze spokoju , całkowitej swobody, dyskrecji, a nade wszystko w sposób wolny od nacisków z zewnątrz (szantaż,szykanowanie).Urna do głosowania musi być zaplombowana. Karta do głosowania musi być jednostronnie wypełniona druga strona pusta.

Czcionka musi być jednakowa na kartach w całym kraju.

5. sensu largo- to całokształt zasad które określają typ przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz rozdzieleniamandatów

sensu stricte- to reguły przesądzające o sposobie ustalania wyników głosowania .

6. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP, zwoływana jest przez Prezydenta.

7. Rozporządzenie wykonawcze: powszechnie obowiązujące, wydane tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania - nie mogą zmieniać treści ustaw (zwł. jej rozszerzać!), nakładać na obywateli obciążeń bez upoważnienia ustawowego; niesprzeczne z innymi aktami o wyższej mocy prawnej; nie można subdelegować kompetencji ich wydawania (u nas mają ją prezydent, premier, ministrowie, rząd, KRRiTV). Więź formalna rozporządzenia z ustawą? Właśnie to, chyba. :D

8. Prezes RM: silny szef rządu, nie „premier”. Co robi? a) tworzy rząd i zmienia jego skład; b) ustala szczegółowy zakres działania ministrów, wpływa na obsadę gł. stanowisk w ministerstwach; c) powołuje kierowników wielu urzędów centralnych, pełnomocników rządu, szefa swojej kancelarii, d) organizuje prace rządu, określa sposoby realizacji jego polityki, kontroluje i koordynuje pracę członków rządu, rozstrzyga spory kompetencyjne między nimi, może żądać informacji, sprawozdań, dokumentów, e) kieruje terenową administracją rządową (powołuje/ odwołuje [wice]wojewodów), jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej, i zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej, f) nadzoruje działalność JST (w zakresie legalności ich prawodawstwa), g) może wydawać rozporządzenia.

9. Ustawa - akt normatywny uchwalany przez parlament (nie ma u nas ustaw referendalnych, tylko prezydent wyjątkowo wydaje rozporządzenia o mocy ustawy); generalny, abstrakcyjny; zgodny z konstytucją - punkt odniesienia dla aktów niższego rzędu. Materia ustawowa jest u nas nieograniczona (z wyjątkiem regulaminu sejmu i senatu - w formie uchwały; np. we Francji są raptem 23 dziedziny określone w konstytucji, w których dopuszcza się regulację ustawową - reszta należy do ordonansów) - jest za to pewne minimum ustawowe (zapowiedzi konstytucyjne, m.in. prawa, wolności i obowiązki obywatelskie, sytuacja prawna jednostki w państwie, regulacja zasad organizacji i działania naczelnych organów państwa i samorządu, symbole państwowe).

10. Rozporządzenie z mocą ustawy: moc prawna równa ustawie, pochodzi od egzekutywy (u nas zatwierdzane przez sejm na kolejnym posiedzeniu, wydawane przez prezydenta podczas stanu wojennego, gdy sejm sam nie może się zebrać na posiedzenie - ma ograniczoną materię). We Francji rząd wydaje ordonanse, w II RP (1935) prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. Zalety r.m.u.: powstaje szybciej niż ustawa, jest aksjologicznie spójny, tańsza jest taka procedura.

11. Referendum ogólnokrajowe: u nas nie jest obligatoryjne (może być obowiązkowo przeprowadzone przy zmianie I, II, XII konstytucji i przy przekazaniu organowi międzynar. kompetencji organów władzy państwowej) - uregulowane ustawą o referendum ogólnokrajowym z 14.3.2003. Przeprowadzane tylko w sprawach o szczególnym znaczeniu dla całego państwach (i nie w sprawach, w których decyzja z mocy prawa należy do innego organu państwowego); zarządzane przez sejm (bezwzględną większością głosów) lub prezydenta (za zgodą senatu wyrażoną bezwzględną większością) na wniosek swój, senatu, rządu, grupy co najmniej 500 000 wyborców. Inicjatywa nie dotyczy wydatków i dochodów, amnestii, obronności państwa. Wynik jest wiążący, jeśli referendum jest ważne, frekwencja przekroczy 50%,, a większość opowie się za którymś z wariantów. Nie ma sankcji za nierealizację rozstrzygnięcia. Bezpłatny czas antenowy w TVP: dla partii politycznych, które w poprzednich wyborach zdobyły min. 3% głosów (6% dla koalicji).

12. Referendum lokalne i regionalne: obligatoryjne jedynie w sprawie odwołania organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego przed upływem kadencji - uregulowane ustawą o referendum lokalnym z 15.9.2000, przeprowadzane w sprawach dotyczących danej wspólnoty samorządowej, mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji jej organów (czy w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki). Inicjatywę ma organ stanowiący (rada/ sejmik) i mieszkańcy (podpisy 10% wyborców, na szczeblu województwa - 5%). Wynik jest wiążący, jeśli frekwencja przekroczy 30% a większość (przy referendum w sprawie opodatkowania się gminy - 2/3 głosów) opowie się za którąś z opcji.

13. Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2): nasz art. 2 to kopia art. 1 konstytucji z 1952, więc zdążyło już od 1952 narosnąć nieco orzecznictwa i poglądów doktryny. Państwo prawne sensu largo: takie, w którym przestrzega się zasad konstytuujących demokrację: podziału władzy, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów, ustawy jako podstawowego powszechnego źródła prawa. Państwo prawne sensu stricto: państwo, gdzie prawo jest przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, zwł. przez organy państwowe (gdy jednostka może robić wszystko, co niezabronione, to organy państwa tylko to, co im dozwolone wyraźnie - TK, NSA uznały u nas, że nie można domniemywać kompetencji organów państwowych) .

14. Zasada podziału władzy (art. 10 ust. 1): od Arystotelesa, Locke'a, Montesquieu, od 1791 nieuwzględniona tylko w konstytucji z 1935 i 1952. Gwarancja demokracji (i ochrony przed jednowładztwem). W sensie przedmiotowym podział władz to wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa (stanowienie prawa, jego wykonywanie, sądzenie). W sensie podmiotowym: wyodrębnienie oddzielonych od siebie grup organów państwowych do każdej z owych sfer. Sam podział nie wystarcza, potrzebne są jeszcze hamulce. Nie wszystkie nasze organy mieszczą się w trójpodziale: NIK, RPO, KRRiTV, KRS. Podział władz nie ma charakteru absolutnego, to tylko ogólna zasada (w oparciu o którą konstruuje się np. domniemania kompetencyjne -str. 74).

15. Wolność, prawo, obowiązek, przywilej: kategorie praw podmiotowych; A) Wolność - sfera swobodnych zachowań jednostki; wywodzi się nie z prawa stanowionego, a z naturalnego, czy np. z godności jednostki (kantowskie rozumienie wolności) - nigdy nie da się jej wyczerpująco wymienić. Państwo może wolność człowieka: a) chronić, b) uznawać za prawnie indyferentną albo c) ograniczać poprzez zakazy. Wolność inaczej - naturalna zdolność człowieka do podejmowania aktów woli, z możliwością jej swobodnej realizacji; B) Prawo - wywodzący się z prawa stanowionego wzorzec dozwolonego fakultatywnego postępowania, wyznaczony przez normę prawną, skorelowany z obowiązkiem (którego przedmiotem jest zajęcie stanowiska wobec uprawnionego - gdy prawu nie odpowiada żaden obowiązek, jest to norma programowa). Władze działają aktywnie w celu realizacji uprawnień. Podstawą reglamentacji prawnej uprawnień jest zezwolenie albo jego brak (nie zakazy, jak przy wolnościach). C) Obowiązek: skierowany do jednostki nakaz prawny dot. określonego zachowania; celem obowiązku jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społ., istotnych zarówno dla interesu pub., jak i jednostki (ale o ile prawa i wolności służą jednostce, o tyle obowiązki - vor allem wspólnocie); D) Przywilej: zwolnienie z obowiązku ciążącego na ogóle, niechronione wg zasady ochrony praw słusznie nabytych (bo nie nabyte słusznie - np. ulgi, zwolnienia z obowiązku służby wojskowej).

16.Podstawowe zasady nabywania i utraty obywatelstwa w prawie polskim: art. 34 ust. 1 Konstytucji wprowadza zasadę krwi (urodzenie z rodziców - obywateli polskich), ale ustawa z 1962 przewiduje wyjątki: a) nabycie obywatelstwa (z mocy prawa - repatrianci; na wniosek - np. przy zawarciu związku małżeńskiego z obywatelem polskim), b) nadanie obywatelstwa (decyzją prezydenta, niepodważalną), c) uznanie obywatelstwa (decyzją administracyjną poddawaną kontroli NSA - np. wobec cudzoziemców stale zamieszkujących w RP i apatrydów). Utrata obywatelstwa u nas jest możliwa tylko na wniosek zainteresowanej osoby, niemożliwe jest (dopiero w konstytucji z 1997) pozbawienie polskiego obywatelstwa.

17. Równość praw:

Zasada równości praw a równości wobec prawa: równość praw (czyli zasada równości formalnej) dotyczy stosowania prawa - zobowiązuje organy władzy publicznej do równego traktowania podmiotów praw. Natomiast równość wobec prawa dotyczy już treści prawa - nakazuje ustawodawcy uwzględnianie zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa.

18.Funkcje Sejmu: A) ustawodawcza: tylko parlament (wyjątek: art. 234 konstytucji) może stanowić akty rangi ustawowej, a prawodawstwo innych organów państwowych musi być podporządkowane ustawodawstwu. B) kontrolna: wobec rządu, ministrów i podległych im podmiotów. Polega na prawie żądania informacji, oraz na prawie żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji. Na podstawie swoich ustaleń sejm dokonuje ocen i formułuje sugestie - ważne, żeby nie wkraczał w egzekutywę. C) kreacyjna: bezpośrednio powołuje i odwołuje organy konstytucyjne i ich członków. Dotyczy to m.in. prezydenta (stawianego przez ZN przed TS, zdejmowanego z urzędu przez ZN ze względu na trwałą niezdolność do sprawowania urzędu), RM (powoływanie, wotum nieufności), ministrów (i innych członków RM - wotum nieufności), TK (powołanego w całości przez Sejm), TS (to samo, oprócz prezesa, bo tym z urzędu jest I Prezes SN), prezesa NIK, RPO, RPD, KRRiTV (sejm powołuje 4 członków, senat - 2), prezesa NBP, członków KRS (4 powołuje sejm, 2 - senat).

19.Zgromadzenie Narodowe: składa się z Sejmu i Senatu (art. 114 ust. 1 konst.) - równy status mają w nim posłowie i senatorowie (choć posłów jest oczywiście więcej). Funkcje: mało, związane tylko z osobą prezydenta: a) przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta; b) wysłuchiwanie orędzia prezydenta, c) stawianie prezydenta przed TS, d) stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze wzgl. na stan zdrowia. Nie ma zaś żadnych kompetencji związanych ze zmianą konstytucji.

20.Tryb stanowienia ustawy budżetowej: projekt wnosi RM (musi, a nie może nikt inny) najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (poza „wyjątkowymi przypadkami”) - procedura sejmowa jest normalna (nie ma trybu pilnego!) - całość projektu idzie do Komisji Fin. Pub., poszczególne części do przedmiotowo właściwych komisji. Sejm może przyjąć poprawki (nie może jednak ustalić większego deficytu budż. niż przewidziany w projekcie). Senat ma 20 dni i nie może zaproponować odrzucenia ustawy. Prezydent ma dni 7, i nie może ustawy zawetować, ew. może skierować do TK (TK orzeka w ciągu 2 miesięcy).

21.Prawny charakter budżetu państwa: budżet jest planem, o charakterze nienormatywnym po stronie dochodów, a normatywnym po stronie wydatków. Ustawa budżetowa jest ustawą, i zawiera zwł. budżet. E, co będę pisał? Wszystko wiadomo...

22.Marszałek Sejmu: organ konstytucyjny (art. 110), wybierany na 1. posiedzeniu nowego sejmu, na całą kadencję, z grona posłów bezwzględną większością głosów przy min. ½ ustawowej liczby posłów. Kandydatury zgłasza min. 15 posłów. Tak samo wybiera się wicemarszałków - ani konstytucja, ani regulamin nie określają ich liczby. Niekoniecznie muszą reprezentować najsilniejsze partie, ale tak najczęściej jest (a dobrym zwyczajem jest dawanie jakiegoś stanowiska wicemarszałka opozycji). Co robi? Reprezentuje Sejm (w tym przekazuje innym organom akty przez sejm podjęte); zwołuje posiedzenia Sejmu (ustala porządek dziennego posiedzenia, przewodniczy obradom); kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy jego i Konwentu Seniorów posiedzeniom; czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu (zwł. nadawanie biegu inicjatywom itp.); udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy; administruje Sejmem (powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Sejmu i jego zastępców; wydaje zarządzenia porządkowe). Jest przewodniczącym ZN, zarządza wybory prezydenckie, zastępuje prezydenta w razie niemożności sprawowania przez niego urzędu.

23 Prezydium Sejmu: marszałek i wicemarszałkowie; nie można odwołać prezydium. Jakie ma kompetencje? A) związane z organizacją prac Sejmu (ustala plan prac, tygodni posiedzeniowych, terminów odbywania posiedzeń), b) związane z pracami organów sejmu (zwł. organizacja współpracy między komisjami), c) związane z tokiem prac sejmowych (np. opiniowanie zgodności projektów aktów sejmu z prawem), d) związane z sytuacją prawną posłów (decyzje w sprawach diet i ryczałtów poselskich; stosowanie kar regulaminowych itp.), e) związane z regulaminem sejmu (wykładnia, inicjacja zmian, określanie zasad doradztwa naukowego).

24 Konwent Seniorów: składa się z marszałka, wicemarszałków, (wice)przewodniczących klubów poselskich, przedstawicieli porozumień liczących min. 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji reprezentowały osobną listę wyborczą. Reprezentuje więc wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe; konwent zapewnia współdziałanie klubów w sprawach dot. funkcjonowania sejmu. Doradza Prezydium.

25 Komisje sejmowe: tylko przygotowują akty i rozstrzygnięcia sejmu - same ich nie podejmują, proponują tylko (ale z reguły ich propozycje są przyjmowane). Dzielą się na stałe (ich istnienie przewiduje regulamin sejmu - jest ich obecnie 25: część odpowiada istniejącym ministerstwom - np. komisja AiSW; część jakimś problemom - np. Komisja Europejska; część funkcjom sejmu - np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Finansów Pub.) i nadzwyczajne (tworzone odrębną uchwałą sejmu [nawet ustawą] doraźnie dla określonych spraw, po zakończeniu misji zwykle rozwiązywane). Wszystkie te komisje nie mogą sprawować działań wykraczających poza kompetencje Sejmu. Do komisji mogą należeć tylko posłowie (wg klucza partyjnego). Pracami komisji kieruje jej prezydium, w którego składzie komisja może zawsze dokonać zmian. Komisje mogą powoływać podkomisje (nadzwyczajne, stałe - te za zgodą prezydium sejmu).

26 Konstrukcje teoretyczne immunitetu parlamentarzysty: immunitet to wykluczenie albo ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa. Chroni niezależność członków parlamentu oraz autonomię samego parlamentu. A) immunitet materialny: wyłączenie karalności określonych czynów - przestępstwo popełnione przez deputowanego nie jest przestępstwem (ale nie każde, np. zniewaga pozostaje zniewagą): dotyczy to zarówno przestępstw popełnianych w parlamencie, jak i poza nim (jeśli są związane z działalnością wchodzącą w zakres sprawowania mandatu i nie narusza praw osób trzecich). Nie można go uchylić - pozostaje odpowiedzialność regulaminowa przed Sejmem. B) immunitet formalny: ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny karalne - popełniony czyn pozostaje karalny, ale ograniczeniu/ wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego i karno-administracyjnego (dochodzi do tego nietykalność). Izba może uchylić immunitet parlamentarzysty - chyba, że ten sam się go zrzeknie.

27 Cechy istotne systemu parlamentarno-gabinetowego: a) wyodrębnienie z władzy wykonawczej rządu z premierem i głowy państwa, b) władza głowy państwa jest ograniczona, faktycznie egzekutywę sprawuje rząd, c) szczególna rola parlamentu (jako jedynego powszechnie wybieranego organu), od którego pochodzi rząd, i przed którym jest on odpowiedzialny, d) możliwość rozwiązania parlamentu przez rząd w porozumieniu z głową państwa. Ważna jest tu stabilność systemu partyjnego (porównajmy UK i RP). Próby racjonalizacji systemu parlamentarno-gabinetowego obejmują wzmocnienie rządu (m.in. przez specjalne większości do wotum nieufności, wprowadzanie konstruktywnego wotum nieufn.

28 Odpowiedzialność parlamentarna: ustalona prawnie lub zwyczajowo zasada, wg której osoba sprawująca urząd państwowy ma obowiązek ustąpić albo może zostać odwołana w przypadku: utraty zaufania podmiotu sprawującego nad nią kontrolę (lub mianującego ją na piastowany urząd), bo: a) podmiot kontrolujący ma zastrzeżenia co do celowości, zasadności, trafności polityki takiego delikwenta lub podległych mu jednostek org., b) tak czy owak nie wierzy, że delikwent ów będzie w stanie spełnić dobrze swoje obowiązki związane z piastowanym urzędem. Rodzaje? Poprzez wotum nieufności, nieformalne sposoby (odrzucanie projektów ustaw, krytyka rządowych odpowiedzi na interpelacje), odmowa udzielenia absolutorium z wykonania budżetu itp.

29 Pojęcie prawa wyborczego: a) ujęcie podmiotowe: przysługujące obywatelowi prawo do wybierania i do bycia wybieranym; b) ujęcie przedmiotowe: gałąź prawa regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów, zarazem jedna z dziedzin prawa konstytucyjnego, oparte na Konstytucji, i ustawach: ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP z 12.4.2001, ustawa o wyborze Prezydenta RP z 27.9.1990, ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20.6.2002; ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich z 16.7.1998. Liczą się też uchwały PKW, i orzecznictwo TK, NSA i SN.

30 Bierne i czynne prawo wyborcze i jego regulacja A) samorządy: praw wyborczych nie mają ubezwłasnowolnieni, pozbawieni praw wyborczych przez TS, pozbawieni praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym. Wymogi takie same do prawa czynnego, jak biernego - 18 lat, stałe zamieszkanie na obszarze działania danej rady, i nic z powyższych dolegliwości. B) sejm i senat: ograniczenia te same. Prawo wyborcze czynne dla dorosłych obywateli polskich, bierne - w sejmie dla min. 21-latków (art. 131 OWS), w senacie - min. 30-latków (art. 188 UWS). C) prezydent: ograniczenia takie same. Wybierać mogą min. 18-letni obywatele. Wybrany może być min. 35-letni obywatel (na podst. art. 127 ust. 3 konstytucji, potwierdzonego w art. 42 UWP). D) egzekutywa samorządowa: czynne prawo wyborcze: 18 lat; bierne: 25. E) wybory europejskie: czynne prawo wyborcze: 18 lat, bierne: 21.

31 Zasada powszechności: jej istota to z jednej strony nakaz przyznania praw wyborczym każdemu po spełnieniu określonych warunków; z drugiej - zakaz ograniczeń prawa wyborczego ze względów politycznych. Zasada ta określa krąg podmiotów posiadających prawa wyborcze - wymaga, aby wszyscy dorośli obywatele państwa mieli min. czynne prawo wyborcze. Przewiduje cenzus naturalny (obywatelstwo [ale obywatele UE mieszkający na stale w Polsce mają czynne i bierne prawo wyborcze do samorządów gminnych], wiek, pozbawienie praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym [w tym pozbawienie tylko praw wyborczych przez TS], ubezwłasnowolnienie), ale nie polityczny (majątku, wykształcenia, domicylu [ta u nas jest w wyborach gminnych], rasy). U nas zasadę powszechności wprowadzono już w 1918. Prawo bierne z reguły podlega większym ograniczeniom niż czynne, np. wiekowym (21 do Sejmu, 30 do Senatu, 25 na wójta, 35 na prezydenta). Gwarancje powszechności: a) wybory w dzień wolny od pracy, od 6 do 20:00; b) zasady tworzenia obwodów głosowania (500-3000 mieszkańców, nie więcej, ew. mniej), także obwodów specjalnych w szpitalach, więzieniach, aresztach śledczych, zakładach pomocy społ.; też na polskich statkach morskich i w placówkach dyplomatycznych i konsularnych; c) instytucja rejestrów (są w nim wszystkie zamieszkałe stale na terenie gminy osoby z prawem wyborczym) i spisów wyborców (tu są uprawnieni do głosowania w poszczególnych obwodach wymienieni). Oba można ew. uzupełniać; d) instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania (jeśli chcemy głosować poza miejscem stałego zamieszkania); e) procedura protestu wyborczego (jeżeli naruszenie prawa miałoby wpływ na wynik wyborów).

32 Zasada równości: a) ujęcie formalne: zasada, że każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów (niekoniecznie 1, bo np. senatorów wybieramy kilku) - nikt nie może oddawać ich więcej (za siebie ani za nikogo innego); b) materialne: głos każdego wyborcy ma mieć tą samą siłę, taki sam wpływ na wynik wyborów (każdy mandat poselski musi przypadać na mniej więcej taką samą liczbę wyborców) - np. w systemie okręgów jednomandatowych okręgi muszą być jednakowej wielkości (tj. liczby wyborców). Można ją zapewnić na 2 sposoby: ustalamy liczbę mieszkańców przypadającą na 1 mandat, albo określamy stały liczebny skład organu kolegialnego (np. 460 posłów) i na tej podst. dostosowujemy liczbę mandatów do struktury zamieszkania ludności. Jeśli chodzi o bierne prawo wyborcze, zasada równości też jest, ale w praktyce w niektórych sytuacjach partie silniejsze są uprzywilejowane (np. przy przydzielaniu dotacji i subwencji z budżetu państwa).

Zasada bezpośredniości: jej istotą jest zakaz oddawania głosu przez przedstawiciela (nawet elektora): wg niej nie może być wyborów pośrednich, ani oddawania głosu przez pełnomocnika. A co np. z głosowaniem pocztą? Tu trwają spory, czy chodzi o zasadę bezpośredniości, czy o technikę głosowania.

33 Zasada tajności głosowania: jej istota to brak faktycznych i prawnych możliwości dowiedzenia się wbrew woli głosującego o wyborze przez niego dokonanym. Jest to nie tylko prawo wyborcy, ale i obowiązek organizatorów wyborów (okw). Gwarancje: karty nie mogą być specjalnie oznaczone; muszą być kabiny z przyborami do pisania; wyborca sam wrzuca kartę do urny; ma prawo wstąpienia na drogę sądową w razie naruszenia tych zasad; przestępcza kwalifikacja zapoznawania się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego. Naruszeniem zasady tajności jest konieczność składania podpisów przez wyborców dla poparcia danego kandydata czy listy kandydatów.

34 Zasada większości: wybiera się tego, kto uzyskał najwięcej głosów. Problem z większością względną: kogoś wybierze 12% (inni dostaną mniej), i dostanie całą pulę mandatów itp., a będzie reprezentantem 12% ludności. Przy bezwzględnej jest mniejszy problem, bo chociaż połowa popiera zwycięzcę. Dzięki zasadzie większości organy kolegialne działają potem sprawnie (np. gdyby LPR miało 460 miejsc w sejmie, mogło by się kłócić tylko z sobą nawzajem), ale nie są reprezentatywne dla całości społeczeństwa.

35 Zarządzanie wyborów: 1) parlamentarne zarządza prezydent nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb (tj. od dnia ich pierwszego zebrania), wyznaczając je na dzień wolny od pracy w ciągu 30 dni przed upływem tych 4 lat. W razie skrócenia kadencji zarządza się wybory na dzień nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji. 2) prezydenckie: zarządza marszałek sejmu między 100-75 dniem przed upływem kadencji prezydenta, albo w ciągu 14 dni od opróżnienia urzędu prezydenta; odbywają się w ciągu 60 dni od zarządzenia. 3) do rad gmin itd.: zarządza wybory premier po zapoznaniu się z opinią PKW, w drodze rozporządzenia. Zarządzenie min. 30 dni przed upływem kadencji rady, data wyborów w ciągu 60 dni po upływie kadencji rady. 4) na wójtów itp.: zarządza premier, w tych samych terminach co przy radach.

Organizacja wyborów: odbywają się one w ramach obwodów głosowania (tworzonych przed rady gmin na wniosek wójta). Obwody łączą się w okręgi wyborcze.

36 Odpowiedzialność Prezydenta: A) cywilna (tylko jako podmiotu prawa cywilnego, w zakresie niezwiązanym ze sprawowanym urzędem), B) za popełnienie przestępstwa zwykłego (odpowiedzialność wnioskowa przed TS: kara przewidziana w ustawie + złożenie z urzędu), C) za delikt konstytucyjny (czyn nieprzestępczy, którym prezydent w zakresie swojego urzędowania albo w związku z pełnionym urzędem naruszył konstytucję lub inną ustawę w sposób zawiniony: kara = złożenie z urzędu). Wniosek o postawienie prezydenta przed TS składa min. 140 posłów i senatorów, a musi się do niego przychylić min. 2/3 ustawowej liczby członków ZN (po rozpatrzeniu wniosku przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu). Jeśli się uda, to sprawowanie urzędu przez prezydenta ulega zawieszeniu (zastępuje go Marszałek Sejmu). Jeśli TS stwierdzi winę prezydenta, urząd zostaje opróżniony, przeprowadza się nowe wybory.

37 Funkcje ustrojowe prezydenta: a) reprezentacja państwa (jest najwyższym przedstawicielem państwa, uosabia jego godność, majestat, suwerenność itp.), b) gwarancja ciągłości władzy państwowej (różnie można to rozumieć - wychodzi na to, że jest arbitrem, że zapewnia funkcjonowanie państwa na wypadek stanów jego szczególnego zagrożenia - ale np. swojego następcy na wypadek wojny mianować nie może), c) strzeżenie przestrzegania konstytucji RP (ma konkretne kompetencje w tej dziedzinie), d) gwarancja suwerenności i bezpieczeństwa państwa, oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium (może wskazanie na kompetencje związane z obronnością państwa).

38 Akty urzędowe prezydenta: a) rozporządzenia (w celu konkretyzacji ustaw, b) zarządzenia (wiążące jednostki podporządkowane prezydentowi), c) postanowienia (czy tylko, czy „wnioski” itp. też? Chyba tylko postanowienia!), d) rozporządzenia z mocą ustawy (bym zapomniał :P). Akty urzędowe powinny mieć formę pisemną, skoro co do zasady podlegają kontrasygnacie. Akty urzędowe bez formy prawnej? Orędzie, ratyfikacja. Można je podzielić też na te z kontrasygnatą i te bez.

39 PowoływanieRM: przez prezydenta (ale za akceptacją parlamentu - zgodnie z zasadą parlamentaryzmu zracjonalizowanego), bezterminowo (ale z koniecznością przedstawienia przez prezydenta jej dymisji na 1. posiedzeniu nowo wybranego sejmu). Etapy: 1) prezydent desygnuje premiera (po złożeniu dymisji przez poprzedni rząd - wyjątek z Millerem), w takim terminie, żeby zmieścić się z powołaniem tego rządu w 14 dniach od dnia przyjęcia dymisji. Desygnowany premier dobiera sobie ministrów, prezydent powołuje rząd i odbiera od niego przysięgę (w tym momencie nowy rząd zastępuje stary). Rząd ma 14 dni na uzyskanie wotum zaufania od sejmu (bezwzględna większość głosów). 2) etap ten występuje, jeśli: a) rząd w etapie 1. nie otrzyma wotum zaufania, b) rząd nie zostanie powołany w terminie. Sejm w ciągu 14 od zamknięcia etapu 1. wybiera nową RM (najpierw premiera na wniosek grup min. 46 posłów, potem dobranego przez niego członków RM) - bezwzględną większością głosów. Marszałek Sejmu wręcza prezydentowi niezwłocznie uchwałę o powołaniu rząd, a prezydent powołuje go i odbiera odeń przysięgę. 3) Jeśli Sejm nie wyłoni rządu, powtarza się procedura z etapu 1., ale już z wymogiem względnej większości w Sejmie (tj. więcej głosów za niż przeciw, nie liczymy wstrzymujących się). Jeśli się uda, ufff. Jeśli nie, nowo mianowany przez prezydenta rząd dalej pracuje, ale prezydent musi skrócić kadencję sejmu i zarządzić nowe wybory.

40. OdwoływanieRM: zawsze w formie dymisji: 1) dobrowolnej (złożonej przez premiera z jakichkolwiek powodów - jeśli tylko przyjmie ją prezydent), 2) przymusowej: w razie śmierci premiera, nieudzielenia RM wotum zaufania, udzielenia RM wotum nieufności, rozpoczęcia nowej kadencji parlamentu. Wraz z RM dymisję składają (wice)wojewodowie, (pod)sekretarze stanu.

41 Odpowiedzialność RM:

A)parlamentarna: zawsze większością ustawowej liczby posłów (kworum nie podano); głosowanie min. 7 dni po zgłoszeniu wniosku; ponownie wniosek w tej samej sprawie nie może być złożony wcześniej niż 3 miesiące po głosowaniu (chyba, że wystąpi z nim grupa min. 115 posłów): a) RM: wniosek min. 46 posłów; wotum konstruktywne, z równoczesnym podaniem we wniosku nazwiska kandydata na nowego premiera; jeśli się uda, premier składa dymisję rządu, prezydent przyjmuje, a sejm wybiera nowego premiera (bezwzględna większość głosów) - prezydent powołuje nowy rząd i odbiera przysięgę; b) członka RM: wniosek min. 69 posłów; odpowiedzialność za sprawy związane z zakresem działania; jak się uda, prezydent odwołuje ministra).

B)konstytucyjna: członków RM za delikty konstytucyjne, na wniosek prezydenta/ min. 115 posłów - wniosek rozpatruje Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, jeśli uzna go za zasadny, występuje do sejmu o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności przed TS. Sejm musi wycisnąć z siebie głosy 2/3 ustawowej liczby posłów.

42 Zakres działania RM: nieograniczony, bo jest domniemanie kompetencji w sprawach związanych z polityką państwa dla RM. Najważniejsze funkcje: a) kieruje administracją rządową (zwł. koordynuje i kontroluje działalność jej organów), b) kieruje wykonaniem budżetu państwa (razem z MF. Zwł. uchwala projekt budżetu/ zamknięcie rachunków państwowych/ sprawozdanie z wykonania budżetu), c) kieruje polityką zewnętrzną (zwł. zawiera umowy wymagające ratyfikacji, wypowiada inne umowy), d) zapewnia wykonywanie ustaw (równocześnie mając możliwość wpływania na parlament inicjatywą, prawem nadawania swoim projektom charakteru pilnego, prawem zgłaszania poprawek), e) zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa i porządek pub. (zwł. wyraża zgodę na pobyt/ przemieszczanie się obcych wojsk przez terytorium RP, corocznie ustala liczbę poborowych; współpracuje aktywnie z prezydentem), f) wydaje akty podustawowe.

43 SkładRM : obowiązkowo prezes i ministrowie, dodatkowo wiceministrowie (jeśli powołani) oraz przewodniczący komitetów wskazanych w ustawach (mogą być nimi np. ministrowie czy premier). RM to organ kolegialny, ale pominięto w konstytucji zapis, że „działa kolegialnie”, można więc przyjąć istnienie pewnej struktury w ramach RM.

44 Wojewoda: powoływany/ odwoływany przez premiera (powoływany na wniosek MSWiA), ma domniemanie kompetencji w zakresie administracji rządowej w województwie. Funkcje: reprezentacja RM w województwie, zwierzchnictwo zespolonej adm. rządowej, nadzór nad JST, reprezentacja SP w zakresie i na zasadach określonych ustawowo. W ramach swoich funkcji m.in.: adaptuje politykę rządu do warunków lokalnych; przedstawia RM projekty dokumentów rządowych w sprawach dot. województwa, wpływa na obsadę stanowisk w adm. niezespolonej; wykonuje i koordynuje zadania dot. bezpieczeństwa i obronności państwa; kieruje adm. rządową i samorządową w sytuacjach nadzwyczajnych; kieruje adm. rządową zespoloną i zapewnia warunki do jej skutecznego działania, ponosi odpowiedzialność za jego efekty. Jest dużo, tyle starczy. :/.

45 Sądy Najwyższe: I prezes i prezesi powoływani przez prezydenta (pierwszy na 6 lat, spośród kandydatów przedstawionych przez ZOSSN, spośród sędziów SN w stanie czynnym; prezesi powoływani przez prezydenta na wniosek I prezesa). Sędziom SN stawia się dodatkowe wymogi: wysoki poziom wiedzy prawniczej, min. 10-letni staż na stanowisku sędziego lub prokuratora lub w zawodzie adwokata, radcy prawnego lub notariusza (stażowy wymóg nie odnosi się do prof. ani dr. hab.). I Prezes kieruje administracyjnie pracą SN, jest z urzędu przewodniczącym TS i członkiem KRS. Ma własną kancelarię. Prezesi stoją na czele każdej z 4 izb (Cywilnej; Karnej; Wojskowej; Pracy, ubezpieczeń społ. i spraw pub.). Co robi SN? 1) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych: 2) podejmuje uchwały rozstrzygające wątpliwe lub niejednoznaczne zagadnienia prawne; wydaje w tym celu uchwały w konkretnej sprawie (odpowiedzi na zapytania prawne SA) albo uchwały w procedurze abstrakcyjnej (na wniosek RPO, I prezesa SN, Prokuratora Generalnego) - uchwały podejmuje min. w składzie 7 sędziów, uchylić się od nich może tylko całą izbą), 3) robi inne rzeczy (np. stwierdza ważność wyborów i referendów, opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych).

46 Sądy powszechne: 3-szczeblowe, z domniemaniem kompetencji na ich rzecz. A) rejonowe: tworzone w gminie (lub jej części -np. w W-wie) lub dla wielu gmin; są organami 1. instancji w sprawach karnych i cywilnych. Większe z nich dzielą się na wydział cywilny, karny, ksiąg wieczystych, ew. rodzinny, pracy, gospodarczy, grodzki (do orzekania w I instancji w sprawach o wykroczenia; też wykroczenia i przestępstwa skarbowe - 2. instancją jest wtedy wydział karny sądu rejonowego). B) okręgowe: tworzone niezależnie od siatki podziału terytorialnego; organy 2. instancji wobec orzeczeń sądów rejonowych; organy 1. instancji w sprawach bardziej skomplikowanych lub poważnych. Wydziały: cywilny, karny, penitencjarny, ew. pracy, ubezpieczeń społ., gospodarczy; (w sądzie okręgowym w W-wie jest jednostka antymonopolowa i jednostka ds. rejestrowych). C) apelacyjne (dla obszaru obejmującego kilka okręgów - obecnie 10 SA); organ 2. instancji wobec przeczeń sądów okręgowych. Wydziały: cywilny, karny, pracy, ubezpieczeń społ.; (w SA w W-wie wydział lustracyjny ponadto).

47 Organy sądów powszechnych: 1) Prezes: administruje, kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, sprawuje nadzór adm. nad sądami niższymi. Powołuje go (i odwołuje, także przed upływem kadencji w określonych przypadkach) na 6 lat (4 w sądach rejonowych) Minister Sprawiedliwości (po konsultacji z ZO danego sądu - może podjąć decyzję wbrew woli ZO, ale wówczas musi ją pozytywnie zaopiniować KRS). 2) ZO: we wszystkich sądach oprócz rejonowych (te reprezentuje ZO danego sądu okręgowego, z sędziami danego sądu rejonowego w składzie), tworzone przez wszystkich sędziów danego sądu. Przedstawia KRS kandydatów na jego sędziów; opiniuje kandydaturę prezesa sądu; wybiera kolegium; wysłuchuje informacji prezesa i kolegium. 3) Kolegium: 4-10 sędziów wybieranych przez ZO. Ustala podział czynności i zasady przydzielania spraw; wyraża opinie w sprawach personalnych itp.

48 Sądy administracyjne .: od 1.1.04 sądownictwo adm. jest 2-instancyjne. Was machen die Verwaltungsgerichte? Orzekają w sprawach: 1) skarg na dotyczące sytuacji prawnej jednostki władcze rozstrzygnięcia organów adm. pub. (skargi takie wnosi się po wyczerpaniu drogi adm.; sąd adm. bada tylko legalność, a nie zasadność merytoryczną decyzji). Sprawa zawsze trafia do danego wsa (choćby decyzję podjął organ centralny), a od wyroku przysługuje (stronom, RPO, prokuratorowi) kasacja do NSA. 2) skarg na akty organów JST podejmowane w sprawach adm. publicznej, i na akty terenowej adm. rządowej. Wyraz kontroli sądów adm. nad legalnością działań samorządu. 3) sporów o właściwość (sądzi NSA) pomiędzy organami JST a organami adm. rządowej/ samorządowymi kolegiami odwoławczymi. NSA: nadzoruje działalność orzeczniczą wsa (rozpoznaje skargi kasacyjne i zażalenia); wydaje uchwały w celu wyjaśnienia prawnych wątpliwości (w odpowiedzi na konkretne zapytania, albo jako abstrakcyjne wyjaśnienia na wniosek RPO, prezesa NSA, Prokuratora Generalnego). Dzieli się na izby: Finansową, Gosp., Ogólnoadm. Prezesa NSA powołuje prezydent na 6 lat spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZOSNSA. Wiceprezesów powołuje prezydent za zgodą prezesa (stoją oni na czele izby NSA: Ogólnoadm., Finansowej, Gosp.). Sędziów powołuje prezydent od razu do NSA albo wsa. Prezes zapewnia organizacyjne warunki działania NSA i wsa. WSA: sędziów powołuje prezydent spośród kandydatów KRS, a tych przedstawiają ZO

49 Zasada niezawisłości sędziów: konieczność stworzenia sędziemu pozycji umożliwiającej mu orzekanie w sposób zgodny z własnym sumieniem (i prawem), bez wpływania jakimikolwiek naciskami. Niezależność od stron sporu i od organów państwa. Gwarancje:

1. aspekt merytoryczny: podległość tylko konstytucji i ustawom (ratyfikowanym ustawowo umowom międzynar. też, ale już aktom podustawowym nie). Część doktryny chce możliwości podważenia konstytucyjności ustawy przez sędziego (i niezastosowania jej), ale prawo daje mu tylko możliwość wystosowania zapytania do TK.

2. aspekt personalny: 1) powoływanie na czas nieoznaczony (przejście w stan spoczynku po ukończeniu 65. roku życia [70 za zgodą KRS, i w przypadku sędziów NSA i SN]), 2) nieusuwalność (tylko w przypadkach określonych ustawą można złożyć sędziego z urzędu, na mocy orzeczenia sądu [też dyscyplinarnego]; ew. można przenieść w stan spoczynku ze wzgl. na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej), 3) nieprzenaszalność (wbrew własnej woli nie można przenieść sędziego do innego sądu/ na inne stanowisko, ew. na mocy orzeczenia sądu w przypadku określonym ustawą), 4) immunitet (zatrzymać/ aresztować/ pociągać do odpowiedzialności karnej/ pozbawić wolności można tylko za zgodą danego sądu; przy ujęciu na gorącym uczynku przestępstwa można zatrzymać/ aresztować tylko, jeśli jest to niezbędne); 5) odpowiedzialność dyscyplinarna (za naruszenie obowiązków sędziowskich/ wykroczenia; przed organami wyłanianymi przez samorząd sędziów); 6) niepołączalność stanowisk (i np. obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym), 7) apolityczność (ale można kandydować w wyborach, jak I prezes SN w 1995; po uzyskaniu mandatu należy zrzec się funkcji sędziego); 8) status materialny i zasady wynagradzania (wg odmiennej od zwykłej regulacji ustawowej; równe wynagrodzenia zasadnicze sędziów równorzędnych sądów).

50 Koncepcja TK: narodziła się w latach 20. XX w.; w II RP nie było TK, w PRL uznano go za burżujski wymysł (tylko Jugosławia ze wszystkich demoludów miała swój TK od 1963). 26.3.1982 wprowadzono TK i TS do konstytucji. Ustawa o TS wyszła tego samego dnia, ustawa o TK - 29.4.1985. TK powstał, ale ograniczony w kompetencjach, i z możliwością odrzucenia jego orzeczeń przez sejm (większością 2/3). Minął rok 1989, a Sejmowi dalej się podobało tak. Dopiero w konstytucji z 1997 znalazły się potrzebne przepisy, a 1.8.97 wyszła ustawa o TK. TK do tego czasu zdążył wypracować całkiem ciekawe orzecznictwo.

51Pozycja ustrojowaTK: teoretycznie wewnątrz trójpodziału (organ władzy sądowniczej), ale niezależny od żadnej z władz (ew. powoływany przez Sejm), niektórzy proponują więc wyjęcie go z trójpodziału. Niektórzy nazywają jego działalność ustawodawstwem negatywnym (a bym nazwał ustawozabieractwem). Głównym zadaniem TK jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych.

52 Skład TK itp.: 15 sędziów wybieranych na 9 lat (liczonych od momentu objęcia funkcji, choćby po poprzedniku, który odszedł przed upływem kadencji) bez możliwości reelekcji) przez Sejm bezwzględną większością głosów, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA - spełniających więc wymóg stażu, zwykle ich i tak nie dotyczący, bo sędziowie TK to gł. profesorowie); kandydatów przedstawia prezydium sejmu lub grupa min. 50 posłów. Sędziowie są kadencyjni, apolityczni, nieusuwalni (ew. tak, jak normalni sędziowie), przysługuje im immunitet (zgodę na uchylenie go wyraża TK w pełnym składzie większością 2/3 głosów), nie mogą łączyć funkcji ze stanowiskiem w aparacie państwowym. Mogą się stanowiska zrzec (i wrócić na dawne stanowisko albo otrzymać równorzędne, albo przejść w stan spoczynku); umrzeć; komisja lekarska może orzec o jego trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków. Sejm może dokonać wyboru następcy dopiero, gdy ZOS TK stwierdził uchwałą wygaśnięcie mandatu kolegi.

53 Organy TK: 1) Prezes TK: powołany (jak wiceprezes) przez prezydenta spośród kandydatów (po 2 na stanowisko) przedstawionych przez ZOSTK, na okres trwania swojej kadencji (może zrzec się stanowiska, i pozostać w TK jako szary sędzia). Reprezentuje TK na zewnątrz, wykonuje czynności adm. 2) ZOSTK: wszyscy sędziowie TK. Działa przy kworum 10 członków, omawia przynajmniej raz na rok działalność TK, problemy wynikające z jego orzecznictwa; rozstrzyga najważniejsze kwestie dot. organizacji pracy TK (uchwala regulamin, wybiera kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwala projekt dochodów i wydatków TK, ustala zasady wyznaczania składów orzekających i przydziału spraw, stwierdza wygaśnięcie mandatu sędziego, zezwala na uchylenie immunitetu.

54 Funkcje TK: kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu), kontrola zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych; rozstrzyganie o istnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta. Inne TK często mogą więcej, a nasz nie, np. rozstrzyganie o ważności wyborów i referendów, ustalanie wiążącej wykładni aktów normatywnych, orzekanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej.

55 Skarga konstytucyjna: jednostka (i jej podobne; w tym nieobywatel), która przegrała we wszystkich możliwych instancjach (postępowanie sądowe lub przed organem adm. publicznej), a w podjętych rozstrzygnięciach naruszono jej konstytucyjne prawa i wolności (czyli nie: niekonstytucyjne prawa i wolności, ani nie inne przepisy konstytucji; wyjątek - skarga nie może dotyczyć prawa do azylu lub statusu uchodźcy), może w ciągu 3 miesięcy od doręczenia jej ostatecznego rozstrzygnięcia wnieść (poprzez adwokata lub radcę prawnego) skargę do TK. Jest to węższe ujęcie skargi (tylko przeciwko normie, na podstawie której podjęto decyzję, nie przeciwko decyzji). Jeśli skargę można wnieść tylko przeciwko niekonstytucyjności aktu normatywnego, to nie można tego zrobić wobec aktu nienormatywnego, ani wobec luki prawnej. Postępowanie: podobne do normalnego, ale: a) wstępnie kontroluje się dopuszczalność skargi (robi to TK w składzie 1 sędziego; zażalenie rozpoznaje 3 sędziów); b) TK może postanowić o wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia, którego skarga dotyczy, jeśli jego wykonanie mogłoby spowodować nieodwracalny uszczerbek dla skarżącego, lub gdy przemawia za tym interes pub. lub inny ważny interes skarżącego, c) o nadaniu biegu skardze informuje się RPO, który może zgłosić swój udział w postępowaniu, d) skargę rozpatruje 3/5 sędziów/ cały skład - w zależności od zawiłości sprawy. Rozprawa musi być, chyba że wszyscy uczestnicy postępowania zgodzą się co do niekonstytucyjności aktu. Skutki orzeczenia takie same jak przy kontroli. Jeżeli nastąpi uchylenie aktu, to z mocą prawną erga omnes, nie tylko dla skarżącego. Orzeczenie o niekonstytucyjności aktu rodzi po stronie skarżącego uprawnienie do żądania uchylenia decyzji - postępowanie może zostać wznowione.

56Odpowiedzialność konstytucyjnaTS: powstała wraz z impeachmentem, potem przeniesiona do USA; dziś bardziej narzędzie wobec głowy państwa niż ministrów - bo nie da się jej inaczej usunąć. W II RP był TS (wg konstytucji marcowej klasyczna odpowiedzialność prezydenta i członków rządu za delikty konstytucyjne; oskarżenie wnosił sejm, rozstrzygał TS, który mógł np. usunąć osobę z urzędu; w konst. kwietniowej wyłączono odpowiedzialność prezydenta, dołączono parlamentarzystów za naruszenie przepisów antykorupcyjnych), w PRL powstał dopiero w 1982, ale pozostał niewykorzystanym instrumentem. W III RP wrócił, ale się obija. Jeśli wnosi się jakieś wnioski, to przeciwko osobom, które już nie sprawują urzędu (żeby je rozliczyć). Cechy odpowiedzialności konstytucyjnej: a) ograniczona podmiotowo, b) egzekwowana przez 1. organ, c) ograniczona tylko do deliktów konstytucyjnych (choć może być jeszcze odpowiedzialność k a r n a przed TS, ale tylko przy okazji!).

57Skład TS: organ władzy sądowniczej (niezawisły, orzeka przy naruszeniach prawa), składa się z przewodniczącego (I prezes SN), 2 zastępców i 16 członków (obie kategorie sędziów wybierane przez Sejm spoza parlamentu, na czas jego kadencji, z możliwością reelekcji - zastępcy i min. połowa członków muszą mieć kwalifikacje wymagane do sprawowania urzędu sędziego). Wybór jest polityczny. Członkowie mogą wykonywać inną pracę zawodową równolegle, więc nie przysługują im bezpośrednie gwarancje niezawisłości. Pracują darmowo, honorowo. Można ich odwołać przedterminowo tylko w razie skazania prawomocnym wyrokiem lub trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności.

58 Zakres odpowiedzialności: a) prezydent (czy zastępujący go marszałek sejmu/senatu) - odpowiedzialność za delikt konstytucyjny oraz za przestępstwa - po zakończeniu kadencji może odpowiadać za przestępstwa przed sądem powszechnym), b) członkowie RM - odpowiedzialność za delikt konstytucyjny i za przestępstwa związane ze sprawowanym urzędem (ew. można ich pociągnąć do odpowiedzialności przed sądem powszechnym za te przestępstwa, jeśli Sejm nie wszczyna procedury); c) prezes NBP, NIK, członkowie

59Delikt konstytucyjny a TS: naruszenie konstytucji lub ustawy (nie innego aktu), związane z wykonywaniem urzędu (działanie w ramach kompetencji ale z naruszeniem prawa albo działanie w związku z zajmowanym stanowiskiem, przekraczające granice kompetencji), popełniony w okresie piastowania danego stanowiska państwowego (odpowiedzialność można egzekwować później). Deliktem będzie zarówno działanie jak i zaniechanie, zarówno czyn umyślny jak i nieumyślny.

60 Postępowanie (delikt): 1) zgłoszenie wstępnego wniosku: ¼ członków ZN (wobec prezydenta); prezydent/ ¼ posłów (wobec członków RM); prezydent/ ¼ posłów, komisja śledcza [2/3 głosów przy kworum ½] (wobec pozostałych osób) wystosowuje wniosek. Musi on wskazywać osobę, określać sprawowane stanowisko, zarzut (ze wskazaniem naruszonych przepisów ustawy/ konstytucji), uzasadnienie. Marszałek Sejmu bada kompletność wniosku i, jeśli jest kompletny, przekazuje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (również w razie odpowiedzialności prezydenta); 2) postępowanie w komisji: quasi-przygotowawcze postępowanie, stosuje się kpk odpowiednio. Osoba, której wniosek dotyczy, może złożyć wyjaśnienia i środki dowodowe. Komisja określa zakres i sposób przeprowadzania postępowania dowodowego; może przesłuchiwać świadków, biegłych, żądać akt i dokumentów. Na podstawie zebranego materiału uchwala sprawozdanie z wnioskiem o postawienie osoby w stan oskarżenia/umorzenie postępowania. Wniosek musi spełniać warunki przewidziane w kpk dla aktu oskarżenia; 3) postawienie w stan oskarżenia: 2/3 ustawowej liczby członków ZN (dla prezydenta), 3/5 ustawowej liczby posłów (dla członka RM); 50%+1 posłów przy kworum ½ (dla innych osób). Uchwalający organ wybiera spośród siebie 2 oskarżycieli. Jeśli uchwała przejdzie, zawiesza się osobę oskarżoną w sprawowaniu urzędu (ale nie parlamentarzystów!). Nie ma terminu do zakończenia postępowania w parlamencie, więc może się ciągnąć do końca kadencji (nie stosuje się wówczas zasady dyskontynuacji!). 4) rozpoznanie sprawy przez TS: sprawa wychodzi z parlamentu. Postępowanie przed TS 2-instancyjne. W 1. instancji orzeka skład 5-osobowy, w 2. - 7-osobowy. Składy są różne, zwyczaj nakazuje losować członków poszczególnych składów. Rozprawa opiera się na kpk, ma charakter jawny (ograniczony ze wzgl. na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy służbowej). Oskarżony ma prawo do obrony itp.

61Nadzór NIK a kontrola: kontrola przewiduje jedynie możliwość porównywania stanu faktycznego z planowanym, ew. formułowanie jakichś wniosków czy sugestii. Nadzór dodatkowo pozwala na podejmowanie działań w celu usunięcia nieprawidłowości).

62NIK - status i organizacja: skupia całokształt kontroli państwowej w swojej kompetencji; jest poza trójpodziałem (choć z Sejmem wiążą go wpływ marszałka sejmu na obsadę personalną, nadawanie statutu NIK przez niego; przyjmowanie/odrzucanie sprawozdań NIK przez Sejm). Skład: A) prezes: organ konstytucyjny; powoływany na 6 lat (z możliwością 1 reelekcji) przez Sejm (większością bezwzględną przy kworum ½, na wniosek marszałka lub min. 35 posłów) za zgodą Senatu (ma 30 dni na podjęcie uchwały - jeśli jej nie podejmie, jest to akceptacja). Musi być apolityczny, nie można go odwołać normalnie. Może wnieść wniosek abstrakcyjny do TK. B) wiceprezesi: powoływani na wniosek prezesa przez marszałka Sejmu. C) kolegium NIK: prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny, 14 członków (powoływani jak wiceprezesi; 7 spośród przedstawicieli nauk prawnych/ekonomicznych, 7 spośród wyższych rangą pracowników NIK; kadencja trwa 3 lata; odwołanie tylko w ustawowo przewidzianych okolicznościach; niezawiśli w sprawowaniu swojej funkcji). Dalej w strukturze NIK są departamenty (na szczeblu centralnym) i delegatury (na szczeblu terenowym).

63Zakres podmiotowy kontroli NIK: A) organy adm. rządowej, NBP, państwowe osoby prawne i państwowe jednostki org. (obligatoryjnie wg kryteriów celowości, gospodarności, legalności i rzetelności). Ponadto może kontrolować TK, SN, NSA, GIODO, RPO, KRRiTV, kancelarię premiera/ sejmu, senatu - tylko w zakresie gospodarki fin. i majątkowej. Ew. na zlecenie Sejmu kontroluje część tych podmiotów także w innych aspektach. B) organy JST, komunalne osoby pr. i inne jednostki org. (fakultatywnie, bez kryterium celowości); C) inne jednostki org. w zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe/ komunalne i w jakim wywiązują się ze zobowiązań fin. na rzecz państwa (fakultatywnie, bez kryteriów celowości i rzetelności).

64Zakres podmiotowy kontroli: całokształt działalności jednostek kontrolowanych, zwł. wykonanie budżetu państwa i realizacja ustaw i innych aktów pr. w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek. Przy innych jednostkach i podmiotach gosp. tylko działalność z udziałem mienia państwowego/komunalnego, korzystanie z indywidualnie przyznanej pomocy lub gwarancji albo poręczenia państwa/ JST; wykonywanie zadań zleconych i powierzonych przez państwo lub zamówień pub. na rzecz państwa/JST; organizacja lub wykonywanie prac interwencyjnych/robót pub.; wywiązywanie się ze zobowiązań fin. wobec państwa.

65Kompetencje i środki pokontrolneNIK: kontrolerom należy udostępnić żądane materiały, dokumenty, środki techniczne; zapewnić terminowe składanie wyjaśnień przez pracowników jednostki kontrolowanej; udzielać niezbędnej pomocy. Kontrolerzy mogą żądać wstępu do obiektów i pomieszczeń, wglądu do dokumentów, zabezpieczenia dokumentów i innych materiałów dowodowych, oględzin obiektów itp., wzywania i przesłuchiwania świadków, zasięgania informacji w jednostkach niekontrolowanych i żądania wyjaśnień od ich pracowników, korzystania z pomocy biegłych i specjalistów etc. Kontroler po ustaleniu stanu faktycznego przedstawia protokół kontroli (który kierownik jednostki może przyjąć albo nie) oraz wygłasza wystąpienie pokontrolne, w którym podaje wnioski i uwagi (adresat wystąpienia musi poinformować NIK o sposobie ich wykorzystania).

66Obowiązki NIK: 1) regularnie przedstawia Sejmowi: a) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej; b) opinię dot. udzielenia absolutorium RM; c) sprawozdanie ze swojej działalności; 2) podejmuje i przeprowadza kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów (ew. na wniosek prezydenta lub premiera, ale to fakultatywnie); 3) przedstawia Sejmowi wyniki ważniejszy kontroli, wnioski dot. rozpatrzenia przez Sejm określonych programów dot. działalności kontrolowanych organów; wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli (dot. członków RM, kierowników urzędów centralnych, prezesa NBP).

67 Rzecznik Praw Obywatelskich:

Współczesny ombudsman: a) samodzielny organ państwowy, zwykle konstytucyjny, oddzielony od administracji i sądownictwa, b) powiązany z parlamentem, c) łatwo dostępny dla obywatela (działąjący w odformalizowanej procedurze, ale ze swobodą wyboru spraw do podjęcia, i bez możliwości samodzielnego rozstrzygania spraw, d) z jednej strony wysłuchuje skarg i podejmuje interwencje, z drugiej: informuje parlament o stanie praworządności w funkcjonowaniu administracji.

68Kompetencje RPO:

A) dot. postępowania wyjaśniającego: a) może badać każdą sprawę na miejscu, żądać przedstawienia jej akt (przez organ adm. publicznej lub organizacji społ. i zawodowej czy osobę pr.); b) może żądać złożenia wyjaśnień, c) może żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy; d) może zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii; f) inne.

B) dot. interwencji: może: a) wygłosić wystąpienie do organu, b) zwrócić się z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem, żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego/ zastosowania sankcji służbowych (adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku - jeśli to nie zadowala RPO, może on zwrócić się do jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań). Nie może zmienić, uchylić czy zawiesić kwestionowanego aktu, czy narzucić swojego rozwiązania.

C) dot. postępowania sądowego: może: a) żądać wszczęcia postępowania cywilnoprawnego/administracyjnego/karnego (w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu!), lub wzięcia udziału w toczącym się, na prawach prokuratora (nie w karnym); b) wnosić kasację w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, karnym; c) brać udział w postępowaniu przed TK dot. skargi konstytucyjnej.

D) dot. wystąpień w kwestiach ogólnych: może: a) przedstawiać właściwym organom/ organizacjom/ instytucjom oceny i wnioski w celu skutecznej ochrony praw i wolności jednostki, oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw (adresat musi zająć stanowisko), b) występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (może też zasugerować podjęcie takiej sejmowi, referując przed nim dany problem) czy dot. innych aktów prawnych - ale tylko w zakresie prw i wolności, c) występować do TK z wnioskiem o sprawdzenie konstytucyjności przepisów prawa, d) występować do SN o podjęcie uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących kontrowersje.

68AObowiązki RPO: a) corocznie przedstawia Sejmowi i Senatowi informację o swojej działalności i o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. b) przedstawia też dane informacje/ podejmuje czynności w danej sprawie na wniosek marszałka sejmu.

RPD a RPO: RPD, powoływany analogicznie jak RPO (choć dopuszcza się jeszcze wniosek 15 senatorów), analogicznie powiązany z Sejmem. Jednak ma dość ubogie kompetencje. Nie może np. uczestniczyć w postępowaniu sądowym, ma też ograniczone możliwości w zakresie postępowania przygotowawczego. Jego kompetencje sprowadzają się do tego, że może zwracać się do innych organów o podjęcie działań.

69NBP: poza trójpodziałem, z wymogiem apolityczności. Funkcje: emituje pieniądz, ustala i realizuje politykę pieniężną państwa; odpowiada za wartość polskiego pieniądza; utrzymuje stabilny poziom cen (przy jednoczesnym wspieraniu polityki gosp. rządu, na ile nie koliduje to z podstawowym celem NBP). Kompetencje: emisja pieniądza; organizacja rozliczeń pieniężnych, gospodarka rezerwami dewizowymi, obsługa bankowa budżetu; regulacja płynności banków i ich refinansowanie; gromadzenie rezerw obowiązkowych banków, sporządzanie bilansów płatniczych i bilansów należności i zobowiązań płatniczych państwa. Organy: prezes (powoływany przez Sejm za zgodą Prezydenta [bez kontrasygnaty] na 6 lat, z możliwością jednej reelekcji). W trakcie kadencji nie do odwołania (chyba, że wskutek prawomocnego wyroku za przestępstwo, skazania przez TS, choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie obowiązków, zrzeczenia się stanowiska). Nie może należeć do partii po., zz, ani prowadzić innej działalności pub. nie licującej z godnością jego urzędu. Przewodniczy RPP, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego. Zarząd: prezes, 2 wiceprezesów, 4-6 członków powołanych przez prezydenta [z kontrasygnatą] na wniosek prezesa NBP. Zajmuje się on gł. zapewnianiem funkcjonowania NBP. RPP: 9 osób o dużej wiedzy z zakresu finansów, powoływanych na 6 lat przez prezydenta ([bez kontrasygnaty], sejm i senat (po 3 osoby). Ich też odwołać przed upływem kadencji normalnie się nie da. RPP corocznie ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je Sejmowi, gdy rząd przedkłada mu projekt ustawy budż. W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budż. RPP składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

70Budżet: przyobleczony w formę ustawy (która może nawet być obładowana), żeby parlament miał wpływ na jego treść. Ustawa budżetowa jest szczególna, bo: a) uchwala się ją tylko na rok, b) poprawki Sejmu nie mogą doprowadzić do powstania większego deficytu niż przewidziany, c) inicjatywa wyłącznie dla rządu, d) skrócony czas `pobytu' ustawy w senacie (20 dni) i u Pierwszego (7 dni); ew. TK ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia; e) Pierwszy nie może zawetować ustawy; f) prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy, nie przedstawiono mu jej - ma na to 14 dni; g) konieczność sejmowej weryfikacji wykonania ustawy (sprawozdanie w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego).

71Regulacje ustawowe: pewne treści dot. finansów pub. mogą być ustalane tylko w ustawie lub z jej wyraźnego upoważnienia. Ustawa określa treści formalne: 1) porządek i ramy pub. gospodarki fin. (sposób gromadzenia i wydatkowania środków na cele pub.; zasady i tryb nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości/ udziałów/ akcji, oraz emisji papierów wartościowych przez SP, NBP lub inne państwowe osoby prawne; zasady, tryb zaciągania pożyczek, udzielania gwarancji i poręczeń przez państwo; ew. ustanawianie monopoli. 2) system podatków/ opłat (nakładanie; określanie przedmiotu opodatkowania, stawek podatkowych, kategorii podmiotów zwolnionych od podatków, zasad przyznawania ulg i umorzeń). 3) organizacja SP i sposób zarządzania jego majątkiem. 4) regulacja prawa budżetowego (zasady, tryb opracowywania projektu budżetu, stopień jego szczegółowości; wymogi wobec ustawy budż., tryb i zasady wykonywania). Określa też treści merytoryczne: 1) zaciąganie pożyczek/ udzielanie gwarancji i poręczeń przez państwo nie może prowadzić do przekroczenia przez PDP 3/5 wartości rocznego PKB (oba wskaźniki liczone wg przepisu ustawy) - winnych łatwo ukarać, gorzej ze zneutralizowaniem sytuacji. 2) niemożność pokrywania deficytu budż. z zobowiązań zaciągniętych w NBP.

72Stany nadzwyczajne

Szczególne zagrożenie, wymagające koncentracji władzy w rękach egzekutywy, ograniczeń praw i wolności, zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych, i w systemie stanowienia prawa. Zawiesza się część konstytucyjnych regulacji, wprowadzając w ich miejsce uregulowania szczególne Tendencje regulacji kwestii stanów nadzwyczajnych: a) konstytucjonalizacja (zwł. w państwach z ciężkimi doświadczeniami), b) rozróżnianie postaci stanu nadzwyczajnego, w zależności od zagrożenia, c) parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu/ kontynuowaniu stanu nadzwyczajnego. Międzynar. Pakt Praw Obyw. i Pol. z 1966 i EKPCz z 1950 dopuszczają zawieszenie swoich postanowień tylko w przypadku niebezpieczeństwa zagrażającego życiu narodu, w zakresie odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem zgodności podjętych środków z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynar. (np. zakaz dyskryminacji, zachowanie pewnego zakresu praw i wolności).

73Konstytucyjne zasady dot. stanów nadzwyczajnych: a) subsydiarności (wprowadzamy stan tylko przy takim zagrożeniu, którego nie potrafimy usunąć zwykłymi środkami konstytucyjnymi), b) legalności (stan tylko na podstawie ustawy; treści ustawy nie interpretuje się rozszerzająco [zwł. w zakresie kompetencji organów władzy pub. oraz ograniczeń praw i wolności]; nakaz wyrównania strat majątkowych poniesionych w czasie obowiązywania stanu nadzw. [a co z poniesionymi przez legalne działanie, np. używanie zarekwirowanego auta?]), c) proporcjonalności (podejmowane działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia), d) celowości (działania te powinny zmierzać do niezwłocznego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa), e) tymczasowości stanów nadzwyczajnych, f) ochrony podstaw systemu prawnego (nie można zmieniać: konstytucji, ustaw wyborczych, ustaw o stanach nadzw.; z wyjątkiem stanu wojennego nie można naruszyć monopolu ustawodawczego Sejmu), g) ochrony przedstawicielskich organów (zakaz referendum krajowego, wyborów, skracania kadencji w czasie stanu nadzw. i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu na obszarze objętym stanem nadzwyczajnym).

74Ustawowe regulacje stanów nadzwyczajnych: ustawa z 18.4.02 o stanie klęski żywiołowej; ustawa z 21.6.02 o stanie wyjątkowym; ustawa z 29.8.02 o stanie wojennym oraz o kompetencjach NDSZ i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP; ustawa z 22.11.02 o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.

75Stan wojny: dot. relacji zewn. (wypowiada się wojnę jakiemuś państwu, i wywołuje to skutki w myśl prawa międzynar. - można rozpocząć działania zbrojne, ogranicza się prawa obywateli wrogiego państwa itp.), a nie wewn. (tu, żeby zaszły jakieś skutki prawne, stan wojny musi być skorelowany ze stanem wojennym. Jedyne skutki to mianowanie NDSZ na czas wojny, i możliwość ustanowienia sądów wyjątkowych i doraźnego trybu orzekania). O wprowadzeniu stanu wojny decyduje Sejm (ew. prezydent z kontrasygnatą premiera, jeśli Sejm nie może się zebrać); pokój zawiera tylko Sejm (ale do jego zawarcia potrzeba umowy międzynar., więc potrzebna jest też wola prezydenta). Wojnę wypowiadamy w razie zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynar. wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Nie możemy prowadzić wojny w razie bezpośredniego zagrożenia (wojna prewencyjna).

76Stan wojenny3 sytuacje: zewn. zagrożenie państwa (kwestia ocenna!), zbrojna napaść na terytorium RP; zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji, wynikające z umowy międzynar; wprowadza prezydent (na wniosek premiera) wprowadza stan woj. na całości/ części terytorium RP, rozporządzeniem (niezwłocznie podanym do wiadomości pub.; w ciągu 48 h od podpisania musi ono zostać przedstawione sejmowi: bezwzględną większością [kworum ½] może uchylić. Czas trwania nieokreślony

77Stan wyjątkowyZagrożenie: konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli, porządku pub.; którego nie można usunąć środkami konstytucyjnymi. Zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych. Prezydent (na wniosek RM) wydaje rozporządzenie (stan obowiązuje od opublikowania rozporządzenia w Dz.U.) - musi je w ciągu 48 h od podpisania przedstawić Sejmowi (ten może je odrzucić bezwzględną większością przy kworum ½). Stan wyjątkowy wprowadza się na części/ całości terytorium RP. Czas trwania max. 90 dni (za zgodą Sejmu można raz przedłużyć, ale na max. 60 dni)

78Stan klęski żywiołowej W razie katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach, albo środowisku na znacznych obszarach, a nie można skutecznie podjąć pomocy i ochrony przy zastosowaniu środków konstytucyjnych. Stan wprowadza RM na części/ całości terytorium państwa. Czas trwania30 dni (można przedłużyć za zgodą Sejmu, na czas określony)

79 Stosowanie konstytucji: bezpośrednie jej stosowanie jest w naszej konstytucji, ale ma wciąż swoich przeciwników (jak prof. A. Zoll). Aktualne jest więc pytanie o jej charakter prawny, o to, czy można nią bezpośrednio regulować sytuację jednostki w państwie. Sąd może orzekać bezpośrednio na przykładzie konstytucji (zwł. jej norm zakazujących ingerencji w prawa podmiotowe - rozdział II konstytucji). Co robi sędzia, gdy ustawa jest niezgodna z konstytucją? Jeśli niezgodność dotyczy norm tego samego typu (np. materialnych, kompetencyjnych), to stosuje się zasady derogacyjne (lex superior derogat legi inferiori, lex posterior derogat legi priori, lex superior posterior derogat legi inferiori priori). Gorzej jest, jak normy są różnego typu. Mamy 2 koncepcje roli sędziów w takich sprawach: 1) koncepcja TK - art. 178 ust. 1 to zakaz tworzenia przez ustawodawcę sytuacji, w której sąd podlegałby innemu aktowi niż ustawa i konstytucja. Sędzia nie może decydować o konstytucyjności ustawy, może skierować zapytanie do TK. 2) opinia SN: art. 178 konstytucji to norma kompetencyjna, pozwalająca pośrednio sędziom zakwestionować konstytucyjność ustaw niezgodnych z konstytucją.

80 UMOWA MIĘDZYNARODOWA (RATYFIKOWANA)

-jest nowością na tle dotychczasowych konstytucji

- ratyfikowane umowy międzynarodowe są źródłem powszechnie obowiązującego prawa RP, jest ona bezpośrednio stosowana , chyba że stosowanie umowy uzależnione jest od wydania ustawy

- umowy międzynarodowe usytuowane są poniżej konstytucji dlatego powinny być z nią zgodne .Do orzekania o ich zgodności z Ustawą zasadniczą upoważniony został Trybunał Konstytucyjny , który czyni to na ogólnych zasadach, oraz na wniosek Prezydenta skierowany przed ratyfikacją

- te które są ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednią zgodą Parlamentu wyrażoną w Ustawie i które są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustawy, mają moc prawną ustawy.

- umowa ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową.

- umowy ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w przypadku kolizji norm ustępują ustawie , ale mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi.

81 ROZPORZĄDZENIA

- akt ściśle związany z ustawą, wydany przez organy wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Upoważnienie to powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści tego aktu.

- prawo do wydawania rozporządzeń przyznano :

• Prezydentowi RP (art.142ust.1)

• Radzie Ministrów (art.146ust4pkt2)

• Prezesowi rady Ministrów (art.148pkt3)

• Ministrom kierującym działem administracji rządowej(art.149 ust.2)

• Krajowej Radzie Radiofonii i telewizji(art.213ust.2)

- jest aktem wykonawczym do ustawy. Może zatem wyjątkowo i z woli ustawy regulować te sprawy, które są niezbędne dla jej realizacji, a nie zostały w niej wyczerpująco uregulowane.

- organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać, ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego.

Obok tej kategorii aktów prawnych wymienia ona także akty obowiązujące tylko na obszarze działania organu, który je ustanowił, są to tzw.

82 AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

- mają ograniczony terytorialnie zasięg, obowiązują one wyłącznie na obszarze działania organów, które je ustanowiły

- stanowienie prawa miejscowego należy do „organów samorządu terytorialnego oraz do terenowych organów administracji rządowej

- prawo orzekania o zgodności aktów prawa miejscowego z ustawami posiada Naczelny Sąd Administracyjny i inne sądy administracyjne

Od aktów prawa powszechnie obowiązującego Konstytucja oddziela tzw. Prawo wewnętrzne - czyli przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.

Tworzą one grupę zróżnicowaną zarówno z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do ich stanowienia, jak też podstawy prawnej ich wydania.

Konstytucja w art.93 do tej kategorii aktów prawa wewnętrznego zalicza :

- UCHWAŁY RADY MINISTRÓW

- ZARZĄDZENIA PREZESA RADY MINISTÓW I MINISTRÓW

Prawo wydania zarządzeń przyznano także Prezydentowi RP oraz przewodniczącym komitetów powołanych w składzie Rady Ministrów.

System ten nie ma konstytucyjnego nakazu ,by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń czy uchwał bądź też nawet aktów inaczej nazwanych, ale także odpowiadających charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym.

Za źródła prawa konstytucyjnego można uznać także , te które zawierają normy odnoszące się do przedmiotu prawa konstytucyjnego,a więc te które regulują zasady ustroju politycznego oraz jednostki w państwie.

83ZASADA SUWERENNOŚCI

Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.

Konstytucja RP głosi że „władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”. Naród sprawuje ją przez swoich przedstawicieli albo bezpośrednio.

Zwierzchnictwo narodu ma następujące właściwości :

- jest niepozbywalne - suweren sprawuje władzę sam bezpośrednio, naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, dlatego reprezentacja w zakresie władzy, zwłaszcza ustawodawczej jest niemożliwa

- jest niepodzielna - nie można jej podzielić bez jej zniszczenia

Zdaniem Rousseau , władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana.

Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich obywateli bezpośrednio. Ustanowienie przez naród przedstawicieli powoduje bowiem destrukcję ludu.

Określenie granic władzy suwerennej narodu jest niemożliwe do ustalenia i jest niecelowe.

Ostatecznie dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli lecz pod wieloma warunkami.

a) przedstawiciele narodu nie mogą mieć żadnej władzy własnej

b)muszą działać wg mandatu imperatywnego udzielonego przez wyborców

c)Ustawa przyjęta przez ustawodawcę staje się doskonała dopiero po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum.

Zasada suwerenności narodu rozumiana jest też jako prawo wykonywania władzy najwyższej w państwie jest wiązana z narodem jako z bytem abstrakcyjnym, odmiennym od tego co przedstawiał Rousseau.

Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu polega na tym, że :

a) zapewnia ona suwerenowi prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia przez referendum

b) determinuje obowiązek prawny przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli

c) jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych

84 Funkcje konstytucji.

Konstytucja pełni rozmaite funkcje, które się ze sobą łączą i przeplatają w praktyce jej funkcjonowania. Nie zapominając o politycznej, ideologicznej czy symbolicznej funkcji konstytucji i podkreślając fakt, że współczesną konstytucję traktować się powinno jako zobiektywizowany wyraz pewnego systemu wartości - podstawowych dla funkcjonowania całego państwa i społeczeństwa - skoncentrować się należy na funkcji prawnej konstytucji. W tym aspekcie konstytucję należy określić mianem ustawy zasadniczej państwa.

Funkcja konstytucji oznacza zespół skutków społecznych wywołanych jej istnieniem.

1. funkcja prawna- pełni rolę aktu regulującego stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze, jest fundamentem systemu prawnego. Musi być również zorientowana na przyszłość, wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele społeczeństwa.

funkcja stabilizacyjna- pełni rolę gwarantu pokoju społecznego, zabezpiecza i chroni stosunki polityczne, ekonomiczne i społeczne

Funkcja integracyjna stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja

Funkcja organizatorska polega na określeniu przez konstytucję zasad organizacji i funkcjonowani państwa oraz jego struktury wewnętrznej. Stanowi statut organizacyjny państwa

funkcja wykonawcza upowszednia jedne wartości, zasady, idee a równocześnie stymuluje przyjmowanie innych

85 Akty prawa powszechnie obowiązujące.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być:

• Konstytucja,

• Ustawy,

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

• Rozporządzenia,

• Akty prawa miejscowego.

Konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych, tzn. mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia; nie jest w tym celu konieczne żadne szczegółowe upoważnienie.. Natomiast rozporządzenia muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych, tzn. mogą być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego, a upoważnienie to musi mieć charakter szczegółowy pod względem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym. Podobnie wykonawczy charakter muszą mieć akty prawa miejscowego.

86 Konstytucyjna zasada demokracji przedstawicielskiej.

Demokracja pośrednia, zwana też przedstawicielską, to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje są w imieniu suwerena podejmowane przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów. W czasach współczesnych jest to podstawowy sposób sprawowania władzy, jako że instytucje demokracji bezpośredniej albo są technicznie niemożliwe do zastosowania na szczeblu ogólnopaństwowym (zgromadzenie wyborców), albo stosowane mogą być tylko w wypadkach szczególnych (referendum). Istotą demokracji pośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ (organy) przedstawicielski pochodzący z wyborów. Jest niesporne, że charakter tak rozumianego organu przedstawicielskiego należy przypisać parlamentowi. W warunkach polskich cecha ta odnosi się w równym stopniu do Sejmu i Senatu, jako że system wyborczy do obu izb opiera się na zasadzie powszechności. Konstytucja określa posłów jako przedstawicieli Narodu; tak samo należy traktować senatorów. Konstytucja nie określa natomiast Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć pochodzi on z wyborów o równie demokratycznym charakterze jak wybory parlamentarne. Charakter organów przedstawicielskich można też przypisać radom gmin, radom powiatowym i sejmikom wojewódzkim, jako że też pochodzą one z wyborów. Z uwagi jednak na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie można ich traktować jako organów reprezentacji Narodu.

87Pojęcie partii politycznej i jej funkcje.

Swoboda tworzenia i działania partii politycznych stanowi jedną z wolności politycznych obywateli.

Partie polityczne to zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych, dążących do zdobycia władzy politycznej w państwie, przede wszystkim poprzez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich.

88 Sposób tworzenia partii politycznej.

Konstytucja określa cechy, jakim musi odpowiadać dana organizacja, by mogła zostać uznana za partię polityczna:

1. członkami partii mogą być tylko obywatele polscy,

2. zrzeszać się mogą w partii na zasadach dobrowolności i równości,

3. celem działalności partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej.

Powiązanie tych 3 cech odróżnia partię polityczna od innych organizacji (stowarzyszeń, zrzeszeń, związków) działających tak w sferze polityki, jak i poza nią. Zarazem przepisy prawne przyznają partią stanowisko szczególne, zwłaszcza gdy chodzi o udział w kształtowaniu życia politycznego (wybory, funkcjonowanie organów przedstawicielskich, dostęp do środków masowego przekazu).

Partia polityczna, aby zostać za taką uznana przez prawo, musi zostać wpisania do ewidencji partii politycznych. Prowadzi ją Sąd Wojewódzki w Warszawie, który nie może odmówić dokonania wpisu, jeśli organizacja pretendująca do miana partii spełnia wskazane wyżej warunki formalne.

89 Zasada legalności.

Wpis do ewidencji partii politycznych ma dla niej istotne znaczenie art.1 ust.2 ustawy z 27.06.1997r. o partiach politycznych stanowi, że dopiero po jego uzyskaniu partia może korzystać z praw wynikających z tej ustawy i nabywa osobowość prawną.

Partię do ewidencji wpisuje Sąd Wojewódzki w Warszawie(prowadzący ewidencję) niezwłocznie po złożeniu zgłoszenia jeśli wypełnia ono wymogi przewidziane prawem. Gdy zgłoszenie zawiera wady , sąd wzywa do ich usunięcia. Sąd zawiesza postępowanie wpisu do ewidencji w razie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii określonych w statucie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów partii z Konstytucją. Orzeczenie TK o sprzeczności tych celów skutkuje odmową wpisania partii do ewidencji. Partiopm przysługuje od orzeczenia apelacja . prawomocne postanowienie o wpisaniu partii do ewidencji ogłasza sąd w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz przekazuje Państwowej Kom. Wyborcze

90 Zasada równości wobec prawa.

Zasad równości została ogólnie zapisana w Konstytucji. Podstawowe wymiary równości to:

1. w sytuacji prawnej obywateli,

2. w możliwościach wpływania obywateli na proces sprawowania władzy politycznej,

3. w sytuacji ekonomicznej i szansach jej poprawienia.

Konstytucja określa:

1. zasadę równości wobec prawa,

2. zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne,

3. zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Po pierwsze zasada równości oznacza w tym samym stopniu równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa), co i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa).

Po drugie, zasada równości oznacza nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych (identycznych),

Po trzecie, zasad równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata,

Po czwarte, zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego, a wiec w pewnych sytuacjach pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych.

Po piąte, zasad równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej.

Po szóste, zasada równości ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo.

91 Postępowanie z projektem ustawy budżetowej.

Szczególną postać procedura ustawodawcza przybiera w odniesieniu do ustawy budżetowej, co wynika zarówno z kluczowej roli budżetu dla funkcjonowania państwa, jak i z konieczności terminowego uchwalenia tego aktu. Treścią ustawy budżetowej jest ustalenie dochodów i wydatków państwa na okres roku kalendarzowego; bez istnienia budżetu nie można prowadzić gospodarki finansowej państwa. Tym samym budżet jest aktem o istotnym znaczeniu politycznym, a procedury zarówno jego uchwalania, jak i kontroli jego wykonania zajmują znaczące miejsce w działalności parlamentu. Budżet jest uchwalany w formie ustawy. Skoro budżet przybiera formę ustawy, to procedura jego uchwalania ujęta jest w schemat ogólnej procedury ustawodawczej, jednak występują tu liczne odrębności wprowadzane przepisami zawartymi w Konstytucji, w ustawie prawo budżetowe z 5 styczna 1991 r., która jest odrębną ustawą określającą procedurę corocznego przygotowania i uchwalania projektu ustawy budżetowej, a także procedurę wykonywania ustawy budżetowej i kontroli jej wykonania, oraz w regulaminie Sejmu.

Jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą, to należy ona wyłącznie do Rady Ministrów i jest ujęta jako obowiązek rządu: projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek. Takim przypadkiem mogą by np. wybory parlamentarne i konieczność odczekania z wniesieniem projektu do powstania nowego rządu. Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania projektu przez Sejm, to przebiega ona w 3 czytaniach w myśl ogólnej zasady. Pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części - do pozostałych komisji sejmowych, odpowiednio do ich zakresu działania. Komisje te przekładają swoje propozycje poprawek KFP, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi, który po szerokiej debacie polityczne uchwala ustawę budżetową.

Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania ustawy budżetowej przez Senat, to skróceniu do 20 dni ulega termin, w którym może on zająć stanowisko. Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalać do niej poprawki, które w ogólnym trybie, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego, może ją natomiast kierować do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas Trybunał Konstytucyjny obowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2 miesięcy.

92 Akty normatywne rządu.

Radzie Ministrów podlega rozległy system organizacyjny administracji rządowej, może ona - wydając uchwały - ustanawiać regulacje normatywne wiążące dla organów i jednostek wchodzących do tego systemu. Uchwały normatywne Rady Ministrów nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa i wobec tego:

1.muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami, a tym samym muszą szanować ustawowo wyznaczony zakres zadań i kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład systemu administracji rządowej,

2.nie mogą być adresowane do organów pozostałych poza systemem administracji rządowej (a więc np. do organów samorządu terytorialnego), a w każdym razie - nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania,

3.nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli (osób prawnych czy innych podmiotów podobnych), a w szczególności nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym.

Uchwały normatywne Rady Ministrów podlegają kontroli sadowej, której dotyczy zgodności (materialnej i kompetencyjnej) przyjmowanych unormowań z ustawami i innymi aktami powszechnie obowiązującego prawa. Trybunał Konstytucyjny może orzekać o generalnym uchwaleniu takich aktów, wszystkie sądy mogą odmawiać ich zastosowania przy rozpatrywaniu konkretnych spraw, a sądy administracyjne mogą uznawać nieważność aktów i decyzji wydawanych na podstawie takich aktów.

Wydają również rozporządzenia - poszczególni ministrowie, a prezes RM zarządzenia .

93 Wotum nieufności w prawie polskim.

W polskich rozwiązaniach konstytucyjnych istnieje dodatkowy mechanizm stabilizujący, a mianowicie tzw. procedura konstruktywnego wotum nieufności, funkcjonująca od 1992 r. Oznacza to, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera. Procedura wyrażani wotum nieufności Radzie Ministrów jest poddawana ścisłym rygorom formalnym. Wniosek w tej sprawie może zostać złożony tylko przez grupę posłów liczącą co najmniej 46 sygnatariuszy, z tym że raz złożonego podpisu nie można już wycofać. Wniosek nie musi być umotywowany, ale zawsze musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera. Konstytucja z 1997 r. dopuszcza procedurę wotum nieufności wobec rządu tylko w jej konstruktywnej formie. Nie ma natomiast możliwości złożenia wniosku o zwykłe wotum nieufności, tzn. bez wskazywania kandydatury nowego premiera. Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a oddaniem go pod głosowanie musi upłynąć co najmniej 7 dni; głosowanie odbyć się powinno w trakcie przypadającego w tym terminie posiedzenia Sejmu lub najpóźniej na następnym posiedzeniu. Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Są one wówczas debetowane łącznie, a poddane pod głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione. Dla przyjęcia wniosku jest konieczne, by głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów. Co najmniej 231 posłów, nie zależnie od tego ilu posłów bierze udział w danym głosowaniu. Jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości, uznaje się go za odrzucony. Jeżeli wniosek uzyskał wymaganą większość, to Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do złażenia dymisji, a prezydent musi tę dymisję przyjąć, powierzając rządowi dalsze pełnienie obowiązków. Kolejnym obowiązkiem prezydenta jest powołanie wybranego przez Sejm nowego Premiera i na jego wniosek - pozostałych członków rządu oraz odebranie od nich przysięgi

94 Odpowiedzialność polityczna a odpowiedzialność konstytucyjna.

W rozwoju parlamentaryzmu wykształciły się dwie podstawowe formy odpowiedzialności egzekutywy: odpowiedzialność parlamentarna i konstytucyjna. Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz za podejmowane akty i decyzje. Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej przysługuje parlamentowi, zawsze będzie to więc odpowiedzialność realizowana z powodów politycznych i w oparciu o kryteria polityczne. Natomiast odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej. Choć więc zawsze będzie to odpowiedzialność inicjowana w oparciu o decyzję polityczną, to proces jej realizowania będzie przebiegał w postępowaniu sądowym i w oparciu o kryteria prawne. Odpowiedzialność parlamentarna pełni obecnie role podstawową, choćby z uwagi na skoncentrowanie pełni decyzji w rękach parlamentu i oparciu ich wyłącznie o polityczne kryteria. Odpowiedzialność konstytucyjna jest natomiast odnoszona przede wszystkim do osoby Prezydenta, jako że Prezydent z założenia nie może podlegać odpowiedzialności parlamentarnej, a szereg konstytucji do puszcza też możliwość jej zastosowania wobec członków rządu i innych piastunów najwyższych stanowisk w państwie.

95 Zasady niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancja.

Sędziowie tworzą szczególny korpus prawniczy odróżniający się od innych funkcjonariuszy państwa nie tylko szczególnym poziomem kwalifikacji, ale przede wszystkim zasadą niezawisłości.

prawa i obowiązki sędziego.

1.stabilizacje urzędu sędziego: sędziowie są powoływani na czas nieoznaczony, co należy rozumieć jako powołanie na stałe, tzn. do osiągnięcia wieku emerytalnego, po czym sędzia przechodzi w stan spoczynku,

2.nieusuwalność sędziego: sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych, tylko w mocy orzeczenia sądu (także sądu dyscyplinarnego) i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Sędzia może też zostać przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej,

3.nieprzenaszalność sędziego: sędzia nie może zostać, w brew swojej woli, przeniesiony do innego sądu lub na inne stanowisko, chyba że na mocy orzeczenia sądu (np. dyscyplinarnego) w sytuacjach wyjątkowych, określonych przez ustawę,

4.immunitet sędziowski: sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności tylko za uprzednią zgodą sądu określonego w ustawie. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, chyba że zostanie ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, przy którym jest to niezbędne,

5.odpowiedzialność dyscyplinarna: za naruszenie obowiązków sędziowskich ponoszona jest odpowiedzialność wyłącznie przed sądami dyscyplinarnymi, złożonymi z sędziów i wypełnianymi przez organ samorządu sędziowskiego. Także tylko w drodze dyscyplinarnej sędzia odpowiada za wykroczenia,

6.niepołączalność: sędzia nie może zajmować innych urzędów i funkcji państwowych, nie może podejmować zajęć, które przeszkadzałyby w pełnieniu obowiązków lub mogłyby uchybiać godności sędziego, lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności,

7.apolityczność: sędzia nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

8.status materialny i zasady wynagrodzenia: Konstytucja nakazuje zapewnienie sędziemu warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków.

96 Jakimi cechami konstytucja odróżnia się od ustaw zwykłych

Szczególna treść polegająca na zakresie (szerokości) regulacji oraz na sposobie regulacji zagadnień (głębokości). Treść Konstytucji: zasady ustroju politycznego, prawa i wolności jednostki, system organów państwa i ich kompetencje, określenie trybu zmiany Konstytucji. Konstytucja reguluje całokształt ustroju, podstawowe instytucje tego ustroju. Wszystkie postanowienia Konstytucji mają charakter normatywny.

Konstytucja w sposób wyczerpujący (enumeratywny) wylicza formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze.

Ustawy zwykłe nie mogą tego katalogu rozszerzać i nie mogą przewidywać dodatkowych, nieznanych Konstytucji aktów prawa powszechnie obowiązującego.

W państwach złożonych (federacje, konfederacje) konstytucja określa również relacje pomiędzy władzą centralną a podmiotami lokalnymi typu republiki, stanu.

Szczególna moc prawna:

• jest najważniejsza w systemie źródeł prawa stanowionego,

• przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony,

• wszystkie akty prawne muszą być spójne z Konstytucją, z tego wynika zakaz wydawania norm niezgodnych z Konstytucją,

• na ustawodawcy spoczywa obowiązek wydawania aktów normatywnych niezbędnych do realizacji postanowień Konstytucji,

• w relacji Konstytucja a ustawy zwykłe te ostatnie pełnią rolę jakby przepisów wykonawczych,

• konstytucja ustanawia kompetencje samego ustawodawcy,

• wyjątki od zasad zawartych w Konstytucji są możliwe tylko i wyłącznie w drodze ustawy.

Szczególna forma polega m.in. na jej szczególnej nazwie - gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb dokonywania zmiany. Konstytucja RP z 07 kwietnia 1997 roku jest tzw. konstytucją sztywną. Tryb dokonywania zmian konstytucji został określony w art. 235. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy konstytucyjnej.

Nowe Konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie. Najczęściej Konstytucja przygotowywana jest w ramach parlamentu, natomiast historyczne znaczenie posiada procedura oktrojowania Konstytucji - czyli nadania jej jednostronną decyzją władzy.

97 Co to jest upoważnienie ustawowe?

Ustawa (normy w niej zawarte) ma samoistną moc powszechnie obowiązującą - do wydania i obowiązywania nie jest potrzebne szczegółowe upoważnienie.

Wydawanie innych aktów normatywnych powszechnie obowiązujących (prawa krajowego) dopuszczalne jest tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie ustawowe jest to przepis zamieszczony w ustawie ustalający kompetencje do wydania rozporządzenia. Upoważnienie może mieć charakter fakultatywny (przyzwalać na wydanie rozporządzenia ) lub obligatoryjny (nakazywać wydanie rozporządzenia). Upoważnienie ustawowe musi być szczegółowe pod względem:

• podmiotowym - wskazywać musi podmiot, który ma wydać rozporządzenie,

• przedmiotowym, czyli wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania,

• treściowym - szczegółowe wytyczne co do treści

98Na czym polega delegacja ustawodawcza?

Parlament może przekazać swe uprawnienia ustawodawcze organom wykonawczym

ART. 94 K ) Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej , na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa

99 Na czym polega prezydenckie prawo weta

Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jego przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego - Prezydent może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją lub jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania (tzw. weto zawieszające). Ustawę uznaną przez TK za zgodną z Konstytucją Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni. Prezydent RP odmawia podpisania ustawy, którą TK uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TK nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent RP w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

100 W jakim trybie Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia przed T S ?

Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony Marszałkowi Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która wszczyna postępowanie. Wstępny wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu musi spełniać warunki wymagane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w stosunku do aktu oskarżenia i zawierać podpisy wszystkich wnioskodawców, a także wskazywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawców w dalszym postępowaniu przed organami Sejmu. Przewodniczący Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przesyła niezwłocznie osobie objętej wnioskiem odpis wstępnego wniosku, informując ją o prawie do złożenia pisemnych wyjaśnień i wniosków dowodowych w wyznaczonym terminie. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie. Z dniem podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.

101 W jakich przypadkach Prezydent może, a w jakich musi skrócić kadencję Sejmu?

Decyzję o skróceniu kadencji Prezydent podejmuje samodzielnie, ale po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 4).

Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.” (w przypadku nie uchwalenia w terminie ustawy budżetowej)

Jeżeli w przewidzianym trybie nie uda się utworzyć rządu - Art. 155 ust. 2 ,,W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory”.

Co to jest wotum nieufności ?

Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca najczęściej do ich dymisji. Parlament może odwołać rząd, gdy np. nie zgadza się z jego polityką. Mechanizmem zabezpieczającym przed pochopnym odwołaniem rządu może być konstruktywne wotum nieufności.

102 Na czym polega konstruktywne wotum nieufności ?

Konstruktywne wotum nieufności funkcjonuje od 1992 r., nawiązuje do rozwiązań niemieckiej ustawy zasadniczej z 1949 r.

W podstawie przyjętej przez art. 158 Konstytucji oznacza, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera.

W ten sposób Sejm realizując ideę parlamentaryzmu znacjonalizowanego, może obalić RM jedynie pod warunkiem, iż uformuje się w niej nowa większość pozytywna zdolna do wyłonienia nowego gabinetu. Procedura wyrażania wotum nieufności RM jest poddana ścisłym rygorom formalnym. Wniosek w tej sprawie może zostać złożony tylko przez grupę posłów liczącą co najmniej 46 sygnatariuszy, a złożonego podpisu nie można już wycofać. Wniosek musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera.

Konstytucja z 1997 r. dopuszcza procedurę wotum nieufności wobec rządu tylko w jednej konstruktywnej formie. Nie ma możliwości złożenia wniosku o zwykłe wotum nieufności tzn bez wskazania kandydatury nowego premiera. Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć 7 dni. Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Dla przyjęcia wniosku musi głosować większość ustawowej liczby posłów - 460; a „za” musi się opowiedzieć 231. Jeżeli wniosek uzyska wymaganą większość, to Prezes RM jest zobowiązany do złożenia dymisji, a Prezydent musi tę dymisję przyjąć.

103 Zasada pluralizmu politycznego

Pojęcie pluralizmu oznacza respektowanie odmienności i różnorodności wszystkich ludzi. Różnice wynikają z natury człowieka, ale wszyscy ludzie są równi. Zasadę pluralizmu ustanawia art. 11 Konstytucji stwierdzający, że ,,Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają się na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich, w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.” Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega:

A)uznaniu za pożądany fakt istnienia wielości partii,

B)uznaniu równości partii wobec prawa. Równość ta polega na nakazie jednakowego traktowania partii przez prawo. Żadna partia z mocy prawa nie może zajmować w systemie partyjnym pozycji uprzywilejowanej w stosunku do innych (np. nie może mieć statusu partii państwowej lub kierowniczej).

C)określeniu demokratycznej roli partii politycznej.

Znaczenie prawne tak rozumianej zasady determinuje system wielopartyjny - wyklucza jakąkolwiek jednopartyjność. Po drugie jest to punkt wyjścia kreowania jakości systemu partii. Wywieść należy z niego bezpośredni zakaz istnienia partii o cechach antydemokratycznych w programie i metodach swojego działania (zakaz taki wyraża art. 13 Konstytucji) - ,,Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu...”.

104 Zasada społeczeństwa obywatelskiego

Pojęcie społeczeństwo obywatelskie w Polsce zyskała racje bytu dopiero w tzw. okresie ,,pierwszej Solidarności”. Do roku 1981 obywatel pozbawiony był możliwości oddziaływania na proces rządzenia, był jedynie przedmiotem działań władzy (partii rządzącej). Społeczeństwo obywatelskie jest organizacją złożoną z jednostek świadomych swoich praw i celów oraz zdolnych do ich realizacji. Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na kilku założeniach:

A)zakłada, że każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku układach społecznych (wielość ról), przede wszystkim w układzie politycznym partie), pracowniczym (związki zawodowe), terytorialnym (samorząd terytorialny). W każdym z nich ma określone interesy oraz dążenia i w każdym z nich powinien dysponować instrumentami pozwalającymi mu na ich wyrażanie i realizację.

B)zakłada, że interesy i dążenia maja z natury charakter zróżnicowany, a często przeciwstawny. Proces ich wyrażania musi mieć charakter pluralistyczny, polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzeniu organizacji służących realizacji tych celów.

Zatem społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo pluralistyczne, w którym każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach, służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika czy mieszkańca. Rozdział pierwszy Konstytucji RP wskazuje dwie instytucje o szczególnym znaczeniu: środki masowego przekazu oraz kościoły i związki wyznaniowe.

Konstytucja wprowadziła do zasad ustroju, oprócz indywidualnych gwarancji wolności sumienia i wyznania (art. 53), ogólną definicję roli kościołów i związków wyznaniowych. Art. 25 Konstytucji formułuje w tym zakresie 4 zasady:

A)równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych,

B)bezstronności (neutralności) państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych,

C)oparcia treści stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi na zasadach poszanowania ich autonomii, wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie oraz współdziałania dla dobra człowieka,

D)oparcia formy określenia stosunków między państwem a kościołami na ustawach uchwalonych na podstawie umów zawartych przez RM z ich właściwymi przedstawicielami, a gdy chodzi o stosunki państwa i Kościoła katolickiego - na umowie (konkordacie) zawartej ze Stolicą Apostolską oraz na ustawach.

105 Charakter prawny preambuły do konstytucji

Celem wstępu jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji. Wstęp wyraża konstytucyjną tożsamość państwa, stanowiąc jedną z podstawowych wskazówek dla odnalezienia systemu wartości, na których ta tożsamość się opiera. Taki charakter wstępu powoduje, że nie wszystkim jego sformułowaniom da się przypisać treść normatywną (i dlatego wstęp nie jest ujmowany w formie kolejnych artykułów, tak jak pozostała część konstytucji). W tym sensie stanowi wyjątek od zasady normatywności konstytucji, która wymaga, by wszystkie postanowienia zawarte w tekście ustawy zasadniczej miały charakter normatywny, tzn. mogły służyć jako budulec dla formułowania norm prawnych. Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. zawiera obszerny Wstęp - jego przyjęcie było podstawą kompromisu umożliwiającego uchwalenie konstytucji. Niektóre sformułowania odnoszą się do polskiej tradycji i historii, nawiązują do tradycji I i II RP, a pomijają okres PRL. Inne określają cele i nadzieje związane z przyjmowaną konstytucją (zagwarantowanie praw obywatelskich, rzetelność i sprawność działania instytucji publicznych), podstawy aksjologiczne jej unormowań (poszanowanie wolności i sprawiedliwości, współdziałanie władz, dialog społeczny), związki z prawem natury (nawiązanie do przyrodzonej godności człowieka). Wstęp wyraźnie też wskazuje na role konstytucji jako najwyższej (podstawowej) ustawy państwa. Mimo, ze te postanowienia nie maja charakteru normatywnego powinny być traktowane jako podstawowa wskazówka dla procesu stosowania dalszych postanowień konstytucyjnych i dla określenia systemu wartości wynikającego z konstytucji.

107 Stan wojenny a stan wojny

Stan wojenny wprowadza się ,,w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa”. art. 229 Konstytucji. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Nabiera ono mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości. Następnie, nie później niż 48 godz. od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, a zniesiony zostaje dopiero po ,,przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.” (art. 8 uswo).

Od pojęcia stanu wojennego należy odróżnić pojęcie stanu wojny, o którym mówi art. 116 Konstytucji. Jego istotą nie jest wprowadzenie szczególnych zmian w wewnętrznym porządku państwa, a oddziaływanie zewnętrzne na płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Wprowadzenie stanu wojny jest bowiem adresowane do innego państwa a także społeczności międzynarodowej. O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać o stanie wojny postanawia Prezydent RP. Wprowadzenie stanu wojny może mieć jedynie charakter obronny, ponieważ zgodnie z art. 116 ust.2 ,,Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji”. Wprowadzenie jest adresowane do innego państwa, do społeczności międzynarodowej. O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o st. wojny postanawia Prezydent RP. Zakończenie następuje przy zawarciu pokoju, co jest wyłączną prerogatywą Sejmu. Stan pokoju następuje poprzez zawarcie odpowiedniej umowy międzynarodowej. Wprowadzenie stanu wojny może mieć charakter obronny, poprzez np. rozpoczęcie działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw obywateli państwa - strony konfliktu itp. Wykluczona jest wojna prewencyjna. Na czas wojny mianuje się Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, można ustanowić sądy wyjątkowe i tryb doraźny.

108 Rada Polityki Pieniężnej - skład i kompetencje

Ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej. RPP w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. W skład RPP wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim.

109 Kolegium Najwyższej Izby Kontroli

W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium. Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa NIK, powołuje na członków Kolegium:

• przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych,

• dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyższej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium.

Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w sprawowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdanie odrębne. Kadencja członków Kolegium trwa 3 lata, licząc od dnia powołania. Kadencja członka Kolegium NIK wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zatwierdza:

• analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,

• sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku ubiegłym.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli uchwala:

• opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

• wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,

• wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa NBP

• projekt statutu Najwyższej Izby Kontroli,

• projekt budżetu Najwyższej Izby Kontroli

• okresowe plany pracy Najwyższej Izby Kontroli

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli opiniuje:

• wniesione przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli,

• inne sprawy wniesione przez Prezesa NIK albo przedstawione przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.

Posiedzeniom Kolegium NIK przewodniczy Prezes NIK lub wyznaczony przez niego wiceprezes. Uchwały zapadają w obecności co najmniej połowy składu Kolegium NIK, w tajnym głosowaniu, większością głosów.

110 Prezes NIK

Prezes NIK kieruje Najwyższą Izbą Kontroli i odpowiada przed Sejmem za jej działalność.

Prezesa - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie zgody przez Senat. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Prezes NIK składa przed Sejmem przysięgę. Kadencja trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi. Po upływie kadencji Prezes Najwyższej Izby Kontroli pełni obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Ta sama osoba może być Prezesem NIK nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli:

- zrzekł się on stanowiska,

- uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby

- został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes NIK nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Prezes NIK bierze udział w posiedzeniach Sejmu.

111Rzecznik Praw Dziecka - powoływanie, odwoływanie

Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. W rozumieniu ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przez nowego Rzecznika. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

Sejm, za zgodą Senatu, odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeżeli:

- zrzekł się on sprawowania urzędu,

- stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,

- sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.

Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.

Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.

112Krajowa Rada Sądownictwa

Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. KRS może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Ponadto KRS:

• rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów SN i NSA oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i w sądach wojskowych,

• przedstawia Prezydentowi wnioski o powołanie sędziów w SN i NSA, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych,

• wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,

• wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego,

• uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

• Pierwszego Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa NSA i osoby powołanej przez Prezydenta RP. Osoba powołana przez Prezydenta pełni swoje funkcje w Radzie bez oznaczania okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie. Mandat osoby powołanej przez Prezydenta wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Prezydenta.

• 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

• 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów. Kadencja członków Rady wybranych przez Sejm i Senat upływa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu.

KRS wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa 4 lata. Rada obraduje na posiedzeniach plenarnych. Rada podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, w głosowaniu jawnym.

113Referendum konstytucyjne

W przypadku, gdy zmiana Konstytucji dotyczyć będzie miała zasad naczelnych Konstytucji ujętych w rozdz. I Rzeczpospolita lub w prawa i obowiązków człowieka i obywatela określonych w rozdz. II, a także przepisów dotyczących zmiany Konstytucji określonych w rozdz. XII, 92 posłów, Senat lub Prezydent Rzeczpospolitej mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Jest to referendum zatwierdzającego post legem, wniosek o taki referendum kieruje się do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzenia (niezwłocznie) przeprowadzenia referendum w ciągu 60 dni od złożenia wniosku. Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o ważności referendum, jeżeli większość opowie się za jej przyjęciem — Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP do podpisu ustawę o zmianie Konstytucji. Prezydent ma obowiązek podpisania jej w terminie 21 dni, a następnie zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Można jednak zauważyć, że termin ten mógłby ulec zmianie w sytuacji wystąpienia przez prezydenta z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zachowania wymogów formalnych procedury zmiany Konstytucji. Uważam, że takie zachowanie prezydenta jest dopuszczalne, a Trybunał Konstytucyjny właściwy dla badania konstytucyjności zastosowanej procedury. Zbiorowy podmiot suwerermości otrzymuje, bowiem gotowy akt prawny do głosowania i dopiero wyrażenie woli przez suwerena stanowi bezpośrednią podstawę obowiązywania takiego aktu prawnego.

114Przypadki skrócenia kadencji Sejmu.

▲ art. 98 Sejm sam może skrócić kadencje uchwałą większością co najmniej 2/3 głosów

ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednocześnie

skrócenie kadencji Senatu.

▲ w przypadku niepowodzenia 3 kolejnych procedur formowania Rządu.

Przed skróceniem kadencji Sejmu Prezydent zaciąga opinii Marszałków Sejmu i Senatu (art. 155. 2.)

▲ jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedstawienia Sejmowi projektu ustawy

budżetowej, ta ustawa nie została przedłożona Prezydentowi RP do podpisu,

to Prezydent RP może skrócić kadencje Sejmu w ciągu 14 dni .

115Przypadki dymisji Rady Ministrów

Dymisja rady ministrów składana jest przez Prezesa Rady Ministrów na pierwszym

posiedzeniu nowo wybranego Sejmu w przypadku:

▲ w sytuacji uchwalenia wotum nieufności dla Rady Ministrów Art. 158

▲ w sytuacji nie uchwalenia wotum zaufania dla Rady Ministrów Art.160

▲ rezygnacja Prezesa Rady Ministrów.

Prezydent może nie przyjąć tej rezygnacji

W przypadku dymisji Rządu Prezydent powierza ustępującej Radzie Ministrów

obowiązki do czasu powołania nowej Rady Ministrów

116 Kontrasygnata - współpodpis przez premiera (tylko premiera!) na akcie urzędowym głowy państwa. Kontrasygnatę składa premier, jeśli chce (jak nie chce, nie składa i prezydent nic mu nie może zrobić). Robi tak co do zasady ze wszystkimi aktami urzędowymi prezydenta (poza tymi realizującymi prerogatywy osobiste). Dzięki kontrasygnacie polityka egzekutywy jest bardziej spójna. Odpowiedzialność za kontrasygnowane akty prezydenta spada na premiera (a że on sam nie odpowiada politycznie - na cały rząd).

117 Charakter prawny i przedmiot regulacji Regulaminu Sejmu: uchwała (nie może więc regulować np. stosunków Sejm- obywatel) - mimo to nie można mówić o jej prostej podrzędności wobec ustaw (np. ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora). Przedmiot regulacji: organizacja wewn., porządek prac, tryb powoływania organów sejmu; ale też np. obowiązki i uprawnienia posłów.

Sposób zwoływania pierwszego posiedzenia nowej kadencji Sejmu i Senatu.

118 Organizacja prac Sejmu - zasady odbywania posiedzeń: obradami kieruje marszałek, ich przedmiotem są kolejne punkty porządku dziennego. Posłowie chcący zabrać głos w debacie wpisują się u jednego z sekretarzy sejmu. Marszałek może przywoływać mówców do porządku/ do rzeczy, odbierać glos, a nawet wykluczyć posła z udziału w posiedzeniu. W posiedzeniach mogą brać udział m.in.: prezydent, premier, członkowie rządu, prezes TK, I prezes SN, prezes NIK, RPO, prezes NBP.

119Zasada dyskontynuacji - zasada ta oznacza, że parlament, który kończy swoją kadencje zamyka swoje wszystkie sprawy nad którymi pracował. Parlament nie przekazuje swoich spraw nowemu parlamentowi.

120 ISTOTA I POJĘCIE KONSTYTUCJI

Termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa constituere co oznacza :ustanawiać, urządzać. Już od początku dziejów czynności organów państwowych zmierzają do określenia ustroju politycznego.

Dziś wskazać można na różne znaczenie terminu konstytucja;

- jest on używany czasem w znaczeniu socjologiczno-politycznym na określenie faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym państwie, decydującego o treści prawa.

W tym znaczeniu (tzn. KONSTYTUCJA FAKTYCZNA) konstytucję posiada każde państwo niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim konstytucji pisanej.

- używany jest także na określenie całokształtu norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte. Przykładem takiej konstytucji, określanej mianem KONSTYTUCJI MATERIALNEJ (MATERIALNOPRAWNEJ) jest np. Konstytucja Wlk.Brytanii.

Pod pojęciem konstytucja najczęściej rozumie się akt pisany, konstytucję w znaczeniu formalnym definiując ja jako :

Ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego.

Konstytucję w tym znaczeniu może stanowić kilka ustaw o szczególnej mocy prawnej, ściśle ze sobą związanych i tworzących całość(formalnoprawna) np. Konstytucja III Republiki Francuskiej z 1875r., tzw. Mała Konstytucja RP z 1992 r.)

Pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczenia władzy monarszej. Poprzez spisanie zasad organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego uniemożliwiono powrót do absolutyzmu, zapewniono pewną równowagę między władzami.

Konstytucja jako opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania - walor organizacyjny.

Konstytucja jako wyznaczenie granic, poza które władze też nie mogą wykraczać - walor gwarancyjny.

Nawiązywano w ten sposób do koncepcji umowy społecznej , traktując konstytucję jako pisany wyraz tej umowy. Konstytucja reguluje ustrój władz państwowych .Znaczenie konstytucji jako aktu wyznaczającego granice działania państwa i jego organów.

121Podstawy i tryb skracania kadencji Sejmu - szczegółowa analiza: a) sejm może się sam rozwiązać (2/3 głosów ustawowej liczby posłów) - w każdym czasie (oprócz stanów nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po ich zakończeniu); b) prezydent może rozwiązać Sejm: obligatoryjnie, gdy nie będzie można wybrać rządu (art. 155); fakultatywnie w razie niezdolności do przyjęcia ustawy budżetowej w okresie 4 miesięcy (art. 225). A więc rozwiązanie następuje wówczas, gdy sejm sam nie potrafi funkcjonować.

122Moc prawna - siła derogując (uchylająca) jaka posiada konstytucja, czyli natężenie dopuszczalności zmiany przez konstytucję innych aktów normatywnych.

123Akt prawny - akt przyjęty, nawet przyjęty w trybie przewidzianym dla uchwalania konstytucji, nie jest konstytucją, jeżeli nie wskazuje na to jego nazwa.

124Akty narodowe -wszelkie akty wydane w innej formie niż te poprzednie np. źródła prawa konstytucyjnego, uchwała normatywna RM, zarządzenia RM w sprawie Kancelarii i prezesa RM,

125Akty normatywne - regulaminy prac izb parlamentarnych, są one wydawane na podstawie konstytucji, szczególny przywilej - autonomia parlamentu, niezależność parlamentu w działaniach, zasada dyskontymacji prac ustawodawczych, hymn polski

126Akt prawodawczy - ma charakter wykonawczy jedynie w odniesieniu do konstytucji, a nie do ustawy

127Prawo zwyczajowe konstytucji - Prawo zwyczajowe to niepisane źródło prawa konstytucyjnego. Na jego powstanie muszą złożyć się dwa elementy:

- utrwalona praktyka postepowania,

- świadomość prawna.

128Prawo precedensowe - precedens to decyzja organu państwa posiadająca moc wiązaną dla dalszego stosowania prawa w analogicznych przypadkach.

129Promulgacja - oficjalne potwierdzenie, z którego wynika, że akt został wydany w określonej procedurze, nakazuje przestrzeganie aktu,

1 - potwierdzenie procedury

2 - formuła nagłówkowa

3 - Nakaz publikacji

4- klauzula wykonawcza - każdy musi przestrzegać

130Normy konstytucyjne - te normy mają najwyższą moc prawną, wszystkie normy powinny być przestrzegane i wszystkie normy są sobie równe, ale de facto czasami jest hierarchia, zasady szczególne konstytucji, reszta musi być interpretowana biorąc pod uwagę te normy szczegółowe, ale formalnie równe

Charakter norm:

Większość to normy o charakterze materialnym, ale częśc ma charakter formalny.

Veto ludowe - gdy wyborcy dąża do zatrzymania jakiejś ustawy

131Cenzusy wyborcze -

- cenzus zamieszkania (wymaga stałego miejsca zamieszkania przez ustawowo wyznaczony czas)

cenzus majątkowy - (zależnie od posiadanego majątku lub dochodów, obeznie zanikł

cenzus obywatelstwa -bardzo powszechny, warunkuje korzystanie z praw wyborczych to czy posiada się obywatelstwo danego kraju.

Cenzus wieku - granica wieku w prawie wyborczym biernym nieco wyższy

Cenzus płci - obecnie występuje niezwykle rzadko

Cenzus wykształcenia - odpowiedniego szczebla,

Cenzus wyznania - zanikający

132Protest wyborczy - zgłaszany przeciwko ważności wyborów lub przeciw wyborowi posła, senatora lub prezydenta z powodu dopuszczenia się przestępstw lub naruszenia ordynacji wyborczych.

133Okręg wyborczy a obwód głosowania: okręg wyborczy - jednostka terytorialna w ramach której obsadza się określoną liczbę mandatów. Obwód głosowania - jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. W skład każdego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów, w których głosują na tą samą listę kandydatów inne grupy wyborców. Na razie mamy 41 okręgów w wyborach parlamentarnych - okręgi liczą 7-19 mandatów. Żeby nie manipulować geografią wyborczą, OWS przewiduje, że granice okręgu nie mogą naruszać granic powiatów i miast na prawach powiatu, same okręgi zaś określono w załączniku stanowiącym integralną część OWS (a więc i zmienialnym tylko ustawowo). Zwykle okręg składa się z wielu obwodów, ale może być też odwrotnie.

134Pojęcie wolność i prawo - w przypadku wolności przedmiotem takiego uprawnienia będą sytuacje tego rodzaju, w których człowiek może w sposób swobodny określać swoje zachowanie w określonej dziedzinie zycia. Wolność zatem to naturalna zdolność człowieka do podejmowania aktów woli wraz z możliwością swobodnej ich realizacji. W przypadku praw natomiast chodzi o te wszystkie sytuacje, które należą się jednostce ze względu na posiadane przez nią konkretne właściwości czy cechy egzystencji.

135Prawo podmiotowe - tutaj prawa i wolności jednostki przybierają najczęściej postać praw podmiotowych, podmiotowych więć trzech związanych ze sobą możności:

a) swobodnego podejmowania decyzji co do sposobów i celów dokonywania określonych

czynności wywołujących skutki prawne.

2. swobodnego wykonywania tak podjętych decyzji,

3. domagania się określonych świadczeń ze strony innych podmiotów prawa.

136Istota wolność - obowiązująca polska konstytucja formułuje zasadę ochrony prawnej wolności człowieka z jednoczesnym wskazaniem iż nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Pozytywna artykulacja istoty wolności, wydaje się mieć praktyczne reperkusje w sensie istotnego poszerzenia zakresu swobody zachowania się jednostki uprawnionej.

137Prawo a wolność - pomiędzy obiema kategoriami występuje różnica i dlatego nie jest właściwe zamienne ich używanie. Nie jest również poprawne, spotykane niekiedy, używanie swoistej zbitki pojęć typu: prawo do wolności osobistej, czy prawo do wolności sumienia i religii.

138Naturalny rodowód praw i wolności - z naturalnego rodowodu praw i wolności jednostki wynika istotna konsekwencja w postaci tego iż normy konstytucyjne dotyczące tych praw i wolności mają charakter norm deklaratoryjnych, deklaratoryjnych nie konstytutywnych. Normy te nie stanowia bowiem źródła praw i wolności oraz nie one są aktem ich kreacji. Normy konstytucyjne mogą jedynie stanowić i faktycznie stanowią prawne zabezpieczenie praw i wolności posiadanych już przez jednostkę, w sposób niezależny od woli ustawodawcy.

139Obowiązki jednostki - Obowiązki jednostki, o których mowa w ustawie konstytucyjnej, to skierowane do jednostki nakazy prawne dotyczące określonego zachowania których celem jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społecznych, istotnych zarówno dla interesu indywidualnego, jak i powszechnego. Obowiązki jednostki zawsze muszą być widziane w kontekście jej praw i wolności. O ile te pierwsze służą interesowi jednostkowemu, o tyle obowiązki mają głównie zabezpieczać interes wspólnoty.

140Zakaz nadużycia prawa - Konstytucja stwierdza, że każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Oznacza to, że ochronie prawnej podlegają tylko takie zachowania jednostki, które nie naruszają praw i wolności innych osób oraz które pozostają w zgodzie z wyższymi interesami społecznymi.

141Ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw - polski ustawodawc przewiduje również możliwość ograniczenia korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. Dopuszczalne prawnie ograniczenia w tym zakresie nie mogą jednak naruszać istoty wolności i praw, a mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy ograniczenia takie są:

A -konieczne w demokratycznym państwie, z jednoczesnym ważnym zastrzeżeniem jednak iż,

B -koniecność taka dyktowana jest bezpieczeństwem lub porządkiem publicznym, bądź ochroną środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

142Prawa człowieka - są rozumiane jako przyrodzone bo wywodzą się z przyrodzonej godności osobowej - możliwości każdego człowieka. - są możliwościami niezbywalnymi oraz uniwersalnymi w sensie podmiotowym, przedmiotowym terytorialnym i czasowym. Prawa człowieka są wreszcie możliwościami koniecznymi, gdyż bez ich prawnego zabezpieczenia nie może być mowy zarówno zarówno ludzkiej egzystencji jak i o istnieniu demokratycznego porządku prawnego.

143Prawa obywatelskie stanowiły będą szczególną kategorię praw człowieka szczególna bo wiążącą się z wymogiem wystąpienia specyficznej więzi obywatelstwa pomiędzy konkretnym człowiekiem a danym państwem. Także jednak te prawa mają swoje naturalne źródło w ludzkiej godności i w tym sensie nie są tworzone czy przyznawane przez państwo.

1. Germandeling

2. Klauzula zaporowa

3. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego

4. Istotą zasady tajności głosowania

5. sensu largo

6. Radę Gabinetową

7. Rozporządzenie wykonawcze

8. Prezes RM

9. Ustawa

10. Rozporządzenie z mocą ustawy

11. Referendum ogólnokrajowe

12. Referendum lokalne i regionalne

13. Zasada demokratycznego państwa prawnego

14. Zasada podziału władzy

15. Wolność, prawo, obowiązek, przywilej:

16.Podstawowe zasady nabywania i utraty obywat. w prawie polskim

17. Równość praw:

18.Funkcje Sejmu

19.Zgromadzenie Narodowe

20.Tryb stanowienia ustawy budżetowej

21.Prawny charakter budżetu państwa

22.Marszałek Sejmu

23 Prezydium Sejmu

24 Konwent Seniorów

25 Komisje sejmowe

26 Konstrukcje teoretyczne immunitetu parlamentarzysty

27 Cechy istotne systemu parlamentarno-gabinetowego

28 Odpowiedzialność parlamentarna

29 Pojęcie prawa wyborczego

30 Bierne i czynne prawo wyborcze i jego regulacja

31 Zasada powszechności

32 Zasada równości

33 Zasada tajności głosowania

34 Zasada większości

35 Zarządzanie wyborów

36 Odpowiedzialność Prezydenta

37 Funkcje ustrojowe prezydenta

38 Akty urzędowe prezydenta

39 PowoływanieRM

40. Odwoływaniem

41 Odpowiedzialność RM:

42 Zakres działania RM:

43 SkładRM

44 Wojewoda:

45 Sądy Najwyższe

46 Sądy powszechne

47 Organy sądów powszechnych:

48 Sądy administracyjne

49 Zasada niezawisłości sędziów

50 Koncepcja TK

51Pozycja ustrojowaTK

52 Skład TK itp.

53 Organy TK

54 Funkcje TK

55 Skarga konstytucyjna:

56Odpowiedzialność konstytucyjnaTS

57Skład TS:

58 Zakres odpowiedzialności

59Delikt konstytucyjny a TS

60 Postępowanie (delikt):

61Nadzór NIK a kontrola:

62NIK - status i organizacja

63Zakres podmiotowy kontroli NIK:

64Zakres podmiotowy kontroli

65Kompetencje i środki pokontrolneNIK

66Obowiązki NIK

67 Rzecznik Praw Obywatelskich:

68Kompetencje RPO:

68AObowiązki RPO

69NBP:

70Budżet:

71Regulacje ustawowe

72Stany nadzwyczajne

73Konstytucyjne zasady dot. stanów nadzwyczajnych:

74Ustawowe regulacje stanów nadzwyczajnych

75Stan wojny

76Stan wojenny

77Stan wyjątkowy

78Stan klęski żywiołowej

79 Stosowanie konstytucji

80 Umowa międzynarodowa (ratyfikowana)

81 Rozporządzenia

82 Akty prawa miejscowego

83 Zasada suwerenności

84 Funkcje konstytucji.

85 Akty prawa powszechnie obowiązujące

86 Konstytucyjna zasada demokracji przedstawicielskiej.

87Pojęcie partii politycznej i jej funkcje.

88 Sposób tworzenia partii politycznej.

89 Zasada legalności.

90 Zasada równości wobec prawa.

91 Postępowanie z projektem ustawy budżetowej.

92 Akty normatywne rządu.

93 Wotum nieufności w prawie polskim.

94 Odpowiedzialność polityczna a odpowiedzialność konstytucyjna.

95 Zasady niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancja.

96 Jakimi cechami konstytucja odróżnia się od ustaw zwykłych

97 Co to jest upoważnienie ustawowe?

98Na czym polega delegacja ustawodawcza?

99 Na czym polega prezydenckie prawo weta

100 W jakim trybie Prezydent może być postawiony w stan oskarżenia przed T S ?

101 W jakich przypadkach Prezydent może, a w jakich musi skrócić kadencję Sejmu?

102 Na czym polega konstruktywne wotum nieufności ?

103 Zasada pluralizmu politycznego

104 Zasada społeczeństwa obywatelskiego

105 Charakter prawny preambuły do konstytucji

107 Stan wojenny a stan wojny

108 Rada Polityki Pieniężnej - skład i kompetencje

109 Kolegium Najwyższej Izby Kontroli

110 Prezes NIK

111Rzecznik Praw Dziecka - powoływanie, odwoływanie

112Krajowa Rada Sądownictwa

113Referendum konstytucyjne

114Przypadki skrócenia kadencji Sejmu.

115Przypadki dymisji Rady Ministrów

116 Kontrasygnata

117 Charakter prawny i przedmiot regulacji Regulaminu Sejmu

118 Organizacja prac Sejmu

119Zasada dyskontynuacji

120 Istota i pojęcie konstytucji

121Podstawy i tryb skracania kadencji Sejmu

122Moc prawna

123Akt prawny

124Akty narodowe

125Akty normatywne

126Akt prawodawczy

127Prawo zwyczajowe konstytucji

128Prawo precedensowe

129Promulgacja

130Normy konstytucyjne

131Cenzusy wyborcze

132Protest wyborczy

133Okręg wyborczy a obwód głosowania

134Pojęcie wolność i prawo

135Prawo podmiotowe

136Istota wolność

137Prawo a wolność

138Naturalny rodowód praw i wolności

139Obowiązki jednostki

140Zakaz nadużycia prawa

141Ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw

142Prawa człowieka

143Prawa obywatelskie

---