UNIWERSYTET WARMIŃSKO - MAZURSKI W OLSZTYNIE

Ekspertyza kandydatów na radnych i radnych wybranych w wyborach samorządowych z dnia

27 października 2002 r.

Olsztyn 2002

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP3

2. PRZEDMIOT BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY5

1. Kandydat na radnego5

2. Radny6

3. EKSPERTYZA9

1. Płeć10

2. Wiek12

3. Przynależność polityczna13

4. Poparcie społeczne14

PODSUMOWANIE17

PIŚMIENNICTWO

1. WSTĘP

Jedną z najważniejszych decyzji z zakresu finansów publicznych, podjętą w celu przeobrażenia ustroju państwa, było reaktywowanie samorządu terytorialnego w Polsce.

Wraz z upadkiem systemu realnego socjalizmu przystąpiono do prac nad utworzeniem gmin, czyli samorządnych jednostek władzy, reprezentujących interes mieszkańców na szczeblu lokalnym. Gmina traktowana jest zgodnie z Konstytucją RP jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego opierająca swoje istnienie o ogół mieszkańców zamieszkujących obszar gminy.

W 1998 r. Sejm uchwalił dwie ustawy, powołujące do życia nowe jednostki samorządu terytorialnego. Tym samym przeprowadzono drugi etap decentralizacji państwa polegający na ustanowieniu jednostek samorządowych na szczeblu ponadgminnym (powiaty) oraz regionalnym (województwa samorządowe). Reforma administracji publicznej i terytorialnej organizacji kraju, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. wprowadziła trójstopniowy system administracyjny, na który składają się:

• 16 województw,

• 308 powiatów,

• 2489 gmin, w tym 65 miast na prawach powiatu.

Dla jednych reforma samorządowa jest niczym innym, jak rozszerzeniem biurokracji, dla innych jest to próba przeniesienia władzy politycznej na tereny lokalne. Utworzenie samorządów gminnych stworzyło większą możliwość zaspokojenia zbiorowych potrzeb społeczności, umożliwiło samodzielne i swobodne kreowanie elity rządzącej. Ważne jest więc, aby jak największa liczba osób brała udział w wyborach, zarówno po stronie kandydujących, jak i wybierających. W ten sposób władze terenowe staną się reprezentacją wszystkich osób zamieszkujących dany teren.

Niniejsza praca pozwoli przyjrzeć się jak przebiegały wybory samorządowe na najniższym szczeblu administracji lokalnej - w gminie. Autorka pracy spróbuje podsumować tegoroczną kampanię samorządową i jej wyniki oraz przedstawić kandydatów na radnych i radnych wybranych 27 października 2002 r. w gminie Olsztyn.

2. PRZEDMIOT BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY

2.1 Kandydat na radnego

Prawo zgłaszania kandydatów na radnych przysługuje komitetom wyborczym. Kandydaci zgłaszani są w formie list kandydatów. Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym tylko jedną listę kandydatów. Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy kandydatów. Lista kandydatów w wyborach do rady:

1. w gminie liczącej do 20.000 mieszkańców może zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ilu radnych jest wybieranych w danym okręgu wyborczym,

2. w gminie liczącej powyżej 20.000 mieszkańców nie może zawierać mniej niż 5 nazwisk kandydatów, z tym że liczba kandydatów nie może być większa niż dwukrotność liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym.

W zgłoszeniu listy kandydatów podaje się:

1. nazwę komitetu wyborczego oraz dokładny adres jego siedziby,

2. nazwę rady gminy oraz numer okręgu wyborczego, do którego dokonuje się zgłoszenia,

3. nazwiska i imiona, wiek oraz miejsce zamieszkania kandydatów; nazwiska kandydatów umieszcza się w kolejności ustalonej przez komitet wyborczy.

Do każdego zgłoszenia należy dołączyć pisemne oświadczenia kandydatów o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego) do danej rady. Zgoda kandydata na kandydowanie w wyborach powinna zawierać dane: imię (imiona), nazwisko, wiek oraz numer ewidencyjny PESEL kandydata. Zgodę na kandydowanie kandydat opatruje datą i własnoręcznym podpisem.

Do zgłoszenia listy kandydatów należy dołączyć dokument stwierdzający utworzenie komitetu wyborczego oraz - z wyłączeniem komitetu wyborczego wyborców - dokument potwierdzający przyjęcie przez właściwy organ wyborczy zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego.

Każda zgłaszana lista kandydatów powinna być poparta podpisami:

1. co najmniej 25 wyborców - jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie liczącej do 20.000 mieszkańców,

2. co najmniej 150 wyborców - jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie liczącej powyżej 20.000 mieszkańców.

Listy kandydatów, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego, zgłasza się do gminnej komisji wyborczej, najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów, wraz z wykazem osób popierających listę.

Zgłoszenia listy dokonuje pełnomocnik komitetu wyborczego, uprawniony do składania oświadczeń, lub upoważniona przez niego osoba.

1. Radny

W strukturze samorządu terytorialnego w obrębie gminy eksponowaną pozycję zajmuje rada gminy, i to z tej racji, że stanowi reprezentację mieszkańców gminy. Rada, której siedzibą jest miasto, nosi nazwę rady miejskiej. Eksponowane stanowisko rady wyraża się w tym, że należą do niej podstawowe kompetencje zastrzeżone na rzecz samorządu terytorialnego.

Rada gminy /z zastrzeżeniem spraw rozstrzyganych w drodze referendum/ jest organem stanowiącym i kontrolnym w gminie. Jej kadencja trwa cztery lata, a skład uzależniony jest od liczby mieszkańców. Radą kieruje jej przewodniczący, wybrany spośród członków rady przez radę. Swoje zadania rada realizuje na sesjach zwoływanych zależnie od potrzeb, nie rzadziej jednak niż raz w kwartale. Sesje zwoływane są przez przewodniczącego, zwołanie sesji musi nastąpić także w przypadku wniosku zarządu lub czwartej części ustawowego składu rady. Radni korzystają ze szczególnego przywileju ochrony pracy. Rada gminy zajmuje się wszystkimi sprawami przekazanymi samorządom terytorialnym i podejmuje rozstrzygnięcia we wszystkich sprawach lokalnych, z wyjątkiem tych, które z mocy prawa wskazują kogoś innego.

W skład rady wchodzą radni w liczbie:

• piętnastu w gminach do 20.000 mieszkańców,

• dwudziestu jeden w gminach do 50.000 mieszkańców,

• dwudziestu trzech w gminach do 100.000 mieszkańców,

• dwudziestu pięciu w gminach do 200.000 mieszkańców

• oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców, nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych.

Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radni składają ślubowanie.

Obowiązki radnego można by podzielić na dwie grupy:

1. wynikające z jego funkcji w radzie i jej organach oraz

2. jako swego rodzaju łącznika między wyborcami i ich organizacjami a radą.

Radny sam nie jest organem, ale jako członek organu kolegialnego ma określone uprawnienia i obowiązki. Przede wszystkim warunkiem funkcjonowania rady jako organu kolegialnego jest udział radnego w pracach rady. Rolę radnego w radzie wyznaczają ramy przepisów prawa, a przede wszystkim przepisy statutu gminy, szczególną rolę wyznaczają atmosfera i układy polityczne, możliwości, faktyczne działania rady itp.

Radny ma pełnić funkcję łącznika między wyborcami (społeczeństwem) a organami gminy. Ta jego funkcja wynika z faktu, że radny jest reprezentantem wyborców. Z tej racji ma utrzymywać stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami. Jako swoisty łącznik między radą a społecznością gminy ma wreszcie przyjmować postulaty mieszkańców gminy i działających tu organizacji oraz przedstawiać je radzie gminy i jej organom.

3. EKSPRETYZA

Według Słownika wyrazów obcych słowo ekspertyza <fr. expertise, łac. expertus = doświadczony> oznacza zbadanie i rozwiązanie przy pomocy biegłych jakiegoś zagadnienia wymagającego specjalnych wiadomości.

Celem ekspertyzy było zestawienie kandydatów na radnych i radnych wybranych w drodze głosowania mieszkańców gminy Olsztyn. Zestawienie to możliwe było dzięki analizie zebranych materiałów.

Przedmiotem badań było porównanie kandydatów i wybranych radnych pod względem ustalonych kryteriów. Do podstawowych kryteriów socjologicznych należą: płeć, wiek, miejsce zamieszkania. Zgodnie z ordynacją wyborczą do rad gmin, radnym może być osoba, która ma miejsce stałego zamieszkania na obszarze działania rady. Tak więc w tym wypadku analiza pod względem kryterium miejsca zamieszkania jest nieuzasadniona. Zdecydowana większość społeczeństwa kieruje się przy wyborze osób mających sprawować funkcje publiczne także przynależnością polityczną zgłoszonych kandydatów. Uzyskane poparcie społeczne jest wskaźnikiem, który informuje o poglądach społeczeństwa i chęci brania udziału w życiu publicznym miasta.

Podmiot badań stanowili kandydaci na radnych w liczbie 417 oraz wybrani spośród nich radni miasta Olsztyn w liczbie 25.

Badania przeprowadzone były na podstawie danych zebranych w ostatnim kwartale 2002 r. i ściśle wiązały się z dniem 27 października, kiedy to wybrano radnych do Rady Miasta Olsztyn.

Dla potrzeb ekspertyzy przyjęto następujące skróty poszczególnych list komitetów wyborczych:

• Lista nr 2 - Komitet Wyborczy Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej - KW SRP,

• Lista nr 3 - Koalicyjny Komitet Wyborczy Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy - KKW SLD - UP,

• Lista nr 8 - Komitet Wyborczy Liga Polskich Rodzin - KW LPR,

• Lista nr 9 - Komitet Wyborczy Unia Polityki Realnej - KW UPR,

• Lista nr 10 - Komitet Wyborczy Wyborców „Olsztyn - Nasz Dom” - KWW OND,

• Lista nr 11 - Komitet Wyborczy Platforma Obywatelska - KW PO,

• Lista nr 12 - Komitet Wyborczy Wyborców „Wspólnota 2002 - Olsztyn” - KWW WO,

• Lista nr 13 - Komitet Wyborczy Wyborców „Teraz Olsztyn” - KWW TO,

• Lista nr 14 - Komitet Wyborczy Wyborców Praworządność - KWW P,

• Lista nr 15 - Komitet Wyborczy Krajowej Partii Emerytów i Rencistów - KW KPEiR,

• Lista nr 16 - Komitet Wyborczy Wyborców „Mój Olsztyn” - KWW MO,

• Lista nr 17 - Komitet Wyborczy Wyborców „Warmia i Mazury - Nasz Dom” - KWW WiMND,

• Lista nr 18 - Komitet Wyborczy Wyborców Samorządów Osiedlowych - KWW SO.

1. Płeć

Tabela 1. Struktura kandydatów i radnych wybranych 27 października 2002 roku w gminie Olsztyn wg kryterium płci.

Kryterium płci	Kandydaci		Radni
		ilość osób	%	ilość osób	%
Mężczyzna	285	68,35	18	72,00
Kobieta	132	31,65	7	28,00
Razem	417	100,00	25	100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z obwieszczenia o zarejestrowanych listach kandydatów do Rady Miasta Olsztyn, 2002 r.

Rysunek 1. Struktura kandydatów na radnych startujących z poszczególnych list wyborczych wg kryterium płci.

Z tabeli 1. wynika, że mężczyźni stanowili ok. 2/3 osób kandydujących w tegorocznych wyborach samorządowych. Odpowiednio do tego w radzie miasta przypadło im ok. 70 % mandatów. W poprzedniej kadencji Rada Miasta Olsztyn liczyła 45 osób, w tym ok. 78 % stanowili mężczyźni (35 osób). Oznacza to, że mimo zmniejszenia liczby radnych kobiety umocniły swoją pozycję i nie rezygnują z zajmowania ważnych stanowisk. Mimo, że w administracji publicznej kobiety dominują, to w organach stanowiących są nadal w zdecydowanej mniejszości. Rysunek 1. pokazuje, że najmniej kandydatek zgłosił KW UPR, a jedyna lista, na której przewaga kobiet była widoczna to KWW MO. Pozostałe komitety wyborcze zdominowane były przez mężczyzn, czego powodem mogła być większa chęć ich udziału w życiu politycznym miasta.

2. Wiek

Tabela 2. Struktura kandydatów i radnych wybranych 27 października 2002 roku w gminie Olsztyn wg kryterium wieku.

Kryterium wieku	Kandydaci		Radni
		ilość osób	%	ilość osób	%
18 - 30	76	18,23	4	16
31 - 40	58	13,91	-	-
41 - 50	125	29,97	13	52
51 - 60	105	25,18	6	24
powyżej 60	53	12,71	2	8
Razem	417	100,00	25	100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z obwieszczenia o zarejestrowanych listach kandydatów do Rady Miasta Olsztyn, 2002 r.

Z tabeli 2. wynika, że najliczniejszą grupą wiekową wśród kandydatów były osoby znajdujące się w przedziale 41 - 50 lat. Stanowili oni ok. 30 % wszystkich kandydujących, a spośród nich w Radzie Miasta Olsztyn znalazło się aż 13 osób, czyli ponad połowa ustawowego składu rady. Dobrą informacją jest fakt, że w radzie znalazły się 4 osoby reprezentujące młode pokolenie. Oznacza to, że młodzież pragnie mieć swój udział w rozwoju miasta i coraz częściej dokonuje tego poprzez kandydaturę do władz miejskich. Najmniej liczną grupą były osoby w wieku 60 lat, a ich odsetek wśród kandydujących wyniósł jedynie 12,71 %. Spośród nich 2 osoby weszły w skład rady. Jedyna grupa wiekowa, nie mająca swoich przedstawicieli to osoby w wieku 31 - 40 lat. Obecnie w skład rady wchodzą prawie wszystkie grupy wiekowe, co będzie miało większy wpływ na sprawne i efektywne rozpatrywanie wniosków i podejmowanie decyzji.

3. Przynależność polityczna

Tabela 3. Struktura kandydatów i radnych wybranych 27 października 2002 roku w gminie Olsztyn wg kryterium przynależności politycznej.

Kryterium przynależności politycznej	Kandydaci		Radni
		ilość osób	%	ilość osób	%
KKW SLD - UP	46	11,03	13	52
KW LPR	34	8,15	5	20
KWW OND	50	11,99	3	12
KWW TO	50	11,99	2	8
KW PO	38	9,11	2	8
KWW SO	37	8,87	-	-
KWW WO	31	7,43	-	-
KWW P	30	7,19	-	-
KW KPEiR	24	5,76	-	-
KW SRP	23	5,52	-	-
KWW WiMND	22	5,28	-	-
KWW MO	19	4,56	-	-
KW UPR	13	3,12	-	-
Razem	417	100,00	25	100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z protokołu z wyborów do Rady Miasta Olsztyn z dnia 29 października 2002 r. wraz z załącznikami - zestawienia wyników głosowania w poszczególnych okręgach wyborczych.

W wyborach do Rady Miasta Olsztyn poszczególne listy kandydatów muszą spełniać dwa warunki:

• minimalna liczba kandydatów na liście to 5 osób,

• maksymalna liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotnej liczby mandatów w danym okręgu wyborczym.

Maksymalną liczbę kandydatów wystawiły w tegorocznych wyborach samorządowych tylko dwie listy wyborcze, które walczyły o mandaty we wszystkich okręgach wyborczych: lista nr 10 - KWW OND oraz lista nr 13 - KWW TO. Kandydaci z obu tych list stanowili łącznie ok. 24 % wszystkich kandydujących. Efektem tego było otrzymanie odpowiednio 3 i 2 mandatów do Rady Miasta Olsztyn. Najmniej kandydatów wystawił KW UPR (startował tylko w dwóch okręgach wyborczych) tj. 13 osób, czyli ok. 3 % kandydatów, czego skutkiem było niewielkie poparcie społeczeństwa i brak zdobytych mandatów. Interesujące jest to, że w sytuacji, gdy Polska jest coraz bliżej momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, społeczeństwo poparło ugrupowanie polityczne, będące temu przeciwne i przyznało mu aż 5 mandatów w Radzie Miasta. Wskazywać to może na obawy społeczeństwa przed utratą suwerenności i niejasną przyszłością w ramach zintegrowanej Europy.

1. Poparcie społeczne

Rysunek 2. Podział miasta Olsztyn na okręgi wyborcze ze względu na potrzebę przeprowadzenia wyborów samorządowych w dniu 27 października 2002 r.

Stosunek liczby mieszkańców Olsztyna do liczby mandatów w radzie określa normę przedstawicielstwa, czyli ile osób jest reprezentowanych przez jednego radnego. Odpowiednio do tego każdy okręg wyborczy, ze względu na liczbę mieszkańców, otrzymał następującą liczbę mandatów:

• okręg I - 5 mandatów,

• okręg II - 7 mandatów,

• okręg III - 7 mandatów,

• okręg IV - 6 mandatów.

Tabela 4. Zestawienie liczby uprawnionych i głosów oddanych dnia 27 października 2002 r. w poszczególnych okręgach wyborczych w Olsztynie.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z zestawienia wyników głosowania do Rady Miasta Olsztyn z dnia 29 października 2002 r. w poszczególnych okręgach wyborczych.

Spośród ok. 130 000 uprawnionych do głosowania w wyborach samorządowych udział wzięło 31,54 % wyborców, w tym tylko ok. 30 % głosów zostało uznanych za ważne. Ponad dwa tysiące osób oddało głos nieważny, z powodu niedostatecznej informacji na temat zasad głosowania. Głosy te stanowiły ok. 4 % sumy oddanych głosów. Na listy we wszystkich okręgach wyborczych oddano ogółem 38933 ważnych głosów. Wynika z tego, że minimalny próg 5 % ważnych głosów wynosi 1946,65.

Tabela 5. Liczba głosów ważnych oddanych dnia 27 października 2002 r. na poszczególne listy z uwzględnieniem okręgów wyborczych w Olsztynie.

* - czerwonym kolorem oznaczono listy wyborcze, które przekroczyły 5 %-wy próg ważnych głosów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z zestawienia wyników głosowania do Rady Miasta Olsztyn z dnia 29 października 2002 r. w poszczególnych okręgach wyborczych.

Największe poparcie społeczne (ok. 32,5 % sumy ważnych głosów) uzyskała lista nr 3 - KKW SLD-UP co wykazuje, że ok. 10 % uprawnionych do głosowania ma lewicowe poglądy polityczne. Najmniej popierana była lista nr 15 - KW KPEiR (ok. 0,8 % sumy ważnych głosów), na którą głos oddało ok. 0,23 % wyborców. Spośród zgłoszonych list wyborczych tylko 8 przekroczyło 5 %-wy próg ważnych głosów i uzyskało prawo uczestnictwa w podziale mandatów do Rady Miasta Olsztyn. Ostatecznie o mandat ubiegało się 5 komitetów wyborczych, które otrzymały najliczniejsze poparcie społeczne. Są to:

• KKW SLD-UP,

• KW LPR,

• KWW OND,

• KW PO,

• KWW TO.

PODSUMOWANIE

Podsumowując niniejszą pracę można stwierdzić, że rywalizacja o mandat radnego jest dość popularna. W tegorocznych wyborach samorządowych o jedno stanowisko radnego walczyło ponad trzech kandydatów, co być może nie jest wysokim wskaźnikiem, ale pokazuje, że wiele osób dąży do uzyskania statusu radnego, prawdopodobnie ze względu na stabilność zatrudnienia. Z analizy zebranych materiałów pod względem ustalonych kryteriów można wysnuć następujące wnioski:

• Wśród kandydatów, podobnie jak wśród obecnych radnych przewagę mają mężczyźni, których odsetek wyniósł ok. 70 %,

• Kobiety nadal stanowią mniejszość w organach decyzyjnych miasta, chociaż ich udział w radzie wzrósł o kilka punktów procentowych w stosunku do składu rady po wyborach samorządowych z 1998 r.,

• Najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku 41 - 50 lat, zarówno wśród kandydatów (ok. 30 %), jak i wybranych radnych (52 %),

• Przewagę w składzie Rady Miasta Olsztyn wywalczył Koalicyjny Komitet Wyborczy SLD-UP (52 %) głosami oddanymi przez ok. 10 % uprawnionych,

• Niewątpliwy sukces wyborczy odniósł Komitet Wyborczy LPR uzyskując 5 mandatów radnego, co wskazywać może na niechęć i obawy społeczności olsztyńskiej związane z Unią Europejską.

Jak wynika z analizy, mimo podobieństw wynikających z zamiaru pełnienia funkcji radnego, badana populacja jest bardzo zróżnicowana pod względem płci, wieku i przynależności politycznej.

Dla mieszkańców Olsztyna wybory samorządowe nie stanowiły ważnego wydarzenia, na co wskazuje ok. 30 %-wa frekwencja. Dla autorki badanie kandydatów i radnych pozwoliło w znacznym stopniu na określenie kim są ludzie będący głównymi uczestnikami procesów decyzyjnych w Olsztynie.

PIŚMIENNICTWO

I. Literatura podstawowa

1. KOZŁOWSKI A. J., CIBOROWSKA - KUBIAK M., NAWROLSKA I. 1996. Samorząd Terytorialny. Zarządzanie finansami lokalnymi. Wyższa Szkoła Biznesu w Pile, Piła.

2. LEOŃSKI Z. 2001. Samorząd terytorialny w RP. Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa.

3. MACKIEWICZ M., MALINOWSKA E., MISIĄG W., NIEDZIELSKI A., TOMALAK M. 2001. Finanse publiczne w Polsce 1989 - 2001. Studium transformacji. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa.

4. TOKARSKI J. (pod red.). 1980. Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa.

II. Akty prawne

• Konstytucja RP z 22 marca 1997 r.,

• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z 1990 r.).

• Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. Nr 95, poz. 602 z 1998r. z późniejszymi zmianami),

• Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. Nr 113, poz. 984 z 2002 r. z późniejszymi zmianami),

III. Źródła drukowane

• Obwieszczenie on zgłoszonych listach kandydatów w poszczególnych okręgach wyborczych.

• Protokół z wyborów do Rady Miasta Olsztyn wraz z załącznikami - zestawienia wyników do głosowania w poszczególnych okręgach wyborczych utworzonych dla wyboru Rady Miasta Olsztyn.

MACKIEWICZ M., MALINOWSKA E., MISIĄG W., NIEDZIELSKI A., TOMALAK M. 2001. Finanse publiczne w Polsce 1989 - 2001. Studium transformacji. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, s.92.

Konstytucja RP z 22 marca 1997 r.

MACKIEWICZ M., MALINOWSKA E., ... Op. cit. s.101.

Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. Nr 95, poz. 602 z 1998 r. z późniejszymi zmianami)

LEOŃSKI Z. 2001. Samorząd terytorialny w RP. Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa, s. 103.

Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta wprowadza zmiany w ustawach dotychczas obowiązujących i zastępuje wyraz „zarząd” wyrazami „wójt, burmistrz, prezydent miasta”

KOZŁOWSKI A. J., CIBOROWSKA - KUBIAK M., NAWROLSKA I. 1996. Samorząd Terytorialny. Zarządzanie finansami lokalnymi. Soft Vision Oficyna Wydawnicza, Szczecin, s. 33.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. nr 16, poz. 95 z 1990 r. z późniejszymi zmianami).

LEOŃSKI Z. 2001. Samorząd ...,Op. cit., s. 98.

LEOŃSKI Z. 2001. Samorząd ...,Op. cit., s. 99 - 100.

TOKARSKI J. (pod red.). 1980. Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa.

Ordynacja wyborcza do rad gmin...Op. cit. (art. 2., pkt 3.)

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Okręg	Liczba uprawnionych	Oddane głosy
				ważne	nieważne
I	26954	8883	368
II	37506	11190	758
III	36741	10803	544
IV	28709	8057	366
Suma	129910	38933	2036

Okręg	Liczba ważnych głosów oddanych na poszczególne listy
		KW SRP	KKW SLD-UP	KW LPR	KW UPR	KWW OND	KW PO	KWW WO	KWW TO	KWW P	KW KPEiR	KWW MO	KWW WiMND	KWW SO
I	541	2803	1272	-	834	816	430	603	649	81	-	45	809
II	738	3599	1545	-	1446	1198	351	978	589	107	111	83	445
III	740	4029	1760	240	839	964	244	847	492	87	121	116	324
IV	427	2209	723	245	1048	687	713	699	539	30	242	86	409
Suma*	2446	12640	5300	485	4167	3665	1738	3127	2269	305	474	330	1987

2

---