Zarządzanie zb. bibliot. W

GROMADZENIE ZBIORÓW

W1

W bibliotece ciągle dzieją się stałe, podobne rzeczy - nie zawsze działania te mają charakter kreatywny, choć może powinny. Bo gromadzenie i uzupełnianie zbiorów daje możliwość wykazania się inwencją twórczą. Jednakże należy zachować złoty środek między porządkiem a pedanterią.

Zasady gromadzenia i uzupełniania zbiorów. Determinanty - należy zwrócić uwagę na dobór dokumentów do biblioteki - czym bibliotekarze się kierują, wybierając książki do biblioteki. Konieczna jest do tego znajomość księgozbioru - przy pomocy metod statystycznych, bibliograficznych, metody ankietowe do badanie czytelnictwa. Bibliotekarstwo sięga po coraz to nowsze narzędzia techniczne - to swoisty znak czasu. Niezbędne jest korzystanie z baz wiedzy o dokumentach - takich jak bibliografie.

Zbiory są budowane - kolejne dokumenty są dokładane jak cegły, to musi być przemyślana konstrukcja. Odwrotnym procesem jest selekcja - czyli destrukcja, pozbywanie się dokumentów nieaktualnych - to działanie przemyślane i planowe.

Organizacja i uzupełnianie biblioteki szkoły wyższej. Chodzi tu o ewidencje szczegółowe czy finansowe. Czynność uzupełniania i gromadzenia można dzielić na wiele sposobów i przeprowadzać według wielu porządków. Biblioteka jest żywym organizmem. Zmienia się, dopasowuje do czasów, do czytelników, ich potrzeb. A w wielu bibliotekach nic się nie dzieje pod względem organizacji. Bibliotekarz, gromadzący i uzupełniający zbiory, posiada warsztat gromadzenia, bibliografie, Internet, aby pracować w sposób planowy z określonymi priorytetami.

Stan finansów jest także silnie związany z gromadzeniem i uzupełnianiem zbiorów.

Plan tematyczny gromadzenia zbiorów składa się z dwóch filarów:

1. Techniczna - czynności rutynowe, ewidencja, zamówienia, stemplowanie, nadawanie numerów akcesyjnych

2. Koncepcyjna - pozyskiwanie środków, porozumienia biblioteczne. Tu jest miejsce na pewną inwencję.

Problematyka prawna - aspekty pośrednio i bezpośrednio związane z gromadzeniem zbiorów.

Zasady gromadzenia i uzupełniania zbiorów według Ratajewskiego:

1. Zasada określonego profilu tematycznego i treściowego biblioteki. Biblioteki mają różny zakres - są uniwersalne (reprezentacja) i specjalistyczne (kompletność).

2. Pionowa i pozioma kompletność zbiorów. Pionowa kompletność dotyczy tematyki, powinniśmy iść w głąb w dany temat. Kompletność pozioma dotyczy formy - biblioteka gromadzi książki, czasopisma, starodruki, dzieła sztuki, itp. Nie ma większego sensu gromadzić cennego starodruku w małej szkolnej bibliotece zupełnie do tego nieprzystosowanej.

3. Trwałość i aktualność zbiorów - dokument musi być przechowywany w odpowiednich warunkach - takich jak wilgotność, temperatura, odpowiednie zabezpieczenia przed niebezpieczeństwami. Biblioteka jest tak długo aktualna, jak długo ma aktualny księgozbiór. Biblioteka ze starym księgozbiorem umiera. Zadaniem bibliotekarza jest zatem orientowanie się w nowych trendach różnych dziedzin.

4. Dostosowanie zbiorów do potrzeb i możliwości czytelnika. Inaczej wygląda biblioteka szkolna, inaczej naukowa

5. Zasada planowego gromadzenia zbiorów

6. Zasada zwiększenia łatwości dostępu i wykorzystania zbiorów. Zbiory powinny być maksymalnie dostępne do publicznego odbioru. Tu jest problem wielkich bibliotek - problem długiego oczekiwania na książkę.

7. Zasada dopuszczalnego zakresu udostępniania zbiorów. Co udostępniać z dokumentów, a co - nie. Chęć zabezpieczenia tego, co zostało, dla potomności. Z drugiej strony mamy globalną chęć udostępnienia informacji. Dobro jednostki a dobro ogółu.

Wyznaczniki gromadzenia i uzupełniania zbiorów. Co wpływa na wybory bibliotekarzy, gromadzących dokumenty do biblioteki:

DETERMINANTY OGÓLNE - Cechy wspólne dla ogółu biblioteki:

• Rodzaj i wielkość biblioteki

• Środowisko czytelnicze

• Warunki działania bibliotek

• Warunki przechowywania zbiorów

• Czynnik etyczny i polityczny

DETERMINANTY SZCZEGÓŁOWE:

Rodzaj i wielkość biblioteki

Typ księgozbioru w bibliotekach naukowych, Zakres dziedzin jest szeroki i wręcz całkowity. Zaliczymy tu biblioteki naukowe publiczne i specjalne. Wyznacznikiem gromadzenia jest chęć uzyskania kompletności w danej dziedzinie. Sieć bibliotek centralnych powstała z tego powodu, że kompletności nie można realizować wszędzie. Biblioteki naukowe dążą do kompletności na różny sposób - najłatwiej jest to w Bibliotece Narodowej z racji na egzemplarz obowiązkowy. Oblicza się czasem liczbę woluminów na jednego studenta.

Biblioteki publiczne gromadzą zbiory o ogólnym charakterze. Kompletność nie jest nawet wskazana. Zbiory zależą od typu aglomeracji, miejscowości. Nominalna struktura biblioteki publicznej to podział na literaturę beletrystyczną, dzieci i młodzieży oraz literaturę niebeletrystyczną. Sztywne proporcje wzorcowe były przestrzegane właściwie do końca PRL-u. W latach '90 obserwujemy inny rozkład proporcji - przesunięcie nacisku z literatury beletrystycznej na niebeletrystyczna ze względu na rozwój szkolnictwa wyższego. Zamyka się wiele oddziałów dla dzieci i młodzieży, gdyż popyt na taką literaturę także spada. Mimo to powstają nowe biblioteki. Drugim kierunkiem jest spojrzenie na badania czytelnicze - opracowane liczbę nowości - 18 woluminów na 100 mieszkańców na rok. Opublikowano standard 25/100 (IFLA). To nie są wygórowane liczby. Na początku lat '90 nie przekraczano często 4/100.

W bibliotekach szkolnych nie ma wskaźników liczby woluminów na ucznia. Wydano w latach '80 rozporządzenie, określające liczbę woluminów na ucznia z proporcją 80% księgozbioru szkolnego, 20% pozostałego. Ilość egzemplarzy: 1 egzemplarz lektury obowiązkowej na 2-3 uczniów; uzupełniającej: 1 na 5-10. Określono też proporcje gromadzenia.

W2 - czynniki wpływające na gromadzenie książek

Czynniki doboru książek do biblioteki / czynniki wpływające na gromadzenie książek:

Jednym z głównych czynników wpływających na dobór nowego księgozbioru jest środowisko czytelnicze. Biblioteka uczestniczy w tym środowisku i siłą rzeczy musi z tym środowiskiem współdziałać. Każda biblioteka powinna dysponować wiedzą o tym środowisku. Środowiskiem biblioteki publicznej jest lokalna ludność miejska, w bibliotece szkolnej są uczniowie, w archiwum - archiwiści. W każdym środowisku można zobaczyć pewne cechy społeczno-demograficzne. To jedno z ważniejszych zadań biblioteki. Interesują nas te cechy, które mogą mieć odbicie w tych wyborach nowych nabytków biblioteki. Bibliotekarze muszą interesować się wykształceniem czytelników, ich pochodzeniem, itp. Wzrost liczby absolwentów nie idzie w parze z wykształceniem - łatwiej jest o wykształcenie wyższe. Następuje zanik pewnych nawyków czytelniczych (no jasne... od starożytności mówią, że czyta się coraz mniej ;).

Zawód. Zawód związany jest z zasady zainteresowaniami, poświęca się mu wiele czasu.

Pochodzenie społeczne. Starsze pochodzenia wpajają kulturę.

Wiek to kryterium dodatkowe - podział na dzieci i młodzież jest nieostry. W każdym razie obserwować tu można zmiany wzorców, autorytetów, przekładające się na wzorce czytelnicze. Uniformizacja, mody czytelnicze, książki na topie. W każdym razie jest to istotne kryterium - zaraz obok płci. Mimo zacierania różnic, potrzeby czytelnicze są zauważalnie różne.

Narodowość. Zwłaszcza w środowiskach zróżnicowanych czynniki te są ważne. Nawet w środowiskach jednolitych. Ciągłość historyczno-kulturową przenosić można między innymi za pomocą książki. Mniejszości narodowe mają swoje biblioteki - biblioteka i książka jest ich elementem podtrzymywania kultury.

Wyznanie. Literatura związana z różnymi wyznaniami powinna znaleźć się księgozbiorze - zwłaszcza biblioteki publicznej z uwzględnieniem potrzeb czytelników i ich zróżnicowania.

Warunki działania bibliotek

Prawo wpływa także na gromadzenie zbiorów. Mowa tu o aktach prawnych, zarządzeń, rozporządzeń, które mają wpływ na gromadzenie zbiorów. Mowa tu o prawie około bibliotecznym. Są to ustawy o prawie autorskim, karta nauczyciela, zamówienia publiczne...

Stan finansowy - patrzeć na ten problem można pod kątem limitów finansowych, jakim podlegają biblioteki: ile pieniędzy idzie na biblioteki. Patrzeć można na wskaźniki biblioteczne: jak wskaźniki finansowania. Niedostatek pieniędzy hamuje rozwój czytelnictwa.

Stan krajowej produkcji wydawniczej nie ma bezpośredniego przełożenia na gromadzenie. Maleje liczba nakładów, rośnie liczba tytułów (dla mnie jest to indywidualizacja i specjalizacja). Rzutuje to na dobór książek - im mniejszy nakład tym mniejsza możliwość zakupienia tytułu osobiście.

Limity płacowe mają wpływ bardzo pośredni. Trudno udowodnić ten wpływ. Ma to związek z wielkością księgozbioru. Możemy dzielić nowe nabytki na jednego czytelnika, na bibliotekarza.

Magazynowanie, przestrzeń magazynowa. Zbiory biblioteczne muszą być odpowiednio przechowywanie. Standardowy problem to przestrzeń między regałami, która dla idei magazynu jest zmarnowana. Trzeba tu także mówić o obciążalności regałów i stropów. Mówi się o układzie rzeczowym, układzie rzeczowym z wolnym dostępem do półek (wtedy mamy aż 50-100% strat miejsca). Muszą być odpowiednie odległości między regałami, zachować należy ciągi komunikacyjne. Ważna jest też wysokość magazynów (zwykle 210-220cm).

Warunki przechowywania. Dla przechowywania książek trzeba zachować odpowiednią temperaturę, wilgotność z uwzględnieniem rodzaju przechowywanych zbiorów. Termometr i higrometr jako ważne urządzenia pomiaru warunków przechowywania. Książki to 14-18°C, 50-60% wilgotności. Lecz dla mikrofilmów należy już utrzymywać 10-16°C. Nasłonecznienie jest zwykle niepożądane.

Etyka i polityka gromadzenia zbiorów. Bibliotekarz nie powinien kierować się swoją moralnością, religią i ideologią. Poglądy bibliotekarza nie powinny mieć wpływu na dobór dokumentów do biblioteki. Rzeczywistość jednak nie jest taka piękna, choć ze standardowej perspektywy użytkownika tego nie widać. Pewne wzorce idą z góry, biblioteka dba (choć nie powinna) o poprawność polityczną, nie opiera się państwowym ideologiom (bo po części jest to narzędzie władzy). Co jest moralne, co jest niemoralne w doborze księgozbioru. Bibliotekarz jest między młotem a kowadłem - z jednej strony misje, zadania, posłannictwo, idee, a z drugiej strony żądania, oczekiwania tak czytelników, jak i organów wyższych.

Czynniki szczegółowe gromadzenia zbiorów:

• Dział wiedzy

• Przestrzeń

• Język

• Wartość bibliograficzna

• Wartość źródłowa

• Ujęcie przedmiotu

• Aktualność

• Proweniencja

• Kryteria materialne

• Popyt

W3 - czynniki szczegółowe gromadzenia zbiorów

Dział wiedzy

W każdej bibliotece wyznacznik ten decyduje o gromadzeniu. Należy ustalić proporcje i fizyczną wielkość działów, a także wartość finansową, przeznaczaną na nowe dokumenty. Czym innym będzie rozpatrywanie tych aspektów w bibliotece specjalistycznej, czym innym w bibliotece ogólnej. W bibliotece specjalistycznej środkiem ciężkości będzie dziedzina, którą się zajmuje, nie powinna w zasadzie gromadzić dzieł z innych dziedzin (czasem można, gdy nie ma ogólnej biblioteki). Ważną kwestią jest uwzględnianie działów pogranicznych - dzieł multidyscyplinarnych. Biblioteka medyczna gromadzi dzieła medyczne, ale interesuje się także etyką. Potrzeba w miarę precyzyjnie określić dziedziny interdyscyplinarne.

Przestrzeń

Przestrzeń łączy się z językiem - przestrzeń taka jak państwo, powiat, region. Patrzymy na ten czynnik podmiotowo - mamy na myśli piśmiennictwo z danego terytorium, oraz przedmiotowo - ta, która mówi o regionie. Do takiego upowszechniania oświaty pokołowana jest biblioteka publiczna, także szkolna, pedagogiczna, fachowa. Im bliższy dokument danemu obszarowi, tym więcej wart pod kątem przestrzeni.

Język

Spojrzeć można na niego podmiotowo - język środowiska czytelniczego. Przedmiotowo - to języki jako dziedziny wiedz. W bibliotekach publicznych i szkolnych przez pryzmat popularności i użyteczności musi być język ojczysty/państwa/większości narodowej na danym terytorium. Może to być najbardziej popularny język obcy - jak dziś angielski. Tam, gdzie mniejszość narodowa ma zwarty charakter, tam jest potrzeba dokumentów o języku i języka.

Drugi problem to, czy gromadzić oryginały, czy tłumaczenia. Jest to problem dużych bibliotek naukowych - poszukuje się literatury w wydaniach oryginalnych

Wartość bibliograficzna

Jest to czynnik pomocniczy - jest to spojrzenie na literaturę pod kątem aparatu informacyjnego jako swoistych bonusów do dokumentów - indeksy, załączniki, bibliografie. Obecność takich elementów dokumentów podnosi ich wartość.

Wartość źródłowa

Źródła - dokumenty, które mogą stanowić podstawę do badań - autobiografie, źródła archiwalne. Do drukowanych źródeł zaliczymy klasykę, sprawozdania, protokoły, zestawienia statystyczne, książka telefoniczna.

Gromadząc źródła powinniśmy badać autentyczność dokumentu - pierwodruki, reprinty, podpisy autora. Patrzeć trzeba na to, czy wydanie jest krytyczne (np. Ze wstępem), czy nie.

Ujęcie przedmiotu

To inaczej gromadzenie dokumentów z jakiegoś przedmiotu, na jakiś temat. Odpowiedzieć trzeba sobie na pytanie, jaka ma być głębokość odpowiedzi na to pytanie - uwzględnić tu trzeba wiek odbiorcy. Jeśli mamy zgromadzić dokumenty na temat starożytnej Grecji, to inaczej zrobimy to w bibliotece szkolnej, inaczej w naukowej, z której korzystają studenci naukowcy.

Aktualność

Jest brana pod uwagę wszędzie - w każdym typie biblioteki. Biblioteka nie może być archiwum. Nie zawsze to, co starsze, jest gorsze od czegoś nowszego. Nauki humanistyczne i sztuki piękne nie mają granic wieku. W literaturze pięknej aktualność może być ciągłą od tysięcy lat. W naukach stosowanych, ścisłych, medycznych, prawnych aktualność jest już bardzo istotna.

Aktualność ma często swoją cenę - wiąże się z wydatkami

Proweniencja

Czyli pochodzenie dokumentów. Czy wydawcą jest wydawnictwo naukowe, czy początkujące? Wydawnictwo naukowe z tradycjami niby mają często lepiej przygotowane dokumenty. Beletrystyka wydawana przez nowe oficyny ma często jeszcze błędy.

Cechy zewnętrzne dokumentu / kryteria materialne

Czyli rozmiar, posażenie, forma zewnętrzna, cena. Mówiąc o rozmiarze wracamy do wielkości dokumentów. Objętość wskazuje na przeznaczenie. To nie tylko liczba stron, ale dopowiedzenia (jak „W zarysie“, „Rys“).

Forma medialna

Czynnik ten nabrał znaczenia w ostatnich latach. Pojawiały się zestawy w postaci wydawnictwa zwartego. Niektórzy wydawcy.

Cena jest zasadniczym czynnikiem gromadzenia. Trzeba mówić o tym, czy cena jest uzasadniona w działalności biblioteki. Decyduje tu np. Trwałość - grubość oprawy, sposób szycia.

Popyt

Wg Randerata „Książki dla czytelnika“ - zbiór 5 praw, wyświechtanych dziś i wyidealizowanych za bardzo. Biblioteki służą czytelnikom i życzenia publiczności powinny być jednym z najważniejszych kryteriów doboru. Życzenia można oddzielić na:

• Milcząca większość - zadaniem bibliotekarzy jest wydobycie życzeń większości - badania czytelnictwa, podsuwanie karteczek, ankiet, dialogu z czytelnikiem, poprzez Internet: np. Księga życzeń. Trzeba mieć świadomość, jaką rolę ma czynnik gromadzenia.

• Krzycząca mniejszość - zainteresowani i aktywni czytelnicy. Szybko mówią o swoich potrzebach - jakie tematy, gatunki, działy są pożądane.

Źródła doboru zbiorów bibliotecznych, źródła informacji zbiorów bibliotecznych

Są to źródła pomocne bibliotekarzowi w doborze i scharakteryzowaniu dokumentów.

Przed jakim wyborem stoi bibliotekarz?

• Typ źródła informacji - ze względu na typ informacji, wydawnictwa zwarte i ciągłe

• Zakres opisu bibliograficznego - opis bibliograficzny jest jednym z powodów. To jedna z podstaw nabycia dokumentów.

• Miejsce publikacji informacji

• Ujęcie informacji

• Czas ukazania się informacji

• Sposób dotarcia do dokumentu

Rozróżniamy dwa typy źródeł:

• Informacje bibliograficzne

• Źródła adnotowane - wyposażone w dodatkową informacje o dokumencie (np. Charakterystyka słów kluczowych, krótka recenzja, streszczenie)

Miejsce opublikowania informacji:

• Prasowe,

• Radiowe

• Telewizyjne

• Wydawnicze

• Księgarnie

• Internetowe

Są to źródła komplementarne względem siebie. Źródła wydawnicze są w sumie najbardziej wiarygodne, choć to nie zawsze jest prawda. Pozostałe źródła informacji mają charakter pochodny. Są przetwarzane przez instytucje, są syntetyzowane, tworzy się na ich podstawie katalogi itd. Są wydawnictwa mające jedyną funkcje informowania o nowościach. Radio i telewizja; maleje tu znaczenie informowania o nowościach wydawniczych. Maleje znaczenie księgarń. Rośnie rola Internetu o nowościach. To jednak nie może być jedyne źródło informacji.

Ujęcie informacji

Czyli jak informacja jest przedstawiona. Jeżeli są tu informacje wzbogacone o recenzje, Są to najczęściej kryteria dodatkowe. Np. Czas jest czynnikiem doboru: rozróżniamy:

• Prospektywne - przewidujące

• bieżące

• Retrospektywne - rejestracja dokumentów już znajdujących się na rynku

Sposób dotarcia do dokumentu przez bibliotekarza

• Bezpośredni - sięgamy po sam dokument - w księgarni, na targach książki, na kiermaszu

• Czytelnik - czytelnik wpływa na bibliotekarza, aby sprowadził książkę

• Karta książki - choćby analiza dokumentu przez katalog komputerowy.

Źródła doboru informacji o wydawnictwach zwartych:

• Źródła rejestracyjne (np. Przewodnik bibliograficzny)

• Źródła rekomendacyjne (spisy wydawnictw zalecanych przez MEN, spisy lektur szkolnych)

• Źródła krytyczne (informacja bibliograficzna wzbogacona o recenzje, streszczenia itp.)

• Źródła reklamowe (prospekt, katalog, biuletyn wydawniczy)

• Źródło prospektywne - zapowiedzi wydawnicze, plany wydawnictw, subskrypcje

• Źródła bieżące - foldery, bibliografie

• Źródła retrospektywne (np. Informacja o nowościach wydawniczych - Notes wydawniczy, Megalon, Nowe książki, dodatki do ogólnopolskich dzienników)

• Informacja antykwaryczna (katalogi, cenniki)

• Targi książki: Do 1989 roku wydarzeniem spektakularnym były Międzynarodowe Targi w Warszawie. W tej chwili organizowane są Krajowe Targi Książki (wiosna, jesień); Targi książki historycznej w Warszawie; Targi książki katolickiej; Targi książki edukacyjnej / szkolnej; Targi książki akademickiej Ateny.

• Cenniki, katalogi prasy, biuletyny. Do takich źródeł zaglądają księgarze. Zmieniają się dostawcy książek - pojawiła się konkurencja. Każdy pośrednik jest potencjalnym źródłem. Twórca jest jednocześnie źródłem informacji o wydawnictwach. Ważniejszym od reklam podział dystrybutorów polskich i niepolskich. Firma ArsPolona. Biblioteka z odbiorcami jest celem dla dystrybutora,

• Coraz więcej bibliotek zamawia elektroniczne wersje dzienników, czasopism. Epsco. Biblioteki szukają korzystnego dystrybutora - zgodnie z prawem o zamówieniach publicznych. Liczy się także aktualność.

W4 - źródła doboru informacji - c.d.; metody badawcze w odniesieniu do zbiorów bibliotecznych

Źródłem infomracji prospektywnej są cenniki, ulotki, etc. Źródła bieżące ukazuje Biblioteka Narodowa wydawnictwa ciągłych - ze względu na egzemplarz obowiązkowy, przez co kompletność jak nierealna.

Trzecia grupa źródeł doboru wydawnictw ciągłych to źródła retrospektywne:

• Źródła prasy - np. Polski Katalog Prasy. Są również katalogi z danycch regionów. Choć np. Wydawnictwo opolskiego katalogu prasy nie rejestruje wszystkich dostępnych czasopism, a tylko ich część. Tak zwykle bywa z takimi źródłami - trzeba być zawziętym bibliotekarzem, aby wszystko odszukać (np. Gazetki parafialne).

• International Publishing Service z.o.o.

Źródła informacji o dokumentach nieksiążkowych:

• Katalogi, wydawane przez producentów i dystrybutorów - dla filmów, dokumentów dźwiękowych

• Starodruki: cenniki antykwariuszy i domów aukcyjnych

• Druki nutowe: dwa strumienie:

• Prospektywne i bieżące informacje od wydawców

• Bieżąca informacja Przewodnika Bibliograficznego.

Źródła doboru dokumentów normalizacyjnych:

• Katalogi polskich norm, resortowych, branżowych

• Wydawnictwo „Normalizacja“.

• Centralny Ośrodek Informacji normalizacyjnej i meteorologicznej

• Polski Komitet Organizacji Miar - zatwierdza normy, standardy, normy użytkowe. Zajmuje się dystrybucją norm zagranicznych.

Źródła doboru dokumentów patentowych:

• Krajowe magazyny

• Informatory BCD, publikujące informacje o patentach w kilku krajach

Są również źródła mówiące o wszystkich dokumentach. Kryteria doboru źródeł:

• Aktualność - nieaktualności nawet nie ma co zbierać. A źródła te szybko się dezaktualizują

• Ujęcie - konkretność informacji

• Wiarygodność - związana z proweniencją dokumentów

• Typ dokumentów dopasowany do typu biblioteki

• Bibliotekarze preferują informacje wraz z ceną dokumentu

Biblioteka śledzi rynek wydawniczy, informacje z radia, telewizji, gromadzi katalogi i biuletyny.

Wyszukiwanie danych. Brak kryteriów wyszukiwawczych spowalnia /wyszukiwanie w internetowych bzach danych.

METODY BADAŃ ZASOBÓW BIBLIOTECZNYCH

Metody badań to działania biblioteki optymalizujące politykę gromadzenia zbiorów. Jakie są potrzeby biblioteki i jej czytelników? Kto to ma badać, kogo i jakimi metodami? Co nas interesuje w zasobach bibliotecznych? Jak na zbiory wpływają środki finansowe?

Trzeba badać środki finansowe, zasoby biblioteki, środowisko, korzystające z tej biblioteki. Badać powinni bibliotekarze z doświadczeniem, z aparatem metodologicznym, zajmujący się gromadzeniem zbiorów. Muszą umieć korzystać z narzędzi do swoich badań

Badania potrzeb w bibliotece przeprowadza się stale oraz falowo różnymi metodami. Metody badawcze:

• Statystyczne - to główne metody, dające gotowe rezultaty, proporcje...

• Bibliograficzna - zwraca uwagę na różne kryteria formalno-wydawnicze

• Analityczne - metody te odnoszą się do samego środowiska czytelniczego - bada upodobania i preferencje.

• Metody pedagogiczne:

• Obserwacja prowadzona jest stale.

• Ankieta

• Wywiad

Jednostki ewidencyjne - jednostki pomiaru zbiorów bibliotecznych i zjawisk jej dotyczących. Są różne jednostki pomiaru dla różnych typów dokumentów. Np. Wolumin, tytuł (dla czasopism nieoprawnych), album, mapa, atlas, plan, film, płyta, globus, norma, opis patentowy, obraz. Jednostek tych nie powinno się dodawać, choć na zachodzie dodaje się wszystkie globusy do patentów do woluminów i wynik podaje się w jednostkach bibliotecznych. Podobnie trochę podaje się w godzinach czas używania biblioteki przez czytelników.

W5 - metody badawcze, stosowane do zasobów bibliotecznych

Metody te służą do rozpoznania zasobów. Stwierdzenia o zasobach muszą być naukowe, precyzyjne, temu służą metody statystyczne. Przedmiotem badań mogą być także środki finansowe, które powinny być w dyspozycji przy organizacji i uzupełnianiu księgozbioru. Zastosowanie odpowiednich metod determinowany jest przedmiotem badań.

Badamy różne typy dokumentów, zasoby biblioteczne, sprzęt, wyposażenie oraz zasoby finansowe (zwykle około: 60% osobowe, 15% media, 25% na nowe nabytki). Przy statystyce mamy cały szereg jednostek - takie jak typy dokumentów (mikrofilm, album, przeźrocze, fotografia), jak i ogólnych (wolumin). Nie ma sensu dodawania do siebie różnych jednostek - woluminów i globusów. Jednostki to także: 1 bibliotekarz, 1 czytelnik; sprzętowo: 1 komputer itd.

Metody do rozpoznania zbiorów bibliotecznych:

Metoda statystyczna - służy do wartości globalnych i do wartości cząstkowych. Przy pomocy tych metod obliczamy współczynniki i wskaźniki (wyrażone w procentach).. Przedmiotem tych metod mogą być dokumenty pierwotne, jak i wtórne. Rzecz jasna lepiej opierać się na pierwotnych.

W wyniku tych badań dostajemy wyniki, odnoszące się do całości zbiorów. Wartości globalne mogą odnosić się do partii, działu, zbiorowości. Część w całości - jak część ma się do całości - dotyczą każdego typu dokumentu. Średnia może służyć do określenia wskaźników takich jak średnia wpływu książek w ciągu roku - pokazuje jaka jest dynamika gromadzenia zbiorów w bibliotece.

Wskaźniki mamy bezwzględne i względne (przez porównanie ze sobą dwóch różnych zależności, pozostających w związku ze sobą). Wskaźniki względne:

• Wskaźnik zasobności zbioru - iloraz liczby książek na jednego mieszkańca, jednego studenta/ucznia. Właściwie niczego więcej się z tego nie dowiadujemy.

• Wskaźnik aktywności księgozbioru - iloraz ilości wypożyczeń przez ilość książek w bibliotece. Jest to wskaźnik obrotu książki.

• Wskaźnik zasięgu czytelnictwa - ilość wypożyczeń do ilości mieszkańców.

Metoda bibliograficzna - najczęściej dotyczy książek, ale również wszelkich dokumentów. Jakie konkretne dokumenty potrzebne są w bibliotece? Jakie są odchylenia ilościowe w działach (czego jest za dużo, czego za mało)? Do tej metody stosuje się bibliografie. Całość lub część działu porównuje się bibliografię z bibliografią w takiej samej dziedzinie. Albo porównujemy z katalogiem, albo z księgozbiorem (który jest w ruchu...). Ta metoda może badać tylko zawartość biblioteki.

Metoda analityczna - przedmiotem jej są czytelnicy/użytkownicy biblioteki i dokumentacja, powstała w trakcie działania biblioteki. Stawia 2 cele:

• Ustalenie częstotliwości wypożyczania danych książek

• Ustalenie częstości niezrealizowanych życzeń użytkownika.

Każda z tych metod ma określoną technikę. Np. Ustalamy przedziały. Oddzielnie analizujemy ilość i rodzaje odmów. To badanie przyczynia się do badania ruchliwości dzieł oraz mówi o stopniu czytelniczym. Różne badania muszą mieć odpowiednie techniki, sposoby, zespoły. Przy użyciu odpowiednich programów badania te są generowane stosunkowo szybko - jak np. Badanie jakości bibliotecznych.

Metoda badania wydawnictw ciągłych - celem tej metody jest określenie podstawowych czasopism dla danej dziedziny. Ile egzemplarzy danego tytułu? Czy gromadzić dany tytuł w wersji papierowej i elektronicznie, czy tylko w elektronicznej. Metodę tą można przedstawić w 2 wariantach:

• Rejestracja artykułów, włączonych do bazy

• Odpowiedni dobór słów kluczowych (deskryptorów), dobrze opisujących czasopismo.

Po zestawieniu tego z zawartością biblioteki pozwala porównać bibliotekę z ogółem

Coraz więcej bibliotek kupuje dokumenty elektroniczne

Środowisko czytelnicze też jest przedmiotem badań. Jakimi metodami je badać?

• Metodą statystyczną (średnie, wskaźniki struktury, liczba czytelników na rok/dzień, liczba wg wieku, zawodu, płci) - nie wiemy jednak jakie są preferencje czytelnicze w obrębie grup.

• Metody pedagogiczne służą do odkrywania preferencji czytelniczej

• Możemy badać środowisko czytelnicze pod kątem ekonomicznym - wielkość wydatków na jednego mieszkańca/ucznia.

Badania statystyczne nad czytelnictwem służą temu, by zwiększyć ilość egzemplarzy poczytnych, uzupełniać działy księgozbiorów, selekcjonować literaturę zbędną itp.

W6 - plan i wytyczne polityki gromadzenia zbiorów

Słowo „Polityka“ jest używana w różnych kontekstach. W większych bibliotekach jest nawet rzecznik prasowy - którego zadaniem jest filtrowanie przepływających informacji. Można mówić o polityce gromadzenia, przechowywania zbiorów. Rozpatrywać je można w różnych perspektywach, ale im plan jest odleglejszy w czasie, tym musi być on ogólniejszy. Nie można powiedzieć, co się zdarzy za 20 lat. Dyrektor nie jest w stanie przewidzieć jakiś nagłych zwrotów (jak na przykład nagłe cięcia budżetowe).

Planowanie jest powszechne i wręcz obowiązkowe dla wszelkich organizacji (ba! Wręcz całe państwa planują, na przykład taki PRL).

Plan tematyczny gromadzenia zbiorów. Są różne metody planowania.

• Jedną z metod jest metoda proporcji stałej. Bierzemy sobie jakąś dziedzinę i jeśli wzrasta liczba nabytków o 10%, to zakłada się, że wzrastają o 10% udostępnienia w tej dziedzinie.

• Metoda finansowa polega na określeniu struktury dochodów i wydatków biblioteki.

Możemy planować gromadzenie, zatrudnienie, usługi, godziny otwarcia, komputeryzację. Jeżeli to robimy, musimy to robić z sensem, w sposób przemyślany i poparty znajomością rzeczy. Kto może planować? Każdy.

Zadania biblioteki określone są w statutach. Planowanie musi uwzględniać czytelnika - jego potrzeby. Są to czynniki determinujące typy wydawnictw, tematykę, rodzaj materiałów itd. To są elementy planu gromadzenia i uzupełniania zbiorów. Elementem planu mogą być rodzaje/typy dokumentów i liczba egzemplarzy (musimy wiedzieć, ilu jest czytelników czy potencjalnych czytelników danego działu). Możemy zbudować plan tematyczny zbioru.

5 części planowania:

• Budżet - jest to pewien punkt odniesienia w planowaniu - wysokość przewidywanych nakładów na gromadzenie zbiorów. W określaniu zakupów pomoże znajomość wskaźników: a) przeciętna cena woluminu (Rynek książki)

• Przewidywana liczba zakupu woluminów w roku lub w miesiącu, Przewidywana liczba czytelników. Jeśli w danym roku liczba czytelników wzrosła o 10%

• Wielkości nabytków i form gromadzenia. Wymiana, kupno, dary, prenumerata itd. Można określać tabele rodzajów zbiorów, podziałów i planowanych inwestycji.

• Klasyfikacja dziedzinowa, tematyka gromadzenia. Czyli planowanie zakupów bibliotecznych z podziałem na działy - beletrystyki tyle procent, literatury fachowej tyle, a Literatury naukowej 2 razy więcej. Tabele możemy łączyć w większe całości

Wytyczne. Wytyczne w zasadzie nie istnieją. Mimo, że się nie tworzy takiego dokumentu, biblioteka musi podejmować działania o charakterze projektującym. Takie reguły występują w Ameryce, nie u nas. Co musimy wiedzieć, chcąc opracować wytyczne? Różne. Wielkość biblioteki, środowisko czytelnicze, zasoby biblioteczne, pochodzenie, praktykę pochodzenia, możliwości bibliotek, stan posiadania bibliotek w okolicy. Jakie są mody czytelnicze?

Co powinno się znaleźć w wytycznych?

• Zasady ogólne gromadzenia i uzupełniania zbiorów - reguły, będące dyspozycjami kierunkowymi (mającymi określić, co ma w ogóle gromadzić biblioteka - np. Jakie typy dokumentów, jaki typ literatury, jakie działy wiedzy,

• Określenie źródeł wpływu (np. Biblioteka nabywa dokumenty głównie w drodze zakupy)

• Określenie zasięgu językowego i terytorialnego (np. Biblioteka gromadzi dokumenty tylko w języku polskim. Tu też np. czy interesuje się regionem, regionaliami)

• Ilość i dokładniejsze źródło kupowanych egzemplarzy (np. Biblioteka nabywa dokumenty w jednym egzemplarzu w hurtowniach udzielających korzystnych rabatów)

• Zasady i kryteria szczegółowego gromadzenia zbiorów. Zasady te dzielą się na kilka ogólnych zasad, które kolejno są uszczegóławiane. Gromadzenie wydawnictw zwartych ulega rozbiciu na poszczególne typy dokumentów, które to z kolei się dzielą na kolejne dziedziny i poddziedziny wiedzy. Jakie kryteria są uwzględniane:

• Językowe

• Chronologiczne

• Formy wydawniczej

• Kompletności

• Miejsca zakupu/dostawcy

• Wartość estetyczna

• Wartość edytorska (głównie przy wydawnictwach informacyjnych

• Psychologiczno-rozwojowe

Biblioteka nie gromadzi np. Wydawnictw ciągłych w językach obcych - także takie ograniczenia i negacje to te zasady i negacje, podaje więc nie tylko to co biblioteka zbiera

Doświadczenia amerykańskie - E. Grala: Czy warto stosować amerykańskie podpowiedzi? Amerykanie stosują kilka poziomów wytycznych prowadzenia zbiorów (zwanych też profilami) - 5 poziomów wytycznych:

0. Informacje o książkach, których nie gromadzi biblioteka

1. Poziom minimalny, czyli obszar brzegowy

2. Poziom bazowy - zasadnicze dzieła, najważniejsze czasopisma

3. Poziom badawczy - literatura naukowa, czasopisma, źródła oryginalne

4. Specjalne obszary gromadzenia

5. Poziom studyjny - informacje o podręcznikach, czasopismach

Myślenie życzeniowe: profil nie ma być życzeniem, profil ma być czymś, co biblioteka ma zrealizować.

W7 - Gromadzenie różnych typów dokumentów w różnych typach bibliotek

Dokumenty prawne

Teksty prawne, kodeksy, normy przepisy BHP, Ppoż, teksty polityczne powinny być gromadzone przez biblioteki wszystkich typów. Normy i patenty powinny być domeną bibliotek fachowych.

Dzieła naukowe

To podręczniki, monografie, zarysy, przyczynki, dzieła popularno-naukowe - dokumenty, które relacjują, przedstawiają wyniki badań wiedzy ludzkiej, często opatrzone aparatem bibliograficznym - indeksami, bibliografiami itd. Publikacje naukowe występują w bibliotekach naukowych. Dzieła naukowe gromadzone powinny być głównie z tej dziedziny, w której specjalizuje się biblioteka. Nad literaturą naukową dominuje czasem literatura popularno-naukowa - proporcje powinny być dostosowane do potrzeb informacyjnych bibliotek. Biblioteka pedagogiczna jest tu rodzajem biblioteki fachowej, obsługującej nauczycieli jako czytelników.

Wydawnictwa informacyjne

To grupa dokumentów obecnych w każdej bibliotece - bibliografie, słowniki, encyklopedie, informatory, przewodniki, poradniki, także jako multimedia. Gromadząc wydawnictwa informacyjne musimy pamiętać, że są t dokumenty wymagające stałych uzupełnień, szybko się dezaktualizują. W bibliotece fachowej będziemy gromadzić najważniejsze wydawnictwa ogólne, oraz wydawnictwa informacyjne związane z daną dziedziną.

Literatura piękna

Gromadzi się ją w bibliotekach publicznych (to jedno z jej głównych założeń). To także jeden z podstawowych segmentów biblioteki szkolnej - choć oczywiście w wyborze. W bibliotekach naukowych literatura piękna będzie o charakterze ogólnym - bez względu na język. W bibliotekach fachowych (poza pedagogicznymi) zwykle nie gromadzi się literatury pięknej. Takie zbiory często odzwierciedlają ogólne wykształcenie podstawowe. Poza tym i inżynier czyta beletrystykę dla rozrywki, tak samo może wykazywać przecież zainteresowanie sztukami pięknymi.

Wydawnictwa ciągłe

Biblioteki naukowe - czasopisma i gazety ogólne zwykle rzadziej są tu gromadzone. Częściej czasopisma odpowiednie dla określonej dziedziny. Wydawnictwa ciągłe specjalne są jak najbardziej na miejscu w bibliotekach naukowych, specjalistycznych. Prasa powinna odpowiadać zapotrzebowaniu społeczeństwa. W bibliotekach regionalnych będą gromadzone czasopisma regionalne (regionalia)

Dokumenty życia społecznego - materiały biblioteczne o wartości użytkowej, odzwierciedlające działalność kulturalno-społeczną (ulotki, plakaty, itd.)

Określić należy, jakie dokładnie mamy potrzeby - nie każdy dokument będzie odpowiedni dla danej biblioteki. W bibliotekach szkolnych pojawiają się dokumenty o życiu oświatowym regionu, fachowe - w związku z dziedziną, itd.

Rękopisy i stare druki

Ta grupa dokumentów spotykana jest potencjalnie w każdej bibliotece, jednak przeważają w bibliotekach naukowych. Rękopisy sprzed i po druku.

Dokumenty niepublikowane

Głównie te związane z regionem - możliwe to było po odświeżeniu ustawy o ochronie danych osobowych. Praca magisterska była niegdyś własnością promotora, w tej chwili autor jest samodzielnym decydentem.

Literatura patentowa

Rozpowszechnione głównie w bibliotekach fachowych o charakterze specjalistycznym.

Dokumenty normalizacyjne (normy czynnościowe, znaczeniowe przedmiotowe i inne) gromadzone są we wszystkich bibliotekach, służąc jako narzędzie do pracy, choć wszędzie gromadzone są tylko normy czynnościowe i znaczeniowe)/

Dokumenty oglądowe (mikrofisze, mikrokarta, mikrofilm, grafika, przezrocze, fotografia - dokumenty wtórne, pierwotne, pochodne)

Są to bardzo ważne dokumenty w bibliotekach regionalnych (głównie chodzi tu o fotografie) - nie jest to podstawowy typ dokumentu, częściej trzymany w bibliotekach jako materiał uzupełniający. Przeźrocza to coraz rzadziej występująca forma dokumentu. Mikrofilm ma jeszcze zastosowanie w bibliotekach naukowych (gdyż wymagają specjalnych urządzeń do odtwarzania zbiorów

Dokumenty słuchowe (płyty, taśmy, dyski, audiobooki; pełnia funkcję propagandową, dydaktyczną, rozrywkową; rejestrują lokalne wydarzenia, propagują języki obce, dokumentują).

Dokumenty audio-wizualne (kaseta wideo, dyski optyczne)

Filmy to segment wznoszący w bibliotekach - nabierają one powoli znaczenia. Rozwijałyby się szerzej, bariera jest jednak finansowa.

Zbiory kartograficzne (mapy, plany, globusy)

Coraz więcej Polaków podróżuje - po kraju i dalej. Stąd zapotrzebowanie na zbiory kartograficzne - od funkcji dydaktycznej (w bibliotece szkolnej i pedagogicznej) do typowo użytkowej (w bibliotekach publicznych.

Zbiory muzyczne (rękopiśmienne i drukowane dokumenty z zapisem notacji muzycznej)

Znajdziemy je w bibliotekach szkolnych (rzecz jasna głównie muzycznych), bibliotekach ognisk muzycznych i naukowych specjalistycznych.

W8 - wybór dokumentów do usunięcia: selekcja

Odwrotna strona medalu gromadzenia zbiorów: selekcja, czyli destrukcja zasobów bibliotecznych, wyłączenie ze zbiorów. Książki zniszczone przez czytelników, klęski żywiołowe, zaginione, ukradzione. Bibliotekarze usuwają te niewłaściwe dokumenty - są do tego powołani i za to są odpowiedzialni. Destrukcja taka to jednak nie zniszczenie książek, a jedynie ich usunięcie z księgozbioru - książki się przekazuje, rozdaje etc.

Za i przeciw selekcji:

Za:

• Nieaktualność księgozbioru

• Niewłaściwy stan dokumentu

• Brak miejsca w bibliotece - biblioteki nie są z gumy. Jak brakuje miejsca, to można zbudować większy budynek, ale łatwiej jest wyrzucić niepotrzebne zbiory - lepiej jest po prostu zrobić porządek.

• Czy każda dzisiejsza książka jest fetyszem? Dziś książka jest tylko medium, przedmiotem użytkowym, nie przedmiotem kultu /Jacek Wojciechowski: książka jako przedmiot jednorazowego użytku/. Książka przestała być relikwią i symbolem bogactwa. Biblioteki średniowieczne liczą do kilkuset tomów, gdyż książka była bardzo drogo.

• Bibliotekarz nie może być sędzią w swojej sprawie. Selekcja może prowadzić do wykrycia luk w księgozbiorze, za które odpowiada bibliotekarz. Dlatego w komisji selekcyjnej musi być więcej osób

Przeciw:

• Jest to skomplikowane przedsięwzięcie organizacyjne. Komplikuje się to wprost proporcjonalnie do wielkości biblioteki, wielkości jej zasobów, wielkości selekcjonowanych zbiorów. Ktoś tą selekcję musi zrobić i musi to zrobić z rozwagą.

• Selekcja wymaga kompetencji czytelniczej od bibliotekarza. Nie będzie się bał selekcjonować ten, który zna potrzeby czytelnicze, zna wartość księgozbioru. Brak kompetencji to jednak nie powód, aby od selekcji uciekać, a raczej.

Można stworzyć wytyczne selekcji zbiorów, tak jak wcześniej robiliśmy wytyczne gromadzenia. Może to uchonić przed niekompetencją w selekcjonowaniu. Nie jest to przecież proces mechaniczny bez rozwagi.

POWODY selekcji:

Dezaktualizacja. Dokumenty starzeją się. Stają się nieaktualne, ob świat idzie do przodu, nauka się rozwija. Niektóre książki dezaktualizują się szybciej - z dziedziny prawa, informatyki, turystyki. Czas życia tych książek jest zwykle bardzo krótka. Aktualność to ważne kryterium, ale nie jedyne. Dokumenty nieaktualne są przecież świadectwem swoich czasów, są reliktami z przeszłości (jak dzieła Lenina i Stalina; podręcznik do Windows 3.11), nie powinno ich się wyrzucać automatycznie.

Niezgodność z profilem gromadzenia. W bibliotece szkolnej zwykle nie jest potrzebne kompendium hodowli królików. W bibliotece publicznej też zmieniają się gusta, choć tam

Zbędna wieloegzemplarzowość. Nie tylko dzieła Lenina w zastraszającej ilości, ale i dawne lektury, książki, które straciły swoją popularność. Nie ma potrzeby trzymać wielu egzemplarzy książki, której nikt nie czyta.

Dekomplet. Pozbawienie biblioteki części wydawnictwa wielotomowego zdekompletowanego z jakiegoś powodu i nie dającego się skompletować.

Zniszczenie. Różnie można pojmować - braki w stronach etc. Zniszczenie, które pozbawia możliwości recepcji.

Mała poczytność. Jednak gdzie znaleźć granicę? Książkę, która jest czytana raz na trzy lata nadaje się do selekcji, czy nie? Potrzeba tu elastycznego podejścia i kompetentnego bibliotekarza.

Selekcja może być elementem gry politycznej - biblioteka może usuwać dokumenty niewygodne, niepoprawne politycznie. A bibliotekarz ma być przecież przezroczysty.

Tryb selekcji: często selekcji dokonuje się podczas skontrum. Muszą być skreślone wszystkie znaki własnościowe biblioteki, sporządzić protokół selekcji, zaktualizować księgę inwentarzową i umieścić książki w rejestrze ubytków.

W9 - organizacja gromaczenia zbiorów, przebieg czynności

Organizacja gromadzenia i uzupełniania zbiorów. To statyczne spojrzenie na organizację. Nie wszystkie biblioteki mają strukturę organizacyjną. Ramy to komórki organizacyjne, stanowiska (jak dział gromadzenia i opracowania). Gromadzenie odbywa się w komórkach według cech procesualnych - tworzy się oddział/wydział gromadzenia. W mniejszych bibliotekach łączy się to z opracowaniem zbiorów lub innymi działami. Gromadzenie zbiorów odbywa się w innych jeszcze komórkach - w których gromadzi się zbiory specjalne, dokumenty nieksiążkowe - tam, gdzie tworzy się oddział zbiorów specjalnych.

Dział zbiorów specjalnych można dzielić na różne poddziały, podjednostki. W obrębie działu gromadzenia mogą powstawać sekcje działów (dział egzemplarza obowiązkowego, dział darów, dział zakupów) ; można dzielić dokumenty na dział dokumentów ciągłych i dział dokumentów zwartych. Można dzielić na stare i nowe druki (z graniczną cezurą 1800).

Podział formalny jest mało efektywny - krzyżują się kompetencje, odpowiedzialność, różne dokumenty opracowywane są w różnych miejscach. Lepszym i bardziej racjonalnym modelem jest układ rzeczowy - podział zakresu gromadzenia i opracowania według bardziej szczegółowych dziedzin - według nauk, umiejętności. Za twórcę tego modelu uważa się Andreasa Fredericka Schlerermacher'a, który zaproponował system referatowy (referentów), system bibliotekarzy dziedzinowych. System ten rozpowszechnił się w niemieckich bibliotekach naukowych. Opracowaniem zbiorów znajduje się w jednych rękach - wszystkie dokumenty są skoncentrowane w jednej komórce organizacyjnej. Warunkiem efektywnego podziału jest to, by osoby na danych stanowiskach będą posiadały odpowiednie kwalifikacje.

W Polsce system ten występuje w nie do końca czystej formie - w bibliotece uniwersytetu poznańskiego i toruńskiego.

Jeszcze przed wojną w Niemczech został opracowany system dla bibliotek publicznych. System ten nazywano systemem lektoratowym (Lektoratsystem), zakładającym tworzenie systemów dziedzinowych - 5-7 sekcji. Są to działy:

1. Literatura piękna, nauka o lit.

2. Nauki humanistyczne

3. Społeczne

4. Ścisłe

5. technika

6. Literatura młodzieżowa (fakultatywne)

7. muzyka (fakultatywne)

Model zbliżony do lektoratowego funkcjonuje w Czechach na Zaolziu w Karvinie.

Możliwy jest jeszcze podział językowy - kryterium gromadzenia i opracowania właśnie ze względu na język. Ma to miejsce w bibliotekach dużych (np. W Bibliotece Kongresu. Polega na stosowaniu grupy podstawowej, oprócz tego ileś tam grup języków. Często jest to układ personalny (kto, co umie, ten prowadzi)

Na gromadzenie można popatrzeć w sposób dynamiczny. Gromadzenie i uzupełnianie to czynność złożona, na którą składa się wiele okresów cząstkowych. Podstawowe czynności to wybór, przed akcesja, zamówienie, nadzorowanie, upominanie, akcesja, inwentaryzacja, opracowanie rachunkowe, zastąpienie i wykluczenie, selekcja. Czynności te wykonywane po sobie

Typowanie to opracowywanie profili gromadzenia, to ocenienie nadchodzących przesyłek z dokumentami, podejmowanie decyzji o odrzuceniu zamówienia. To wszystko zależy jeszcze od innych działów biblioteki na podstawie propozycji użytkownika.

Przed akcesją - to etap, w którym uzupełniane są niezbędne dane do zamówienia. Etap gromadzenia, w którym odpowiadamy na pytanie, czy dany tytuł już istnieje w bibliotece?, czy ten dokument może wpłynąć innymi drogami? Czy istnieje inne wydanie? Czy tytuł jest osiągalny? (Żmigrodzki: racjonalizacja)

Zamówienie - przez kupno, wymianę, dar. Kto jest dostawcą? To zależy od tego np., która firma wygra przetarg (6000 euro). Jaką formę nadać zamówieniu? (pisemnie, elektronicznie, telefonicznie?)

Akcesja - tymczasowa ewidencja dokumentu przed ostateczną ewidencją - ujmująca najważniejsze elementy - autor, tytuł, rok, miejsce... Tu też nadanie numeru akcesyjnego (jak np. K/09/56)

Inwentaryzacja - finalna ewidencja. Przysposobienie techniczne dokumentu

Nadzorowanie i upominanie - wyjaśnianie i reklamacje. Rozstrzyganie kwestii do wyjaśnienia - jak reklamować, kiedy i w jakiej formie. Reklamować zwykle trzeba w terminie dostawy. Forma ustalania reklamacji jest do ustalenia z dostawcą

Opracowanie rachunkowe:

Kontrola rzeczowa - sprawdzenie, czy wszystkie umowy zostały dotrzymane.

Kontrola rachunkowa - sprawdzenie poprawności przeliczenia walut, promocji

Oczekiwanie na dokument - czy racjonalne jest zastąpienie egzemplarza innym. Czy są szanse na uzyskanie zamówienia, czy ma sens zamawiać ponownie

Selekcja.

Współpraca w bibliotece

Współpraca może być wyborem lub koniecznością - bo np. Zamierzonych celów nie jesteśmy w stanie zrealizować sami.

Cele współpracy:

• Lepsze zaopatrzenie zbiorów współpracujących bibliotek

• Stanowienie bardziej planowych i systematycznych zasad w gromadzeniu zbiorów, wykluczenie chaosu

• Ekonomizacja wydatków finansowych

• Celem szczegółowym jest eliminacja zbędnego dublowania (przekazywanie dubletów, wymiana)

• Powstrzymanie nadmiernego rozrostu biblioteki, uzyskanie wolnej powierzchni magazynowej - są granice powierzchni i ustawienia w magazynach.

• Zobrazowanie gospodarki istniejącymi księgozbiorami (niekoniecznie korzystna wymiana)

• Repartycja - przeniesienie części księgozbioru do innych miejsc; Scalanie wydawnictw

• Bardziej racjonalne przechowywanie materiałów mało użytkowanych - szczególni przy dokumentach, wymagających szczególnych warunków przechowywania.

• Bardziej racjonalna dyslokacja zbiorów na określonych terytoriach. Przesunięcia ze względu na potrzeby lub brak potrzeb.

• Ułatwienie orientacji w lokalizacji zbiorów specjalistycznych

Forma współpracy; kto może współpracować? Właściwie wszyscy, wszystkie biblioteki. Także partnerzy (swój do swojego, szkolne współpracują ze szkolnymi, naukowe z naukowymi). Bywają i partnerstwa zagraniczne, regionalne.

Biblioteki narodowe współpracują z innymi bibliotekami narodowymi. Często jest tak, że jest kilka bibliotek narodowych lub bibliotek o podobnej randze (jak Biblioteka Narodowa i Jagiellońska. Współpraca bibliotek publicznych sprowadza się z lokalnymi bibliotekami lub ogólnopolskimi. Biblioteki szkolne - z poziomem lokalnym, najniższym. Pod względem przedmiotu współpraca rozpościera się na beletrystykę, lektury... Pod względem instytucjonalnym, naturalnym partnerem są biblioteki publiczne - gromadzące lektury i literaturę piękną na którą nie stać szkoły. Także z bibliotekami pedagogicznymi. Biblioteki fachowe współpracują z uczelnianymi bibliotekami tematycznymi, bibliotekami publicznymi.

Kwestia zasięgu współpracy - liczebność bibliotek i innych instytucji, tworzących związek. Nie powinno być więcej niż 20-30 placówek.

Pod kątem zasięgu terytorialnego można współpracować na poziomie okręgu, gminy, powiatu, kraju czy szerzej.

Przedmiot współpracy

Przedmiotem współpracy powinny być dokumenty tak często wykorzystywane, jak i te wykorzystywane rzadko.

W10 - współpraca w biblotece c.d., warsztat biblioteczny

Przedmiotem współpracy może być wszystko, co jest gromadzone w księgozbiorze. Współpraca powinna obejmować te dokumenty, których brakuje, których się szuka, które są pożądane (a ich nie ma z powodów obiektywnych i subiektywnych). Są to np. Wydawnictwa zagraniczne; media elektroniczne... Znajdą się tu więc dokumenty drogie, najczęściej pozyskiwane i najczęściej używane przez czytelników.

Publikacje mało użytkowane, wydawnictwa własne (publikowane przez biblioteki, wydawnictwa uczelni).

O zagranicznych wydawnictwach decydują względy finansowe i wręcz gospodarcze, oraz względy naukowe. Biblioteki naukowe głównie zainteresowane są wymianą.

Czasopisma jako najszybszy niegdyś nośnik informacji głównie współpracuje się w wypadku czasopism drogich. Czasopisma tradycyjne ustępują z czasem elektronicznym. /isbnik/

Publikacje mało popularne - używane i wypożyczane bardzo rzadko przez czytelników. Rozwiązaniem tego problemu są biblioteki składowe, mikrofilmowanie, teraz digitalizacja.

Starodruki - krąg zainteresowanych jest ograniczony. Właściwie nie ma większej mowy o wymianie tych dokumentów, jeśli już to tworzenie wspólnych narzędzi - jak katalogi centralne.

Dokumenty życia społecznego i krąg wydawnictw godnych zachowaniu. Trudno go określić.

Wydawnictwa krajowe jako przedmiot współpracy umożliwia konkretną współpracę - polega na wymianie, przekazywaniu darów.

METODYKA WSPÓŁPRACY W ZAKRESIE GROMADZENIA I UZUPEŁNIANIA ZBIORÓW

Współpraca to pewne osiągnięcie - dotyczy palety wydawnictw, muszą być rozpatrzone dobre i złe strony przedsięwzięcia. Potrzebne jest rozpatrzenie:

• Ocena zapotrzebowania na piśmiennictwo. A) jakie materiały są potrzebne do prowadzenia bieżących i przyszłych badań. B) jaką hierarchię zastosować do działów wiedzy, do terytoriów, do języka?

• Przeanalizować źródła gromadzenia - chodzi tu o źródła informacji - katalogi, czasopisma itd.

• Zanalizować zasoby retrospektywne - wskazanie charakteru struktury posiadanych materiałów. Wskazania zasobów według kryteriów językowych, formalnych. Badania adekwatności. Badanie liczby zamawianych wydawnictw - rzeczywisty napływ publikacji zagranicznych. O tym decyduje wartość..

• Bieżące

• Obliczenie kosztów nabycie - na bardziej i mniej szczegółowym pytaniu (za ile dokumenty zakupiono i za ile się powinno kupić

• Nabywanie wydawnictw - jaka forma jest preferowana? Kupno. To najważniejsza forma w uzupełnianiu bibliotecznych zbiorów.

• Koszty wyd. Zagraniczny

• Selekcji wydawnictw

• Nabywać wydawnictwa

• Centralizacja i decentralizacja w nabywaniu wydawnictw.

Dublowanie dokumentów w bibliotece. Trudno jest uniknąć dublowania. Dublowanie mamy zbędne albo pożądane. Może przecież stać w bibliotece kilka egzemplarzy słownika języka polskiego - tak się dzieje właśnie w zbędnym dublowaniu.

Centralizacja, nabywanie dokumentów - czy ma to być biblioteka publiczna czy naukowa, czy ma dotyczyć wszystkich czy wybranych źródeł wpływu. Tu nie ma gotowych odpowiedzi. Tworzone są projekty.

Środki realizacji planu współpracy

Plan wybiega w przyszłość. Aby doszedł on do skutku, muszą być spełnione pewne warunki. Są środki prawne, personalne, prawne. To umowy, porozumienia, określające normy współpracy, porządek. Są gwarantem, zabezpieczeniem w razie zerwania umowy.

Środki personalne - przy wszelkiej racjonalizacji prac, nowych technologiach, opierają się kierownicy często na pytanie „Ile to kosztuje?“ I „Kiedy to się zwróci“. Opiera się to na dość ślepym przekonaniu, że nowoczesne przynosi jakieś zyski. A w organizacji non-profit wcale tak być nie musi - zyski mogą być zupełnie inne i na innej płaszczyźnie niż pieniężnej. Oszczędności są zazwyczaj mniejsze niż wydatki.

Środki finansowe. Współpraca potrzebuje dodatkowych środków finansowych - czy na nowe wydawnictwa i ich opracowanie.

3 Zasady współpracy związane z koordynacją:

• Koordynacja nie powinna naruszać profilu gromadzenia i celowego dublowania

• Powinna obejmować rezygnację z piśmiennictwa z zakresu, na które nie ma zapotrzebowania, a jest w bibliotece w pobliżu.

Koordynacja składa się z czynników:

• Badanie zbiorów bibliotek, podejmujących współpracę

• Tworzenie grupy współpracy

• Każda z bibliotek powinna opracować tematyczne plany gromadzenia

• Potem przechodzimy do ogólnego planu gromadzenia, dotyczącego wszystkich bibliotek we współpracy.

WARSZTAT

Warsztat gromadzenia i opracowania zbiorów bibliotecznych (niem. miejsce pracy) to miejsce i narzędzia pracy, zaplecze działów i osób, zajmujących się gromadzeniem, które są niezbędne do rzetelnego wykonywania zadań biblioteki..

Potrzebne są:

Sprzęt telekomunikacyjny

Kartoteki i bazy danych

Księgozbiór podręczny

Księgozbiór podręczny to zbiór dokumentów, służących do typowania i wybierania wydawnictw dla składania zamówień do uzupełniania. Aby poznać dane szczegółowe, musimy znać adres, musimy znać cenę. W skład księgozbioru podręcznego wchodzą bibliografie ogólne, specjalne, bieżące, retrospektywne, słowniki wszelkiego rodzaju w zależności od potrzeb, Wytyczne dotyczące książek, lektur. Dokumenty te doradzają, co kupować, czego nie. Są tu też czasopisma fachowe - w warstwie tekstowej/publikowanej mamy pewne źródła kształcenia. Są t także informatory instytucjach wydawniczych, księgarniach, wydawcach.

Kartoteki i bazy danych

Do kartoteki lub bazy danych

Mamy:

• Kartoteka przybytków

• Dezyderatów - zbiór z opisami dokumentów brakujących, rodzaj wydawnictw, na który trzeba zwrócić uwagę przy zamówieniu. Zawiera podstawowe dane o dokumencie. Każdy może składać dezyderatki - choć bibliotekarz tylko może je wypisywać. W przypadku bibliotek szkolnych - środowisko nauczycielskie.

• Zamówień - informacje o zamówionych, a jeszcze nie dostarczonych dokumentach. To zbiór kart zamówionych. Kartoteka taka mieści w sobie też karty darów, dezyderatki z egzemplarza obowiązkowego.

• Kartoteka przybytków - kartoteka książek, które już nadeszły do biblioteki i zostały im wpisane numery własnościowe - ewidencja tymczasowa. Karta stąd jest niszczona po opracowaniu.

• Według źródeł gromadzenia - kartoteki te mają informować o instytucjach, które są pozyskane wdany sposób

• Wymiany

• Darów

• Egzemplarza obowiązkowego

• Depozytów

• Teleadresowe - zbiór kart z adresami instytucji i osób, z którymi biblioteka współpracuje w sprawach gromadzenia.

• Substynentów

• Kontynuantów - informacje o wydawnictwach zwartych wielotomowych i ciągłych - funkcja kontrolna: na bieżąco można śledzić, czy dane wydawnictwo jest wydane.

• Kartoteka akcesyjna czasopism - dość nietypowa kartoteka, służąca do rejestracji i porządkowania wpływu/ewidencji kolejnych numerów nadchodzących do biblioteki

SPRZĘT

Sprzęt teleinformacyjny to naturalne środki, wspomagające lub zastępujące środki kontaktowania się między bibliotekami (np. E-maile w wypożyczalni międzybibliotecznej).

W11 - sposoby gromadzenia zbiorów bibliotecznych

Gromadzenie jest związane z wieloma czynnikami, w tym względy ekonomiczne, polityczne. Najistotniejsze formy gromadzenia - planowanie, organizowanie, zamawianie

Zakup

Zakup jest podstawowym źródłem wpływu dokumentów, choć bywają biblioteki, które w dużej mierze książki otrzymują z daru czy wymiany. Planowanie długoterminowe i krótkoterminowe. Kupno może być czynnością długoterminową. O zakupie dokumentów do biblioteki decyduje albo pojedynczy bibliotekarz (niewielkie zakupy), albo doradca. Kupowanie jednak wiąże się z błędami, porażkami - zakupu np. czegoś w stanie zdefektowanym (temu służy kontrola).

Monopole nie są dobre, ale co z monopolistami wśród dostawców książek? Dyferencjacja to zróżnicowanie środowiska źródeł. Bez niej istnieje niebezpieczeństwo wypaczenia cen u hurtownika (z powodu zaniku konkurencji)

Im większa sieć handlowa, tym mniejsza elastyczność, tym mniejsze zainteresowanie literaturą niską

Zamówienia publiczne

Funkcjonuje od 1994 roku w Polsce (dziś pod nazwą “prawo zamówień publicznych“). Prawo to miało być barierą przeciw szerzeniu się korupcji. Prawo zamówień publicznych dotyczy instytucji fundowanych z budżetu państwa lub samorządu. Wszystkie biblioteki (prócz sejmowych i szkół prywatnych)

Zamówienia publiczne to umowy odpłatne między wykonawcą a zleceniodawcą/państwem, Zgodnie w 28 listopada 1998. Do sektora tego włącza się do sektora publicznego

5 zasad:

• Jawności postępowania

• Uczciwości konkurencji

• Równego traktowania wykonawców

• Obiektywizmu

• Zachowania w toku postępowania w formie pisemnej (za wyjątkiem języka polskiego)

Prawo to realizuje z tych środków na. Prawo zamówień publicznych - 7tpodstawowych trybów:

Przetarg nieograniczony (zamówienie przekracza 60tys euro - 600)

Przetarg ograniczony

Zamówienie z wolnej ręki

Zapytanie o cenę

Aukcja elektroniczna

W praktyce czas ograniczony jest terminem wykonania usług 1994.

Kontakt biblioteki z księgarnia to kontakt zdominowany

DYSTRYBAUCJA KSIĄŻKEK (~)

Po 1989 roku nastąpiła decentralizacja, w miejsce dawnego rynku zbiorczego. To rynek podlegający różnym sytuacjom, jak np. kryzysom. Ogólnie jest to mało stabilny rynek; podlega ciągłym zmianom.

Handel detaliczny (niegdyś 80, dziś 40%. Spadek związany może być z rozszerzeniem się pól zakupu (jak supermarkety, stacje benzynowe). Identyczny problem dotyczy rynku hurtowego

Kolejna kwestia do rabaty - na większe upusty mogą sobie pozwolić większe sieci i często to robią z premedytacją, stosując poniżej zysków w celu wyeliminowania konkurencji

Hurtownie proponują wyższe rabaty - około 15-20%

Jeszcze jedno zagrożenie to procesy globalizacyjne w mikroskali państwa lub regionu. Opłaca się dziś wchodzić na daleki rynek, a to samo może się nie opłacać lokalnemu hurtownikowi (różne mogą być koszty utrzymania, różne mogą być metody. Internet zupełnie zdestabilizował sieci hurtowników.

Sieci handlowe - są 2 sieci ogólnopolskie: Empik i Matras - działają na różnych zasadach - drugi to sieć księgarń, pierwszy to sieć marketów multimedialnych.

Hipermarket to nowy kanał zakupu książki nie stanowi poważnego zagrożenia dla księgarń ani pod względem cenowym, ani pod względem wyboru.

Inne miejsca to antykwariaty, działające w obrębie książki używanej, najczęściej rodzinne

Kioski parafialne

Bukiniści - z kultury XIX-wiecznego trafili i do naszych czasów, ale zwykle w kręgu książki używanej.

Sprzedaż bezpośrednia staje się coraz popularniejsza, łączny obrót szacuje się na 20% całej sprzedaży książek. Przedstawiciel handlowy otrzymuje proporcjonalne zyski do wygenerowanego dochodu.

Sieć akwizytorów door-to-door - nie mają z punktu widzenia biblioteki i księgarni znaczenia

Internet jest coraz silniejszym systemem sprzedaży bezpośredniej (allegro.pl, merlin.pl - coraz większa sieć globalna w wymiarze powszechnym - włączając w to Amazon, kupujemy u tego, u kogo chcemy)

Książka elektroniczna to coraz bardziej popularna, coraz szybsza forma książki.

Sprzedaż wysyłkowa nie jest formą nową, jest realizowana w kilku formach - subskrypcja, faks, mail, poczta. To także kluby książki (jak „Świat Książki“, kilka klubów dla dzieci)

Import - największą część tego źródła stanowią podręczniki do języka angielskiego. Bardzo mało czegokolwiek innego.

Targi Książki - przez wiele lat jedyne okno na świat książki zachodniej - Krajowe Targi w Krakowie, Warszawie, są też targi specjalne (branżowe, edukacyjne). Książka akademicka reklamowana jest w Poznaniu, Poznańskie Dni Książki naukowej. Są Wrocławskie Targi Książki Naukowej, Są Targi Książki Historycznej, Targi Wydawców Katolickich.

W12

Obok kupna istnieją inne źródła wpływu - o mniejszej czy większej wartości - (np. Dar, wymiana, depozyt, egzemplarz obowiązkowy).

Wymiana to forma polegająca na zamianie dokumentu pomiędzy bibliotekami - z jakiegoś powodu niepotrzebne bibliotece, np. Niezgodne z profilem gromadzenia, lub takich, z którymi nie moze biblioteka sobie poradzić (np. Rękopisy, które wymagają specjalnego opracowania i przechowywania). Może być prowadzona przez każdą bibliotekę. Zwykle jest to wymiana symetryczna, choć na ten luksus mogą sobie pozwolić biblioteki większe, naukowe. Te, które mają w swoich zbiorach dokumenty podlegające operacji albo takie, które mają dokumenty własne (wydawane przez bibliotekę, edytowane przez wydawnictwa uczelni). Za wymianę wydawnictw odpowiada biblioteka - to ona wysyła do innych bibliotek, odbiera coś w zamian. Zasady wymiany są różne - książka za książkę, strona za stronę, wymiana według wartości (względnej i bezwzględnej).

Wymiana krajowa odbywa się także w bibliotekach muzealnych - to niszowe biblioteki fachowe, wąskospecjalistyczne, pracujące na rzecz instytucji, prowadzone przez personel muzealny. Trzon nowych nabytków pochodzi właśnie z wymiany. Istotne są wydawnictwa własne (np. Katalogi wystaw). Wymiana zagraniczna też jest możliwa. Często parytetowa (książka za książkę) lub wartościowa.

Wymiana jest uzupełniającym źródłem zbiorów, nie powinna być głównym.

Dar i depozyt też nie jest zwykle głównym źródłem dochodu. Gdy jednak ta liczba przekracza zakup, to jest to sygnał, że z biblioteką się prawdopodobnie źle dzieje. Jest to źródło lojalnościowe, może być cenne. Zależy to od pokierowania środowiskiem bibliotekarzy i powiedzenia im, czego biblioteka tak właściwie chce. Wtedy jest możliwe wyszukiwanie dobrodziejów czy sponsorów.

Dar to pole wymagające ostrożności. Można zyskać, można i stracić - choćby w ten sposób, że darczyńcę obrzucamy niechętnym spojrzeniem. Niektóre biblioteki dziękują w formie pisemnej za każdą książkę. Lepiej książkę przyjąć. Zawsze można przekazać potem komuś innemu lub na makulaturę, jak nikt nie będzie chciał. Kontakty z ludźmi nauki i kultury: utrzymywanie więzów z autorami książek. Dobre kontakty mogą owocować rewanżem w postaci darów. Innym elementem polityki mogą być kontakty z osobami z dawnych miejscowości, które nie wstydzą się korzeni, rodowodu - odświeżanie tych kontaktów.

Z darami mogą być kłopoty prawne - jeśli jest cenny lub jeśli jest testamentem. Jeśli nie ma odpowiedniego dokumentu, mogą być problemy - np. Rodzina darczyńcy chce z powrotem podarowaną książkę. Przydaje się tu zdolność rozmawiania z darczyńcą. Dlatego ważne są odpowiednie pisemne dokumenty - mogą one złagodzić powstałe spory. Dziś rzadko się daruje całe biblioteki - częściej się biblioteki własne sprzedaje...

Podziękowania bywają pisemne, bywają elektroniczne.

Depozyt jest formą czasowego lub wieczystego użyczenia księgozbioru/dokumentu na warunkach określonych przez depozytującego. Musi być spisany akt notarialny, jest to obowiązkowe. Kolekcja taka musi być wydzielona z katalogu i są udostępniane na ściśle określonych warunkach.

Pozyskiwanie nowych książek poprzez fundacje. Fundacja zbiera cegiełki na zakup książek do biblioteki. W Polsce działalność taka jest regulowana ustawą o fundacjach z '84 roku.

Granty krajowe i Unii Europejskiej. Poradnik: Finanse w bibliotece 2008. Wykorzystywane są do wzbogacenia zbiorów bibliotecznych.

UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW

W13 [04.12.2009] - Tematyka przedmiotu, rozważania ogólne

Zarządzanie kończy się egzaminem. Egzamin z udostępniania zbiorów bibliotecznych będzie ustny.

Zarządzanie zbiorami bibliotecznymi to ogólna nazwa. Obejmuje dwie główne funkcje biblioteczne:

• Udostępnianie zbiorów

• Działalność informacyjna

Te dwie funkcje to główny nerw biblioteki, na ich podstawie oceniamy bibliotekę: czy sprawnie działa, czy jest dobrze zarządzana.

Udostępnianie zbiorów ma długą tradycję biblioteczną. Dziś jest podstawową funkcją biblioteczną, acz w starożytności, średniowieczu, renesansie główną funkcją było jednak gromadzenie dokumentów. Do tego była dostosowana architektura i organizacja biblioteki. Wyróżniamy udostępnianie prezencyjne i pozamiejscowe (na zewnątrz). Forma determinuje rozmieszczenie, typ dokumentów a także zasady udostępniania. W obu przypadkach organizację regulują odpowiednie przepisy i regulaminy. Dopasowywane są do czytelników, acz powinny także obejmować bibliotekarzy. Bibliotekarz ma jednocześnie prawa i obowiązki - czytelnik także. Użytkownik nie musi wszystkiego wiedzieć, ale dobrą praktyką w bibliotece jest uświadamianie, czego można się spodziewać. Można to zawrzeć w regulaminie czytelni czy wypożyczalni.

Na wykładach będzie mowa o wielu aspektach i zagadnieniach udostępniania zbiorów - jak wolny dostęp do półek, wypożyczanie zdalne, wypożyczanie przez Internet, wypożyczanie na telefon, dostosowywanie bibliotek do osób niepełnosprawnych, starszych; będzie o bibliobusach (bibliotekach objazdowych - np. opolskie biblioteki objazdowe Caritasu - biblioteki stałe i ruchome, też dokumenty niemieckie). Będzie na wykładach (no oczywiście, obowiązkowy element!) o zagadnieniach prawnych w bibliotece (dane osobowe zwykłe i wrażliwe - ujawnia się w opłatach, karach; ochronie danych osobowych, dane autorów dostępnych w bibliotece; a także odpowiedzialność prawna bibliotekarza, korupcja w bibliotekach). Wszystko to ma być w podejściu ogólnym, całościowym - poruszającym kluczowe sprawy.

Zarządzenia zbiorami to organizowanie zbiorów - ich przemieszczanie, rozmieszanie, to organizowanie ich w czasie i przestrzeni, ale także organizowanie czasu i przestrzeni użytkownika. Zapełniamy powierzchnię magazynową zgodnie z zasadami ergonomii. Racjonalne ustawienie mebli i optymalne wykorzystanie powierzchni użytkowej. Określamy optymalne godziny funkcjonowania biblioteki (np. biblioteki niemieckie pracują standardowo do północy - obsługiwane np. przez studentów). Zarządzanie to także odpowiednie magazynowanie dokumentów, systemy ustawiania dokumentów, urządzenia automatyczne (magazynowanie kompaktowe).

Działalność informacyjna de facto obejmuje także udostępnianie - gdyż działalność ta to udostępnianie informacji i treści dokumentów. Działalność informacyjna będzie drugim blokiem tematycznym. Będzie w nich mowa o formach działalności informacyjnej, o warsztacie informacyjnym, warsztacie informacyjnym, narzędziach informacyjnych (np. informacja pochodna). Na warsztat informacyjny składają się zbiory biblioteki, jej części, umeblowanie, oświetlenie, komputery, łącza telekomunikacyjne. Działalność informacyjna to także wyszukiwanie, opracowanie i wyszukiwanie informacji. Mogą ją robić sami użytkownicy a także bibliotekarze - przygotowując te składniki i udzielając informacji. Mowa będzie o komunikacji w bibliotece, zasadach dobrego komunikowania, dwóch typach komunikowania (werbalną i pozawerbalną) w bibliotece - sposób rozmowy z użytkownikiem, pisanie maili, smsów, gg... Problemem w polskich bibliotekach to nie jest brak Internetu, ale np. brak odpowiedzi na maile, nieterminowość. Może nie chodzi o wymuszony uśmiech, ale jakąś taką ogólną życzliwość.

Literatura:

Podręczniki

• Bibliotekarstwo Żmigrodzkiego

• Bibliotekarstwo szkolne Andrzejewskiego

• Bibliotekarstwo naukowe `57

Udostępnianie, działalność informacyjna:

• Leczowski: organizacja...

• Nowakowski: Udostępnianie zbiorów

• Cudnik: O architekturze bibliotekarskiej

• Żmigrodzki: O wyposażeniu biblioteki...

• Kisilowska: O komunikacji w bibliotece

Artykuły w prasie fachowej i inne...

W14 [07.12.2009] - udostępnianie w XIX w.

Pierwotną formą udostępniania, z jaką mamy już do czynienia w starożytności, jest udostępnianie prezencyjne. Z biegiem lat udostępnia się na zewnątrz za kaucją, potem bezpłatnie. Udostępnianie zbiorów podlegało regulacjom słownym, potem pisemnym. Pierwsze regulaminy pojawiają się w bibliotekach średniowiecznych pochodzą z Sorbony z 1357? roku, który określał, że nie można wypożyczać książek bez kaucji. Książka tamtych czasów miała wielką wartość (powiedzmy te kilka wiosek), stąd kaucja była konieczna. Rozporządzenie Eremitów z Francji - 1524. Rozwój regulaminów wiązać można bowiem z rozwojem bibliotek klasztornych, kapitulnych. Biblioteki publiczne pojawiają się w wieku XVI wraz z ruchami reformacyjnymi. Reformacja przyniosła zrównanie języków narodowych, które powoli trafiały do szerokiego piśmiennictwa. W takich bibliotekach też były regulaminy - mające krótką, apodyktyczną formę (nie podlegające dyskusji). Zwiększoną liczbę regulaminów obserwujemy w połowie XIX w. Otwierano biblioteki dla szerokiego grona użytkowników - także ze stanów niższych. Dochodzą do tego wynalazki i odkrycia, które ułatwiły rozwój drukarstwa (np. maszyny parowe). W XIX w. przyrost regulaminów obserwujemy w Niemczech - regulamin Biblioteki Królewskiej, opublikowany przez F. Schilerermacher'a w 1813. Składał się z paragrafów, w których określono cel biblioteki, godziny otwarcia, warunki korzystania ze zbiorów, regulowano sprawy czytelni, zbiorów specjalnych. Regulamin ten stał się podstawą tworzenia regulaminów bibliotecznych. Dokument ten jest dziś na tyle aktualny, że mógłby stanowić regulamin współczesnej biblioteki (może trzeba by dodać kilka funkcji technologicznych - jak kwestię Internetu).

W 1. połowie XIX w. student musiał mieć poręczenie profesora uniwersytetu, by wypożyczyć książkę. Takie poręczenie musieli mieć gimnazjaliści a także osoby niezameldowane na stałe. Regulacji podlegała też liczba książek, które można było wypożyczyć na raz. W bibliotekach niemieckich w 1. połowie XIX w. można było mieć 1 książkę, ale już w latach `60 XIX w. w Getyndze można było mieć 10. Profesorowie mieli inne przywileje. Regulowano także kary - można było nawet dożywotnio dostać zakaz wypożyczania i wykluczenie z grona czytelników (za zniszczenie lub przetrzymanie książek), standardowe były kary pieniężne. W 1833 roku biblioteki mówiły o zakazie wypożyczania książek osobom, które nie oddały jeszcze książek z poprzedniego semestru. Za zgubioną książkę użytkownik płacił najczęściej odszkodowanie pieniężne - kilkukrotne przebicie wartości książek.

Katalogi w XIX w. nie były jeszcze powszechne katalogi kartkowe. Dominowały te o formie książkowej, zwykle rzeczowe. Czytelnik mógł dotrzeć do zbiorów biblioteki poprzez drukowane wykazy nabytków. Nakazy drukwania takich wykazów spotkać można często w regulaminach XIX w. Obowiązki bibliotekarzy. Drukowane były w ówczesnych czasopismach bibliotecznych i bibliotekarskich (np. Serapeum. Inteligentsplatzsum - dowiedzieć się tu można o obowiązkach, osobach nadzorujących, nadbibliotekarz (dyrektor), preparujący katalogi).

Biblioteki publiczne powoli otwierały się na publiczność. Wcześniej biblioteki były otwarte przez kilka godzin. Jedną z bardziej otwartych bibliotek tych czasów była biblioteka w Getyndze. Przez większość swoich czasów była otwarta 10 godzin tygodniowo. Berlińska biblioteka uniwersytecka otwarta była 12 godzin / tydzień. A amerykańskie biblioteki czasem otwierano na jedną godzinę w tygodniu (!). Zmiany jakościowe zachodzą, gdy w bibliotekach wprowadzono elektryczność.

Biblioteki specjalizowały się, następowała profesjonalizacja zawodu bibliotekarza. Do końca 3 ćwierci XIX w. zawód bibliotekarza był niesamodzielny - było to tylko zajęcie, nie profesja.

Zasady udostępniania zbiorów - 5 praw Ranganathana zostało sformułowanych w 1931 roku. Są dość uniwersalne, ponadczasowe:

1. Książki służą do użytku - O wartości biblioteki świadczy stopień wykorzystania jej zbiorów. Biblioteka powinna zapewniać szybkie dotarcie do książek poprzez katalogi czy propagandę. Jakim kryteriom podlega biblioteka? Czy powinna pobierać opłaty za korzystanie ze zbiorów?

2. Każdy czytelnik powinien otrzymać książkę - Czytelnik potrzebuje książki, ale i informacji o książce. Trzeba poznawać potrzeby czytelników. Zasada ta jest dość ogólna - nie określa zasad realizacji życzeń czytelnika.

3. Każda książka powinna znaleźć swojego czytelnika - co to oznacza? Księgozbiór powinniśmy myśleć o czytelniku, o sposobach dotarcia do czytelnika, powinniśmy zapewnić każdemu czytelnikowi dostęp do zbiorów i informacji o nich za pomocą różnych środków propagandowych. Żeby dokument trafił do użytkownika musi być znany czytelnikowi. Możemy tu myśleć o katalogach bibliotecznych, katalogach on-line

4. Oszczędzaj czas czytelnika - stwierdzenie to powinno być maksymą każdej biblioteki. Oszczędzać czas czytelnika można poprzez rozszerzenie czasu otwarcia biblioteki, dogodną lokalizację, dobrze przygotowany bibliotekarz, prawidłowe gromadzenie i opracowanie zbiorów, aktualizacja katalogów, porządkowanie na półkach wolnego dostępu.

5. Biblioteka jest żywym organizmem - to upomnienie o obowiązku zasilania biblioteki nowymi dokumentami, obowiązku porządkowania zasobów biblioteki.

Prawa te może brzmią nieco trywialnie, są może ogólnie znane i oczywiste; sęk w tym, że to, co oczywiste nie zawsze jest praktykowane. Dzisiejsze biblioteki niekoniecznie spełniają te prawa. A przynajmniej nie wszystkie. W zasadach tych odbija się pewien idealizm, pewne myślenie życzeniowe, coś jakby marzenia o bibliotece i jej misji.

Zasady organizacji udostępniania zbiorów Jerzego Ratajewskiego sformułowane zostały 40 lat później. Dwa pokolenia później na bibliotekę patrzono nieco odmiennie. Oto czym kierował się Ratajewski - stworzył również 5 zasad:

1. Zbiory powinno się udostępniać jak największej liczbie użytkowników stosownie do typu biblioteki, profilu zbiorów i możliwości zatrudnionych bibliotekarzy.

2. Każdemu użytkownikowi powinno się dostarczać potrzebny dokument. To jakby powtórzenie 2 prawa Ranganathana.

3. Należy szanować czas użytkowników i bibliotekarzy - to szersze patrzenie na oszczędzanie czasu. Oszczędzać czas bibliotekarzy powinni oczywiście kierownicy biblioteki

4. Należy tworzyć dogodne warunki materialne do korzystania ze zbiorów. To apel do władz samorządowych, władz...

5. Przechodzenie od biernego do aktywnego udostępniania zbiorów. W swoich czasach był to odważny postulat. Był to moment, w którym dopiero po latach zaczęła się upowszechniać służba informacyjna.

Na bibliotekę Ratajewski patrzał już konkretniej. Drugie zasady organizacji udostępniania zbiorów Ratajewskiego:

1. Dyrektywa celowych powiązań między komórkami biblioteki

2. Zasada niekrzyżowania się dokumentów, bibliotekarzy i użytkowników (pierwszy postulował tą zasadę Leopoldo Della Santo)

3. Zasada dostępności do zbiorów

4. Zasada minimalizacji czasu

5. Zasada wzajemnego zrozumienia czytelnia i bibliotekarza

Arilesa Dorusii (?) - francuska bibliotepa - po 70 latach od Ranganathana przetworzyła prawa na potrzeby Internetu - 5 praw sieci:

1. Zasoby - strony internetowe nie są ani pomnikami, ani kościołami do oglądania z daleka. Ich pierwszoplanowe zadanie to służenie społeczeństu Sieć jako centrum wolności, a nie cenzury

2. Każdemu zasoby sieciowe? - stosowanie takich strategii. Właściciel sieci powinien znać swoich użytkowników.

3. Każdy światowy zasób powinien znaleźć swojego użytkownika - to troska o właściciela sieci, jedność z zasobami sieciowymi, możliwe szybkie i wygodne korzystanie z sieci (poprzez np. systematyzację dokumentów)

4. Szanuj czas użytkownika w sieci - np. udoskonalanie wyszukiwarek, standaryzacja map strony. Internet wzrasta rocznie o 350 miliardów stron

5. Sieć to rosnący organizm - wzrasta rola bibliotekarza, indeksatora - jako osoby katalogującej, tej, odpowiadającej na zapytania czytelnika.

Zmiany te polegają w zasadzie na zmianie czytelnika na „użytkownika”, książki na „zasoby” czy „dokumenty”.

W14 [11.12.2009] - Formy udostępniania zbiorów - prezencyjne

Niektóre przepisy biblioteczne nie mają wiele sensu, są martwe, niepotrzebne. Wiele jest nieprzemyślanych rozwiązań, wprowadzonych bez szerszego horyzontu. Np. zasada odkładania książek z księgozbioru podręcznego na dolną półkę - a bibliotekarz ją uporządkuje po 4 godzinach. A inni czytelnicy? Kto wpadnie, że jest na dole? Każdy tak źle odkłada książki na półki? 6 na 10 czyteników to bałaganiarze lub celowo wprowadzają nieporządek? Czytelnicy to prostaczkowie, którzy wszystko psują, plamią, brudzą, gubią i niszczą, tak? Taka jest w bibliotekach często filozofia, a szkoda. Dzisiejsze biblioteki umożliwiają schować część ograniczonego zaufania do czytelnika tak, by nie było tego widać - monitoring, bramki, zabezpieczenia książek... To już jest. A co będzie? Przyszłość przewidywać trzeba wieloaspektowo, na różnych poziomach. Udostępnianie to proces, organizacja, przestrzeń, którą można zaprojektować. Jej kształt zależeć będzie od nas - w końcu te kroczące legiony świeżej, bibliotekarskiej krwi to my!

Udostępnianie w bibliotece ma dwie postacie:

• Bezpośrednią - na miejscu, w samej bibliotece. To pierwotna forma udostępniania zbiorów, spotykana już w bibliotekach starożytnie, ale świadomie od średniowiecza i oświecenia. Dostęp do zbiorów miały tylko osoby uprawnione, co wynikało z poziomu alfabetyzacji i drogocenności przechowywanych zbiorów.

• Pośrednią - to przekazywanie zbiorów do użytkowania poza biblioteką

Biblioteka renesansowa to biblioteka salowa - jedna duża sala o dużej powierzchni, jednolita architektonicznie, bez podziału na części magazynu, miejsca pracy - zwykle z galeriami na ścianach bocznych, na które wspinali się bibliotekarze. (Mól książkowy wspina się na drabinę dosuniętą do regału /Chicago Public Library/. W Monachium jest Pinachoteca, galerie sztuki). Drabiny to osobny rozdział. Książki były ustawione alfabetycznie na regałach i tylko bibliotekarz miał dostęp do nich. Czytelnie XIX-wieczne nie miały zazwyczaj podręcznego księgozbioru. Dopiero w 2. połowie XIX w. obserwujemy wolny dostęp. British Museum 1857. Dziś tendencja jest odwrotna - biblioteki minimalizują czytelnie, aby nie tworzyć za dużych miejsc, by udostępniać zbiory w różnych miejscach - nawet w magazynach.

Czytelnie rosły, rosły katalogi. Mamy dwie tendencje główne w architekturze czytelni:

• Tworzenie dużych czytelni ogólnych z ogólnym księgozbiorem,

• Tworzenie czytelni specjalistycznych, specjalizujących się w udostępnianiu konkretnych form dokumentów.

Tendencje architektury bibliotecznej:

• Czytelnie duże dzielimy na szereg mniejszych czytelni specjalistycznych, tworzenie separatek, ścianek działowych, kabin dla wybranych grup użytkowników (ha!). Zapewnia się komfort pracy dla pewnych grup użytkowników. W różnych bibliotekach różnie to wygląda.

• Przenikanie się powierzchni czytelnianych i magazynowych. Zanika podział między czytelnią i magazynem - cała biblioteka może być zarazem czytelnią, wypożyczalnią, magazynem. Przełomowy był niegdyś trójpodział w architekturze. Możliwe, że już dziś w nowych bibliotekach wszystko organizuje się w dużych salach. Środki ochrony zbiorów to umożliwiają. Być może lepiej, gdy czytelni jest mniej, a w jednej można skorzystać ze wszystkich typów materiałów. Ale w dużej bibliotece możemy być zagubieni.

• Usytuowanie czytelni w obrębie budowli bibliotecznej - dopracowanie stylów architektonicznych; umiejscowienie na drodze do czytelni katalogów bibliotecznych.

• Specjalizacja czytelni - ze względu na użytkownika, dziedziny wiedzy - to podział czytelni na mniejsze czytelnie. Architektura biblioteki nie pozwala na tworzenie większych czytelni, to czemu sobie nie stworzyć mniejszych? A przecież niektóre typy dokumentów wymagają specjalnego sprzętu, warunków, ochrony zbiorów - a złączenie różnych rzeczy w jednej dużej czytelni może być niewygodne w czytelniach - umieszczenie czytelni audio razem z czytelnią zbiorów mikrofilmów i ogólną może być niedobre dla czytelników, chcących ciszy i spokoju.

Organizacja przestrzenna biblioteki:

• Zawsze stałe są czynniki ergonomii w szerokim ujęciu. Ważna jest wysokość pomieszczeń biblioteki, właściwy przepływ powietrza,

• Potrzebne jest właściwe światło w bibliotece. Najlepiej dzienne, ściany powinny być jasne

• Czytelnie powinny być blisko wyjść i wejść biblioteki. Mają się rzucać w oczy. Mają być dostępne dla czytelników - także niepełnosprawnych,

• Niby trzeba oddzielać przestrzeń bibliotekarzy i czytelników. Ale w sumie... kto wie, czy to takie słuszne? Separacja może ma sens dla stworzenia umownego podziału, komfortu psychicznego, ale nie może to być stawianie murów między czytelnikiem a bibliotekarzem. Przejrzystość pracy bibliotekarzy rzadko jest spotykana - to tak jak w pizzeriach - bibliotekarze na widoku, kręcą książkami jak ciastem a gawiedź stoi z otwartymi paszczami i patrzy zawzięcie. Acz rozdziały trzeba tworzyć z głową.

Wyposażenie czytelni:

• Regały

• Ksero

• Gabloty

• Stół / lada biblioteczna

• Katalogi

• Krzesła i stoliki

• Oświetlenie, lampka stołowa

Środki bezpieczeństwa w czytelniach:

• Karta czytelnicza

• Karta książki

• Regulamin biblioteczny

• Księgi wpisów

• Systemy ochrony zasobów:

• Monitoring

• Środki ochrony elektronicznej książek i bramki magnetyczne

Bibliotekarz w czytelni: Isaac Babel: Biblioteka publiczna. To krzywdzący obraz bibliotekarza - że skrzywiony, że brzydki, że kaleki, że wolny, że głupi... Krzywdzące, ale może jest w tym jakiś tam stereotyp zawodu, nieprzynoszącego żadnego spełnienia. Dzisiejsi bibliotekarze jakoś jednak nie sprawiają takiego wrażenia. ... Z zasady. Bo w bibliotece pracują przypadkowe osoby, często bez kwalifikacji. W Niemczech np. tworzy się programy egzaminacyjne dla bibliotekarzy. A pracy i tak jest nisko płatna. Dziś odeszliśmy od wielu stereotypów, ale prawdą jest, że z niektórych przyzwyczajeń trudno się odzwyczaić.

Praca bibliotekarza w czytelni polega na:

• Nadzorowaniu czytelników, którzy próbują złamać regulamin (wyrywać kartki, jeść, wnosić torby, kserować księgi zakazane) - przychodzą tacy maniacy z jabłkiem i mówią, że jabłko trzymać wolno na stole i w regulaminie nie ma, że nie wolno

• Reagowaniu na zachowania niepożądane (dzwonek alarmowy?) - do bibliotek trafiają i szaleńcy. Bibliotekarz musi coś zrobić, między wezwaniem ochrony, a jej przybyciem.

• Udzielaniu porad i wskazówek zagubionym czytelnikom

• Propagowaniu nowości czytelniczych

• Prowadzeniu ewidencji czytelników i zbiorów

• Kontrolowaniu i nadzorowaniu mienia znajdującego się w czytelni

• Przestrzeganiu regulaminu czytelni

• Porządkowaniu np. księgozbioru podręcznego, rozbebeszonego przez niesfornych czytelników

Mamy i dziś wielość form organizacyjnych w czytelniach - determinowane jest to typem biblioteki, lokalem, zadaniami biblioteki.

W15 [14.12.2009] - księgozbiór podręczny

Księgozbiór podręczny pojawił w 1829 w Bibliotece w Wiedniu i liczył 7 tysięcy pozycji. W 1836 w Królewcu otwarto czytelnię z księgozbiorem podręcznym. W 1857 roku Antonio Panizzi utworzył księgozbiór podręczny w New Reading Room. Księgozbiór podręczny liczył 20 tyisęcy tomów - podręczniki, encyklopede i główne dzieła z różnych dziedzin. Ten typ - „londyński” - zaszczepiono w Europie w innych bibliotekach. We Lwowie pierwszy zbiór podręczny - 1877.

Wielkość księgozbioru podręcznego nie jest stała. Określają ją rozmiar lokalu, możliwości finansowe biblioteki. Według racjonalnych zaleceń.

Księgozbiór podręczny ma określoną strukturę. Do księgozbioru podręcznego czytelni ogólnej zwykle zalicza się:

• encyklopedie ogólne, specjalne, słowniki dziedzinowe, informatory, kalendarze, dokumenty prawne, spisy telefoniczne. Bibliografie ogólne i specjalne

• podstawowe dzieła z wszystkich dziedzin - opracowania

• czasopisma, gdy brak czytelni czasopism

• klasyka literatury pięknej

• dzieła najczęściej pożądane i najbardziej chodliwe - te, o które najczęściej się pyta.

Księgozbiór dzielony jest zatem na 2 główne grupy:

• dokumenty ogólne, słowniki

• dokumenty podstawowe danej działalności. Encyklopedie, bibliografie, czasopisma referująco-abstraktowe.

Bardzo ważny jest układ księgozbioru podręcznego:

• układ rzeczowy (zwykle dla bibliotek publicznych), nie zaleca się układu inwentarzowego. Najczęściej jest to UKD - w sumie najbardziej logiczny i przydatny układ rzeczowy. Wydziela się dodatkowo:

• dzieła o innym (dużym) formacie i ustawia się gdzie indziej. Tam gdzie powinny stać wkładamy odsyłacze.

• Podręczniki szkolne

• Lektury

• Różny układ (dla bibliotek naukowych) w zależności od typu:

• Układ rzeczowo-rzeczowy alfabetyczny (podział na działy głównej według klasyfikacji biblioteki - zwykle własne, inne niż UKD). Wymagana jest stała rezerwa miejsca na układ w czytelni.

• Układ rzeczowo-inwentarzowy - układ rzeczowy numerus currens. Podstawą podziału jest porządek rzeczowy, a w dziale ustawiane są według numeru bieżącego. Uważa się to za system wygodniejszy dla bibliotekarza niż dla czytelnika.

• Układ formalny (czytelnie bibliotek fachowych) - podstawą układu są formy dokumentów. Wymaga dużej rezerwy miejsca w czytelni.

• Czytelnie specjalne występują w układzie:

• Według kierunku wiedzy

• Podziału dyscyplin naukowych danej uczelni

• Podziału według istniejących wydziałów i instytutów

Udostępnianie i rozmieszczanie księgozbiorów podręcznych. Chodzi o rozmieszczenie księgozbioru podręcznego. Zalecanym sposobem jest rozmieszczenie prostopadłe do ścian, w celu stworzenia nisz. Półki powinny być opatrzone napisami działów i poddziałów. Oprócz numeru inwentarzowego książka otrzymuje sygnaturę z 2-3 elementów:

• Symbol działu

• Symbol poddziału

• Cyfra arabska wskazująca na numer książki na półce w danym dziale

• Czasem: kolorowe sygnatury działowe

Książki, które składają się na księgozbiór podręczny są w większości wykazane w katalogu bibliotecznym. Wskazane jest tworzenie dodatkowych katalogów - tak w bilbiotekach publicznych, jak i naukowych. W podręcznym księgozbiorze mamy katalog alfabetyczny i dziesiętny (topograficzny). W bibliotekach naukowych mamy minimum 2 katalogi: alfabetyczny i rzeczowy, czasem katalog topograficzny.

Udostępnianie księgozbioru:

• Wolny dostęp do półek

• Częściowo wolny dostęp do półek (udostępnianie poprzez bibliotekarza)

Księgozbiór podręczny powinien być tworzony przemyślnie, nie w chaosie - bez książek przypadkowych. Księgozbiór podręczny należy stale aktualizować wliczając możliwości finansowe biblioteki.

Wolny dostęp do półek - formy, organizacje, wyposażenie, wypożyczalnia, rozmieszczenie.

Wolny dostęp do półek to forma typowa dla bibliotek publicznych - cechuje się swobodnym dostępem dla czytelników. Nazwa ta pochodzi od open shelf libraries. Może mieć formę pełnego księgozbioru w bibliotece. Pierwotnie zaliczany był w małych bibliotekach publicznych (bo skoro księgozbiór jest mały, to można sobie pozwolić na to, by całość eksponować w wolnym dostępie.

Częściowy wolny dostęp do półek występuje wtedy, gdy jest dostęp wolny tylko do części księgozbioru. Był i jest zalecany w bibliotekach większych.

Księgozbiór wypożyczalni albo czytelni w wolnym dostępie do półek powinien być przemyślany i dobrze zorganizowany. Elementem organizacji jest:

• Lokal - o odpowiedniej kubaturze, musi być dużo swobody dla zbiorów, czytelników i bibliotekarzy. Pomiędzy regałami nie może być wąsko, książki są ścieśnione na półkach. Częsty problem zbyt dużej liczby książek wobec zbyt małej powierzchni biblioteki. Mieści się tu także odpowiednie ogrzewanie lokalu. Ważną rzeczą jest rodzaj i rozmieszczenie sprzętu. Należy umożliwić dyskretną kontrolę czytelnika przy wyborze. Nie należy likwidować szatni. Jeśli decydujemy się na wolny dostęp do półek, to powinniśmy zainstalować obok czytelni szatnię.

• Księgozbiór - księgozbiór przeznaczony do tej formy udostępniania musi być starannie przygotowany. Z czasem może się okazać, że traci swą aktualność, traci na znaczeniu. Powinien być oczyszczony z pozycji zdezaktualizowanych, zniszczonych. Musi być odpowiednio rozmieszczony. Szczególnie należy się zastanowić nad układem literatury pięknej (czy według form literackich, czy w układzie językowo-terytorialnym?). Niezależnie rozmieszczamy plany ogólne danego poziomu, danej czytelni, aby użtkownik się nie zgubił. Obowiązuje zasada „nie licz na bibliotekarza, nie licz na innego czytelnika, licz na siebie”. Im większa biblioteka, tym większą trzeba na to zwracać uwagę

• Katalogi - różnorodne katalogi (Systematyczny, Alfabetyczny).

• Bibliotekarz - odpowiada za udostępnianie zbiorów wolnego dostępu, utrzymanie porządku w czytelni i wypożyczalni, za ochronę księgozbioru, za udzielanie informacji o księgozbiorze

Jaki układ przy wolnym dostępie do półek?

• Przy UKD schemat należy poddawać aktualizacji co jakiś czas

• Podział ma być maksymalnie logiczny i zrozuiały

• Na półkach musi być prostszy (mniej szczegółowy) niż w katalogu

• Nazwy działów powinny być opisane na przegródkach działowych

• Stopień rozbudowy zależy od składu i wielkości księgozbioru

Rozmieszczenie działów:

• Trzeba zachować ścisłą kolejność działów w oparciu na UKD

• Ze względu na ukształtowanie działów i wygodę czytelników, można wyodrębnić części działów, zgrupować działy pokrewne.

• Ciągi książek na regałąch powinny mieć kierunek od lewej - do prawej.

• Literatura piękna stanowi często trzon księgozbioru (60-70%). Podziały były już omawiane

Powstają jednak grupy bardzo nierównomierne treściowo. Zaleca się podział wszystkich literatur na gatunki, ale tylko w obrębie literatury polskiej, albo innej literatury częstszego języka. Literatury popularno-naukowa nie nastręcza wielu problrmów. Literaturę beletrystyczną dzieli się względem wielkości tego zasbu - dzielone na 11 działów - proporcjonalnie to 71-80 działów.

Należy stosować sygnatury przy książkach:

Symbol działu/podzdziału

Skrót nazwiska autora (trzy litery)

Skrót tytułu (trzy litery)

Oznaczenia działów wielotomowych

Jak wyglądać powinna wypożyczalnia z wolnym dostępem do półek? Wyposażenie wolnej czytelni lub wypożyczalni to biurka, krzesła, stoliki na książki przy regałach, wózki na książki.

Wskazania dot. formy i rozmieszczenia w bibliotece

Regały ustawiamy prostopadle do okien, aby była dostępność do światła. Oświetlenie wieczorne instaluje się, by lamy zwisały nad przejściami. Biurko bezpośrednio przy wyjściu i wejściu. Stoły ustawiamy w wolnej części, w powierzchni zajętej przez biblotekarza. Ranganattan zalecał 100 % więcej niż przy ustawieniu tradycyjnym. 1 metr kwadratowy to 1250 tomów. Dla bibliotekarza potrzreba 4 metrów kwadratowych. Wysokość regałów powinna uwzględniać typ użytkowników biblioteki - dla dorosłych maksimum to 205-210 cm. Sprzęt musi być znormalizowany. Przejścia między rzędami regałów.

Wolny dostęp do półek powinien uwzględniać kilka zasad:

• Zasada dyspozycyjności zbiorów - możliwość natychmiastowego korzystania dokumentów po wykorzystaniu ich przez inntgo czytelnika - utrudnia to dotarcie

• W miarę regulane kontrolowanie i porządkowanie książek oddawanych przez czytelników

• Fleksibilność zbiorów i urządzeń (przemieszczanie zbiorów bez burzenia porządku w bibliotece

• Zasada odpowiedniego doboru zriorów.

• Stałe i systematyczne porządkowania.

Warunkiem szybkiego i efektywnego dostępu do tych zbiorów jest sprawna informacja audiowizuanla. Dostęp do półek ma więcej zwolenników niż przeciwników. Zalety i wady wolnego dostępu do półek:

ZA	PZECIW
Większe możliwości wyboru	Nieumiejętność dobrania sobie odpowiednich książek (głównie dla osób, które słabo radzą sobie z biblioteką)
Umożliwia lepszą orientację w księgozbiorze	Niedostępność pewnych zbiorów dla pewnych użytkowników (jak wysokie zbiory dla osób niepełnosprawnych)
Umożliwia samodzielny wybór książek (przejaw w mniejszych bibliotekach)	Większe koszty: więcej powierzchni, więcej personelu, kradzieże
Ułatwia szybszy wybór książki	Jest to forma bezplanowanego poszukiwania
Skraca czas wypożyczania, rozszerza horyzonty umysłowe	Forma to uniemożliwia trzymanie stałego porządku w bibliotece - rozrzucone książki, bałagan.
Daje więcej czasu bibliotekarzowi

Wolny dostęp do półek to przyszłość i codzienność - także nowe biblioteki są tworzone w zgodzie z zasadami wolnego dostępu.

Wypożyczanie międzybiblioteczne

To jedna z nowszych form udostępniania na zewnątrz. Pierwszy pomysł takiej formy pojawił się wcześniej - w 1818 w Marburgu - kilka bibliotek uniwersyteckich przystąpiło do porozumienia (umowy Marburger-Taushferker - Marburski Ruch Wymiany (książek)) - umowa ta była podstawą do udostępniania książek, o które pytali czytelnicy.

W końcu XIX wieku w 1883, w Prusach, w Austrii w 1890 - regulaminy bibliotek zmieniły się, by to umożliwić. W 1907 roku w Międzynarodowej Akademii w Wiedniu przedstawiono projekt zasad międzynarodowego wypożyczania międzynarodowego. Nie weszła w życie bo nie zgodziły się Włochy. Międzynarodowy temat podjęto 1935 na 8. sesji IFLA - projekt Morrisa Goudeta. W 1936 zatwierdzono w Warszawie Międzynarodowy Projekt wypożyczeń międzybibliotecznych. Zatwierdzono wtedy formularze, krążące w epoce rewersowej wypożyczań międzybibliotecznych. Zmieniła się bowiem rola bibliotekarza, komputeryzacji, metodyka poszukiwań. Wypożyczalnie międzybiblioteczne dobrze się znalazły w nowej sytuacji i mają się dobrze w nowych warunkach.

1947 - pierwszy raport powojenny o wypożyczeniach międzybibliotecznych

1954 - IFLA zebrała zmienione zasady (modyfikowane jeszcze w 1987)

w regulacji tych przepisów 12 stycznia 1939 weszło w życie zarządzenie Ministra, które zobowiązywało wszystkie biblioteki do stosowania międzynarodowego regulaminu wypożyczeń IFLA. Zobowiązało BN do centralnych wypożyczeń międzynarodowych, określono czas na 1 miesiąc. Nie wprowadzono jednak tego w życie. Większe polskie biblioteki martwiły się raczej jak zabezpieczyć zbiory w obliczu wojny.

W dekrecie o bibliotekach 1946: art. 3: wytyczne w sprawie działalności bibliotek i ich współpracy. Dopiero w 1953 Minister kultury i sztuki wydał zarządzenie w sprawie Wypożyczeń międzybibliotecznych. Określił cel, formy, dopuścił ministra do wypożyczeń międzybibliotecznych w kraju, a także inne biblioteki pomniejsze. Ustawa o bibliotekach z 1968 zobowiązuje biblioteki do współpracy w zakresie udostępniania zbiorów (ale mało o tym mówi). 26 lutego 1980 określono szczegółowo uczestników, zasady, cele wypożyczeń i tryb. Nowa ustawa o bibliotekach powstała w 1997, acz korzystano długo jeszcze z wcześniejszych ustaleń. Zarządzenie z 1980 określa:

• Uczestników krajowego wypożyczania (biblioteki wojewódzkie, pedagogiczne, biblioteki naczelnych organów państwowych, biblioteki ośrodków INTE)

• Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki nie precyzowało dokumentów, które mogły być wypożyczane, a które nie, acz określały możliwość wymiany dokumentów na reprodukcję

• Określało prawa i obowiązki czytelników. Obowiązkiem czyteników jest złożeniem czytelnika na specjalnych czytelnikach, obowiązkiem biblioteki sprawdzenie dokumentu w bibliografiach, ustalenie które biblioteki dysponują dokumentem, opatrzeniem rewersu w dane, pieczęcie itp., znaki, czy rewers jest docelowe czy okrężne itp. itd. Czytelnik musiał potwierdzić, że książki nie znalazł w innych bibliotekach (np. w Śląskiej).

• Czas realizacji określano na miesiąc. Miejsce udostępniania to czytelnie, ewentualnie za zgodą biblioteki wypożyczającej, można było udostępnić do domu

• Sankcje za łamanie regulaminu

• Ubezpieczenie i koszty przesyłek (każda biblioteka płaci za siebie)

Narzędzia wypożyczeń międzybibliotecznych:

• Rewers zwykły - jeśli wiem, gdzie jest książka

• Rewers okrężny - jeśli nie wiemy, gdzie jest konkretnie

• Do wypożyczeń międzynarodowych stosowano specjalny rewers IFLA

Wypożyczalnie międzybiblioteczne zwykle działają w dużych bibliotekach, ale także korzysta się z tej formy w publicznych i wiejskich bibliotekach. Ważnym warunkiem udostępniania jest sprawny i w miarę kompletny katalog centralny lub narodowy. Dzięki niemu można ustalić, gdzie są książki a gdzie ich nie ma (pod warunkiem dobrego prowadzenia katalogów). W niektórych krajach (UK, Niemcy) powołano centrale międzybiblioteczne. Nastąpiła zmiana obyczajów. Dzisiaj dzięki szerokiej automatyzacji bibliotek, katalogów, udostępniania ich na stronach internetowych mamy ogromną łatwość uzyskania informacji, gdzie dokument jest i gdzie jest dostępny. Spadła do niskiego poziomu rola ośrodków centralnych / BN, zajmujących się „dystrybucją” międzybiblioteczną. W Bibliotece w Bonn każdy student może korzystać z tej wypożyczalni, w UŚ - studenci od 4 roku.

Dziś studenci są zobowiązani do uiszczania kosztów - może nie są wysokie - np. 1,5euro w całych Niemczech. Problemem są właśnie koszty - od kilku lat koszty te ponoszą pracownicy i studenci. Pojawiła się konkurencja: elektroniczne udostępnianie dokumentów. Serwisy informacyjne posiadają i oferują dostarczenie każdego artykułu, który się ukazał - w bardzo krótkim czasie i natychmiast na maila. Taka działalność już jest. Może i jest płatna, ale jest szybka.

Wypożyczalnie międzybiblioteczne jest coraz mniejszym problemem. Środki techniczne umożliwiają nam już bardzo wiele, a brakować może chyba tylko dobrej woli bibliotekarzy. Problem się minimalizuje - szczególnie, gdy wchodzą w życie biblioteki wirtualne. Powoli - acz grunt, że do przodu.

Krzivinkowa podzieliła 5 głównych etapów opracowania - 70 czynności, 9 rąk potrzebnych do tego.

W16 [18.12.2009] - Regulaminy, aspekty prawne, opłaty za usługi

W Empiku jest wolny dostęp do półek - i nic z tego wynika. Bo jest totalny chaos na półkach. Nie ma sensownego porządku, systemu (eee, ja bym nie powiedział, są działy w Empiku - przypis tłum.). Zła organizacja pracy, brak systematyczności w porządkowaniu dokumentów. Wolny dostęp może się przez to przeistoczyć z dobrodziejstwa w koszmar dla użytkownika. Użytkownik rzecz jasna też ma wkład w ten bałagan, ale raczej niewielki. Trzeba czytelnika wychować, że robiąc bałagan, szkodzi sobie i innym czytelnikom.

Czy może w tym dopomóc regulamin biblioteki? Niekoniecznie. Niektóre biblioteki mają regulaminy odpowiednie pod tym kątem, a porządku nadal nie ma. Regulaminy to jednak regulatory - regulują stosunki między użytkownikami, bibliotekarzami a biblioteką. Regulamin powinien określać miejsce i rolę bibliotekarza w bibliotece.

Regulamin definiowany jest jako przepisy i rozporządzenia regulujące sposób działania i obowiązujący pracowników instytucji.

Regulamin biblioteczny to mniej więcej przepisy i rozporządzenia ustalające sposób zachowania i postępowania w bibliotece, obowiązujące czytelników i pracowników biblioteki.

Co by było, gdyby nie było regulaminów? Przekształciłaby się biblioteka w chaos? Potraciłaby zbiory? To tak jakby usunąć znaki drogowe - uważając, że znaki drogowe bardziej przeszkadzają niż pomagają. Może i prawda, że co za dużo, to niezdrowo. Regulaminy w bibliotece są potrzebne, ale nie mogą się zbytnio rozrastać. Niektórzy chcieliby regulować każdą sferę działania. A nie wszystko można i nie wszystko trzeba. Regulaminy mają obowiązywać. Po to są. Jakie powinny być i jaką powinny mieć zawartość:

• Regulamin jest dokumentem prawnym - musi być spójny z dokumentami i aktami wyższego rzędu, a przekroczenie go powoduje sankcje. Na tworzony regulamin powinien spojrzeć prawnik.

• Powinny określać relacje między bibliotekami, bibliotekarzami i czytelnikami

• Powinien określać podmiot, przedmiot, czas, miejsce i aktorów danego wydarzenia

• Powinien odpowiadać na podstawowe proste pytania (Who, What, When, Where, Why - Kiedy, co , kto, gdzie, jak?)

• Powinien określać zasady udostępniania zbiorów (jak dużo książek, na ile wypożyczyć, reguły wypożyczania)

• Powinien być zrozumiały, czytelny, zwięzły, widoczny, poprawny stylistycznie i ortograficznie

• Powinien promować wzorce zachowań

• Powinien być aktualny - nie znaczy to, że mamy go zmieniać co pół roku, ale ma być zgodny z duchem czasu.

• Powinien dać żyć użytkownikowi - nie wszystko musi być do końca dopracowane - nie wyklucza zakazów, ale je ogranicza

• Powinien być ogólny, uzupełniany dopiero przez inne formy komunikacji z czytelnikiem - np. przez zakazy znakami graficzne. Czy jest sens dawać w regulaminie punkty typu „nie wolno hodować kota w bibliotece”?

• Nie może przekraczać wolności osobistej poprzez wpisy typu „dyrektorowi wolno czynić rewizje osobiste jak tego zechce”.

Jest wiele możliwych realizacji bibliotecznych regulaminów. Są rekomendowane regulaminy do zastosowania. Nie wyklucza to, że regulaminy są zindywidualizowane - dopasowane do warunków, w których działa biblioteka, do jej zasobów i kręgu użytkowników.

Zmiany mogą być przeprowadzane też przez nowego dyrektora. Regulamin może okazać się nieludzki - jest pełno zakazów, jest bardzo długi, nieaktualny, bardzo szczegółowy. A nie chodzi o zawładnięcie czytelnikiem - nie chodzi o uciskanie go, zgniatanie regulaminem.

Posiadanie regulaminu jest obowiązkiem każdej biblioteki. Powinien być znany użytkownikowi biblioteki - dostępny i widoczny. Dobrze jest umieścić go na stronie internetowej.

Samo złożenie podpisu na deklaracji czytelnika jest prawnym stwierdzeniem czytelnika o znajomości regulaminu i jego akceptacji. Ale dopiero złożenie podpisu na rewersie wypożyczenia niesie ze sobą konsekwencje prawne. Umowa użyczenia - użyczający pozwala zabrać i używać przez jakiś czas dany przedmiot. Czytelnik bierze na siebie odpowiedzialność za zniszczenie dzieła. Dowodem zawarcia umowy jest rewers i podpis. Brak rewersu i podpisu. Wypożyczenie dokumentu czytelnikowi wiąże się z egzekucją szkód. Wypożyczający zgubi lub zniszczy dokument. Na bibliotece spoczywa obowiązek egzekucji szkód, na czytelniku - obowiązek odkupienia lub pieniężnej naprawy dóbr. Naprawienie zagubionych dokumentów jest jakby łatwiejsze. Biblioteka powinna wystosować wezwanie, w nim poinformować o szkodzie, sposobie naprawienia szkody, określić koszty, jakie trzeba ponieść, pouczyć, co się stanie w wypadku niezastosowania się do wezwania.

Co robią biblioteki w tej sytuacji? Powinny dochodzić swoich racji. Niekiedy zgłaszają się z tym do biur windykacyjnych (np. w Raciborzu) - nawet skutecznie. Chodzi wtedy zwykle o spore kwoty. Po upływie 10 lat następuje.

W17 [21.12.2009] - opłaty, magazynowanie

Opłaty za usługi biblioteczne

To obszerny temat przykry głównie dla użytkowników. Pobieranie opłat za korzystanie z bibliotek jest zgodne z ustawą o bibliotekach z 27.06.1997 roku. Wzmiankuje się tam, że opłaty pobierać można za usługi informacyjne, reprograficzne, audiowizualne, korzystania z wypożyczalni międzybibliotecznej, niezwrócenia bądź zniszczenia dokumentów. Ust. 3 mówi, że wysokość opłat nie może przekraczać kosztów wykonania usługi - bo biblioteka nie prowadzi działalności gospodarczej i nie zarabia na czytelnikach (HA!). Ustawa o bibliotekach precyzuje, za jakie usługi można wprowadzić opłaty, ale nie obliguje ich do wprowadzania ich - nie zmusza do pobierania opłat.

Decyzja w sprawie zakresu i wielkości opłat pozostawiana jest kierownikowi biblioteki - samodzielnie ustala za które usługi czytelnik płaci i ile. Czytelnik płaci za usługi masowe, które wiążą się z kosztami - za ksero, wydruki, nośniki danych, skanowanie, wypożyczanie filmów, wydanie karty. Nie można pobierać opłaty za coś, czego nie pozwala biblioteka. Opłaty za usługi biblioteczne są dopuszczalne w kilku aspektach, acz nie jest to wyczerpująca liczba. Lista ta bowiem może obejmować wyszukanie informacji dla czytelnika, sporządzenie zestawienie bibliograficznego. Pobiera się też opłaty za rozmowy telefoniczne, dostarczanie książek na telefon, itp. Ostatnio z bibliotekami można komunikować się przez skype'a. Niektóre biblioteki pobierają opłaty za nieprzewinięcie kaset wideo, za zgubienie płyt i dyskietek, zniszczenie kodów kreskowych na książkach, zniszczenie opraw książek, obwolut płyt.

Biblioteka nie bierze opłat za odczyty, wystawy, eseje, koncerty - działalność kulturalna - przecież te imprezy coś kosztują. Pisarzom, politykom, artystom płaci się chociaż za przejazd. Jak zrekompensować te koszty? Nie można sprzedawać biletów, bo nie zezwala na to ustawa o bibliotekach. A zresztą może to zniechęcić czytelników. Choć tendencje są takie, że będą biblioteki coraz bardziej płatne. W bibliotekach niewielkich i filiach w małych środowiskach nawet gdyby biblioteki chciały, to nie posiadają urządzeń reprograficznych, liczba obsługiwanych czytelników jest niewielka. Nie wprowadza się tam opłat za przetrzymanie książek a przypomina się o zwrocie książki drogą elektroniczną.

2 biblioteki - we Wrocławiu i Olsztynie - wprowadziły szeroką gamę opłat za usługi i nawet abonament. Są to biblioteki prywatne - nie podlegają ustawie o bibliotekach.

Kaucje pobierane od czytelników budzą wątpliwości - np. za materiały audiowizualne. Czy kaucje faktycznie chronią zbiory biblioteczne? A może to relikt PRL-u, który nie ma uzasadnienia w nowej rzeczywistości? (A może podczas gdy system się zmienił, to ludzie zostali ci i tacy sami, co?). Problemem jest to, że część bibliotek pobiera kaucje, część - nie. Kaucja to zabezpieczenie - jakby ubezpieczenie biblioteki przed nieodzyskaniem pożyczonej książki. Dotyczy tych czytelników, którzy są zarejestrowani tymczasowo (kuracjusze, urlopowicze, osoby zmieniające zamieszkanie. W ostatnich latach społeczeństwo silnie migruje - wiele z tych osób, które wyjechały, nie oddało książek. Dołączyło do dłużników biblioteki. Osoba zameldowana czasowo jest zobowiązana do zgłoszenia się w urzędzie skarbowym i przeniesienia rozliczania należności podatkowych na obszar miejsca zamieszkania.

Jak to jest z tymi dłużnikami? Jaka jest struktura, jakie są koszty?

Badania na terenie Rzeszowa (1999/2003) miały na celu stwierdzenie, jaka jest struktura dłużników w tej bibliotece. Wykazały, że w skali rocznej dłużnicy, którzy płacili kaucje to 0,08-04% wszystkich użytkowników. Największą grupę dłużników stanowią osoby mieszkające w okolicy i są uprawnione do wypożyczania książek. Czy jest zatem sens kontynuowanie starej, acz dotkliwej polityki. A może zmienić podejście do odzyskiwania przetrzymywanych książek? Zbiory maja trafić do ogółu, ma to być dobro wspólne. Lepszym środkiem byłyby systematyczne działania odzyskiwania dokumentów:

• Wysyłanie upomnień pocztą zwykłą

• Po 3 miesiącach jeszcze 2 upomnienia,

• telefony do domu, szkoły, zakładu pracy, pracownicy chodzą do biur adresowych, domów, biur... (acz niektórzy są agresywni)

• kierowanie na drogę sądową

W bibliotece tej ograniczono system kaucji do mieszkańców spoza województwa. Tak czy siak to wszystko kosztuje - są to koszty pracy, nakłady na telefony i inne działania, nakłady czasu bibliotekarzy. Może lepiej przed wprowadzeniem opłat przeprowadzić dodatkową analizę kosztów tych działań.

Jak sobie radzą z dłużnikami inne kraje? Ankieta 12 krajów pokazała, że Polska jest przestarzała - inne krae nie stosują kaucji. W bibliotekach publicznych płaci się za niektóre usługi. Jeden kraj nie ma żadnych opłat - jest to Norwegia.

Ochrona danych osobowych

Zagadnienie to pojawiło się z nastaniem nowych porządków w Polsce na przełomie `89. Pojawiło się jako reakcja na swobodne i bezprawne dysponowanie i użytkowanie danych adresowych przez krajowych i międzynarodowych kapitalistów. Dziś takie działania też są powszechne. Sami pozbawiamy się na przekazywanie i przetwarzanie naszych danych adresowych przez oferenta - czasem też instytucji i firm współpracujących. Biblioteka nie gromadzi pieniędzy, ale gromadzi dane osobowe. Jeśli nie są dobrze chronione, to również może wystąpić zagrożenie ich niewłaściwego wykorzystania.

Dane osobowe to wszelkie informacje, które dotyczą zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Dane osobowe w bibliotece to dane przechowywane w różnych miejscach:

• dane w katalogach bibliotecznych (autor, tytuł, wydawnictwo, rok urodzenia, śmierci).

• Przede wszystkim to dane czytelników - nazwisko, imię, adres, miejsce urodzenia... Przechowywane są traycyjnie w kartotekach lub elektronicznie w modułach systemów bibliotecznych.

• Dane osobowe są także o dokumentach - dzień wypożyczenia, data zwrotu.

• Ostatnią grupę stanowi grupa danych bibliotekarzy.

Dwie grupy danych:

• zwykłe - dane identyfikacyjne - to dane, które dotyczą cech formalnych. Pozwalają na bezpośrednią identyfikację. Adres, numer telefonu, wiek, profesja, wykształcenie, e-mail, język, numer gg, numer identyfikacyjny itp. Dane te identyfikują tożsamość fizyczną, umysłową, kulturową, społeczną czytelników. Dane zwykłe mogą być gromadzone i przetwarzane, warunkowo udostępniane (rzecz jasna nie każdemu)

• wrażliwe (sensytywne) - to dane, które dotyczą pochodzenia rasowego, etnicznego, opinii politycznych, przekonań religijnych, dane o zdrowiu, dane o członkostwie w związkach zawodowych, partiach politycznych, preferencje seksualne. Dane sensytywne są to dane, które mogą być warunkowo gromadzone, ale w zasadzie nie powinny być ani przetwarzane, ani na pewno nie powinny być udostępniane osobom trzecim. Odstępstwo jest obwarowane zgodą osoby na przetwarzanie danych i wynikać może z pewnych konieczności - ochrony interesów tej osoby, przetwarzanie danych w ramach legalnych działalności, ważny interes państwowy.

Udostępnianie danych rodzi wątpliwości etyczne i moralne. Po ataku na WTC nasiliła się inwigilacja różnych grup i stowarzyszeń. Do bibliotek przychodzili funkcjonariusze z żądaniami udostępnienia danych osobowych. Bibliotekarz przysięgi nie składa, ale jest darzony jakimś niepisanym zaufaniem wobec bibliotekarza.

Czy biblioteka w ogóle powinna gromadzić dane osobowe? Może gromadzi za dużo? Może sam e-mail wystarczy i już? Zbieranie danych przez bibliotekę nie może się ciągnąć w nieskończoność. Powinno takie gromadzenie czemuś służyć. A czemu bibliotece służą dane osobowe? Sugerowano gromadzenie ogólnych danych np. typ zawodu bez umiejscowienia.

Podstawą ochrony danyhc osobowych w Polsce jest ustawa z 1997 o ochronie danych osobowych. Określa zakres i metody ochrony danych, obowiązki administratora, prawa użytkownika objętego ochroną.

Urzędowe cele gromadzenia danych:

• możliwość egzekwowania zamówień i przetrzymań (obsługa dłużników)

• niezbędne do planowania struktury biblioteki - racjonalizacja gromadzenia zbiorów

• możliwość obsługi krajowego systemu statystycznego.

Przedstawione tu argumenty nasuwają się wręcz same. A większość z tych danych to dane zbiorcze, anonimowe - statystyczna ilość czytelników w czytelni nie udostępnia imion i nazwisk.

Prawa przysługujące czytelnikom:

• powinien być poinformowany o celu i metodzie przetwarzania danych, powinien znać metody użytkowania danymi osobowymi - np. czy ręcznie czy automatycznie?

• Powinien mieć możliwość aktualizacji tych danych i mieć prawo usunięcia tych danych.

Jest to kwestia używania przez bibliotekę pewnych procedur; ustanowienia administratora danych osobowych. Może być to organ, instytucja, która decyduje o środkach i celach przetwarzania danych. Jest to administrator przetwarzania danych osobowych (personal data officer). Administrator taki powinien:

• Rejestrować dane - obowiązkiem jest wypełnienie specjalnego formularza Głównego Ispektora Danych Osobowyh. We wniosku podajemy podmiot prowadzący zbiór, zakres i cel przetwarzania danych, placówkę, jej adres, środki techniczne i organizacyjne zastosowane przy przetwarzaniu danych.

• Przechowywać z umożliwieniem identyfikacji

• Przetwarzać dane osobowe (też w programach komputerowych)

• Zabezpieczać dane

Ochrona danych osobowych to szereg problemów praktycznych, wynikających z przekazywania danych osobie trzeciej. To dysponowanie danych przez biblioteki w jakimś czasie.

Co innego przekazywanie danych innej bibliotece, filii bibliotecznej, segmentu biblioteki. Tam przepływ jest konieczny - szybki i skuteczny, bo grozi stratami. Problem praktyczny wiąże się z czasem przechowywania. W bibliotekach szkolnych szkół podstawowych, średnich i wyższych, nie ma uzasadnionej potrzeby nadmiernie długiego przechowywania danych osobowych, który wykracza poza czas nauki.

Jak chroni się dane w Europie? Obowiązują ustawy o ochronie danych osobowych. Dzieje się tak od lat 90-tych. Jeszcze w latach '70 dobry przykład dała Szwecja. Obowiązek danych osobowych wywodzi się z deklaracji praw człowieka ('48), praw wolności człowieka, aktów prawnych ONZ (np. z rezolucji z 12 grudnia 1990 - określa wytyczne z danych osobowych w systemach automatycznych). Rezolucje rekomendacji i rady Europy. Konwencja Rady Europy z 1981 o ochronie danych osobnych. W 1995 wydano dyrektywę 95/46 w sprawie przetwarzania i ochrony danych osobowych.

Widać więc, że każdym kraju Europy funkcjonuje jakaś ustawa o danych osobowych. Są zwykle podobne do siebie.

Ochrona public lending right (prawo wypożyczeń publicznych)

Wydano dyrektywę, zobowiązującą do gratyfikacji z tytułu wypożyczeń bibliotecznych. Przejściowy okres ochronny. W bibliotekach pojawi się w najbliższym czasie (chaos alert!). W radiu udzielane są tantiemy za wypuszczone nagrania - liczy się, ile tam trwały konkretne nagrania i odpala się sumę ZAIKSowi. Zastanawiają się górne partie, czy artyści pióra nie powinni dostawać kasę za czytanie ich książek w bibliotekach? Muzykom płacimy. Pisarzom nie. Obawiamy się, że narzucenie opłat spowoduje spadek czytelnictwa. I racja, bo nie obawiamy się o upadek oglądalności czy słuchalności w ogóle.

W innych krajach:

• Albo samorząd płaci jakąś kwotę.

• Druga możliwość jest taka, że płacą czytelnicy jako abonament. Trzecie rozwiązanie: płaci ministerstwo kultury.

Rzecz jasna cyfry nie mogą być wzięte z kosmosu. Są regulaminy i statystyki. Biblioteki stoją na straży prawa (ha!). Może to doprowadzić do nowelizacji ustawy o bibliotekach.

W18 [04.01.2010] - organizacja przestrzeni bibliotecznej

Egzamin ustny. Zagadnienia związane będą z wykładami. Np. wypożyczanie międzybiblioteczne, księgozbiór podręczny, wolny dostęp do półek itp. Będą szersze zagadnienia i węższe pytania.

Organizacja przestrzeni bibliotecznej obejmuje umiejscowienie zbiorów, usytuowanie różnych typów zbiorów, efektywnego wykorzystania przestrzeni użytkowej biblioteki.

Magazyny

Zbiory biblioteczne sytuujemy w magazynach - specjalnych pomieszczeniach do przechowywania danych mediów. Od czasów starożytnych magazyny podlegały ewolucji - od wielkich wspólnych pomieszczeń, przez trójpodział (podczas którego magazyny stały się osobną częścią biblioteki). Zwykle to osobne pomieszczenie niedostępne dla czytelnika - tak zwykle jest w dużych bibliotekach. Oddzielenie jest środkiem bezpieczeństwa przed niepowołanymi osobami.

Sposoby oszczędzania miejsca w magazynie:

1. Na przechowywanie zbiorów bibliotecznych ma wpływ specjalizacja gromadzenia. Miało to w XIX w. zapobiec przeładowaniu magazynów. Dziś ma to ułatwić dostęp czytelnika. A z problemem tym borykają się biblioteki do dziś - pusta powierzchnia magazynowa się ciągle kurczy i ciągle są z tym problemy. Mikrofisze w tym niewiele pomagają (ha! a co z digitalizacją?).

2. Magazyny można też ratować poprzez selekcję materiałów nie użytkowanych. Niekiedy ubywa z biblioteki nawet 1/3 zbiorów. Każda selekcja nastręcza wielu problemów etycznych i praktyznych, ale niestety jest koniecznością. Nigdy nie wiadomo, czy wycofane właśnie dokumenty nie przydadzą się kiedyś.

3. Innym środkiem zaradczym jest magazynowanie centralne - przekazywanie mniej użytkowanych materiałów do specjalnych składnic bez wykreślania dokumentu z rejestru biblioteki. W latach '50 organizowano takie biblioteki dla zabezpieczenia zbiorów. Biblioteka Śląska miała bibliotekę składową w Bytomiu.

4. Nadzieją na rozwiązanie problemów z przeładowaniem była mikroreprodukcja. Problemem była destrukcja tych zbiorów - klisza podlega działaniu czynników fotochemicznych, trzeba ją konserwować. Kolejne rozwiązanie to digitalizacja zbiorów bibliotecznych - przetworzenie ich na formę elektroniczną. To bardzo wygodne rozwiązanie, bardzo oszczędzające powierzchnię. Początkowo drogie, ale dziś szeroko dostępne i w sensownych cenach. Rozwiązanie to niesie pewne niebezpieczeństwa. Dlatego problemem są prawa autorskie, własność intelektualna - brak zgody ze strony wydawców i autorów na rozprzestrzenianie dokumentów. Googloteka nie rozwinęła się do zamierzonych rozmiarów.

5. Magazynowanie zwarte (kompaktowe) to kolejny sposób na zaoszczędzenie miejsca. Regały przesuwają się na szynach dla zaoszczędzenia miejsca. Na 90% wolnej przestrzeni można ustawić regały. Stosowane jest w większych bibliotekach

Działania racjonalizacyjne są prowadzone na różne sposoby: jednym ze sposobów skrócenia drogi książki do czytelnika jest tworzenie księgozbiorów podręcznych. Tworzy się magazyny specjalistyczne, acz jest z tym pewien problem - gdyż bywają książki, które powinny trafić jednocześnie do obu magazynów. Wolny dostęp do półek wymaga większej powierzchni - nawet przy magazynowaniu zwartym. Trzeba pamiętać o traktach komunikacyjnych, magazynowanie musi być w zgodzie z przepisami przeciwpożarowymi itp.

Systemy rozmieszczenia zbiorów bibliotecznych

Rozmieszczenie zbiorów ma wpływ na funkcjonowanie biblioteki. Warunkują się wzajemnie funkcje i rodzaj biblioteki. Szczególnie ściśle powiązane jest rozmieszcze zbiorów a sprawność. Na system wpływa 6 czynników

• Rodzaj i typ biblioteki - określa ściśle profil i charakter zbiorów, co z kolei wpływa na sposób rozmieszczenia zbiorów

• Ilość zbiorów - rzutuje na potrzebną powierzchnię. Tu trzeba brać pod uwagę zapas wolnego miejsca na półkach. W większej bibliotece na każdym poziomie się pozostawia jeden wolny magazyn (w BŚ są z tego aktualnie zrobione dwa poziomy parkingu)

• Rodzaj zbiorów - biblioteki fachowe i naukowe dążą do kompletności zbiorów

• Rodzaj środowiska obsługiwanego przez bibliotekę

• Wyposażenie biblioteki

• Warunki lokalowe

Zasady rozmieszczania zbiorów bibliotecznych:

• Zasada pełnego zabezpieczenia realziacji podstawowych funkcji biblioteki - chodzi tu o realizację podstawowych funkcji jak udostępnianie i gromadzenie

• Zasada łatwego i szybkiego kontrolowania księgozbiorem i łatwego dostępu do półek - udostępnianie powinno być maksymalnie wygodne dla czytelników i bibliotekarza

• Racjonalne i oszczędne wykorzystanie miejsca w lokalu i na półkach. Nie chodzi o wykorzystanie każdego milimetra półki, metra powierzchni - chodzi o racjonalne, rozumne oszczędzanie. Oszczędność nie może rodzić problemów.

• Zasada pełnego zabezpieczenia zbiorów - chodzi o jak najdłuższe zachowanie zbiorów do użytku publicznego - w dobrym stanie. Zbiorom trzeba zapewnić odpowiednią temperaturę i wilgotność.

Między zasadami istnieje współzależność. Ich łączne stosowanie powoduje trudności. W niektórych przypadkach trzeba zrezygnować z jednej zasady dla zachowania innej - np. zrezygnować z wygodnego dostępu do półek. Bo alternatywą czasem jest tylko selekcja albo budowa nowego magazynu. Nie ma idealnych sposobów rozmieszczenia

Systemy rozmieszczania zbiorów bibliotecznych:

Dwie zasadnicze grupy:

• FORMALNE - podstawą tworzenia ustawień są zewnętrzne cechy książek. Występują w kilu odmieaniach:

• Formalno-inwentarzowy (formalny). Za ryterium podziału przyjmuje się format książki. Rozwiązanie to bazuje na starym sposobie oznaczenie formatów - wysokość grzbietu (zależne jest to też od formatu bibliograficznego - I (16tka - do 20cm), II (octavo - 20-25cm), III (quatro 25-35), IV (folio - ponad 35cm). Książki mogą być ułożone wg 3 sposobów:

• Format ujawniony - ma ścisły związek z układem inwentarzowym. Wszystkie powyższe formaty wpisuje się w oddzielnej księdze inwentarzowych, rezerwując sobie obszary na dane grupy. Zbiory można składać na oddzielnych regałach, ale to rozwiązanie teoretyczne. Najlepiej podzielić magazyn na 3 grupy - 2 półki na I, 3-4 półki na II, najniższe półki na III, IV osobno.

• Format skaczący (numerus saltans) - zbiory są inwentaryzowane według nummerus currens. Bez rezerwowania grup formatów, acz ustawiane są dokumenty według formatów.

• Format utajniony - sygnatura w tym formacie nie zawiera oznaczenia formatu. Obiekty są wpisywane w jednym ciągu. Dla każdego formatu w księdze rezerwuje się pewne limity. Na I - 35%, na II - 50%, na II - 15%. Ten system pozwala na najekonomiczniejsze wykorzystanie miejsca na półkach. Wadą jest rozrost księgozbioru oraz to, że na starych półkach nie ma miejsca. W mijescu dokumentów zaginionych wpisuje się nowe pozycje.

• Inwentarzowy - według numerus currens. Książka jest ustawiana na półkach w takiej kolejności, w jakiej zostały zapisane w księgach inwentarzowych. W układzie tym problemem jest ustawienie dzieł wielotomowych i broszur. Dzieła wielotomowe napływają w różnym czasie w związku z czym wszystkie woluminy ustawiamy pod danym numerem tomu 1. Bez względu na to, jakie numery mają późniejsze tomy, to ustawiamy to razem. Sygnaturą staje się numer tomu pierwszego i kolejny numer tomu. Broszury ustawiamy w pudełkach w odpowiednich wymiarach. Metoda ta jest korzystna pod względem skontrum. Ma wady: brak logiki treściowej, co utrudnia pracę bibliotekarza bez korzystania z katalogu

• Układ alfabetyczny - istotą jest podział według kolejnych liter alfabetu. Książki na półkach ustawia się według nazwiska pierwszego autora. Anonimowe dzieła pod tytułem. Samodzielnie ten układ występuje bardzo rzadko - najczęściej stosuje się wraz z układem rzeczowym. Zaleta: prostota. Wada: Brak rzeoczowego układu

• Chronologiczny - według określonego systemu kalendarzowego. Okresem rozdzielającym może być rok, wiek, dekada, tysiąclecie. Najczęściej jako układ pomocniczy w dziale starodruków lub czasopism. Po przyjęciu określonego systemu na półkach (wewnątrz grup dat) stosuje się dalszy udział np. alfabetyczny. Istotny dla zbiorów historycznych lub tych, dla których ważna jest aktualność.

• Językowy - istotą jest podział dokumentów według języka dokumentów. Układ ma zastosowanie w bibliotekach specjalnego typu z literaturą różnojęzyczną w państwach zamieszkałych przez różne narodowości. Czasem stosowany jako uład pomocniczy

• Geograficzny - istotą układu jest podział według miejsca wydania książki. Podstawą podziału może być kraj, państwo, region, okręg, województwo. Układ taki ma niewielkie zastosowanie. Czasem jako układ pomocniczy dla np. literatury geograficznej.

• Gatunkowy - wyłącznie do literatury pięknej. Podstawą jest kryterium gatunku literackiego. Literaturę dzieli się na prozę, poezję, dramaty, w ich obrębie stosuje się dalszy podział gatunkowy.

• RZECZOWE - podstawą układu jest treść dzieła. Najefektowniejszy układ ze względu na podobieństwo toku rozumowania. Myślimy według cech treściowych, gdy szukamy czegoś na jakiś temat. Tworzone są specjalne klasyfikacje. Jest podobny do katalogu rzeczowego, a ustawienie książek na półkach - do ułożenia kart katalogowych. Zawierają przejrzystość i logiczność układu, umożliwiają szybkie odszukanie książki (o ile jest informacja). Wymagają dobrej znajomości zbioró bibliotecznych i schematu klasyfikacyjnego. Wymagają większego nakładu pracy. Zaliczane są do mniej ekonomicznych niż formalne. Układ rzeczowy występuje w odmianach:

• Działowy - podstawowy układ stanowi wybrany układ klasyfikacyjny. W obrębie działów ksiażki układa się alfabetycznie

• Systematyczno-rzeczowy - według symboli UKD. Książki w tym układzie opatrywane są znakiem dziesiętnym i układamy je według pierwszej cyfry, potem kolejne cyfry dzielą zbiory na grupy i podgrupy. Stosujemy też formalne układy - np. według porządku alfabetycznego

• Przedmiotowy (połączenie formalnego i rzeczowego)

Systemy rozmieszczenia zbiorów dotyczą przede wszystkim wydawnictw zwartych. Stosuje się znaki pomocnicze w sygnaturze dla zaznaczenia...

Rozmieszczenie wydawnictw ciągłych: 2 grupy:

• Czasopisma z bieżącego roku - znajduje się zwykle w sali czytelni

• Czasopisma z ubiegłych lat - znajduje się w magazynie

Układy:

• Alfabetycznie według tytułu

• Działowo, potem alfabetycznie

• Języka, kraju pochodzenia

Niezależnie od systemu każde czasopismo układane jest w porządku chronologicznym. Podstawową niedogodnością jest różny format czasopism i onieczność zarezerwowania miejsca na przyszłe numery.

Zbiory specjalne ze względu na wiele czynników wymagają specjalnego traktowania.

• Rękopisy po podziale na różne grupy tematyczne, przechowujemy w teczkach czy pudłach dla łatwego przeszukania

• Starodruki układamy według daty wydania. Następnie według cech tematycznych

• Materiały kartokgaficzne to grupa bardzo zróżnicowana - różne formaty, różna wielkość. To książki, czasopisma, dokumenty życia społecznego itp. Materiały oprawne w formie książek i atlasy traktować można jak książki. Mapy ścienne należy zwijać w wałki i rolki, umieszczać w szafach pionowo lub poziomo. Luźne arkusze przechowujemy w szufladach. Niepodklejone mapy przechowujemy w futerałach. 4 formaty map:

• I: do 40x50cm

• II: do 60x80cm

• III: do 80x120cm

• IV: większe od 80x120

• Wydawnictwa muzyczne - przechowywane podobnie jak rękopisy. Układać jak książki według formatu, następnie afabetycznie

• Zbiory graficzne - wymagają przewiewnego pomieszczenia, przystosowanych szaf, pudeł, teczek. Jedynie albumy mogą być przechowywane jak książki. Każda pozycja graficzna musi być przechowywana oddzielnie, na pojedynczym kartonie

• Mikrofilmy - krótkie odcinki najlepiej przechowywać w odpowiednich albumach. Mikrofilmy na zwojach umieszczamy w okrągłych pudełkach plastikowych. Mikrofilmy wymagają specjalnych warunków (nieco inne temperatury niż dla książek)

Standardy i wymagania związanymi z urządzeniem biblioteki

Urządzanie magazynu

Co powinien wiedzieć bibliotekarz, urządzający bibliotekę? Odpowiedź nie jest trudna, ale bibliotekarz tak musi coś niecoś wiedzieć i charakteryzować się sumiennością i rzetelnością. Powinien znać zadania i zakres biblioteki. Oprócz tego musi znać kilka danych statystycznych, realnych. Organizacja przestrzenna biblioteki to organizacja na dalsze jutro. Potrzebna jest również szacunkowa orientacja, ile tomów biblioteka posiada i ile posiadała? Należy się zorientować w wielkości pomieszczeń (obliczać powierzchnię ziemną i wysokość - czasem to jedyna ucieczka przed przeładowaniem - choć to rozwiązanie awaryjne) - trzeba brać pod uwagę bezpieczeństwo bibliotekarza. Urządzając magazyn zorientować się trzeba w układzie okien i drzwi (jedno i drugie można w czasem zabudować, jeśli jest taka możliwość). Trzeba ustalić drogi książki - a uzależnione jest to od układu zbiorów. Bibliotekarz wylicza ilość regałów, stołów, krzeseł. Standardy określają typowe wymiary regałów, acz zamawia się też indywidualne wymiary. Na koniec - modernizacja kosztów biblioteki (plan kosztów?).

Określając pojemność magazynu musimy odpowiedzieć:

• ile tomów może pomieścić dany magazyn biblioteczny? 1 regał zajmujący 1m2 mieści około 250-300 woluminów. Metraż magazynu mnożymy przez to 250 do 300.

• Ile m2 przestrzeni potrzeba na umieszczenie odpowiedniej ilości tomów? Ilość tomów dzielimy przez 250 lub 300 i wychodzi nam ilość metrów kwadratowych potrzebnego magazynu. Do tego rachunku trzeba doliczyć 25% - na przyrost księgozbioru.

Na czytelnika liczymy 2,5m2, na personel 6m2. Powierzchnia na regały jest zależna od ilości zbiorów. Powierzchnię czytleni wyliczamy mnożąc liczba czytelników max w jednym czasie przez to 2,5m, dodajemy trochę na sprzęt i już. Liczba czytelników max w jednym czasie najlepiej obliczać naocznie w czasie szczytu, ale można policzyć uśredniając z księgi odwiedzin czytelni (ale to trochę upraszczające). Do powierzchni czytelni musimy dodać metraż dla pracowników, urządzenia sanitarne, garderobę, pomieszczenia sanitarne itp. Kolejnym obliczeniem jest pomieszczenie dla kierownika - powinno być 2-3 razy większe niż pomieszczenie pracownika. Do tych powierzchni doliczamy trakty komunikacyjne, powierzchnię na katalogi...

Przy obliczaniu powierzchni musimy przyjąć też dopuszczalne obciążenie stropu (przyjmuje się 500kg/m2). Oświetlenie w bibliotece też podlega standardom. W czytelniach, wypożyczalniach powierzchnia powinna być większa od 25% niż powierzchnia podłogi. W pomieszczeniach pomocniczych wystarczy tylko 5% powierzchni podłogi.

Wytyczne IFLA dla bibliotek publicznych i szkolnych; www.vulcan.edu.pl - lokal w organizacji biblioteki. J. Maj: Organizacja przestrzenna i wyposażenie biblioteki publicznej.

W19 [08.01.2010] - Działalność informacyjna bibliotek

W szerszym rozumieniu jest to działalność całej biblioteki - to praca całej biblioteki, mająca na celu ułatwienie korzystania ze zbiorów - indeksy, bibliografie itp. Ale tu na szczęście mówić będziemy w rozumieniu węższym. Edward Pigoń zdefiniował ją jako pracę biblioteki, na którą się składa udostępnianie, warsztat biblioteczny, przygotowanie materiałów informacyjnych, udzielanie informacji, pomoc w korzystaniu ze zbiorów, utrzymywanie kontaktu informacyjnego z innymi bibliotekami.

Służba informacyjna - dział lub osoba, która udziela informacji

Ośrodek informacji - miejsce lub placówka, w której udziela się informacji. To specjalna placówka powołana do takich zadań lub biblioteka, pełniąca funkcje informacyjne

Użytkownik informacji - osoba lub instytucja, korzystająca z usług informacyjnych biblioteki

Pracownik informacji to osoba, która bierze udział w tworzeniu informacji dla użytkowników. (także pracownik np. wypożyczalni)

Historia działalności informacyjnej

Działalność tą świadomie rozpoczęto w końcu XIX wieku - działalność upowszechniająca wiedzę w sposób aktywny. 1891 w amerykańskich bibliotekach publicznych pojawił się ten termin po raz pierwszy. W 1894 William Fletcher pisał, że każda biblioteka powinna być placówką informacyjna. W Polsce podjęto tą działalność po I WŚ. Biblioteki rzecz jasna działały i wcześniej. W 1929 powstał dział informacyjny Biblioteki Publicznej w Warszawie - działalność jego była całkiem szeroka. W następnych latach działalność taką rozpoczęły inne biblioteki - uniwersyteckie, miejskie, narodowa - SGH, Ossolineum itp. Ówczesnych pracowników działów informacji nazywano wywiadowcami... W 1936 wybitny bibliotekarz polski, Adam Łysakowski, zaapelował do bibliotekarzy o tworzenie działów informacyjnych w bibliotekach.

Przełomowym momentem było jednak inne wydarzenie: w 1951 w Krynicy zebrali się polscy bibliotekarze na konferencji naukowej - miało pozytywny wpływ na działalność informacyjną. Zwrócono uwagę informacyjną funkcję różnych typów bibliotek.

Typy informacji

2 podstawowe typy informacji:

• Informacja indywidualna - informacja przeznaczona dla pojedynczych użytkowników. Możemy wyróżniać informację według:

• Wykorzystanych źródeł

• Zużytego czasu

Informacja ze względu na cechy formalne:

• Informacja biblioteczna - informacja o bibliotece

• Informacja bibliograficzna - informacja, której treścią są szczegóły dokumentów, zestawienia; wyszukiwanie informacji na dany temat

• Informacja rzeczowa - podawanie faktów, dat, nazwisk

• Informacja katalogowa - informacja udzielona czytelnikowi w celu sprawnego korzystania z katalogów, narzędzi itp. Nadal jest potrzebna, także dzisiaj

• Informacja zbiorowa - informacja skierowana o całych grup użytkowników. Informacja przybiera różne formy - obejmuje imprezy, publikacje, można wyróżnić podstawowe formy informacji zbiorowej:

• Wystawy biblioteczne, przeglądy - dzielimy ze względu na częstotliwość - okolicznościowe, okazjonalne. Wystawa jest to forma informacji zbiorowej, prowadzona w każdej bibliotece. Wystawia się np. materiały piśmiennicze - książki, czasopisma, dokumenty wtórne, materiały ikonograficzne. Wystawę musi ktoś przygotować pracownicy działu, osoby z zewnątrz. Dobrze nagłośniona i zaaranżowana wystawa w bibliotece może przyciągnąć społeczność do biblioteki. Często wymaga to wypożyczenia obiektów z innych placówek kultury - np. muzea, archiwa. Biblioteki w małych miejscowościach raczej ograniczają się do swoich zbiorów. Najciekawsze są ekspozycje łączące różne postacie treści; korzysta się z nowoczesnych środków techniki, zaprasza się znane osobistości

• Przegląd bibliograficzny - są to dokumenty pochodne, przedstawiają wybór dokumentów na dany temat. Odchodzi powoli do historii z racji rozpowszechnienia elektronicznych baz danych bibliograficznych, pełnotekstowych. Z powodu spadku zapotrzebowania. To nie sam spis, ale wykaz zaopatrzony w adnotacje, objaśnienia. Przygotowując zbyt obszerny przegląd bibliograficzny, czyli z publikacji ciężkie do strawienia

• Wycieczki - forma edukacji zbiorowej, która jeszcze nie zginęła. W rozprawach z XVIII/XIV w. wspomina się o oprowadzaniu zainteresowanych po bibliotekach. Jest to ciesząca się popularnością forma zachęcania do biblioteki. Jest to wymagająca forma ze strony bibliotekarza - wymaga doświadczenia bibliotekarza. Powinna wyjść poza ramy oprowadzania po bibliotece. To okazja do zaznajomienia z dziejami biblioteki, pokazania zadań, podzielenia się z wycieczkowiczami. Trzeba pamiętać o tym, żeby biblioteczna wycieczka nie dezorganizowała pracy biblioteki (np. stałe dni wycieczek do bibliotek).

• lekcje biblioteczne - forma preferowana przez biblioteki szkolne, czasem biblioteki uczelni wyższych. To podstawowy sposób wprowadzania młodego czytelnika w system zbiorów. Być może zbyt skostniała i rutynowa.

• Druki ulotne, plakaty i afisze, szyldy - czyli wszelkie sposoby prezentacji graficznej jako reklamy biblioteki - z uwzględnieniem tematyki i informacjami - np. o usługach biblioteki, zasadach itp. Szyldy są także przydatną formą informacji, acz często pomijane. Druki ulotne i foldery przekazują niewiele infromacji o zbiorach, usługach biblioteki. Najczęściej są to informacje szybko się starzejące. Dziś wręcz konieczna w działalności informacyjnej jest witryna internetowa biblioteki.

• Przewodniki po bibliotece, informatory - Informatory podlegają sporej normalizacji. Informator dotyczy jednej lub kilku bibliotek. Informator powinien obejmować krótką charakterystykę. Przewodnik to wydawnictwo specjalne. Prócz danych lokalizacyjnych i o udostępnianiu zawiera charakterystykę zbiorów, rys historyczny, czasem szkic sytuacyjny oraz wykaz placówek bibliotecznych czy innych instytucji kultury.

• Spotkania autorskie i wieczory literackie - forma ta kiedyś była nazywana „spotkaniem z ciekawym człowiekiem”. Ważny jest dobry tytuł - jak zawsze. Na pobudzenie imprezy składać się może współpraca innych instytucji kultury, pomoc znajomości bibliotekarzy. Tematyka tych spotkań to może być twórczość danej osoby, wydarzenia.

• Gazetki biblioteczne - coraz więcej biblotek wydaje gazetki, które w regionie są czasem polem działań młodych twórców itp.

• Stałe informacje o bibliotece na łamach prasy lokalnej - można samemu przesyłać teksty lub poprzez np. bibliotekarzy

Statystyka w działalności informacyjnej

Warunkiem prowadzenia działalności informacyjnej jest statystyka - np. zbieranie i rejestrowanie obiektów statystycznych i wykorzystywanie ich do działalności. Statystyka jest wszechobecna w bibliotece. Jednostki ewidencji jak dzieło, globus, jednostkami statystycznymi są też użytkownik, czytelnik, odwiedziny (np. w czytelniach). Statystyce podlega informacja indywidualna. Jednostką statystyczną jest także informacja zbiorowa. Stosujemy również statystykę wyposażenia pracowników, urządzeń bibliotecznych.

Źródłem informacji są zeszyty wpisów do bibliotek, teczki osobowe, księgi odwiedzin, sprawozdania, spisy sprzętu. Wskaźniki te możemy traktować jako

• wskaźniki bezpośrednie (bezwzględne) - np. liczba czytelników, odwiedzin (w liczbac całkowitych)

• wskaźniki pośrednie (względne) - będące relacją między np. wyposażeniem a czytelnictwem, ilość miejsca przypadająca użytkownikowi itp. To np. liczba pracowników informacji na czytelnika

W20 [11.01.2010] - działalność informacyjna bibliotek - c.d.

Propaganda biblioteczna

Będzie tu o roli reklamy i public relations w bibliotece - o propagandzie bibliotecznej. Warsztat informacyjny.

Reklama jest częścią marketingu bibliotecznego - jest częścią promocji. Słownikowo reklama oznacza każdą formę publicznej prezentacji przez wyznaczoną osobę lub podmiot. Reklama biblioteczna jest więc to każda forma prezentacji płatnej przez bibliotekę. Zaczęło się od Jacka Wojciechowskiego - dyskwalifikuje reklamę jako element bibliotecznej promocji, mówiąc, że biblioteki na to po prostu nie stać. Reklama to spektakularne działania, na które trzeba wydać kupę kasy, a biblioteka kasy nie ma. To jednak dość doktrynalne spojrzenie na bibliotekę. Dziś można osiągnąć wiele - może nawet to samo - co przy drogich kampaniach reklamowych. Jest choćby Internet.

Czy biblioteka, zachęcając do korzystania ze swych usług, nie jest po prostu reklamą? Coś to kosztuje bibliotekę (choćby czas bibliotekarzy). Reklamy w bibliotece trzeba postrzegać w szerszym horyzoncie i w przedziale czasu. Trzeba mieć świadomość, że reklama kosztuje - koszty druku, koszty pracy, koszty usług, koszty skuteczności. Tak czy siak nie tylko wielkie biblioteki mogą pozwolić sobie na reklamę. Nieduża nawet biblioteka jest w stanie wyprodukować film o bibliotece (pal licho, niechaj będzie amatorski). Nie trzeba szukać fotografów, kamerzystów, projektantów stron internetowych. Technika staje się powszechniejsza, a bibliotekarze w technice nieco siedzą.

Biblioteki rzadziej wykorzystują reklamę wydawniczą, telewizyjną, radiową. Od wewnątrz reklama to działania, które podejmuje sama biblioteka; reklama od zewnątrz to zlecenie reklamy innym firmom.

Istnieje zasada, że mały idzie do małego, a duży - do dużego. Mała miejska biblioteka reklamuje się na lokalnym portalu internetowym, a tylko wielka się odważy reklamować w telewizji prywatnej.

Public relations w bibliotece

Opinię o biblitotece tworzy się na podstawie różnych ujęć i czynników. Użytkownicy zwracają uwagę na bardzo różne rzeczy - jak godziny otwarcia, stan, estetykę, stan podłóg, uprzejmość, stan oświetlenia itd. Najczęściej zwraca się uwagę na zasobność zbiorów. Ważne jest także umiejscowienie biblioteki.

Często dostrzegamy rozdźwięk między teorią a praktyką. Działania biblioteki, które zmierzają do wykreowania wizerunku, składają się na PR. Biblioteki za pomocą różnych działań dążą do zbudowania sobie odpowiedniego image - wyróżnienia biblioteki z otoczenia. Wizerunek biblioteki to zbiór przekonań, myśli i wrażeń różnych osób na temat biblioteki. Wśród czynników kształtujących wizerunek biblioteki są czynniki:

• Osobowe - kompetencja, uprzejmość, uczciwość (by nie zaczepiać innych czytelników, myśląc że są bibliotekarzami), schludność. Negatywne to np. brak zainteresowania pojawieniem się użytkownika w bibliotece

• Lokalizacyjno-informacyjne - pozytywy: łatwy kontakt, estetyka, podejmowanie badań potrzeb czytelniczych, dobre wyposażenie, cisza i możność spokojnego skorzystania z biblioteki. Negatywy: brak odpowiedniego informacji, brak szybkiego załatwiania spraw, długie wyczekiwanie na obsługę, bałagan w katalogach i na półkach

• Promocyjne - Pozytywy: prezentacja w mass-mediach, obecność w Internecie, dostępność na skype'ie, GG. Negatywy: jak o bibliotece nigdzie nie da się znaleźć informacji.

Nieporozumienia wynikają z niezrozumienia public relations i reklamy.

	Public relations	Reklama
CELE	zwiększenie zaufania	zwiekszenie sprzedaży
FORMA	dialog	Monolog
ADRESAT	Wewnętrzny i zewnętrzny	Zewnętrzny
PRZEDMIOT	Biblioteka, jej usługi i intencje	Biblioteka, jej usługi
DOSTĘP DO MEDIÓW	Publikacja	Publikacja
TREŚĆ PUBLIKACJI	Brak bezpośredniego wpływu	Bez bezpośredniego wpływu
DZIAŁANIE KOMUNIKATU	Uzależnione od mediów	Pragnie zmienić opinie o bibliotece
WYRAŻA	Interesy całej biblioteki	Interesy wybranych produktów i usług
CZAS TRWANIA	długofalowy	Krótkofalowy, tymczasowy

W bibliotece mamy 2 formy public relations:

• Zewnętrzne PR - systematyczne oddziaływanie na osoby i grupy, stanowiące otoczenie biblioteki. Kreowanie wizerunku biblioteki na zewnątrz; aktywne włączanie w rozwiązywanie problemów społeczności lokalnych. Formy działania: sponsoring, lobbing.

• Wewnętrzne PR - oddziaływanie na pracowników biblioteki. Działają tu: rozmowy w 4 oczy, tablice, środki komunikacji fonicznej i audiowizualnej, systemy komunikacji bezpośredniej w bibliotece (imprezy okolicznościowe, organizacyjne, otwarte dni zarządu

Zewnętrzną imprezą PR mogą być konferencje bibliotekarzy. Pojawia się funkcja rzecznika biblioteki. Musi to być osoba bez wad, która budzi sympatię i nie jest agresywna. Dobrze jest wybrać kogoś sensownego i wszechstronnego.

Warunki dobrego komunikowania

1. Wiarygodność

2. Związane z tematem

3. celowość

4. Wartość informacyjna

5. Przystępność językowa

6. koncentracja na istocie

7. umiar w objętości

Public relations angażuje całą biblioekę. Każdy bibliotekarz może się przyczynić do poprawy wizerunku biblioteki (albo pogorszenia ;).

Warsztat informacyjny w bibliotece

Warsztat informacyjny to zbiór różnego rodzaju źródeł i informacji, które umożliwiają poruszanie się po własnych zbiorach, przekazują różne informacje faktograficzne i usługi biblioteki:

• księgozbiór podręczny. W dziale informacyjnym księgozbiór ustawia się dziedzinowo,. Wielkość zależna jest od potrzeb biblioteki. Księgozbiór podręczny musi być aktualny. W zależności od typów zbiorów mamy

• księgozbiór podręczny działu informacyjnego

• słowniki i dzieła encyklopedyczne

• wykazy skrótów

• bazy teleadresowe

• i inne

• katalogi tradycyjne i on-line - od niego zależy sprawność informowania o zbiorach. Zaleca się tworzenie całościowego katalogu bibliotecznego. Niezależnie powinno się tworzyć katalogi odrębnych cząstek katalogu. Powinien być także katalog rzeczowy, jeśli nie ma komputerowego. Katalog centralny może mieć rozmaity zasięg.

• różnorodne kartoteki i bazy danych. Kartoteka to uporządkowany zbiór kart jednakowego formatu z informacjami określonego rodzaju zarejestrowane według odpowiednich zasad. Katalog obrazuje tylko określony księgozbiór określonej placówki. Katalog rejestruje pozycje zwarte jako całość. Kartoteka pokazuje wszelkie książki bez względu na obecność w bibliotekach. 3 rodzaje:

• bibliograficzne, zawierają informacje o bibliografiah i pozycjach bilbiograficznych. Celem ich jest udzielanie szybkiej informacji bezpośredniej. Zaliczamy tu kartoteki regionalne, lokalne, kartoteki kwerend, zespołów osobowych, bibligrafii bibliografii

• tekstowe - zbiory tekstów w pełnym brzmieniu - kartoteki wycinków czasopism, ulotnych materiałów, broszur itp.

• pomocnicze - gromadzą informacje podane w spisach - wykazy pseudonimów, wykazy skrótów,

Mamy 3 grupy baz danych:

• bibliograficzne - z abstraktami itp.

• pełnotekstowe bazy danych składające się z całych tekstów lub ich fragmentów

• informatorowe bazy danych - wykazy opisów obiektów

• numeryczne - tabele, dane finansowe

Działalność informacyjna wymaga arsenału różnorodnych środków łączności i różnorodnego wyposażenia - to działalność, która wymaga też odpowiedniego personelu. Personel do działalności informacyjnych to pracownicy informacyjni - służba informacyjna. Wyróżniamy 3 podstawowe grupy pracowników:

• pracownicy bibliotek, nieposiadających działów informacyjno-bibliograficznych

• pracownicy tych działów - informatorzy, specjaliści, dokumentaliści

• pracownicy innych działów bibliotek, które posiadają takie działy

3 pożądane cechy pracownika informacji:

• wiedza ogólna

• kwalifikacje zawodowe

• predyspozycje psychiczne (pamięć, wnikliwość, kojarzenie)

Kwalifikacje zależą od typów biblioteki. Biblioteka fachowa powinna mieć w swoim składzie specjalistów z danej dziedziny.

Użytkownicy informacji to grupa obsługiwana przez pracowników informacji. O sprawności usług decyduje rozeznanie w tym, ki jest użytkownik informacji, czym się cechuje, jaki ma zawód, wiek, zajęcie, pozycja społeczna. Jakie są rzeczywiste potrzeby informacji.

Zapotrzebowanie informacji mamy obiektywne (np. cele naukowe) i subiektywne. Na zakres i częstotliwość korzystania wpływa klasa zawodowa. Zapytania zależą od zaawansowania pracach badawczych, specjalności.

Dostępność źródeł - obserwacja, wywiady, ankiety, analizy statystyczne, analizy książek wpisów, zażaleń itp.

Działalność informacyjna musi być zorganizowana i przemyślana. Musi bazować na aktualnych zasobach informacyjnych. Kwestią znaczącą jest umiejętność udzielania informacji - konkretne formy działania bibliotekarza. Kolejność postępowania:

• Bibliotekarz powinien dążyć do zrozumienia pytania.

• Następnym krokiem od ustalenia istoty pytania jest znalezienie źródeł informacji oryginalnej lub pochodnej.

• Przedostatnim etapem jest zebranie informacji.

• Ostatnie to przetworzenie informacji np. jako przegląd czy synteza.

Działalność informacyjna biblioteki wymaga odpowiedniego wyposażenia - sprzęty, biurka, urządzenia. Działalność prowadzona jest w różnych formach, czasem jest to osobny dział bibliograficzny.

W21 [15.01.2010] - Komunikowanie się w bibliotece

Teoretyczne aspekty komunikowania się w bibliotece

Działalność informacyjna to komunikowanie się z użytkownikami i otoczeniem przy pomocy różnych środków i narzędzi - prze pomocy różnych kanałów (werbalna, niewerbalna, obraz, tekst itp.). Akt komunikacji zachodzi między nadawcą a odbiorcą. Komunikacja wystpuje w sferze werbalnej i pozawerbalnej. Komunikację można rozpatrywać szerzej - także poprzez czas i miejsce komunikacji; jako zagadnienie etyczne.

Komunikacja to najistotniejszy termin komunikologii. Tłumaczy się je na wiele sposobów. Samo słowo pochodzi od comunicare (łac. namawiać, podejmować). W rozumieniu angielskim wskazuje się na przekazywanie informacji między ludźmi, co jest podstawą budowania wspólnoty. Powiedzmy, że komunikacja to proces szeroko rozumianej informacji, który pozwala na poznanie świata i siebie, buduje więzy między uczestnikami komunikacji, podtrzymuje społeczeństwo i tworzy wspólnotę.

M Mrozowski wymienia komunikowanie personalne, interpersonalne i masowe. Powstanie nowych mediów wygenerowało też komunikowanie sieciowe. Za podstawę podziału bierze się słowo - wyróżnia się komunikację:

• Werbalną - do komunikowania się służy pismo

• Oralna

• piśmienna

• Niewerbalną - ważne są tu różne elemnty mowy ciała - zasady kulturowe charakterystyczne dla danej grupy społecznej.

Komunikacji werbalnej zwykle towarzyszą często nieświadome sygnały niewerbalne - jak kontakt wzrokowy, mimika twarzy, gestykulacja, proksemika (dystans przestrzenny), dotyk i kontakt fizyczny, wygląd fizyczny, postawa ciała, organizacja środowiska.

Teorie i hipotezy dot. komunikowania.

Najczęściej występuje komunikacja interpersonalna. Artley mówi, że to tak jak z tańcem - biorą w tym udział dwoje tancerzy. Komunikowanie takie może mieć dwukierunkowy charakter. Jednostronny - nadawca ze względu na pozycję nie jest poddany ocenie odbiorcy. Dwustronny to odwrotność.

Komunikacja masowa - termin ten pojawił się pod koniec lat '30 XX w. Zaczęto wtedy tworzyć instytucje badania opinii publicznej. To wykorzystanie środków technicznych do jednostronnej komunikacji z rozproszonymi odbiorcami. Cechy:

• Jednokierunkowość

• Wielka skala

• Asymetryczność relacji

• Depersonalizacja

• Anonimowość

• Relacje manipulacyjne i rynkowe

• Standaryzacja przekazu

Wynalezienie Internetu doprowadziło do komunikacji sieciowej. Bada ją Manuel Castels:

• Wszechobecność

• Wieloaspektowość

• Dekoncentracja

• Elastyczność

Komunikacja sieciowa zwielokrotniła szybkość obiegu informacji. W tym samym czasie informacja trafia do wielu miejsc. Koncepcja globalnej wioski. Komunikacja sieciowa cechuje się nieograniczonym dostępem do zasobów informacji sieciowej. Negatywy to

• Bezrefleksyjność

• Bezkrytyczność

• Uzależnienie (ale od TV też można się uzależnić...)

Krótka historia komunikacji masowej

Od początku komunikacji masowej do dziś dzieli nas ledwo 100 lat. Na początku XX w. budowano maszty radiowe, w latach 20 pojawiły się audycje. Zaczęto myśleć nad dodaniem do tego obrazu. Lata '60 to złota era telewizji. Pojawiają się procesy urynkowienia dystrybucji i produkcji. Topfler to autor koncepcji rozwoju cywilizacji, powstałej w latach '70. Podzielił dzieje ziemi na 3 etapy:

• Etap agrarny (do XVII w.) - prosty podział pracy i stosunki społeczne, dziedziczność

• Rozwój techniki i przemysłu. Funkcje rodziny przejmują wyspecjalizowane instytucje (do 1960, gdy powstaje OPEC, kontrolujące dystrybucję ropy naftowej)

• Rozwój technologiczny prowadzi do uwolnienia od tradycyjnych surowców i techniki pracy. W Nowej Fali ma łatwiej powinny komunikować się osoby niepełnosprawne i nieśmiałe.

Drugą osobą, wypowiadającą się na temat wizji społeczeństwa to Peter ~Drucker - filozof zarządzania. W XXI w. wzrosnąć ma liczba wiedzy. Dzięki wykształceniu dokonamy zmiany danych, którymi dotychczas wykonywano.

Proces komunikowania zajmuje się kategoriami, środkami i społecznymi elementami komunikacji. Proces komunikowania może być przedstawiony jako 4 modele:

• Transmisyjny

• Ekspresyjny

• Rozgłosu

• Recepcji

Inaczej:

• Allokucja

• Model wymiany (jednostki pomijają centrum i same wybierają rodzaj informacji)

• Jednostka sama poszukuje informacji poprzez centra, np. biblioteki

• Jednostka samodzielnie wyszukuje informacji

• Model rejestracji - centrum pobiera informacje i przekazuje je dalej.

Każdy przekaz korzysta z nośnika, medium komunikacji. MEDIUM to np. systemy znaków, mowa, sygnalizacja świetlna, radiostacja, kserokopiarki itd. To też wydruki, płyty, kasety, Internet. W odróżnieniu od starych mediów Internet umożliwia nadawanie, rejestracje, redystrybucję.

Kategorie:

• Przekaz, komunikat - jest często interpretowany jako tekst w momencie odbioru. Sens komunikatu tworzy więc sam adresat. Odbiorca dokonuje dekodowania - to interpretacja. Warunkiem odkodowania jest znajomość kodu. Komunikacja zachodzi wtedy, gdy nadawca i odbiorca znają język, którym się komunikują. To, jak odkodujemy, zależy od naszej znajomości języka, naszych przeżyć, doświadczeń itd. Komunikaty otwarte zmierzają do wieloznaczności - zamknięte - zakładają jedną interpretację.

• Format - to szczegółowe, rutynowe traktowanie wątków w ramach danego gatunku.

Determinanty komunikowania:

Na kształt komunikowania mają wpływ różne czynniki (jak płeć, dostępność, wiedza, przestrzeń finansowa - czynniki psychologiczno-społeczne jak gusta, nawyki, kontekst. Zaliczamy tu zakres i sposób promocji konkretnego medium, preferencje typów odpowiedzi.

Nadawca - nowe medium CMC zaciera granicę między elementami komunikacji. Nadawca zlewa się czasem z Odbiorcą. Tak dzieje się np. z publikowaniem książek, artykułów, programów.

Umieszczanie w sieci nie wymaga wielu nakładów finansowych - nadawca może być producentem, dystrybutorem, nawet krytykiem swojej pracy. Odbiorca sieciowy zostaje zmuszony do wykonywania większej ilości wyborów. Odbiorcy korzystają ze swobody wybory ale tylko w pewnym stopniu - np. kierując się po popularności. Inny problem to anonimowość - dość względna w Internecie, ale ogólnie utrudnia to szczere komunikowanie. W przyszłości może dojść do większych jeszcze anonimowości.

Proces komunikowania pełni różne funkcje:

• Informacyjne - na zasadzie wzajemnego rozumienia, bez intencji wpływania na zachowanie. Przekaz musi się charakteryzować rzetelnością, obiektywnością i neutralnością. Dokładność można mierzyć, porównując przekaz do innych relacji faktograficznych.

• Perswazyjne - ma związek z interaktywnością procesu - nadawca wpływa na zmianę odbiorcy. 4 typy:

• Perswazyjne przekonywujące - gdy obie strony dążą do porozumienia, a ceną za jego osiągnięcie jest nawet re

• Przyciągnięcie do prezentowanych postaw i idei - np. w wychowaniu

• Perswazja pobudzająca - manipulacje itp.

Aby komunikować się perswazyjnie, należy

• Sprecyzować cele

• Logiczna argumentacja

• Znać wzorce odbiorców

• Posługiwanie się językiem motywującym do działania

Manipulacja:

• Selekcja

• Wybiórczość

• Upraszczanie

• Przekłamania

• Świadomy fikcjonalizm

Odbiorca w procesie komunikowania:

Rozwój środków komunikacji doprowadzić miał do zrozumienia i tolerancji, a i tak podzielił świat bardziej niż był podzielony. Pogłębia się przepaść między warstwami społecznymi. Eco wyróżnia nowe klasy:

• Zorientowani w oprogramowaniu komputerowym

• Drobnomieszczaństwo, rzadko korzystający z komputera

• Proletariat nie potrafi korzystać z komputera lub książki i jedynie ogląda telewizję

Problem spycha na margines całe grupy społeczne. Przedstawiono to jako teorię spirali milczenia. Neumann zakładała:

• Jednostki mają odmienne poglądy niż większość grupy (narażeni na manipulację)

• Lęk przed manipulacją skłania do myślenia i analizowania

• Obawa przed milczeniem skłania do wybierania popularnych poglądów, nawet gdy są sprzeczne z własnymi poglądami.

Liczba ludzi z odmiennym zdaniem pozostają w mniejszości. W obawie przed odtrąceniem tacy ludzie przyznają prawdę większości. Smutne.

Bardziej optymistyczne teorie to teorie korzystania i gratyfikacji. Odbiorca korzysta z mediów świadomie. Odbiorca zna potrzeby i nie są narzucane przez medium.

Rola bibliotek wobec nowych wyzwań i mediów oraz w komunikowaniu się.

Sieć stwarza nowe możliwości, które mogą być wykorzystane przez różne organizacje. W przyszłości będą wirtualne szkoły, wirtualne biblioteki, o czym mówią nie tylko badacze, ale i dokumenty (Zielona Księga). Podstawowe zadania bibliotek nabiorą innego wymiaru - rosnąca ilość wytwarzanych informacji za pomocą środków komunikowania spowoduje wymóg kategoryzacji, hierarchizacji - zabiegów wstępnej selekcji informacji. Biblioteki digitalizujące zbiory będą aktywnie uczestniczyć w tworzeniu informacji rozproszonej - będą dystrybuować wiedzę. Nie trzeba wychodzić z domu, aby zamówić czy pobrać potrzebne dokumenty.

Praktyczne aspekty komunikowania się

Główne teorie komunikacji społecznej

Kontakty między bibliotekarzem a użytkownikiem

Kontakty między bibliotekarzami a otoczeniem

W22 [18.01.2010]

Biblioteka nierozłącznie związana jest z komunikacją i trudno się od tego oderwać. Istotą komunikowania jest celowa wymiana informacji - proces rozumny związany z myślami i przeżyciami. 3 podstawowe cechy kultury komunikowania:

• Umiejętność orientowania się w ludziach

• Umiejętność adekwatnego reagowania na stany

• Wybieranie do każdego uczestnika komunikacji takiego sposobu, który by odpowiadał charakterowi indywidualnemu.

Czynniki, wpływające na proces komunikowania:

• Zewnętrzne

• Wewnętrzne

Czynniki te można zakwalifikować do etyki, acz składają się na profesjonalizm (wiedzę i umiejętności) bibliotekarza. Komunikacja to będzie zwykle akt sformalizowany, acz zdarzenie to jeszcze nacechowane jest kulturą, klimatem, przyjazną atmosferą. Typowe środki komunikowania:

• Język (werbalne). Płaszczyzny:

• Komunikacja grupowa

• Komunikacja indywidualna

• Środki pozajęzykowe (niewerbalne)

Komunikacja indywidualna

Zawód bibliotekarza wymaga sztuki władania mową (trochę szkoda). Bibliotekarz prowadzi czasem dyskusję, wymianę zdań, odpowiednio poleca książki... Użytkownika biblioteki niełatwo zadowolić byle czym... Rozmowa nie może być zbyt ospała, ale i zbyt dynamiczna. Rozmawiając z czytelnikiem o polecanej książce, powinniśmy się starać, by miała ta rozmowa logiczny ciąg. Warunkiem każdej rozmowy jest obecność pewnych elementów dramatyzmu (!?). Chodzi o element oczekiwania, bazowania na prostych problemach i wartościach. Ważną cechą bibliotekarza jest takt. Wyraża się w szacunku do czytelników, rozumieniu ich potrzeb i zainteresowań. Bibliotekarz powinien mówić językiem bliskim słuchaczom - niekoniecznie naśladować gwarę młodzieżową, ale muszą się dopasować do czytelnika.

Komunikacja grupowa

Bibliotekarz podczas rozmowy z większą grupą rozmówców powinien zwracać uwagę na tych, którzy go słuchają. Inaczej się mówi do dzieci, inaczej do grupy studentów. Stronić od manieryzmów i nachalnych mód językowych. Częstą formą są wystąpienia kierowane do większego grona. Bibliotekarz czasem występuje w roli, w której zaprezentować musi swoje umiejętności. Ale i tak bywają nieprzewidziane sytuacje. Każdy ma swoje mocne i słabe strony. Ważne jest pierwsze słowo, zagajenie. Trzeba znaleźć coś intrygującego, może niekoniecznie zgodnie z zasadą, że dobry horror zaczyna się od trzęsienia ziemi, a potem to jest tylko straszniej. Na publiczność trzeba wpłynąć, na jej świadomość, przekonać ją. Mowa bibliotekarza powinna być logiczna. Nie musi się skupiać tylko na pozytywach.

Niebagatelną rolę pełni dykcja, intonacja, reagowanie na sytuacje, gesty, zmieniać punkt widzenia, a nie gapić się na czubki butów. Komunikując się w bibliotece należy uważać na pewne realia.

Nowe środki

Nowymi środkami komunikacji są takie programy jak skype, gadu-gadu. Ludzie piszą coraz mniej kartek. Ale wypowiadają się w inny sposób - są fora internetowe (zwykle większym powodzeniem cieszą się fora nieinstytucyjne), są grupy dyskusyjne, ogólnie Internet. A biblioteka łagodzi obyczaje... Jest to miejsce kontrolowane - zwykle monitorowane przez bibliotekarza lub inną osobę. Potrzebny jest monitoring, przypominanie netykiety, czuwanie nad zgodnością z danym forum.

Ważna jest świadomość w wielu sytuacjach. Ważna jest treść przekazu w wypowiedzi. Może być to naznaczone czynnikiem etycznym.

Nieetyczne argumentowanie - np.

• przytaczanie nieprawdziwych bądź niepełnych faktów

• Wykorzystywanie argumentów ad personam

• Odwoływanie się do litości

Słuchanie

Bibliotekarz musi umieć słuchać. Może być dobrym mówcą, ale powinien być też dobrym słuchaczem. Słuchamy, ale nie słyszymy. Mówiąc o słuchaniu trzeba sobie zdawać sprawę z mówienia. Z 10-minutowej wypowiedzi zapamiętujemy tylko 50% (e tam! aż 50%) - zwykle to, co na początku i to, co na końcu. Warunkiem słuchania jest:

• Intencja słuchającego - trzeba chcieć

• Zaiteresowanie słuchaniem

• Uwaga umysłowa i fizyczna

Słuchanie może mieć:

• refleksyjny charakter - umiejętność milczenia - umijętność wyjaśniania sensu komunikatu. Do podstawowych typów słuchania refleksyjnego:

• wyjaśnienie - nie zawsze dobrze przyjmowanie

• parafrazowanie

• wyrażanie odczuć

• podsumowanie

• bezrefleksyjny charakter - dobre, gdy rozmówca jest głośny - umiejętność ignorowania. Ha! W relacjach z rozjuszonymi czytelnikami jest to jeden ze środków obronnych

Przeszkody po stronie mówcy:

• negatywne nastawienie do tematu rozmowy

• pesymizm i brak poczucia humoru

• nieznajomość zasad komunikacji werbalnej

• rozpraszający wygląd lub zachowanie mówiącego

• niedostosowanie wypowiedzi do odbiorcy

Po stronie słuchającego:

• wady słuchu

• nieuwaga

• brak motywacji

• niezrozumienie

• słabe zapamiętywanie

Korespondencja to też forma komunikacji., Powinna zachować poprawność stylistyczną, ortograficzną. Komunikować można się przez nowsze formy komunikacji, ale obowiązek przestrzegania zasad też obowiązuje. Problemy nowych form to np. brak możliwości widzenia i słyszenia adresata. Podstawowym błędem bibliotek jest zwłoka w odpowiadaniu na pytania lub w ogóle brak odpowiedzi.

Ważne jest przywitanie w rozmowie telefonicznej - trzeba odpowiadać bez zwłoki, nie należy okazywać gniewu, rzucać słuchawką, przerywać rozmowę, trzeba pamiętać o proszę, dziękuję, przepraszam. Na przywitanie wpływa tembr głosu, intonacja.

Komunikacja niewerbalna

Komunikowanie ma charakter wielokierunkowy. Istotny jest gest, spojrzenie, zachowanie odległości. Nie można przekraczać pewnych granic, narzuconych nam przez kulturę czy dobre wychowanie. Mowa ciała powinna być naturalna, jest sygnałem naszego nastawienia. Postawa ciała komunikuje oceny negatywne i pozytywne. Ważna jest odległość użytkowników komunikacji. Na odległość wpływa krąg kulturowy, wiek, przynależność do grup, poglądy, znajomość wreszcie. Ludzie bliscy sobie mniej patrzą na siebie i odwrotnie.

• Intymna - do 50 cm

• Rozmowa przyjaciół 50-100cm

• Formalne służbowe 120-360cm

• Publiczne

Mowa ciała to też mimika - szczególnie wiarygodne źródło informacji, bo trudne do kontrolowania. Kontakt wzrokowy - patrzenie w oczy jest sztuką... oznacza zainteresowanie tym, kto do nas mówi i tym czymś, o czym się do nas mówi. Kontakt pomaga, ale i przeszkadza - np. omijanie wzroku to trudna rozmowa.

Gesty to szeroka grupa ruchów rąk, nóg, i innych części ciała. Czasem zdarza się niedostosowanie gestów do tego, co się mówi (rozbieżność intencji).

Ważne jest też otoczenie, w którym dochodzi do wymiany komunikatu. Przestrzeń trzeba zaaranżować i dodać rekwizyty; chodzi też o czas i wizerunek. Aranżacja przestrzeni - czyli czytelni, wypożyczalni - sposób umieszczenia stołów, regałów itp. Rekwizyty upiększają otoczenie. Np. zdjęcia rodzinne. Innym tematem są kwiaty w bibliotece. Jest to związane z chęcią nadania bibliotece kameralnego, domowego charakteru.

Wizerunek

To środek komunikacji, który oddziałuje na ludzi:

• Umiejętność komunikowania

• Wygląd zewnętrzny

• Higiena osobista

• Kultura osobista

Czasem jest to problem obcowania z czytelnikami. Zdarza się, że do biblioteki przychodzą osoby bezdomne... Nie ma wtedy dobrych rozwiązań. Nie można pryskać ciągle dezodorantem a wyrzucić też nie wypada...

Czas

To element komunikowania: to nie tylko punktualność, ale i umiejętne posługiwanie się nim w kontaktach z użytkownikiem. Czytelnikom gadającym trzeba dać się wygadać, ale co jeśli kolejka rośnie, a facet gada jak najęty? Bibliotekarz to taki powiernik, taki lekarz duszy, taki barman po prostu, co czasem musi wysłuchać prywatnych problemów użytkowników.

S

---