KARA ŚMIERCI W PERCEPCJI I OCENIE UCZNIÓW

SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH

SPIS TREŚCI

WSTĘP

WSTĘP

Od kilkunastu miesięcy obowiązuje w naszym kraju kodeks karny,
w którym po raz pierwszy w dziejach prawodawstwa na ziemiach polskich
w katalogu kar głównych nie ma kary śmierci. Stosunek do kary śmierci, tak jak wcześniej do kwestii aborcji, podzielił polskie społeczeństwo na dwa obozy, zwolenników i przeciwników.

Licznie przeprowadzane w ostatnich latach badania opinii społecznej pokazują gwałtowny wzrost odsetka zwolenników kary śmierci, który systematycznie wzrasta i osiągnął w styczniu 1999 roku 77% społeczeństwa.

Wzrost liczby zwolenników stosowania kary śmierci z jednoczesnym moratorium na jej wykonanie (obecnie jej brak w katalogu kar) spowodował ogólną dyskusję i liczne głosy zarówno jej zwolenników jak i przeciwników.

Bardzo ważną wypowiedzią omawiającą ogólny sens karania w regulacjach prawnych była w 1996r. wypowiedź prof. Andrzeja Zolla, ówczesnego prezesa Trybunału Konstytucyjnego: „(...) W jaki sposób należy zapobiegać zachowaniom szkodliwym, musi rozstrzygnąć sam ustawodawca i jest on,
w zasadzie, w doborze środków polityki społecznej suwerenny. Kara jest najbardziej drastycznym środkiem jakim dysponuje. Powinna więc być stosowana z należytą rozwagą, przede wszystkim uwzględniać stopień społecznej szkodliwości zachowań. Ten stopień z kolei zależy przede wszystkim od wartości chronionego dobra. Im bardziej wartościowe dobro, tym większa potrzeba silnego wzmocnienia motywacji powstrzymania się od naruszenia normy. Tą silną motywację może stwarzać zagrożenie karą. Ustawodawca musi jednak rozważać także skutki uboczne wprowadzenia lub nie wprowadzenia zagrożenia. Nie jest to więc łatwa decyzja i wymaga pogłębionych studiów z wielu dziedzin życia społecznego (...). Po to się karze, aby inni,
a także ukarany, nie popełnili już przestępstwa. Ma umacniać w społeczeństwie przekonanie, że określone zaatakowane przestępstwem dobro jest rzeczywiście chronione (...). Aby ten cel osiągnąć, niekoniecznie musi być surowa. Konieczne jest natomiast karanie każdego przestępstwa. Klucz do walki
z narastającą przestępczością leży w wykrywalności i skuteczności ścigania sprawców. Poczucie bezpieczeństwa wzrośnie w społeczeństwie, jeśli spadnie ciemna liczba przestępstw (...).”

Poglądy na temat kary śmierci i jej stosowania w polskim orzecznictwie dzielą także środowisko sędziowskie i prokuratorskie.

Z badań Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wynika, że 70% sędziów i prokuratorów z 784 badanych to zwolennicy zachowania w polskim prawie kary śmierci.

Dyskusje i ścieranie się poglądów zwolenników i przeciwników kary śmierci skłaniają do przeprowadzenia badań, które m.in. odpowiedzą na pytanie jak kształtuje się odsetek zwolenników i przeciwników stosowania kary śmierci wśród młodzieży oraz jaki obraz tej kary kryminalnej funkcjonuje
w świadomości młodzieży?

Okres dorastania jest bowiem okresem bardzo ważnym w życiu każdej jednostki z uwagi na rozwój społeczny oraz rozwój uczuć moralno-społecznych. „Młody człowiek staje się zdolny do wyjścia poza sferę dostępnych mu stosunków społecznych, sięga do wartości wyższych, do zagadnień dotyczących samej egzystencji.

Badania tego problemu w różnych środowiskach winny poprzedzać podjęcie decyzji ustawodawczych. Właściwa polityka dotycząca karania jest istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Badania problemu percepcji i poglądów społecznych dotyczących kary śmierci są ważne w aktualnej rzeczywistości kraju, kiedy nasila się wyraźnie zjawisko przestępczości i coraz większe rozmiary przyjmują najcięższe przestępstwa powodując wzrost obaw i zmniejszenie się poczucia bezpieczeństwa. Społeczeństwo nasze w obliczu wzrastającego zagrożenia wyraźnie domaga się zaostrzenia sankcji karnych. Coraz częściej nasilają się głosy domagające się przywrócenia kary śmierci. Dlatego też rzetelne poznanie poglądów różnych grup społecznych, dotyczące tego problemu, jest bardzo istotne dla podejmowania właściwych decyzji.

Prezentowana praca składa się z rozdziałów poświęconych problemowi percepcji, kary śmierci w ujęciu historycznym oraz poglądach społecznych dotyczących tej kary.

Analiza wyników badań zawiera prezentowane przez badaną młodzież poglądy i oceny związane z problemem kary śmierci.

1. WYBRANE PROBLEMY KARY ŚMIERCI I PERCEPCJI SPOŁECZNEJ W ŚWIETLE LITERATURY.

1. Wybrane problemy percepcji.

1. Pojęcie percepcji i percepcji społecznej.

Człowiek żyje, działa, rozwija się w świecie, którego sam jest aktywnym elementem. Aktywność człowieka polega na regulacji stosunków ze światem, z poszczególnymi elementami otoczenia. W tym procesie regulacji istotną rolę odgrywa orientacja człowieka w otoczeniu, zdolność do wytwarzania subiektywnego obrazu otoczenia zewnętrznego (fizycznego i społecznego) i siebie samego. Orientacja człowieka w świecie jest możliwa dzięki odbiorowi informacji za pomocą narządów zmysłowych, bardziej lub mniej trwałemu przechowywaniu owych informacji oraz przetwarzaniu i wykorzystywaniu w działaniu.

Bardzo ważnym, złożonym układem procesów, dzięki którym powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości jest spostrzeganie (w literaturze psychologicznej używa się również terminu percepcja).

Proces percepcji jest podstawowym procesem szeroko rozumianego poznania rzeczywistości. Ukierunkowanie i przebieg zachowań społecznych

jednostki oraz jej reakcje na określone sytuacje społeczne zależą od tego, jak rozumie ona otaczającą ją rzeczywistość społeczna, a także siebie samą jako element tej rzeczywistości. Stąd proces percepcji spełnia bardzo ważną role
i ze względu na podjętą problematykę badawczą wymaga przedstawienia.

Percepcja ( z języka łacińskiego perceptio - ujmowanie) oznacza postrzeganie, uświadomioną reakcję narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny, sposób reagowania, odbierania wrażeń.

Zdaniem T. Tomaszewskiego sensowność i skuteczność zachowania się człowieka zależy od jego orientacji w świecie. Podstawą orientacji w świecie są wiadomości o rzeczywistości, przy czym przez wiadomości rozumieć należy informacje o określonej treści. Informacje te mają dwojaką postać: zmienną i ustabilizowaną. Jedne wiadomości dopływają do człowieka przynoszone przez aktualne sygnały lub komunikaty odbierane w określonym czasie
i w określonych okolicznościach. Inne zaś są względnie utrwalone w jego pamięci. W pierwszym przypadku mówi się o procesach spostrzegania (lub percepcji rzeczywistości), a w drugim zaś o jej wewnętrznej reprezentacji, wzorze lub modelu, który nazywany jest wewnętrznym obrazem rzeczywistości. Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach organizacji: na

poziomie sensomotorycznym (czuciowo-ruchowym) i na poziomie semantyczno-operacyjnym (znaczeniowo-czynnościowym). Wynikiem procesów spostrzegania na poziomie sensomotorycznym jest wyodrębnienie w polu spostrzeżeniowym „figur”, to znaczy całości przestrzenno-czasowych (punktów, linii, kątów, planu o określonej powierzchni i kształcie, brył trójwymiarowych itd.). Wynikiem procesów spostrzegania na poziomie semantyczno-operacyjnym jest spostrzeganie przedmiotów (rzeczy, osób, zdarzeń, sytuacji), a także różnego rodzaju znaków (gestów, wypowiedzi, pisma itp.). Spostrzeżenia na poziomie pierwszym możemy określić także jako spostrzeżenia figuralne, zaś na poziomie drugim jako spostrzeżenia przedmiotowe.

W ujęciu Z. Zaborowskiego percepcja to złożony proces psychiczny,
w którym obok odzwierciedlenia otoczenia przyrodniczo-społecznego występują również u jednostki inne procesy, takie jak: porządkowanie uzyskanych informacji, ich analiza i wyjaśnienie. Percepcja determinuje nie tylko interakcje społeczne, lecz leży również u podstaw wielu procesów psychospołecznych, takich jak: naśladownictwo, identyfikacja. Percepcja wpływa także na przygotowanie i wypełnianie określonych ról społecznych oraz tworzenie się norm i zasad postępowania.

Pogląd, że percepcja ma szerszy zakres znaczeniowy niż spostrzeganie wyraża także S. Siek. Jego zdaniem percepcja to zespół schematów reagowania powstających pod wpływem działania bodźców płynących z zewnątrz
i wewnątrz organizmu jednostki na jej analizatory wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe i kinestetyczne, powodujących ich wykrywanie, rozpoznawanie i identyfikowanie, odróżnianie siły i jakości strumieni bodźców oraz ich wartościowanie. Schematy reagowania zwane percepcyjnymi, to zespoły skomplikowanych reakcji określanych wrażeniami, czuciem, spostrzeganiem oraz procesami uwagi, pamięci, kojarzenia i budowania związków przestrzenno-czasowych pozwalających na w miarę adekwatną ocenę zjawisk występujących w rzeczywistości.

Na podstawie powyższych poglądów należy stwierdzić, że percepcja jest skomplikowanym mechanizmem odzwierciedlania otaczającej rzeczywistości przez jednostkę. Rozpatrując zagadnienie percepcji przedstawienia wymagają zagadnienia dotyczące percepcji społecznej, różniącej się od percepcji innych obiektów występujących w rzeczywistości.

Spostrzeganie zachowań ludzi oraz ich samych stanowi wyżej zorganizowana formę spostrzegania społecznego na poziomie semantyczno-operacyjnym. Skutkiem zaś spostrzegania społecznego jest wytwarzanie
u jednostki wyobrażeń i poglądów o ludziach poprzez tworzenie pewnych całości przy zachowaniu określonej tożsamości, pomimo zachodzących zmian, czy to w obrazie sensorycznym, czy też w stanie jednostki spostrzegającej.

Zdaniem M. Lewickiej istotną różnicą między percepcją i percepcją społeczną jest to, że obiekty społeczne, a zwłaszcza otaczający nas ludzie, są niemal zawsze silniejszym źródłem emocji i wartościowań dla spostrzegającego podmiotu, niż zdecydowana większość otaczających ludzi przedmiotów fizycznych. Wartość przypisywana przedmiotom fizycznym jest właściwie dopiero konsekwencją ich uwikłania w konflikt społeczny, w szerszą siatkę znaczeń i symboli kulturowych. W przeciwieństwie do nich obiekty społeczne (- inni ludzie), będący przedmiotami własnych działań są nie tylko przedstawicielami, ale przede wszystkim autonomicznymi twórcami wartości.

W procesie percepcji społecznej podmiot spostrzegając drugiego człowieka (również siebie samego) zawsze odbiera dwa rodzaje informacji. Jedną z nich jest informacja o tych właściwościach spostrzeganego obiektu, które można zgodnie z pewna konwencja językową nazwać „obiektywnymi”, czyli opisowymi lub deskryptywnymi. Informacja ta mówi o właściwościach przynależnych obiektowi niezależnie od stosunku emocjonalnego spostrzegającego podmiotu. Poza opisem konkretnych cech fizycznych dana informacja opisowa zawiera dane o zachowaniu człowieka. Drugim rodzajem informacji odbieranych w procesie spostrzegania innego człowieka są informacje
o wartościach nazywane tez afektywnymi bądź emocjonalnymi. Napływające z otoczenia społecznego informacje opisowe i emocjonalne do jednostki uzupełniają się i dopełniają. Im wyższy poziom rozwoju ontogenetycznego jednostki, tym większą ilość odbiera i przetwarza jednostka informacji emocjonalnych.

Należy przyjąć za T. Sołtysiak, że spostrzeganie społeczne (percepcja społeczna) jest wyżej zorganizowaną formą spostrzegania otoczenia społecznego przez jednostkę mieszczącą w sobie spostrzeganie ludzi, instytucji społecznych oraz zjawisk i procesów zachodzących w środowisku społecznym. Zawiera ono w sobie z reguły oceny postrzeganych obiektów i zjawisk. Spostrzeganie to skomplikowany proces biopsychospołeczny, zdeterminowany uwarunkowaniami egzo- i endogennymi jednostki oraz sytuacjami, które rzutują na kształt i sposób spostrzegania przez nią otoczenia społecznego.

2. Czynniki determinujące percepcję społeczną.

Spostrzeganie jednostki wchodzi w różnorodne interakcje z całym szeregiem procesów psychicznych i nie jest tylko wytworem jej determinant autonomicznych, ale jest jak gdyby wypadkową szeregu uwarunkowań tkwiących w jednostce, wśród których należy uwzględnić takie elementy jak: postawa, motywacja i dotychczasowe doświadczenia jednostki.

Zdaniem K. Skarzyńskiej percepcję społeczną jednostki determinuje następujący układ elementów:

1. Obiekt percepcji (osoba, zjawisko czy proces społeczny, które są postrzegane przez jednostkę w określonej sytuacji), w tym:

• cechy zewnętrzne obiektu postrzegania,

• jego zachowanie i reakcje, stany psychiczne, poglądy, trwałe właściwości, wypełniane role społeczno-zawodowe,

• zadania jakie realizuje.

2. Podmiot sytuacji (jednostka, której proces spostrzegania jest przedmiotem analizy)

• jego właściwości psychiczne (potrzeby, system wartości, system kategorii poznawczych, system wiedzy o otoczeniu i o samym sobie),

• jego doraźne stany somatyczne i psychiczne (dobre samopoczucie, choroba, strach, zmęczenie),

• doświadczenia i pełnione role społeczne,

• zadania jakie aktualnie realizuje.

3. Relacje miedzy obiektem percepcji a podmiotem percepcji (jednostką postrzegającą a jednostką postrzeganą).

4. Inne istotne dla podmiotu postrzegania osobowe i nieosobowe elementy sytuacji, w której występuje proces postrzegania.

5. Relacje obiektu spostrzegania z wyróżnionymi istotnymi dla podmiotu elementami sytuacji, w której następuje proces postrzegania.

W ujęciu Z. Zaborowskiego istotną rolę w procesie percepcji społecznej odgrywają następujące mechanizmy:

1. Projekcja - występuje w dwóch postaciach: projekcji asymilującej i projekcji odróżniającej. Pierwsza polega na przypisywaniu partnerowi właściwości podobnych do własnych. Projekcja odróżniająca jest mechanizmem obronnym, osobnik przejawiający uczucia, postawy, cechy, które są społecznie potępione, np. agresywność, represjonuje je i przypisuje innym ludziom, z którymi się styka. Jednostka pozbywa się zagrożenia wewnętrznego, może utrzymać w miarę dodatnią samoocenę, podczas gdy partnerzy (w jej percepcji) odznaczają się negatywnymi właściwościami.

2. Transformacja - mechanizm ten polega na przypisywaniu osobnikom spotkanym właściwości osób bliżej znanych w przeszłości, np. rodziców. Czynnikiem wyzwalającym transferencję może być jakiś drugorzędny element, szczegół charakteryzujący partnera, podobny do właściwości osób bliżej znanych, np. wyraz twarzy, sposób mówienia, bądź właściwości związane ze stosunkiem do innych ludzi.

3. Stereotypy - percepcja otoczenia społecznego zależy również od szablonowości postrzegania. Jednostka przez pryzmat pewnych szablonów, takich jak: przynależność do określonej grupy czy warstwy społecznej postrzega innego człowieka i skłonna jest mu przypisywać cechy i właściwości grupy, które nie zawsze jednostka postrzegana posiada. Skłonność do percypowania innych poprzez określone stereotypy przejawiają osobnicy źle przystosowani, o nie zaspokojonych potrzebach.

Każda sytuacja społeczna dostarcza jednostce postrzegającej ogromnej liczby informacji. Nie wszystkie z tych informacji zostają odebrane przez podmiot, ponieważ poznanie ludzkie jest subiektywne, wartościujące, a w konsekwencji - selektywne. Selektywność odbioru informacji w procesie postrzegania społecznego zachodzi zarówno w przypadku bezpośrednich obserwacji innych ludzi, jak i w sytuacji odbioru komunikatów. Selektywność ta wiąże się z faktem, iż poznanie jednostki ludzkiej ma charakter wartościujący. Znaczenie nadawane napływającym informacjom zależy od trwałych właściwości struktur poznawczych podmiotu: treści kategorii czy wymiarów, w jakich opisuje się innych ludzi, reguł przetwarzania informacji i lokowania ich jednocześnie na kilku wymiarach, treści reprezentacji poznawczej dotyczącej człowieka przeciętnego i idealnego oraz potrzeb podmiotu (trwałych i wzbudzanych sytuacyjnie).

Ocena stanowi nieodłączny atrybut percepcji społecznej, należy więc przyjąć, że jednostka prawie zawsze dokonuje aktów ewaluatywnych, gdy postrzega określone zjawisko społeczne.

M. Lewicka ujmuje proces spostrzegania społecznego w kategoriach reguł operacji na informacjach, których efektem końcowym jest sąd o obiekcie społecznym postrzeganym przez jednostkę, są to:

1. Reguły selekcji, stanowiące pierwsza fazę spostrzegania, wskazują od jakich czynników zależy, czy dany obiekt społeczny będzie w ogóle przedmiotem spostrzegania przez jednostkę oraz na jakie cechy postrzeganego obiektu podmiot zwróci uwagę i wykorzysta o nich informacje w procesach dalszego przetwarzania, by w konsekwencji wydać ostateczny sąd
   o obiekcie postrzeganym.

2. Reguły kategoryzacji, czyli określone sposoby porządkowania informacji. Już w czasie selekcji informacji zawarte są pewne formy kategoryzacji. Kategoryzacja polega przede wszystkim na umiejscowieniu przez jednostkę podmiotu postrzegania w określonej strukturze społecznej. Stąd reguły kategoryzacji kształtują także rodzaj i sposób oceny postrzeganego przedmiotu.

3. Reguły identyfikacji - utożsamianie i porządkowanie przypisywanych obiektowi postrzeganemu pozycji na wymiarach służących do opisu własności nieobserwowalnych, np. określonych predyspozycji czy cech. Ze zrozumiałych względów w procesie percepcji odbierane są informacje
   o czysto zewnętrznych właściwościach, stąd ocena w percepcji jest niejako hipotezą przyszłych stanów uwzględniającą nie tylko zewnętrzne przejawy aktywności, ale także właściwości wewnętrzne, np. w spostrzeganiu drugiego człowieka uwzględnione są jego motywy zachowań, umiejętności, system wartości, które współdecydują o wydawanej ocenie w procesie percepcji.

4. Reguły wnioskowania - określane również mianem reguł kojarzenia, polegają na podporządkowywaniu obiektowi postrzegania względnie stałych właściwości i na ich podstawie wydawanie sądu.

5. Reguły kombinacji informacji - różne sposoby łączenia informacji o poznawanym przedmiocie i na ich podstawie formułowanie sądów. Proces spostrzegania przez jednostkę innej jednostki czy też zjawiska społecznego nie jest raz na zawsze procesem zakończonym. Stąd jeśli spostrzeganie jest procesem dynamicznym, to również sąd o przedmiocie postrzeganym ma charakter dynamiczny. Znaczy to, że ukształtowanie spostrzeżenia pod wpływem nowych informacji poddawane są weryfikacji bądź falsyfikacji
   i w rezultacie mogą doprowadzić do zmiany sądu, bądź też wyrażania przez jednostkę bardziej umiarkowanych czy też bardziej skrajnych ocen.

Wydawana przez jednostkę ocena o przedmiocie postrzeganym nie jest pozbawiona subiektywizmu. Akt oceny jest także efektem zestawienia danego zjawiska z określonym przez społeczeństwo standardem ewaluacyjnym, który określa stan normalny, idealny czy tez patologiczny, a także pozwala na zróżnicowanie według nich ocenianych zjawisk. Zdaniem L. Pytki wartości
w procesie spostrzegania spełniają następujące funkcje:

1. Ułatwiają proces wyboru właściwego postępowania oraz podejmowania odpowiednich decyzji w sytuacjach niepewności czy ryzyka.

2. Scalają elementy spostrzegania własnego ja przez jednostkę, jej motywację i postawy.

3. Łączą jednostkę ze zbiorowością społeczną, jej kulturą, co w praktyce wyraża się w unifikacji zachowań indywidualnych jednostki zgodnie z dominującymi wzorami zachowań w środowisku społecznym.

4. Określają „siatkę poznawczą” jednostki, w której jednym przedmiotom osobnik przypisuje większe znaczenie, innym mniejsze.

5. Popierają motywację zgodną z dominującymi wzorami i standardami.

6. Ułatwiają określenie, co jest normalne, a co zaburzone, chore czy też patologiczne.

Przegląd ważniejszych stanowisk dotyczących procesu spostrzegania pozwala zauważyć, iż mimo odmiennych sposobów opisywania i ujmowania percepcji, wiele elementów pojawiających się w różnych teoriach jest wspólnych i potwierdzających tezę, że spostrzeganie jest procesem uwarunkowanym wieloczynnikowo, przede wszystkim sytuacyjnie. Proces spostrzegania to gromadzenie, selekcjonowanie, transformowanie napływających informacji. Rezultatem tego procesu jest tworzenie się obrazu otaczającej rzeczywistości. Proces ten dotyczy spostrzegania przedmiotów fizycznych oraz ludzi.

1. Kara śmierci - rys historyczny

Kara śmierci jest najstarszą z kar i obok kar okaleczających stanowiła od niepamiętnych czasów główne narzędzie w walce z przestępczością.

Obecna była w społecznościach ludzkich już przed tysiącami lat, wówczas stanowiła formę zemsty za wyrządzoną krzywdę lub szkodę.

W kodeksie Hammurabiego (XVIII wiek p.n.e., Babilonia) jej istnienie ucieleśniało regułę talionu, zgodnie z którą kara wymierzona sprawcy miała być równa dolegliwości ofiary. Kodeks przewidywał stosowanie kary śmierci m.in. za zabójstwo, porwanie małoletniego, cudzołóstwo, gwałt, ukrywanie zbiegłych niewolników czy krzywoprzysięstwo w sprawie zagrożonej karą gardłową.

Charakter odwetowy miało również prawo hebrajskie. Stary Testament przewidywał, że jeżeli mężczyzna, bijąc się z innym, uderzy brzemienną kobietę, a ona „poniesie jakąś szkodę, wówczas on odda życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, rękę za rękę, nogę za nogę, oparzenie za oparzenie, ranę za ranę, siniec za siniec, a jeśli kto tak uderzy kogoś, że uderzony umrze, winien sam być ukarany śmiercią.”

Historia zna wiele sposobów wykonania kary śmierci. Celowało w tej dziedzinie średniowiecze, kiedy uważano, że zastraszenia ogółu nie da się osiągnąć samym pozbawieniem życia skazanego, lecz dopiero przez wykonanie wyroku śmierci publicznie i w sposób zadający szczególne cierpienie skazanemu i budzący trwogę widzów.

Panujący na danym terytorium władca stanowił prawo oraz sprawował sądy. Kara ostateczna wymierzana za czyny skierowane przeciwko władzy państwowej cieszyła się niezmienną popularnością, zaś kaci wykazywali się niesłychaną pomysłowością w stosowaniu wyrafinowanych tortur.

Skazanych często okaleczano, stopniowo odcinając wszystkie kończyny, a na końcu głowę. Za praktykowanie pogańskich obrzędów, magię i czary palono na stosie lub topiono. Niekiedy można było uniknąć śmierci przez pozytywne przejście próby wody, gorącego żelaza albo wykup.

Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej „Constitutio Criminalis Carolina”, ustanowiony przez cesarza Karola V w 1532 roku, określał różne sposoby wykonania kary śmierci. W zależności od rodzaju przestępstwa sprawca mógł być spalony na stosie, wbity na pal, ścięty mieczem lub toporem, powieszony, utopiony bądź pogrzebany za życia. W celu pohańbienia skazanego jego ciało mogło być poćwiartowane i rozrzucone.

„Theresiana”, pierwszy austriacki kodeks karny cesarzowej Marii Teresy z 1768 roku, przewidywał wykonywanie kar również na ciele zmarłego przestępcy.

Z kolei pruski kodeks karny z 1794 roku „Landrecht” dopuszczał torturowanie skazańca przed wykonaniem na nim kary.

Jednym z osiągnięć w dziedzinie techniki, nieodłącznie kojarzącym się z rewolucją francuską, było skonstruowanie gilotyny. Egzekucja skazanego miała być szybka i wedle ówczesnych standardów humanitarna. Wynalazek ten wykorzystywano na wszystkich terytoriach będących w zasięgu wpływów francuskich, a także w Chinach, Grecji i Belgii. Ostatnią egzekucję z użyciem gilotyny wykonano we Francji w 1977 roku.

Prawo karne na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu opierało się na prawie zwyczajowym. Zakres przestępstw karanych śmiercią był zbliżony do istniejących w zachodniej części kontynentu. W sprawach cięż

kich, jak zabójstwo, podpalenie, gwałty i rabunek, wyroki ferował lokalny władca (książę), w innych sprawach sądy sprawował właściciel domeny nadanej mu przez panującego.

Najstarszą formą karania śmiercią było ukamienowanie. Wraz z pojawieniem się instytucji kata kary zaczęli wymierzać „specjaliści”. Zła sława, która otaczała całą rodzinę kata, sprawiała, że zawód ten był często dziedziczony. Bogate miasta same utrzymywały kata, zaś inne sprowadzały go do wykonywania wyroków.

Kary wykonywano przez ścięcie, powieszenie, łamanie kołem, ćwiartowanie, palenie na stosie, ukrzyżowanie. Głową płacili za przestępstwa zabójcy, zdrajcy, złodzieje i fałszerze monet.

Statuty Kazimierza Wielkiego przewidywały karanie śmiercią za wyłudzenie nienależnych świadczeń z żup królewskich, zagarnięcie podatków czy obracanie obcą monetą.

Podejrzanych o herezję sądziły sądy kościelne, następnie skazanego wydawano władzy świeckiej, która paliła nieszczęśnika żywcem na stosie. Inkwizycja kościelna nasiliła się szczególnie po wydaniu edyktu wieluńskiego w 1424 roku, zrównującego wyznawanie zasad husyckich ze zbrodnią obrazy majestatu.

W XVI wieku zmiana wyznania rzymskokatolickiego na inne chrześcijańskie przestała być karana, chociaż w dobie kontrreformacji akt ten skutkował co najmniej wygnaniem.

Fala polowań na czarownice, przechodząca wówczas przez Europę, nie ominęła Rzeczypospolitej. Na Śląsku w Nysie w połowie XVII wieku wybudowano piec, w którym spalono ponad dwa tysiące kobiet i dziewcząt w ciągu zaledwie 9 lat, wśród ofiar było nawet dwoje niemowląt.

Egzekucje trwały przez następne dwa stulecia, mimo kilkakrotnie wydanych zakazów przez panujących Augusta II i Augusta III. Ostatecznie karę śmierci za czary zniesiono w 1776 roku.

W okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej na mocy konstytucji z 1586 roku karę ostateczną wymierzano za czyny przeciwko moralności i dobrym obyczajom (sodomia, homoseksualizm), przeciwko porządkowi publicznemu (gwałtowne najście na dom, napad na drodze), spiski przeciwko władzom miejskim, porwanie oraz tradycyjnie - zabójstwo umyślne, zwane kryminalnym.

Skazańcowi niekiedy ratowała życie kobieta, jeżeli oświadczyła, że chce z nim zawrzeć związek małżeński, a zwyczaj ten nazywano „wypraszaniem od kary śmierci”. Co sprytniejsi ze skazanych umawiali się z katem (niebezinteresownie), by przyszła egzekucja została przeprowadzona nie-

zręcznie. Egzekucji nieudanej drugi raz nie wykonywano.

Po rozbiorach na ziemie polskie rozciągnięto ustawy karne państw zaborczych. Z niewielkimi zmianami utrzymano je aż do 1932 roku, kiedy wszedł w życie pierwszy po odzyskaniu niepodległości kodeks karny. Przewidywał on możliwość zastosowania kary śmierci jedynie za pięć przestępstw (w tym za cztery polityczne), z możliwością alternatywnej zamiany na karę dożywotniego więzienia oraz 5 i 10 lat pozbawienia wolności.

Kodeks karny z 1969 roku dawał możliwość orzekania kary śmierci za 9 przestępstw, a ustawy pozakodeksowe za 14 czynów.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku wszedł w życie dekret „O postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego”, który umożliwiał wymierzanie kary śmierci za 86 typów przestępstw w postępowaniu doraźnym.

Najnowszy kodeks karny, obowiązujący od września 1998 roku nie zawiera w swoim katalogu kary śmierci, którą zastąpiono dożywotnim więzieniem.

Ostatni wyrok śmierci wykonano w Polsce w 1988 roku, na kilka miesięcy przed wprowadzeniem faktycznego moratorium na wykonywanie kary śmierci.

2. Droga Europy do zniesienia kary śmierci, rozwój myśli abolicjonistycznej.

Druga połowa XX wieku stała się okresem szczególnego nasilenia
i rozwoju myśli abolicjonistycznej dotyczącej stosowania kary śmierci.

Propozycja wprowadzenia postanowień w sprawie zniesienia kary śmierci do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności pojawiła się już w roku 1957. W programie powołanego wówczas Europejskiego Komitetu Problemów Przestępczości wymienia się jako jedną ze sfer aktywności tego organu rozwiązanie „problemu kary śmierci w państwach europejskich”, a motorem wysiłków w tej dziedzinie stała się opinia wybitnego filozofa i pisarza Alberta Camusa: „W Zjednoczonej Europie jutra (...) formalna abolicja kary śmierci powinna być pierwszym artykułem Kodeksu Europejskiego, którego wszyscy oczekujemy”.

W prace Komitetu zaangażowało się wielu przedstawicieli nauki, m.in. wybitny francuski prawnik Marc Ancel, który w swoim raporcie pt. „Kara śmierci w państwach europejskich” z 1961r., pisząc o historii i założeniach ruchu abolicjonistycznego, podkreślał konieczność odróżnienia prawa przedmiotowego i prawa moralnego, karania zgodnie z interesem społeczeństwa oraz znalezienia niezbędnych i prawidłowych substytutów w postaci kary po-

zbawienia wolności w miejsce dawnych kar cielesnych.

Dyskusja intelektualistów doprowadziła do tego, że na początku lat 70-tych problem kary śmierci trafił na forum organów Rady Europy. Nie bez znaczenia były wyniki prac podjętych przez Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ. Rozpoczęły się one od rezolucji z 06.04.1960r., a ich kulminacyjnym punktem był raport przygotowany przez Sekretarza Generalnego ONZ
i przedstawiony na 54 sesji Rady Gospodarczo-Społecznej w dniu 23 lutego 1973r.

Pierwszym istotnym dokonaniem dotyczącym omawianego problemu jest projekt rezolucji przedstawiony przez grupę członków Zgromadzenia Konsultacyjnego Rady Europy w 1973r. Znajdują w nim swoje odbicie wszystkie argumenty, jakie od lat wysuwano przeciwko karze śmierci. Czytamy tam m.in.: „Zgromadzenie (...), uznając, ze kara śmierci, jako nieodwołalna (...), może być nakładana na osoby niewinne, Wierząc, że kara śmierci nie działa w sposób odstraszający wobec tych, którzy dopuścili się lub mogliby dopuścić się przestępstw zagrożonych tą sankcją, i tym samym brak jest jej oddziaływania prewencyjnego, Wierząc również, że zemsta jako cel sam
w sobie nie powinna mieć miejsca w systemach prawa karnego rozwiniętych, cywilizowanych społeczeństw (...), Zaniepokojone tym, że orzekanie i wyko-

nywanie kary śmierci prowadzi do zwiększenia brutalności wszystkich tych osób, które biorą udział w procesie jej nakładania, Stwierdzając, że kara śmierci musi być uważana za nieludzką i poniżającą w rozumieniu art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka; Wzywa rządy państw - członków Rady Europy, których ustawodawstwa przewidują karę śmierci za niektóre przestępstwa, do jej zniesienia jako sankcji prawnej. Nakłania się wszystkich członków Zgromadzenia Konsultacyjnego do podjęcia inicjatyw mających na celu żądanie takiej abolicji w swoich macierzystych krajach”.

Powyższy dokument można w pewnym sensie uznać za moment przełomowy, ponieważ od tej chwili problem zniesienia kary śmierci w ustawodawstwach państw zachodnioeuropejskich przestaje być tylko „idee fixe” intelektualistów, staje się natomiast przedmiotem prac zmierzających do prawnomiędzynarodowej instytucjonalizacji tego zagadnienia.

Zgromadzenie Konsultacyjne Rady Europy nie przyjęło wprawdzie rezolucji, jednakże skierowało sprawę do szczegółowego opracowania i pod obrady Komitetu Spraw Prawnych (Legal Affairs Coummittee) oraz zobowiązało ten organ do przygotowania wyczerpującego raportu.

Pierwszy raport przygotowany przez Lidgarda w 1974r. był o tyle kontrowersyjny, że nie został w ogóle skierowany pod obrady Zgromadzenia Konsultacyjnego. Drugi raport nie spełniał również oczekiwań i w tej sytuacji Komitet Spraw Prawnych postanowił zawiesić swoje prace nad problemem kary śmierci decyzją z 5 stycznia 1976 roku.

Szeroko zakrojoną akcję przeciwko karze śmierci podjęła również Amnesty International. W dniu 11 grudnia 1977 roku w Sztokholmie została przyjęta deklaracja będąca aktem końcowym zorganizowanej przez AI konferencji w sprawie zniesienia kary śmierci. W dokumencie tym powracają wprawdzie jak echo dawne argumenty abolicjonistyczne, ale z drugiej strony trzeba przyznać, że chyba nigdy przedtem nie nadawano im tak dramatycznej i radykalnej szaty słownej. W Deklaracji czytamy m.in.: „Konferencja Sztokholmska w sprawie abolicji kary śmierci, złożona z ponad dwustu delegacji
i uczestników z Azji, Afryki, Europy, Bliskiego Wschodu, Ameryki Północnej i Południowej oraz Regionu Karaibskiego,

Przypominając, że:

• Kara śmierci jest najwyższym okrucieństwem, karą nieludzka i poniżającą oraz naruszeniem prawa do życia;

Biorąc pod uwagę, że:

• Kara śmierci jest często wykorzystywana jako środek represji przeciwko opozycji, grupom rasowym, etnicznym, religijnym i upośledzonym,

• Egzekucja jest aktem przemocy, a przemoc zmierza do wywoływania innej przemocy,

• Orzekanie i wykonywanie kary śmierci powoduje zwiększenie brutalności wszystkich tych, którzy biorą udział w procesie,

• Kara śmierci nigdy nie wywoływała specjalnie odstraszającego skutku (...)

Stwierdzając, że:

• Ochrona życia wszystkich bez wyjątku osób podlegających jurysdykcji jest obowiązkiem państwa (...)

• Abolicja kary śmierci jest niezbędna dla osiągnięcia deklarowanych standardów międzynarodowych,

Deklaruje:

• Swoja całkowitą i bezwarunkowa opozycje wobec kary śmierci,

• Całkowite potępienie wszystkich egzekucji, w jakiejkolwiek formie, wykonanych czy darowanych,

• Zobowiązanie do podejmowania działań na rzecz powszechnej abolicji kary śmierci,

Wzywa:

• Organizacje pozarządowe, zarówno narodowe jak i międzynarodowe do działań kolektywnych i indywidualnych mających na celu gromadzenie informacji przemawiających za abolicją kary śmierci,

• Wszystkie rządy do podjęcia natychmiastowej i całkowitej abolicji kary śmierci,

• Narody Zjednoczone do niedwuznacznej deklaracji, że kara śmierci jest sprzeczna z prawem międzynarodowym.”

W tych warunkach problem kary śmierci trafia ponownie pod obrady Komitetu Spraw Prawnych na początku 1979r.

W dniu 22.04.1980r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy uchwaliło Rezolucję 727 w której czytamy: „Zgromadzenie, uznając, że kara śmierci jest nieludzka, apeluje do parlamentów tych państw - członków, których ustawodawstwo przewiduje karę śmierci za przestępstwa popełnione
w okresie pokoju, o jej usunięcie ze swoich systemów prawa karnego.”

23 kwietnia 1983 roku w Strasburgu został podpisany VI Protokół dodatkowy do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1960r. w sprawie zniesienia kary śmierci w ustawodawstwach państw członkowskich Rady Europy. Stanowi on efekt długotrwałej dyskusji prawników zachodnioeuropejskich nad różnymi aspektami zagadnienia kary śmierci.

W końcowej fazie prac nad Protokółem twórca raportu sporządzonego dla Rady Europy, szwedzki socjaldemokrata Libdom, oświadczył na forum Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, że „wszystko, co można powiedzieć za lub przeciwko karze śmierci, zostało już powiedziane i pozostaje jedynie dokonać wyboru. I wyboru takiego zachodnioeuropejska społeczność międzynarodowa praktycznie już dokonała.”

W dniach 17-22.05.1987r. odbyła się międzynarodowa konferencja
w sprawie kary śmierci zorganizowana przez Międzynarodowy Instytut Wyższych Studiów Kryminologicznych afiliowany przy Międzynarodowym Stowarzyszeniu Prawa Karnego (AIDP). Zgromadziła ona przedstawicieli
75 państw z wielu regionów świata, co umożliwiło dokonanie szerokiej wymiany poglądów na bieżące problemy związane ze stosowaniem tej kary, jak
i z jej zniesieniem, z perspektywy różnych systemów prawnych i różnych systemów wartości.

W trakcie wystąpień podkreślano wagę pierwszej międzynarodowej umowy zabraniającej stosowanie kary śmierci, jaka stał się protokół dodatkowy nr 6 do Konwencji Europejskiej Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1960r. Protokół ten, który wszedł w życie 1 marca 1985r. zawiera generalny zakaz stosowania kary śmierci z wyjątkiem czasu wojny
i sytuacji grożącej wojną, przy czym zakaz ten rozciąga się nie tylko na obowiązujące obecnie ustawodawstwa państw - sygnotariuszy, lecz także zawiera zobowiązanie do nie przywracania tej kary w prawie wewnętrznym.

Protokół podpisany przez 15 państw w tym ratyfikowany przez 8 dostępny jest do podpisu także dla państw, które karę śmierci zachowują jeszcze w swoim ustawodawstwie.

Dyskusji nie zamknięto żadnymi uchwałami. Ujawniła ona jednak wyraźną przewagę opinii przeciwstawiających się stosowaniu kary śmierci. Poglądy te zjednują sobie coraz więcej zwolenników i maja oparcie w wynikach badań, które - jak to zaprezentowano w trakcie konferencji - coraz wyraźniej podważają wartość argumentów tradycyjnych zwolenników tej kary.

1. Stosunek społeczeństwa do kary śmierci

Jednym z pierwszych poważnych głosów wypowiadających się na temat kary śmierci był głos włoskiego prawnika i ekonomisty Cezare Beccarii (1738-1794), jednego z przedstawicieli kierunku postępowo-humanitarnego
w XVIII wieku. Krytykował on, obok nierówności ówczesnego prawa karnego także istnienie kary śmierci. „Kara śmierci nie może być pożyteczna, gdyż daje ludziom przykład okrucieństwa” (...) „Dożywotnia niewola, zastępująca karę śmierci, byłaby wystarczająco surową karą do powstrzymania od popełnienia przestępstwa nawet najbardziej zdecydowanego na to człowieka.”

Innym przedstawicielem kierunku postępowo-humanitarnego był Paul Henry Holbach (1723-1789), który także podjął się krytyki kary śmierci. Stwierdził, że „Społeczeństwo karze ludzi niskiego pochodzenia za czyny, które toleruje u możnych, i lekceważąc sprawiedliwość skazuje często na śmierć tych, których przestępcami uczyniły przesądy panujące w społeczeństwie.”

Kierunek postępowo-humanitarny, a w szczególności przełomowe dzieło Beccarii stworzyło podstawy do rozwoju myśli abolicjonistycznej, która szczytową formę rozwoju osiągnęła w XIX i drugiej połowie XX wieku.

Do jej rozwoju przyczynił się także Charles de Montesquieu (1689-1755), który nie potępił jednak stanowczo stosowania kary śmierci, jednak postulował zawężenie zasadności jej zastosowania. „Obywatel zasługuje na śmierć, kiedy pogwałcił bezpieczeństwo do tego stopnia, iż odjął komuś życie lub też zamierzał je odjąć.” „(...) Dobry prawodawca nie tyle będzie zwracał uwagę na to, aby karać zbrodnie, ile aby zapobiegać, więcej będzie się starał
o stworzenie dobrych obyczajów niż o nakładanie kar.”

Bardzo ważnym ze względów humanitarnych wydaje się stanowisko Beccarii wskazujące na to, iż kara nie ma być ślepym, okrutnym odwetem, zemstą za popełnione przestępstwo, lecz środkiem celowym, służącym do

zwalczania przestępczości i przy tym środkiem nie jedynym. Celem kar nie jest ani torturowanie i męczenie wrażliwej istoty, ani też uczynienie nieistniejącym przestępstwa, które zostało już popełnione. Cel kary sprowadza się do tego, aby przeszkodzić innemu w wyrządzaniu nowych szkód współobywatelom oraz aby powstrzymać innych od wyrządzania szkód tego samego rodzaju. Aby kara była sprawiedliwa, nie powinna ona przewyższać miary surowości dostatecznej do powstrzymywania ludzi od popełnienia przestępstwa.

W podobnym duchu wypowiadali się filozofowie Jereme Benthman (1748-1832) i Ludwig Feuerbach (1804-1872).

Przeciwne stanowisko zajmowali przedstawiciele antropologicznej szkoły prawa karnego: Cezare Lombroso, Raffaele Garofalo i Enrico Ferri,
a także filozofowie Immanuel Kant, Georg William Fredrich Hegel, a wcześniej Tomasz z Akwinu, którzy pochwalali zabicie niebezpiecznego człowieka dla wspólnego dobra społeczeństwa.

Najbardziej widoczny wpływ kierunku postępowo-humanitarnego na ustawodawstwo uwidocznił się w kodeksie karnym rewolucji francuskiej, uchwalonym w 1791 roku. Zgodnie z hasłami rewolucji przestrzegał on zasa-

dy równości wobec prawa karnego obywateli republiki, czym jaskrawo różnił się od prawa feudalnego, które traktowało jednostkę zależnie od jej przynależności stanowej. Konsekwentnie realizując postulat myślicieli Oświecenia, aby sędzia był tylko ślepym wykonawcą litery prawa, kodeks określił możliwie szczegółowo, kaznistycznie poszczególne przestępstwa wraz z licznymi ich odmianami, przewidując za każde z nich ściśle określoną co do wysokości karę i pozbawiając w ten sposób sędziego całkowicie możliwości indywidualizowania kary w poszczególnym wypadku.

Kodeks nie wprowadził takich przestępstw, typowych dla prawa feudalnego pozostającego pod wpływem prawa kanonicznego, jak magia, czarownictwo, herezja lub apostazja.

Zamieszczone w kodeksie przestępstwa przeciwko religii to czyny przeciwko wykonywaniu kultu religijnego, karane z punktu widzenia ochrony dobrych obyczajów bądź porządku publicznego.

W dziedzinie kar kodeks z 1791 roku wyeliminował kary cielesne,
a ograniczając stosowanie kary śmierci, znosił jednocześnie okrutne sposoby jej wykonania.

Pierwszym krajem, który zniósł karę śmierci, była Toskania w 1786 roku, następnymi: Grecja, Rumunia, San Marino oraz Kolumbia i Wenezuela na kontynencie amerykańskim.

Przeciwnicy kary śmierci dowodzą, że nikomu nie zostało dane prawo do zabijania, a tym bardziej państwu, zabraniają tego dogmaty wiary, kara śmierci jest zresztą nie przystająca do cywilizacji, w jakiej żyjemy, jest żerowaniem na najniższych, godnych potępienia ludzkich instynktach.

Abolicjoniści starają się wykazać, iż kara śmierci nie jest w stanie odstraszyć potencjalnych zbrodniarzy i nie zauważają różnicy między poziomem przestępczości w państwach wykonujących karę śmierci i tych, w których ją zniesiono. Przekonują, że kara śmierci, być może, spełniałaby rolę prewencyjną i odstraszającą, gdyby istniała pewność i szybkość jej wykonania - tak jednak nie jest. Podnoszą argumenty, iż sprawca przestępstwa, podobnie jak ofiara, też doznaje cierpienia, zaś umieranie nie jest procesem bezbolesnym i trwa czasami bardzo długo. Nadto wykonanej kary śmierci nie da się odwrócić, a istnieje możliwość popełnienia tragicznej pomyłki sądowej i tym samym skazania osoby niewinnej.

W 1989 roku studenci i pracownicy Wydziału Prawa Uniwersytetu
w Stanford (Stany Zjednoczone) opublikowali listę 349 spraw, w których od 1900 roku domniemani sprawcy zostali skazani na karę śmierci, a następnie uniewinnieni po ujawnieniu nowych dowodów.

Tylko w 1988 roku doliczono się 14 takich spraw. Ostatni przypadek miał miejsce w Stanach Zjednoczonych (stan Oklahoma) na początku 1999 roku,

gdzie po 12 latach oczekiwania w celi śmierci na wykonanie wyroku na wolność wyszedł Ronald Williamson, skazany w 1987 roku za zgwałcenie i zamordowanie młodej kobiety. Jego uwolnienie było możliwe dzięki przeprowadzeniu porównawczego testu DNA skazanego z dowodami pochodzącymi z miejsca zbrodni.

Przeciwnicy kary śmierci wysuwają następujące argumenty:

• Największą wadą kary śmierci jest jej nieodwracalność. Nie można przecież wyłączyć możliwości wydania wyroku błędnego. Jeżeli taki wyrok orzekający karę śmierci zostanie wykonany, nie da się już tego naprawić, podczas gdy niesłusznie skazany na inne kary może uzyskać jakieś zadośćuczynienie. Na przykład za odbycie kary pozbawienia wolności niesłusznie skazany może otrzymać odszkodowanie pieniężne.

• Chociaż kara śmierci w porównaniu z innymi karami jest nawet karą najsurowszą i ma bardziej od innych kar zastraszać, to jednak i przez nią ten element zastraszenia nie zawsze jest osiągany. Gdy swego czasu w Anglii kradzieże masowo karano śmiercią, zdarzały się wypadki, że podczas publicznej egzekucji kompani skazanego spokojnie wykonywali swój proceder, okradając gapiów, przyglądających się wieszaniu złodzieja.

• Kara śmierci obraża uczucia humanitarne człowieka. Wyrazem tego jest chociażby odraza, jaką odczuwamy do kata (dlatego ukrywa on zazwyczaj przed otoczeniem swój zawód) lub do narzędzi wykonania kary śmierci.

Zwolennicy stosowania kary śmierci (retencjoniści) argumentują, że kara śmierci skutecznie odstrasza potencjalnych przestępców, sprzyja wyrażeniu przez nich skruchy i nawróceniu duszy zbrodniarza. Wykonanie wyroku uniemożliwia recydywę przestępcy, jest jednocześnie środkiem, którego zastosowanie odpowiada społecznemu poczuciu sprawiedliwości, bowiem społeczeństwo po śmierci ofiary jest „uprawnione” do zadania sprawcy takiego samego bólu, jakiego doświadczyła ofiara. Retencjoniści twierdzą, iż kara ta skutecznie eliminuje wszelkiej maści morderców, psychopatów, pedofili, których resocjalizacja straciła sens już z chwilą popełnienia przestępstwa. Jej zastosowanie obniża koszty utrzymania skazańca do minimum (abolicjoniści dowodzą, że posłanie człowieka na krzesło elektryczne wcale nie jest takie tanie. Powołują się przy tym na badania przeprowadzone w USA, w którym to kraju, wobec licznych możliwości odwlekania terminu wykonania wyroku, kwoty związane pośrednio i bezpośrednio z egzekucją są dwa do czterech razy wyższe niż wydatki na skazanego podczas odbywania przez niego kary
20 lat pozbawienia wolności).

Twierdzą także, iż istnienie kary śmierci w kodeksach, przy zapewnieniu szybkości i nieuchronności jej wykonania, ma osłaniać społeczeństwo przed zbrodniami oraz ich sprawcami.

Główne argumenty zwolenników kary śmierci są następujące:

• Jedynie kara śmierci daje całkowitą pewność usunięcia przestępcy ze społeczeństwa, czego nie można powiedzieć nawet o karze dożywotniego więzienia, gdyż skazany na tę karę ma zawsze pewne szanse uzyskania wolności, np. na skutek warunkowego zwolnienia lub amnestii czy ułaskawienia, nie mówiąc o ewentualnej ucieczce z więzienia

• Kara śmierci w porównaniu z innymi karami ma największą siłę zastraszania, gdyż życie jest dobrem, które człowiek ceni najwięcej.

• Skutków wykonania kary śmierci w postaci wzbudzania złych instynktów można uniknąć przez niepubliczne wykonywanie tej kary.

• W systemie karnym pozbawionym kary śmierci skazany na najsurowszą karę, np. na dożywotnie więzienie, znalazłby się w sytuacji całkowitej bezkarności, Mógłby np. bezkarnie zabijać ludzi, gdyż nie groziłaby mu inna kara niż ta, którą już odbywa.

Ten ostatni zarzut jest nie do odparcia, ale trafność jego dotyczy bardzo ograniczonego kręgu osób, bo tylko skazanych na najsurowszą karę.

Według sondaży CBOS-u przeprowadzonych w latach 1991 i 1992 około 60% respondentów opowiada się za utrzymaniem kary śmierci. (Tabela 1)

Tabela 1. Procent zwolenników utrzymania kary śmierci.

Lp.	Grupy respondentów	1	2
1	Młodzież'91 (n = 1233)	28	28
2	Młodzież'92 (n = 1289)	29	29
3	Dorośli (n = 1500)	33	30

Jestem:

1. zdecydowanie za utrzymaniem

2. raczej za utrzymaniem

W badaniach przeprowadzonych w listopadzie 1994 przez Mareco na zlecenie „Polityki” na próbie 1216 osób powyżej 16 lat, 64,6% ogółu respondentów (w sposób zdecydowany 45,4%) opowiedziało się za zachowaniem kary śmierci.

Według sondażu OBOP-u (4.04.1995r.) przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie losowej 1112 Polaków, 60% ankietowanych jest zdania, że należy utrzymać karę śmierci, 30% uważa, że należy znieść karę śmierci zastępując ją dożywotnim więzieniem, 7% jest zdania, że najwyższą karą powinno być 25 lat więzienia, 3% nie miało zdania.

Raporty CBOS-u z lat 1987, 1989, 1991, 1994 podają odpowiednio następujące procenty zwolenników kary śmierci: 60%, 52%, 62%, 56%.

Z kolejnego sondażu OBOP-u (10-13.06.1995r.), przeprowadzonego na próbie losowej 1100 Polaków od 16 roku życia, wynika, że 62% ankietowanych to zwolennicy stosowania kary śmierci, a ⅓ jest przeciwna. „Za zabicie człowieka, niezależnie od sytuacji, w jakiej do tego by doszło, najczęściej stosowalibyśmy karę śmierci, dożywocie lub w najlepszym przypadku karę 25 lat więzienia.”

Na podstawie sondażu CBOS-u, przeprowadzonego 12-15.04.1996r. na reprezentatywnej próbie losowej 1179 dorosłej ludności kraju, stwierdzić można, że za stosowaniem kary śmierci opowiada się ¾ badanych. Tu także widać, że odsetek zwolenników karania przestępców karą śmierci systematycznie wzrasta.

Podobne wskaźniki podaje IMAS International. 71% Polaków domaga się wprowadzenia bardziej surowych kar. Tymczasem średni wyrok w Polsce wynosi 2 lata, w Europie Zachodniej - 1 rok.

W styczniu 1999 roku zwolenników kary ostatecznej było już 77% przy liczbie przeciwników sięgającej 18%. Kara śmierci, zdaniem 41% badanych, winna być orzekana wobec sprawców mających co najmniej 18 lat, zdaniem 31% - wobec osób niepełnoletnich, a 23% ankietowanych uważa, że próg karalności pod względem wieku powinien być podwyższony.

Stosunek do kary śmierci podzielił polskie społeczeństwo na dwa obozy. Przeciwko niej wypowiadali się politycy Unii Wolności i Sojuszu Lewicy Demokratycznej, za stosowaniem są: Ruch Odbudowy Polski, Porozumienie Centrum i Sojusz Konserwatywno-Liberalny. Wraz ze zmianami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi, będącymi wynikiem zmiany ustroju, nastąpił gwałtowny wzrost liczby przestępstw. Brutalizacja życia codziennego, pojawienie się gangów i mafii, a także nowych, nie znanych wcześniej przestępstw, w szczególności ujawnienie potwornych, nieraz bezsensownych zbrodni, spowodowało radykalizację poglądów społeczeństwa.

W społeczeństwie polskim przeważają zwolennicy kary śmierci, szczególnie za popełnione morderstwa. Prace nad nowym kodeksem karnym spowodowały lawinę wypowiedzi na łamach prasy na temat stosowania kary śmierci i akcje przeciw likwidacji kary śmierci. Jako przykład akcji może posłużyć manifestacja pod hasłem „Kara śmierci dla morderców” zorganizowana przez UPR, Stowarzyszenie na Rzecz Bezpieczeństwa i Utrzymania Kary Śmierci oraz jedną z agencji ochrony mienia, kiedy to demonstranci wręczyli przed Sejmem wicemarszałkowi Aleksandrowi Małachowskiemu petycję
o zniesienie moratorium na wykonywanie kary śmierci (19.06.1996r.).

Problem okazał się kontrowersyjny i trudny wobec zniesienia kary śmierci przez Radę Europy, której reguł powinna przestrzegać także Polska.

Poglądy Kościoła katolickiego w tej sprawie przez wieki nie ulegały większym zmianom. Kościół oficjalnie wypowiadał się rzadko i niechętnie, uważając, że sprawy tej wagi należą do domeny władzy państwowej. Uznawał zasadność stosowania kary śmierci, jeżeli przyczyniłaby się ona do ochrony społeczeństwa. W okresie średniowiecza przychylnie patrzył na jej wykonywanie (głównie w sprawach dotyczących odstępstwa od wiary, czarów, itd.) i wspierał instytucje ją stosujące - Święte Oficjum, czyli inkwizycję. (W latach 1204-1213 papież Innocenty III uznał, że kościół jest realnie zagrożony przez herezję i w związku z tym wydał cztery dekretalia upoważniające biskupów do podejmowania kroków przeciwko herezji, nawet zanim jeszcze się sama ujawni. Powołano wówczas inkwizytorów do wszczynania
i prowadzenia śledztw. Następca Innocentego Grzegorz IX rozwinął
i usprawnił działalność inkwizycji. Ponieważ biskupów uważano za niechętnych w walce z heretykami, powierzono to zadanie zakonnikom: dominikanom i franciszkanom. Ci wykazali zapał i gorliwość).

W ostatnich dziesięcioleciach można dostrzec ewolucję postawy Kościoła skierowaną w stronę poszanowania życia każdego człowieka oraz ograniczenia, a wręcz zaniechania stosowania tej kary.

Papież Jan Paweł II stwierdził, iż w dzisiejszych czasach zagrożenie bezpieczeństwa obywateli nie jest tak wielkie, by miało ono usprawiedliwić stosowanie kary śmierci.

1. Stosowanie kary śmierci we współczesnym świecie.

Około 90 państw na świecie utrzymuje karę śmierci w kodeksach i wykonuje ją. Liczba państw stosujących karę śmierci powoli, lecz stale maleje. Do końca 1998 roku karę śmierci zniosło 67 państw, w 24 innych zaprzestano wykonywania egzekucji w praktyce (abolicja de facto) mimo istnienia tej kary w wewnętrznych ustawodawstwach, 14 następnych zasądza ją jedynie za zbrodnie wojenne. W 1998 roku wykonano 1625 egzekucji w 37 krajach, zaś w 78 państwach została ona orzeczona w sumie wobec 3899 osób. Mimo udokumentowania tych danych istnieje prawdopodobieństwo, że zarówno liczba orzeczonych, jak i wykonanych wyroków jest wielokrotnie wyższa. Ponad 80% wszystkich egzekucji w 1998 roku miało miejsce w Chinach (1067 osób), Kongo (ponad 100), Stanach Zjednoczonych (68) i Iranie (66). Jedynie co do straceń w Stanach Zjednoczonych można mieć pewność, że dane są prawdziwe.

Krajem od lat przodującym w statystykach krajów, które wykonują karę śmierci są Stany Zjednoczone, a ostrożne szacunki wskazują, iż przybliżona liczba legalnie przeprowadzonych egzekucji od 1622 roku sięga 20 tysięcy. Ustawa federalna o przestępczości z 1994 roku znacznie zwiększyła liczbę przestępstw zagrożonych karą śmierci z 2 do 60, w tym za zabójstwo prezydenta, wiceprezydenta, członka Kongresu, sędziego Sądu Najwyższego oraz sekretarza stanu. Skazaniec na swoją egzekucję oczekuje przeciętnie 10 lat i 2 miesiące. W 1995 roku wykonano 56 wyroków, w 1996 roku - 45, a w 1998 roku - aż 68.

Dyskusja dotycząca zasadności stosowania kary śmierci koncentruje się w Stanach Zjednoczonych głównie wokół zgodności tej kary z konstytucją,
a szczególnie z VIII i XIV poprawkami, które zakazują stosowania kar okrutnych i niezwykłych. Sąd Najwyższy USA bardzo często, w licznym orzecznictwie, wypowiadał się na temat problematyki kary śmierci. Najbardziej kontrowersyjnym orzeczeniem, którego skutkiem było unieważnienie wyroków śmierci wobec około 600 osób oczekujących na egzekucje, było orzeczenie z 1972 roku w sprawie Furman v. Georgia. Sąd orzekł stosunkiem głosów 5:4, iż kara śmierci orzekana i wymierzana w trybie przewidywanym przez ustawy stanowe narusza federalną konstytucje, tj. właśnie VIII i XIV poprawki.

W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, gdzie sądy przy ferowaniu wyroków mają zawsze na uwadze konstytucję, sądy chińskie, uznając przewodnią rolę partii, działają zgodnie z poglądami przywódcy narodu. Ich działalność uzależniona jest od polityki rządu a niezawisłość często okazuje się fikcją. Chiński kodeks karny przewiduje karę śmierci za 68 przestępstw,
w tym za 12 rodzajów przestępstw politycznych. Orzekana jest ona m.in. za zabójstwo, terroryzm, hazard, rozpowszechnianie pornografii, spekulację, kradzież mienia państwowego, przemyt, fałszowanie pieniędzy, a także niepłacenie podatku VAT, kradzież krowy czy zabicie tygrysa. Egzekucje wykonuje się w Chinach, jako w jednym z nielicznych krajów, publicznie, na tzw. wiecach sądowych. Doniesienia o publicznych egzekucjach w ostatnich latach dochodziły także z Nigerii, Pakistanu i Iranu.

Iran jest jednym z krajów w którym podstawą orzekania kary śmierci
i innych kar jest Islamski Kodeks Karny dopuszczający wykonanie wyroku kary śmierci przez ukamienowanie: „W przypadku wykonania kary śmierci przez ukamienowanie kamienie nie powinny być tak duże, aby skazaniec umarł po uderzeniu jednym czy dwoma kamieniami, nie powinny być też bardzo małe, lecz takich rozmiarów, aby można jeszcze było je nazwać kamieniami.”

Ukamienowanie stosuje się także w Arabii Saudyjskiej, w której orzeka się tą karę wobec wiarołomnej żony.

2. METODYKA BADAŃ EMPIRYCZNYCH.

1. Przedmiot i cel badań.

Zdaniem J. Sztumskiego przedmiotem badań jest „to wszystko, co składa się na tzw. rzeczywistość społeczną”, do jej najistotniejszych składników należą: zbiorowości i zbiory społeczne, instytucje społeczne oraz procesy i zjawiska społeczne.

Przedmiotem podjętych i prezentowanych w niniejszej pracy badań jest percepcja i ocena kary śmierci przez uczniów szkół ponadpodstawowych wyrażone w opiniach, poglądach, sądach.

Badania naukowe realizują określone cele. Zdaniem J. Sztumskiego prócz poznania określonego wycinka rzeczywistości społecznej istotne jest również kształtowanie tej rzeczywistości, a w związku z tym przewidywanie
i planowanie jej przeobrażeń.

W badaniach empirycznych zmierza się do rozwijania teorii, tzn. do rozszerzenia wiedzy danej dyscypliny naukowej jak i do przekształcania otoczenia społecznego.

Najczęściej przyjmuje się podział celów na cele poznawcze i cele praktyczno-wdrożeniowe.

Celem poznawczym badań przedstawionych w niniejszej pracy jest poznanie poglądów, sądów, opinii i ocen uczniów szkół ponadpodstawowych dotyczących kary śmierci.

2. Problemy badawcze.

Warunkiem podejmowania badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, określających w sposób precyzyjny cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych. Bez wyraźnie sformułowanych problemów trudno byłoby dokonać większego postępu lub nowych odkryć
w dziedzinie interesujących nas faktów czy zjawisk. Według J. Pieter'a problem badawczy to „swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku w dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granice pracy naukowej.”

Podobny pogląd prezentuje T. Pilch stwierdzając, że „problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań.”

Problemy badawcze określają precyzyjnie zakres naszych wątpliwości oraz teren badawczych poszukiwań.

Biorąc pod uwagę sugestie metodologów dotyczące formułowania problemów badawczych oraz fakt, że wycinkiem rzeczywistości nie w pełni zbadanym i wymagającym analiz empirycznych jest - percepcja i ocena kary śmierci przez uczniów szkół ponadpodstawowych, w niniejszej pracy problemy badawcze ujęto następująco:

JAKA JEST WIEDZA MŁODZIEŻY O KARZE ŚMIERCI ?

JAKA JEST OCENA TEJ KARY I MOŻLIWOŚCI JEJ STOSOWANIA ?

CZY POGLĄDY I OCENY BADANYCH DOTYCZĄCE KARY ŚMIERCI ZALEŻĄ OD ZMIENNEJ TAKIEJ JAK RODZAJ SZKOŁY ?

3. Metoda, techniki i narzędzia badawcze.

Kolejnym etapem postępowania badawczego jest odpowiednie dobranie metod, technik i narzędzi badawczych umożliwiające zgromadzenie materiału niezbędnego do rozwiązania sformułowanych problemów badawczych.

Przez metodę rozumie się zespól teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

W niniejszej pracy w celu rozwiązania problemów sformułowanych
w rozdziale 2.2. wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego.

Przedmiotem sondażu diagnostycznego jest określone zjawisko społeczne. Metoda sondażu pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywności, następnie ocenę i w wyniku tego zaprojektowanie modyfikacji, czyli zmian ulepszających negatywne sytuacje życia ludzi w badanym środowisku albo wzmacniających pozytywne momenty wzajemnych oddziaływań jednostek.

Metoda sondażu umożliwia opis i pozwala na wyjaśnienie pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w zbiorowościach. Charakterystyczne tu jest instrumentalne użycie respondentów jako jednostek dostarczających pożądanych informacji. Przedmiotem badań sondażowych są poglądy badanych, opinie, poinformowanie, motywy, zachowanie się ich własne i osób drugich w opinii badanych. Metodę sondażu można stosować w tych przypadkach, kiedy ludzie wybrani jako respondenci są
w stanie dostarczyć nam potrzebnych informacji, gdyż istotną cechą tej metody jest stosowanie głownie technik komunikowania (ustnie lub pisemnie). Każdy zatem fakt, o którym informator może i jest gotów powiedzieć badającemu, może stać się przedmiotem badań sondażowych.

Klasyfikacja danych, które można uzyskać od respondenta przy użyciu metody sondażu diagnostycznego

1. Dane osobiste.

2. Dane o środowisku respondenta (sąsiedzi, mieszkanie, rodzina, zakład pracy, kręgi przyjaciół, instytucje itd.).

3. Dane o sposobach zachowania, np. sposób spędzania czasu wolnego.

4. Dane dotyczące posiadanych informacji, opinii, postaw, motywów, oczekiwań.

W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.

W ramach metody sondażu wykorzystano technikę ankiety, która zdaniem T. Pilcha jest „techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie
w obecności ankietera.”

Badania prowadzi się z zastosowaniem określonych narzędzi tj. przedmiotów, za pomocą których zbiera się informacje.

Kwestionariusz ankiety (aneks) stanowiący narzędzie badawcze opracowany został przez autora niniejszej pracy dla potrzeb realizowanych badań.

Kwestionariusz ankiety do badania poglądów, opinii, sądów i ocen młodzieży na temat kary śmierci składa się z dwóch części. Pierwsza część zawiera pytania dotyczące cech społeczno-demograficznych i biograficznych badanych, jak: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców, kontakt badanego ze zjawiskiem przestępczości, popełnienie czynów niezgodnych z normami prawnymi. Druga część kwestionariusza zawiera pytania dotyczące poglądów, sądów i ocen przez badanego kary śmierci. Pytania w tej części miały zróżnicowany charakter, były to zarówno pytania zamknięte, półotwarte, koniunktywne oraz otwarte. Kwestionariusz ankiety zawierał ogółem 21 pytań, 8 w części pierwszej i 13 w części drugiej.

1. Organizacja i przebieg badań.

Badania przeprowadzono w marcu 2000r. Po uzyskaniu zgody dyrektorów Liceum Ogólnokształcącego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej, którzy

zapewnili również odpowiednie warunki lokalowe, badania przeprowadzał autor niniejszej pracy osobiście.

Badania ankietowe odbywały się w klasach na terenie szkół, uczestniczyli w nich uczniowie, którzy wyrazili chęć wzięcia w nich udziału. Przed wypełnieniem ankiety wszyscy badani zostali poinformowani o celu badań
i sposobie jej wypełniania. Poinformowano także o tym, iż ankieta jest anonimowa i została sporządzona wyłącznie w celach badawczych. Czas wypełniania ankiet nie był limitowany, przeciętnie wynosił około 40 minut.

Badania cieszyły się dużym zainteresowaniem młodzieży, co przejawiało się chęcią współpracy i wypowiedzenia się.

3. ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ.

1. Charakterystyka badanych uczniów.

Badaniami objęto 140 osób. Badani są uczniami ostatnich klas Liceum Ogólnokształcącego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Chełmnie.

Wiek badanych zawierał się miedzy 17 a 19 rokiem życia. Badaniami objęto 70 uczniów LO i 70 uczniów ZSZ, wśród których zdecydowaną większość stanowiły dziewczęta (64,3%).

Badani uczniowie LO w większości są mieszkańcami miasta (61,4%), natomiast badana młodzież ZSZ mieszka głównie na wsi (64,3%). Wśród rodziców badanych uczniów LO dominuje wykształcenie średnie, natomiast wśród rodziców uczniów ZSZ wykształcenie zawodowe. Zdecydowanie mniej rodziców uczniów LO posiada wykształcenie podstawowe. U rodziców badanych z ZSZ do rzadkości należy posiadanie wykształcenia wyższego. Badana młodzież LO częściej niż młodzież ZSZ deklaruje swój kontakt ze zjawiskiem przestępczości, a także częściej stwierdza, iż ktoś z ich bliskich popełnił czyn niezgodny z normami prawnymi.

Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Cechy społeczno-demograficzne i biograficzne badanych uczniów.

Zmienna	Wskaźniki		Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
						l	%	l	%	l	%
	Płeć	Dziewczyna		45	64,3	45	64,3	90	64,3
		Chłopiec		25	35,7	25	35,7	50	35,7
	Wiek	17 lat		-	-	28	40,0	28	20,0
		18 lat		42	60,0	34	48,6	76	54,3
		19 lat		28	40,0	8	11,4	36	25,7
	Miejsce zamieszkania	miasto		43	61,4	25	35,7	68	48,6
		wieś		27	38,6	45	64,3	72	51,4
	Wykształcenie rodziców	podstawowe	O	1	1,4	8	11,4	9	6,4
				M	1	1,4	18	25,7	19	13,6
			zawodowe	O	28	40,0	47	67,1	75	53,6
				M	15	21,4	37	52,8	52	37,1
			średnie	O	26	37,1	10	14,3	36	25,7
				M	39	55,7	11	15,7	50	35,7
			wyższe	O	13	18,6	2	2,8	15	10,7
				M	14	20,0	1	1,4	15	10,7
	Kontakt ze zjawiskiem przestępczości	z obcymi osobami popełniającymi przestępstwo		37	52,8	18	25,7	55	39,3
		z osobami bliskimi popeł. przestępstwa		11	15,7	-	-	11	7,8
		popełnienie czynu przestępczego przez badanego		6	8,6	2	2,8	8	11,4

2. Kara śmierci w percepcji i ocenie uczniów szkół ponadpodstawowych.

Badani uczniowie w zdecydowanej większości uważają, że poziom przestępczości na świecie rośnie. Jedynie 6 osób jest zdania, że utrzymuje się on na stałym poziomie. Nikt spośród badanych nie prezentuje poglądu o malejącym poziomie przestępczości (tabela 3).

Tabela 3. Opinie badanych o tendencjach zmian zjawiska przestępczości.

Wskaźnik	Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
				l	%	l	%	l	%
	Poziom przestępczości na świecie	maleje	-	-	-	-	-	-
		rośnie	66	94,3	68	97,1	134	95,7
		utrzymuje się na stałym poziomie	4	5,7	2	2,9	6	4,3

Młodzież zna kary za popełnianie przestępstw w Polsce. Najczęściej wymienianą karą jest pozbawienie wolności (92,1% badanych), kara 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego więzienia i kara grzywny. Niewiele osób wymienia karę ograniczenia wolności oraz kary tzw, dodatkowe (8,6% i 6,4% badanych) - tabela 4.

Tabela 4. Znajomość przez badanych kar stosowanych w Polsce za popełnianie przestępstw.

Wybrane rodzaje kar za przestępstwa w Polsce	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Kara pozbawienia wolności	66	94,2	63	90,0	129	92,1
Kara ograniczenia wolności	9	12,8	3	4,3	12	8,6
Kara grzywny	45	64,3	51	72,8	96	68,6
Kara 25 lat pozbawienia wolności	59	84,3	60	85,7	119	85,0
Kara dożywotniego pozbawienia wolności	56	80,0	59	84,3	115	82,1
Kary dodatkowe	7	10,0	2	2,8	9	6,4

Większość badanej młodzieży (71,4%) nie zetknęła się z literaturą dotyczącą budzącego wciąż kontrowersje tematu kary śmierci. Można przypuszczać, iż u większości z badanych wiadomości na temat tej kary kształtują środki masowego przekazu, a ich opinie są wynikiem własnych przemyśleń.

Dane dotyczące kontaktu młodzieży z literatura dotyczącą rozważań na temat kary śmierci przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Zainteresowanie badanych literaturą dotyczącą kary śmierci.

Czy młodzież czytała coć na temat kary śmierci	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Tak	29	41,4	11	15,7	40	28,6
Nie	41	58,6	59	84,3	100	71,4

Wyniki wskazują na większe zainteresowanie problemem kary śmierci wśród młodzieży LO (41,4%) niż uczniów ZSZ (15,7%).

Bardzo niski odsetek badanych przychyla się do określenia kary śmierci „urzędowym morderstwem”. Najczęściej młodzież uważa, ze jest to „najsurowsza z kar, będąca od niepamiętnych czasów głównym narzędziem w walce z przestępczością”, a także „społecznym odpłaceniem za popełnione przestępstwa - zbrodnie” oraz „usunięciem przestępcy ze społeczeństwa” (tabela
nr 6).

Tabela 6. Poglądy badanych dotyczące kary śmierci.

Sposób określenia kary śmierci	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Społ. odpłacanie za popełnione przestępstwa - zbrodnie	39	55,7	25	35,7	64	45,7
Usunięcie przestępcy ze społeczeństwa	29	41,4	34	48,6	63	45,0
Urzędowe morderstwo	9	12,8	7	10,0	16	11,4
Zastraszenie potencjalnych sprawców przestępstw	26	37,1	29	41,4	55	39,3
Najsurowsza z kar będąca od niepamiętnych czasów głównym narzędziem w walce z przestępczością	33	47,1	32	45,7	65	46,4

Wyniki tabeli 6 nie sumują się, ponieważ zdecydowana większość osób wskazywała kilka określeń. Uzyskane dane wskazują, iż zdecydowanie większy odsetek badanych uczniów LO niż uczniów ZSZ gotowy jest uznać karę śmierci za „społeczne odpłacenie za popełnione przestępstwa - zbrodnie” (55,7%).

Tabela 7. Poglądy badanych dotyczące funkcji odstraszającej kary śmierci.

Poglądy dotyczące funkcji odstraszającej kary śmierci	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Stosowanie kary śmierci jest czynnikiem odstraszającym sprawców od popełniania przestępstw	39	55,7	32	45,7	71	50,7
Stosowanie kary śmierci nie jest czynnikiem odstraszającym	31	44,3	38	54,3	69	49,3

Dane dotyczące poglądów badanych na temat funkcji odstraszającej kary śmierci (tabela 7) nie wskazują na jednoznaczną przewagę poglądów, iż kara śmierci tę funkcję spełnia. Zarówno uczniowie LO, jak i uczniowie ZSZ dzielą się w opiniach na ten temat na dwie prawie równe grupy z minimalną przewaga uważających, że kara śmierci spełnia to zadanie, uczniów LO oraz uczniów ZSZ nie zgadzających się z tą tezą.

Większość młodzieży uważa karę śmierci za karę najcięższą (tabela 8), jednak wysoki odsetek badanych wymienia inne kary jako surowsze.

Tabela 8. Poglądy badanych dotyczące surowości kary śmierci.

Kara śmierci jest karą	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Najsurowszą	41	58,6	44	62,8	85	60,7
Są inne surowsze kary	29	41,4	26	37,2	55	39,3
Razem	70	100	70	100	140	100

Powyższe wyniki skłaniają do przyjrzenia się jakie inne kary za popełnione przestępstwa młodzież określa jako surowsze od kary śmierci. Dane te przedstawia tabela 9.

Tabela 9. Kary wymieniane jako surowsze od kary śmierci.

Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Najsurowszą karą jest kara dożywotniego więzienia, bez możliwości zwolnienia, odbywana w ciężkich warunkach	26	37,1	17	24,3	43	30,7
Kara tortur i zadawanie cierpienia sprawcy, równego cierpieniu ofiary jest kara surowszą od kary śmierci	4	5,7	2	2,8	6	4,3
Surowszą kara od kary śmierci są wieloletnie, ciężkie roboty	5	7,1	1	1,4	6	4,3

30,7% badanych jako karę surowszą od kary śmierci wymienia karę dożywotniego więzienia bez możliwości zwolnienia, odbywaną w ciężkich warunkach (37,1% uczniów LO i 24,3% uczniów ZSZ). Jedynie kilka osób badanych wymienia jako surowsze od kary śmierci kary tortur i ciężkie wieloletnie więzienie.

Tabela 10 przedstawia szczegółowe dane dotyczące opinii badanych na temat stosowania kary śmierci w stosunku do sprawców określonych przestępstw.

Tabela 10. Przestępstwa za które winna być stosowana kara śmierci w opinii badanych.

Rodzaj przestępstwa	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Handel małymi dziećmi	17	24,3	39	55,7	56	40,0
Przemyt towarów	-	-	1	1,4	1	0,7
Gwałt	12	17,1	36	51,4	48	34,3
Gwałt ze szczególnym okrucieństwem	38	54,3	63	90,0	101	72,1
Umyślne, ciężkie uszkodzenie ciała	10	14,3	18	25,7	28	20,0
Morderstwo popełnione przez młodocianego	27	38,6	37	52,8	64	45,7
Morderstwo popełnione przez dorosłego	40	57,1	59	84,3	99	70,7
Wielokrotne morderstwo	50	71,4	63	90,0	113	80,7
Dostarczanie innej osobie narkotyków	2	2,8	6	8,6	8	5,7
Maltretowanie dzieci	20	28,6	37	52,8	57	40,7
Korzystanie lub życie z pracy dzieci	2	2,8	3	4,3	5	3,6
Powodowanie groźnego zanieczyszczenia wody, powietrza lub ziemi	3	4,3	4	5,7	7	5,0
Zagarnięcie mienia wielkiej wartości na szkodę państwa	4	5,7	1	1,4	5	3,6
Zagarnięcie mienia wielkiej wartości na szkodę obywatela	3	4,3	5	7,1	8	5,7
Niszczenie grobów	2	2,8	6	8,6	8	5,7
Lżenie, wyszydzanie, poniżanie własnego narodu	1	1,4	3	4,3	4	2,8
Uczestniczenie w działalności dywersyjnej	5	7,1	3	4,3	8	5,7

Badani uczniowie uważają, że kara śmierci powinna być stosowana wobec sprawców takich przestępstw jak „wielokrotne morderstwo” (80,7% badanych), „gwałt ze szczególnym okrucieństwem” (72,1%), „morderstwo popełnione przez dorosłego” (70,7%).

Na uwagę zasługują różnice w karaniu sprawców czynów takich jak: maltretowanie dzieci, handel małymi dziećmi, gwałt oraz ciężkie uszkodzenie ciała, w którym większy rygoryzm wykazują uczniowie ZSZ.

Tabela 11. Poglądy badanych na sposób wykonywania kary śmierci.

Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Kara śmierci powinna być wykonywana w sposób humanitarny	39	55,7	44	62,8	83	59,3
Kara śmierci nie powinna być wykonywana w sposób humanitarny	24	34,3	12	17,1	36	25,7

Wśród ankietowanych wypowiadających się na temat sposobu wykonywania kary śmierci (procent nie sumuje się, ponieważ przeciwnicy tej kary nie wypowiadają się na ten temat) panuje pogląd, iż kara ta powinna być wykonywana w sposób humanitarny. Taki sposób to ich zdaniem użycie trucizny.

25,7% badanych uważa, że wykonanie kary śmierci powinno przebiegać
w sposób zadający skazańcowi dotkliwe cierpienia będące odpowiednikiem cierpień ofiary przestępstwa. Spośród podzielających ten pogląd zdecydowaną większość stanowią uczniowie LO (34,3%).

Humanitarny, zdaniem badanych, sposób wykonywania kary śmierci powinien być wyrazem prawa każdego człowieka do „godnej śmierci”. Motywują to także tym, iż karą jest śmierć, a nie dodatkowe cierpienia fizyczne. Najbardziej charakterystyczną i najczęstszą wypowiedzią tej grupy badanych jest stwierdzenie, że „wykonawcy tej kary nie powinni przecież być oprawcami i upodabniać się do przestępców.”

Tabela 12. Poglądy badanych dotyczące stosowania kary śmierci wobec nieletnich przestępców.

Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Kara śmierci powinna być stosowana tylko wobec dorosłych przestępców.	41	58,5	46	65,7	87	62,1
Kara śmierci powinna być stosowana wobec sprawców przestępstw od 15 roku życia	18	25,7	12	17,1	30	21,4
Kara śmierci powinna być stosowana wobec sprawców przestępstw poniżej 15 roku życia	-	-	2	2,8	2	1,4

Zarówno uczniowie LO jak i uczniowie ZSZ uważają, że kara śmierci powinna być stosowana tylko wobec dorosłych sprawców przestępstw. Jedynie 22,8% uważa, że kara ta powinna być stosowana wobec sprawców nieletnich. Więcej badanych uczniów LO wskazuje na granice wieku sprawcy 15 lat, natomiast dwóch uczniów ZSZ popiera stosowanie kary śmierci -nawet w sytuacji, gdy wiek sprawcy nie przekroczył 15 lat.

Badana młodzież nie dopatruje się we współczesnym świecie tendencji polegającej za znoszeniu kary śmierci. Uważają oni w większości (69,3%), iż jest to sprawa wyłącznie wewnętrzna danego państwa. Dane liczbowe przedstawia tabela 13.

Tabela 13. Znajomość tendencji w zakresie stosowania kary śmierci we współczesnym świecie.

Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Dominującą tendencją jest znoszenie kary śmierci	12	17,1	12	17,1	24	17,1
Dominującą tendencją jest przywracanie kary śmierci	7	10,1	12	17,1	19	13,6
Są różne tendencje, w zależności od państwa	51	72,9	46	65,8	97	69,3

Zniesienie kary śmierci w Polsce jest zdaniem większości badanych jednym z czynników, które miały wpływ na wzrost przestępczości w Polsce (tabela 14).

Tabela 14. Poglądy badanych dotyczące zniesienia kary śmierci w Polsce.

Stanowisko badanych	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Zniesienie kary śmierci to jeden z czynników mających wpływ na wzrost przestępczości	35	50,0	50	71,4	85	60,7
Wzrost przestępczości spowodowały inne czynniki	12	17,1	9	12,8	21	15,0
Trudno powiedzieć	23	32,9	11	15,8	34	24,3

Pogląd ten dominuje głównie u uczniów ZSZ (71,4%). Poglądy młodzieży LO są bardziej podzielone. Połowa z nich uważa, że wzrost przestępczości spowodowały inne czynniki oraz nie przedstawia swojego stanowiska z powodu złożoności tego problemu (32,9%).

Tabela 15. Stanowisko badanych wobec przywrócenia kary śmierci w Polsce.

Czy jesteś za przywróceniem kary śmierci w Polsce	Uczniowie LO N=70		Uczniowie ZSZ N=70		Razem N=140
		l	%	l	%	l	%
Zdecydowanie tak	15	21,4	29	41,4	44	31,4
Raczej tak	24	34,3	23	32,8	47	33,6
Raczej nie	4	5,7	6	8,6	10	7,1
Zdecydowanie nie	14	20,0	4	5,7	18	12,9
Trudno powiedzieć	13	18,6	8	11,5	21	15,0

Na uwagę zasługuje fakt, iż znaczna większość badanych popiera stosowanie kary śmierci (tabela 10), natomiast nie wszyscy oni są gotowi opowiedzieć się za przywróceniem kary śmierci w Polsce. Wiąże się to z tym, że grupa młodzieży odpowiadająca „trudno powiedzieć” na pytanie dotyczące przywrócenia kary śmierci w Polsce, popiera jednak jej stosowanie. Dane dotyczące stanowiska badanych wobec przywrócenia kary śmierci w Polsce obrazuje tabela 15.

Wśród badanych uczniów ZSZ odnotować należy większe zdecydowanie w opowiadaniu się za przywróceniem tej kary (41,4%), natomiast wśród badanych uczniów LO więcej zdecydowanych przeciwników (20,0%) niż
u uczniów ZSZ (5,7%).

ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI

Problem kary śmierci budzi wiele kontrowersji i jest przedmiotem licznych dyskusji już od czasów Beccarii. Jednocząca się Europa i poglądy, wartości głoszone przez polityków na forum europejskich organizacji nie zawsze pozostają w zgodności z poglądami obywateli państw pretendujących do miana członka Wspólnoty Europejskiej. Jednym z takich państw jest Polska. Liczne badania opinii społecznej w sposób jednoznaczny wskazują, iż wolą obywateli naszego kraju jest stosowanie kary śmierci wobec sprawców najcięższych zbrodni. Obrazuje to najdobitniej badanie CBOS przeprowadzone w styczniu 1999 roku, którego wynik - 77% zwolenników kary śmierci nie pozostawia wątpliwości co do opinii polskiego społeczeństwa.

Uczniowie szkół ponadpodstawowych w Chełmnie nie odbiegają
w swoich poglądach na temat kary śmierci od reszty społeczeństwa. Zdecydowana większość uważa, że największe zbrodnie powinny być karane tą, ich zdaniem najsurowszą karą.

Badani uczniowie w zdecydowanej większości uważają, że poziom przestępczości na świecie rośnie, a ich znajomość kar, za popełnianie przestępstw, obowiązujących w Polsce w połączeniu z dużym poparciem do wprowadzenia w naszym kraju kary śmierci może prowadzić do wniosku, że nie zawsze są one, zdaniem badanych, odpowiednie.

Mimo dużego poparcia dla stosowania kary śmierci młodzież nie przejawia szczególnego zainteresowania literaturą na ten temat. Karę tą określają najczęściej jako odpłacenie przestępcy za popełnione czyny i sposób na usuniecie przestępcy ze społeczeństwa. Dominuje u badanych myśl odwetowa, są w zdecydowanej większości zwolennikami tzw. „sprawiedliwego odwetu”. Nie dopatrują się w stosowaniu kary śmierci czynnika odstraszającego sprawców od popełniania przestępstw.

Liczny odsetek badanych nie uważa tej kary za najsurowszą, uważają oni, ze surowsze kary to dożywotnie więzienie, bez możliwości zwolnienia, odbywane w ciężkich warunkach, tortury i wieloletnie, ciężkie roboty.

Większość młodzieży jest zdania, że kara śmierci powinna być wykonywana w sposób humanitarny, to ich zdaniem podanie trucizny, co jest zdaniem badanych daniem każdemu prawa do godnej śmierci.

Tylko nieliczni badani uważają, że kara śmierci powinna być stosowana wobec nieletnich sprawców przestępstw (22,8% badanych).

Młodzież jest zdania, ze stosowanie tej kary jest sprawą wewnętrzną danego państwa i nie mają na nią wpływu zewnętrzne tendencje i uwarunkowania. Zdecydowana większość uważa, że kara śmierci powinna być w Polsce przywrócona, a w jej zniesieniu dopatruje się jednej z przyczyn wzrostu przestępczości.

Kara śmierci w percepcji młodzieży jest odpowiedzią na coraz większa brutalizację życia codziennego, ujawnienie się potwornych, nieraz bezsensownych zbrodni i najlepszym sposobem eliminacji ich sprawców ze społeczeństwa.

Rosnący poziom przestępczości, okrucieństwo sprawców oraz obniżenie statystyczne ich wieku skłania młodzież ku radykalizacji poglądów dotyczących kary śmierci.

BIBLIOGRAFIA

	Beccaria C.,	O przestępstwach i karach, W-wa 1959
	Benthman J.,	Wprowadzenie do zasad moralności i prawoznawstwa, W-wa 1958
	Bruner J.,	Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznania, W-wa 1978
	Cackowski Z.,	Problemy i pseudoproblemy, W-wa 1964
	Farrington K.,	Historia kar i tortur, W-wa 1997
	Holbach P.,	System przyrody, W-wa 1959
	Hołyst B. (red.),	Opinia publiczna i środki masowego przekazu a ujemne zjawiska społeczne, W-wa 1981
	Jan Paweł II,	Evangelium Vitae, W-wa 1995
	Kamiński A.,	Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej
	Karolczak-Biernacka B.,	Młodzież wobec przestępczości, W-wa 1998
	Konopczyński M., Pytka L., Studenci wobec zjawisk patologii społecznej, Siedlce 1986
	Kopalinski W.,	Słownik wyrazów obcych, W-wa 1983
	Lewicka M. (red.),	Psychologia spostrzegania społecznego, W-wa 1985
	Lewicka M.,	Afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi
	Łobocki M.,	Metody badań pedagogicznych, W-wa 1984
	Milewski S.,	W świecie występku i zbrodni, W-wa 1996
	Montesquieu Ch.,	O duchu praw, W-wa 1957
	Muchnicka I.,	Metoda sondażu w pedagogice empirycznej
	Pieter J.,	Ogólna metodologia pracy naukowej
	Pilch T.,	Zasady badań pedagogicznych, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1977
	Porębska M.,	Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości, W-wa 1991
	Pytka L.,	Wybrane elementy światopoglądu młodzieży a jej społeczne przystosowanie, Zeszyty badawcze, 1989, nr 2
	Siek S.,	Struktura osobowości, W-wa 1986
	Skarżyńska K.,	Spostrzeganie ludzi, W-wa 1981
	Skorny Z.,	Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, W-wa 1984
	Sołtysiak T. (red.),	Młodzież o patologii społecznej i jej niektórych zjawiskach (alkoholizmie, narkomanii, prostytucji), Bydgoszcz 1993
	Sołtysiak T.,	Spostrzeganie zjawisk społecznych w poglądach wybranych autorów
	Stary Testament,	Poznań-W-wa 1980
	Sztumski J.,	Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1979
	Świda W.,	Prawo Karne, W-wa 1989
	Tomaszewski T.,	Psychologia, W-wa 1976
	Tomaszewski T.,	Struktura i funkcja regulacyjna informacji
	Waszczyński J.,	Międzynarodowa konferencja w sprawie kary śmierci (Syrakuzy'87), Państwo i Prawo 9/87
	Wroczyński R., Pilch T.,	Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1974
	Wydra R.,	Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek 2(72)/2000
	Zaborowski Z.,	Stosunki międzyludzkie, Wrocław 1976
	Zajadło J.,	Zniesienie kary śmierci w zachodnioeuropejskim systemie międzynarodowej ochrony praw człowieka, Palestra 5-6/84

Źródła prasowe

	CBOS, Komunikat z badań, styczeń 1999
	CBOS, Młodzież wobec dylematów moralnych i norm obyczajowych. Komunikat z badań, W-wa, lipiec 1992
	Gazeta Wyborcza, 5 maja 1995
	Gazeta Wyborcza, 9 kwietnia 1996
	Polityka, 25 marca 1995
	Rzeczpospolita, 16 grudnia 1996
	Rzeczpospolita, 17 maja 1996
	Rzeczpospolita, 18 września 1995
	Życie Warszawy, 8 lipiec 1995

ANEKS

Kwestionariusz ankiety do badania poglądów, opinii, sądów i ocen młodzieży na temat kary śmierci.

Pragniemy poznać Twoje poglądy na temat kary śmierci. Kwestionariusz ankiety został sporządzony tylko i wyłącznie w celach badawczych. Jeśli nie chcesz nie musisz uczestniczyć w badaniu. Jeśli zdecydowałeś/aś się na udział w prowadzonych badaniach bardzo proszę o szczere odpowiedzi na zadane pytania.

DANE DOTYCZĄCE UCZNIA

1.	Płeć:	męska	(podkreśl)
		żeńska
2.	Wiek	.............................

3. Miejsce stałego zamieszkania .......................................................................

(miasto, wieś)

4. Wykształcenie rodziców:

matka ................................................................

ojciec ................................................................

5. Czym zajmują się rodzice (wpisz zawód wykonywany)

matka ................................................................

ojciec ................................................................

6. Czy zetknąłeś/aś się w swoim otoczeniu ze zjawiskiem przestępczości?

(podkreśl, dopisz)

• nie

• tak, w postaci ....................................................................

7. Czy popełniłeś/aś jakiś czyn niezgodny z normami prawnymi?

• nie

• tak, (jaki?) .........................................................................

8. Czy ktoś z Twoich bliskich popełnił jakiś czyn niezgodny z normami prawnymi?

• nie

• tak, (jaki?) ............................................................................

DANE DOTYCZĄCE POGLĄDÓW NA TEMAT KARY ŚMIERCI

1. Jak Twoim zdaniem zmienia się poziom przestępczości na świecie?

(podkreśl)

• maleje

• utrzymuje się na stałym poziomie

• rośnie

2. Czy uważasz, że stosowanie w wielu krajach kary śmierci jest czynnikiem odstraszającym sprawców od popełniania przestępstw? (podkreśl, dopisz)

• tak, ponieważ ......................................................................

• nie, ponieważ .....................................................................

3. Czy czytałeś/aś coś na temat kary śmierci?

• nie

• tak, (co?) .............................................................................

4. Jakie znasz kary za popełnianie przestępstw stosowane w Polsce? (wymień)

..................................................................................................

5. Czy uważasz, że kara śmierci jest karą najsurowszą? (podkreśl, dopisz)

• tak

• nie, surowszą karą jest kara ...............................................

6. Czy Twoim zdaniem kara śmierci powinna być stosowana? (podkreśl, dopisz)

• tak, jako kara za popełnienie przestępstw: (wybierz)

• handel małymi dziećmi

• przemyt towarów

• gwałt

• gwałt ze szczególnym okrucieństwem

• umyślne, ciężkie uszkodzenie ciała

• morderstwo popełnione przez młodocianego

• morderstwo popełnione przez dorosłego

• wielokrotne morderstwo

• dostarczanie innej osobie narkotyków

• maltretowanie dzieci

• korzystanie lub życie z pracy dzieci

• powodowanie groźnego zanieczyszczenia wody, powietrza lub ziemi

• zagarnięcie mienia wielkiej wartości na szkodę państwa

• zagarnięcie mienia wielkiej wartości na szkodę obywatela

• niszczenie grobów

• lżenie, wyszydzanie, poniżanie własnego narodu

• uczestniczenie w działalności dywersyjnej

• inne: .....................................................................................

• nie, ponieważ ........................................................................................

7. Czy Twoim zdaniem kara śmierci powinna być wykonywana w sposób humanitarny? (podkreśl, dopisz)

• tak, ponieważ .......................................................................

• nie, ponieważ .......................................................................

8. Jaki sposób wykonania kary śmierci może być Twoim zdaniem dopuszczalny i akceptowalny? (wpisz)

..................................................................................................

9. Czy kara śmierci powinna być stosowana tylko wobec dorosłych przestępców, czy także nieletnich (od jakiego wieku)? (wpisz, podkreśl)

• tylko wobec dorosłych przestępców

• także wobec nieletnich przestępców od lat ............

10. Czym według Ciebie jest kara śmierci? (podkreśl)

• społecznym odpłaceniem za popełnione przestępstwa - zbrodnie

• usunięciem przestępcy ze społeczeństwa

• „urzędowym morderstwem”

• zastraszeniem potencjalnych sprawców przestępstw

• najsurowszą z kar, będącą od niepamiętnych czasów głównym narzędziem w walce z przestępczością

11. Jakie tendencje dominują we współczesnym świecie?

• znoszenia kary śmierci

• przywracania kary śmierci

• różne, w zależności od państwa

12. Czy uważasz, ze zniesienie kary śmierci w Polsce miało wpływ na wzrost przestępczości?

• tak, to jeden z czynników

• nie, spowodowały to inne czynniki, takie jak ..........................................

• trudno powiedzieć

13. Czy jesteś za przywróceniem kary śmierci w Polsce? (podkreśl)

• zdecydowanie tak

• raczej tak

• raczej nie

• zdecydowanie nie

• trudno powiedzieć

JEŚLI MASZ JAKIEŚ UWAGI DOTYCZĄCE KWESTIONARIUSZA, PROSZĘ PODZIEL SIĘ NIMI

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

„Polityka”, 25 marca 1995; „Gazeta Wyborcza”, 5 maja 1995; „Życie Warszawy”, 8 lipiec 1995; „Rzeczpospolita”, 17 maja 1996; CBOS, styczeń 1999

„Rzeczpospolita”, 16 grudnia 1996r.

„Rzeczpospolita”, 28 września 1995r.

M. Porębska, Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości, W-wa 1991, s. 178

K. Skarżyńska, Spostrzeganie ludzi, W-wa 1981, s. 5

T. Tomaszewski, Psychologia, W-wa 1976, s. 226

M. Lewicka, Afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi, [w:] Psychologia spostrzegania społecznego, red. M. Lewicka, W-wa 1985, s. 7

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, W-wa 1983, s. 322

T. Tomaszewski, Struktura i funkcja regulacyjna informacji, [w:] Opinia publiczna i środki masowego przekazu a ujemne zjawiska społeczne, red. B. Hołyst, W-wa 1981, s. 7

T. Tomaszewski, Psychologia, W-wa 1976, s. 227

Z. Zaborowski, Stosunki międzyludzkie, Wrocław 1976, s. 32

S. Siek, Struktura osobowości, W-wa 1986, s. 52

M. Konopczyński, L. Pytka, Studenci wobec zjawisk patologii społecznej, Siedlce 1986, s. 11

M. Lewicka, op. cit., s. 19

M. Lewicka, op. cit., s. 20-24

T. Sołtysiak, Spostrzeganie zjawisk społecznych w poglądach wybranych autorów, [w:] Młodzież o patologii społecznej i jej niektórych zjawiskach (alkoholizmie, narkomanii, prostytucji), (red.) T. Sołtysiak, B-szcz 1993, s. 15

J. Bruner, Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznania, W-wa 1978, s. 20

K. Skarżyńska, Spostrzeganie ludzi, W-wa 1981, s. 107-108

Z. Zaborowski, Stosunki międzyludzkie, Wrocław 1976, s. 40-41

K. Skarżyńska, op. cit., s. 46-48

M. Lewicka, Afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi, [w:] Psychologia spostrzegania społecznego, red. M. Lewicka, W-wa 1985, s. 32-60

L. Pytka, Wybrane elementy światopoglądu młodzieży a jej społeczne przystosowanie, [w:] Zeszyty badawcze, 1989, nr 2, s. 57

W. Świda, Prawo Karne, W-wa 1989, s. 241

R. Wydra, Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek, 2 (72)/2000, s. 39

Stary Testament, Księga Wyjścia (Wj 21, 23-25) i (Wj 21, 22) Pallottinum, Poznań, W-wa 1980

W. Świda, op. cit., s. 241

S. Milewski, W świecie występku i zbrodni, W-wa 1996, s. 25

K. Farrington, Historia kar i tortur, W-wa 1997, s. 144-147

K. Farrington, op. cit., s. 28-29

K. Farrington, op. cit., s. 58

R. Wydra, op. cit., s. 40

J. Zajadło, Zniesienie kary śmierci w zachodnioeuropejskim systemie międzynarodowej ochrony praw człowieka, Palestra 5-6/84, s. 34

Gdy swego czasu w Anglii kradzieże masowo karano śmiercią, zdarzały się wypadki, że podczas publicznej egzekucji kompani skazanego spokojnie wykonywali swój proceder, okradając gapiów, przyglądających się wieszaniu złodzieja, W. Świda, Prawo Karne, W-wa 1989, s. 241

J. Zajadło, op. cit., s. 35

J. Zajadło, op. cit., s. 36

J. Zajadło, op. cit., s. 36

Tamże, s. 37

J. Zajadło, op. cit., s. 37

J. Waszczyński, Międzynarodowa konferencja w sprawie kary śmierci (Syrakuzy'87), Państwo i Prawo, PAN 9/87, s. 131

Tamże, s. 133

C. Beccaria, O przestępstwach i karach, W-wa 1959, s. 151

Tamże, s. 147

P. Holbach, System przyrody, W-wa 1959, s. 121

Ch. Montesquieu, O duchu praw, W-wa 1957, s. 280

Tamże, s. 134

C. Beccaria, O przestępstwach i karach, W-wa 1959, s. 88

Tamże, s. 147

J. Benthman, Wprowadzenie do zasad moralności i prawoznawstwa, W-wa 1958, s. 426

R. Wydra, Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek 2 (72)/2000, s. 41

Tamże, s. 42

W. Świda, Prawo Karne, W-wa 1989, s. 37

Tamże, s. 37

W. Świda, op. cit., s. 241

R. Wydra, op. cit., s. 41

W. Świda, op. cit., s. 241

R. Wydra, op. cit., s. 40

R. Wydra, op. cit., s. 41

W. Świda, op. cit., s. 240-241

CBOS, Młodzież wobec dylematów moralnych i norm obyczajowych. Komunikat z badań,
W-wa, lipiec 1992r.

„Polityka”, 25 marca 1995r.

„Gazeta Wyborcza”, 5 maja 1995r.

„Życie Warszawy”, 8 lipiec 1995r.

„Rzeczpospolita”, 17 maja 1996r.

„Gazeta Wyborcza”, 9 kwietnia 1996r.

CBOS, styczeń 1999r.

R. Wydra, op. cit., s. 43

B. Karolczak-Biernacka, Młodzież wobec przestępczości, W-wa 1998, s. 30

K. Farrington, Historia kar i tortur, W-wa 1997, s. 48

Jan Paweł II, Evangelium Vitae, W-wa 1995r.

Dane Amnesty International za R. Wydra, Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek,
2 (72)/2000, s. 42

Dane amerykańskiego Departamentu Sprawiedliwości za R. Wydra, Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek, 2 (72)/2000, s. 42

R. Wydra, Z toporem przez wieki, Wiedza i Człowiek, 2 (72)/2000, s. 42

Tamże, s. 42

Islamski Kodeks Karny cyt. za R. Wydra

W. Świda, Prawo Karne, W-wa 1989, s. 243

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1979, s. 7

Tamże

Z. Cackowski, Problemy i pseudoproblemy, W-wa 1964, s. 101-103

Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, W-wa 1984, s. 65

J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, [w:] Metody badań pedagogicznych, M. Łobocki, W-wa 1984, s. 55-56

Tamże

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 64-65

T. Pilch, op. cit., s. 64-65

A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:] Zasady badań pedagogicznych, T. Pilch, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 116

I. Muchnicka, Metoda sondażu w pedagogice empirycznej, [w:] Metodologia pedagogiki społecznej, (red.) R. Wroczyński, T. Pilch, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 134-135

Tamże, s. 135

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wrocław-W-wa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 126

Tamże, s. 141

T. Pilch, op. cit., s. 82

76

58

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---