1. Układ narządu ruchu

Ludzki szkielet tworzą kości i chrząstki, stanowią one blisko 20 % ciężaru ciała. Szkielet składa się z około 206 kości, które tworzą rusztowanie ciała i zapewniają mu ochronę. Szkielet osiowy (80 kości) obejmuje czaszkę, kręgosłup, żebra i mostek. W skład szkieletu kończyn wchodzą: dwie obręcze barkowa i miednicowa, oraz kończyny górne i dolne.

Szkielet stanowi rusztowanie ciała i oparcie dla mięśni. Bierny układ ruchu: kości, stawy i więzadła. Czynny układ ruchu: mięśnie.

Funkcje szkieletu:

• Nadawanie ciału kształtu i utrzymywanie określonej postawy

• Tworzenie wewnętrznego rusztowania i ochronę narządów przed urazami

• Przenoszenie siły skurczu mięśni na poszczególne części ciała, co z kolei umożliwia ruch

• Przeciwstawianie się siłom działającym na organizm, w tym sile grawitacji

• Magazynowanie wapnia i fosforu, wykorzystywanych przez organizm w okresie ich niedoboru

• Wzrostową (przyrost kości decyduje o wzroście organizmu)

• Ochronną dla narządów

• Krwiotwórczą (szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi)

• Magazynująca (w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych, szczególnie soli wapnia)

Funkcje kości:

• Podporową: podpierają ciężar ciała w pozycji stojącej i podtrzymują narządy wewnętrzne

• Ochronną: mózg i rdzeń kręgowy są chronione przez kości czaszki i kręgosłup, a żebra chronią serca i płuca

• Ruch: w całym ciele mięśnie łączą się z kośćmi, które są punktami podparcia koniecznymi do wykonywania ruchów

• Magazynowanie minerałów: w kościach gromadzone są wapń i fosforany, a razie potrzeby organizm może je stamtąd pobrać

• Tworzenie komórek krwi: jama szpikowa niektórych kości, np. mostka, jest miejscem wytwarzania erytrocytów

Czaszka: kostne rusztowanie głowy - tworzą mózgoczaszka i trzewioczaszka (łącznie 22 kości). Mózgoczaszka osłania mózgowie i narządy zmysłów, trzewioczaszka - początkowe odcinki przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. W skład mózgoczaszki wchodzą kości nieparzyste: czołowa, klinowa, sitowa, potyliczna, natomiast kości parzyste: skroniowe, ciemieniowe i łzowe. W skład trzewioczaszki wchodzą parzyste kości jarzmowe, szczękowe, podniebne, nosowe, małżowiny nosowe dolne, lemiesz oraz połączona stawem żuchwowym z łuską kości skroniowej - żuchwa.

Kręgosłup: składa się z 33-34 kręgów, można wyróżnić 5 odcinków: szyjny (7), piersiowy (12), lędźwiowy (5), krzyżowy (5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową) i ogonowy (4-5))

Klatka piersiowa: współtworzą: żebra, mostek i część piersiowa kręgosłupa. Z 12 par żeber 7 pierwszych łączy się bezpośrednio z płaskim mostkiem (żebra prawdziwe), trzy następne pary łączą się z nim przez zrośnięte części chrzęstne (żebra rzekome). Dwie najniżej położone nie łączą się z mostkiem (żebra wolne). Klatka piersiowa osłania tchawicę, płuca, serca, przełyk oraz wielkie naczynia krwionośne i nerwy.

Szkielet klatki piersiowej składa się z:

• 12 kręgów piersiowych

• 12 par żeber

• mostka

W skład obręczy barkowej wchodzą:

• łopatki (2)

• obojczyki (2)

W skład obręczy miednicowej wchodzą:

• kości biodrowe (2)

• kości kulszowe (2)

• kości łonowe (2)

• kość krzyżowa

Szkielet kończyny górnej:

• obojczyk

• łopatka

• kość ramienna

• kość łokciowa

• kość promieniowa

• kości nadgarstka

• kości śródręcza

• kości palców

Szkielet kończyny dolnej:

• kość miednicza

• kość strzałkowa

• kości stepu

• kości śródstopia

• kości palców

1. Rodzaje połączeń kości. Budowa stawu.

Stawy człowieka inaczej nazywane są połączenia wolnymi lub też połączeniami maziowatymi. Ze względu na swoistą budowę, są one najbardziej ruchomymi połączeniami kości.

W zależności od ukształtowania powierzchni stawowych stykających się ze sobą kości rozróżnia się:

• kulisty (panewkowy) - powierzchnia jednej kości ma kształt główki, zaś drugiej wgłębienia - panewki (np. staw biodrowy)

• siodełkowaty - jedna z powierzchni stawowych przypomina kształtem siodło, druga jest wklęsła (np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka)

• zawiasowy - powierzchnie stawowe mają kształt bloczka i odpowiadającego mu wcięcia (np. staw łokciowy)

• eliptyczny - jedna powierzchnia jest jajowata wypukła i zagłębia się w część wklęsłą (np. staw promieniowo-nadgarstkowy)

• płaski - obie powierzchnie stawowe są płaskie, co ogranicza ruchomość (np. stawy międzykręgowe)

Biorąc pod uwagę rodzaj wykonywanych ruchów dzieli się stawy na:

• jednoosiowe: ruchy odbywają się w jednej płaszczyźnie (np. zginanie - prostowanie)

• dwuosiowe: pozwalają na ruchy w dwóch prostopadłych płaszczyznach (zginanie-prostowanie i odwodzenie-przywodzenie)

• wieloosiowe: umożliwiają ruchy w wielu płaszczyznach

Stawy możemy podzielić na:

• stawy proste  w budowie biorą udział tylko

dwie kości

• stawy złożone  złożone z więcej niż dwóch

kości

Ruchy w stawach:

• ślizganie - jedna powierzchnia

stawowa dotyka stale tą samą

częścią nowych części drugiej

powierzchni (np. stawy nadgarstka)

• toczenie - nowe części jednej

powierzchni stawowej dotykają

nowych części drugiej powierzchni

(np. staw kolanowy)

• obracanie - dwie powierzchnie

stawowe o kształcie wycinków kuli

przylegają do siebie w jednym

punkcie i w tym miejscu jedna kość

obraca się na drugiej (np. staw

ramieniowo-promieniowy).

2. Oddychanie. Budowa i funkcje układu oddechowego.

W skład układu oddechowego wchodzą:

1. Drogi oddechowe

• Jama nosowa

• Gardło

• Krtań

• Tchawica

• Oskrzela

Właściwy narząd oddechowy

• Płuca

Narządami pomocniczymi biorącymi udział w ruchach oddechowych są mięśnie: głównie przepona oraz mięśnie międzyżebrowe.

Jama nosowa, pierwszy odcinek parzysty dróg oddechowych, do których dostaje się powietrze przez nozdrza przednie. Jama ta ograniczona jest od dołu przez podniebienie twarde i miękkie, od góry przez blaszkę sitową kości sitowej, trzon kości klinowej, z boków przez trzon szczęki i błędnik sitowy oraz małżowinę nosową dolną i kość podniebienną. Od strony przyśrodkowej jest ograniczona przez przegrodę nosową zbudowaną z lemiesza, blaszki pionowej kości sitowej, z chrząstki przegrody oraz z części błoniastej z przodu skórnej, a w części tylnej zbudowanej z błony śluzowej, która wyściela tę jamę. W stropie jamy nosowej, w tzw. okolicy węchowej, znajdują się zakończenia czuciowe węchu. Jama nosowa przez nozdrza tylne łączy się z częścią nosową gardła i ponadto z zatokami obocznymi nosa, czołową, szczękową, błędnikiem kości sitowej i zatoką klinową.

Gardło, część przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, położona do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani, a do przodu od kręgosłupa szyjnego i ku dołowi od podstawy czaszki. Gardło jest zamknięte z tyłu i boków przez błonę mięsną, zbudowaną z mięśni prążkowanych: zwieraczy i dźwigaczy gardła, a od wewnątrz wysłane błoną śluzową. Łączy się ono z jamą nosową przez nozdrza tylne choanae, z jamą ustną przez cieśń gardła i z krtanią przez wejście do krtani. Do części górnej - nosowej gardła uchodzą z dwu boków trąbki słuchowe (Eustachiusza). Gardło na wysokości VI kręgu szyjnego przechodzi w przełyk.

Krtań, narząd głosu położony w szyi. Jest zmienionym początkowym odcinkiem tchawicy, połączonym z gardłem wejściem do krtani. Rusztowanie krtani zbudowane jest z chrząstek połączonych więzadłami, stawami i mięśniami, powleczonych od wewnątrz błoną śluzową. Elementami drgającymi są struny głosowe (głos) odchodzące od wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych, przebiegające poziomo do przodu i dochodzące do kąta chrząstki tarczowatej. Razem z błoną śluzową tworzą fałdy głosowe zamykające szparę głośni. Szpara głośni przy fonacji jest zamknięta, przy oddychaniu otwiera się. W czasie połykania nagłośnia zamyka wejście do krtani, odcinając tym samym drogę oddechową od gardła (drogi pokarmowej).

Oskrzela, część dolnych dróg oddechowych (układ oddechowy). Zbudowane z pierścieni chrząstkowych (tkanka chrzęstna) połączonych tkanką łączną i błoną mięśniową gładką (tkanka mięśniowa) oraz wysłane błoną śluzową od wewnątrz z dużą ilością gruczołów śluzowych. Wyróżnia się: oskrzele główne (I rzędu) prawe i lewe odchodzące od tchawicy i oskrzela rozgałęziające się w miąższu płuc: II rzędowe - oskrzela płatowe (3 prawe i 2 lewe) i segmentalne (liczbowo równe ilości segmentów płuc) oraz III rzędowe, w których wyróżnia się 12 podziałów. Od ostatnich oskrzeli III rzędu odchodzą oskrzeliki końcowe (pozbawione chrząstki), które z kolei dzielą się na dwa oskrzeliki oddechowe w ścianach których znajdują się pęcherzyki płucne. Oskrzela doprowadzają powietrze do płuc i wyprowadzają je stamtąd.

Płuca, narządy parzyste (płuco prawe i lewe) należące do układu oddechowego. W płucach odbywa się wymiana gazowa (oddychanie). Płuco ma postać stożka złożonego z podstawy z powierzchnią przeponową oraz kopulastego szczytu. Boczna powierzchnia płuca przylega do żeber. Płuco prawe posiada trzy płaty, lewe - dwa płaty. Całość płuca otoczona jest opłucną. Do każdego płuca dochodzi korzeń, w skład którego wchodzą: oskrzela główne, tętnica płucna, dwie żyły płucne, splot nerwowy, naczynia i węzły chłonne oraz tętnice oskrzelowe. Miąższ płuca wykazuje znaczną sprężystość.

Opłucna, błona surowicza wyścielająca dwie jamy opłucnowe w klatce piersiowej, złożona z części pokrywającej płuco - opłucna płucna, przechodząca za pomocą opłucnej krezkowej (krezki płuca), obejmującej korzeń płuca, w opłucną ścienną, która składa się z opłucnej żebrowej, przeponowej, śródpiersiowej i osklepka wysterczającego ponad I żebro.

3. Krążenie

Układ krwionośny

Układ krwionośny człowieka tworzą: serce oraz naczynia krwionośne - tętnice, żyły i naczynia włosowate (kapilarne). W organizmie człowieka występują dwa układy naczyniowe: układ krwionośny (układ zamknięty) i układ limfatyczny (układ otwarty). Układy te wzajemnie się uzupełniają, jednakże ich funkcje są nieco inne. Wspólną cechą obu układów jest posiadanie naczyń oraz płynu, który krąży w tych naczyniach.

Główne zadania krwi:

• Dostarcza wszystkim komórkom tlen pobrany z pęcherzyków płucnych, substancje odżywcze pobrane z jelit oraz wodę

• Odprowadza do narządów wydalniczych dwutlenek węgla oraz szkodliwe produkty przemiany materii

• Rozprowadza substancje wytwarzane w organizmie

• Bierze udział w zjawiskach obronnych i odpornościowych ustroju

• Wyrównuje ciepłotę ciała (ma dużą pojemność cieplną)

• Utrzymuje stały skład środowiska wewnętrznego ustroju

• Ma zdolność krzepnięcia, co stanowi zabezpieczenie przed utratą krwi w razie uszkodzenia naczyń krwionośnych

Układ limfatyczny:

Układ chłonny, inaczej limfatyczny, składa się przede wszystkim z sieci licznych naczyń, którymi przemieszcza się chłonka (limfa). Do układy chłonnego zalicza się też narządy limfoidalne: śledzionę, grasicę i grudki chłonne, migdałki, przynależne też, ze względu na pełnioną funkcję, do układu odpornościowego. Pełni w organizmie rolę odpornościową (w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi) i neutralizującą (zobojętnianie ciał obcych dla organizmu)

Zadania krwi:

1. Transportowanie - odnosi się do przenoszenia:

• tlenu z płuc do tkanek, a z nich dwutlenku węgla do płuc

• substancji pokarmowych, wchłoniętych z przewodu pokarmowego

• metabolitów (m.in. hormonów), które wymieniane są między tkankami

• zbędnych produktów metabolicznych do nerek, skóry i jelit, skąd są wydalane

Homeostaza - zapewniona jest dzięki:

• stabilizacji ciśnienia osmotycznego, warunkującego równowagę wodną między płynami krążącymi i tkankowymi

• zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej, ta zaś zależy od dużej pojemności buforowej (pH waha się w wąskim zakresie 7,36-7,44)

• utrzymaniu płynności krwi, jak i zdolności do jej krzepnięcia

• rozprowadzaniu ciepła po całym organizmie

3. W reakcjach obronnych - uczestniczą elementy morfotyczne, m.in. poprzez:

• fagocytowanie obcych ciał (np. bakterii)

• wytwarzanie przeciwciał jako swoistej reakcji na pojawienie się obcych elementów - antygenów

NACZYNIA KRWIONOŚNE:

1. Ściany tętnic i żył są zbudowane z 3 warstw:

• zewnętrznej, utworzonej przez łącznotkankową błonę

• środkowej, złożonej z włókien sprężystych i mięśni gładkich

• wewnętrznej, o skomplikowanym układzie włókien kolagenowych i sprężystych oraz śródbłonka

2. Budowa serca: Serce zbudowane jest z 3 warstw, którymi kolejno od zewnątrz są:

• nasierdzie - blaszka trzewna osierdzia

• śródsierdzie - zbudowane z tkanki poprzecznie prążkowanej serca

• wsierdzie - błona pokryta śródbłonkiem

4. Układ pokarmowy. Budowa i funkcje.

Układ pokarmowy człowieka można podzielić na przewód pokarmowy oraz gruczoły dodatkowe. Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem ustnym. Dalej pokarm przechodzi do jamy ustnej i przez gardło oraz przełyk trafia do żołądka. Z niego przesuwa się przez jelito cienkie i grube. Przewód pokarmowy kończy się otworem odbytowym (odbytem). Gruczoły należące do układu pokarmowego to ślinianki, trzustka oraz wątroba.

Błona śluzowa (śluzówka) - otacza światło (wnętrze) przewodu pokarmowego. Wewnętrzną jej część buduje nabłonek jednowarstwowy, w pewnych odcinkach przewodu - nabłonek wielowarstwowy.

Rola:

• Polega na produkcji różnych wydzielin

• Wchłanianiu składników pokarmu

• Oddzielaniu wnętrza organizmu od środowiska zewnętrznego

Podśluzówka - utworzona jest z tkanki łącznej wiotkiej. Tu znajdują się liczne naczynia krwionośne, nerwy i części wydzielnicze gruczołów.

Mięśniówka - składa się głównie z mięśni gładkich, a mięśnie prążkowane występują na początku i końcu przewodu. Jedne z mięśni położone są okrężnie, drugie zaś - podłużnie.

Rola:

• Skurcze umożliwiają mieszanie się i przesuwanie treści pokarmowej

Otrzewna - zbudowana z tkanki łącznej i okrywającego ją jednowarstwowego nabłonka

surowiczego.

Rola:

• Ochrona i podtrzymanie części jelit

Jama ustna - ograniczona podniebieniem, policzkami oraz tzw. przeponą jamy ustnej, nakrytą językiem. Otwór ustny, który do niej prowadzi, otaczają silnie unerwione wargi (czucie).

Zęby człowieka służą do rozdrabniania pożywienia. Ząb składa się z korony, szyjki i korzenia (lub korzeni). Wewnątrz znajduje się komora wypełniona miazgę zęba. Zęby buduje zębina. U człowieka wyróżnia się rodzaje zębów: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe.

Siekacz:

Ząb trzonowy:

Zęby człowieka: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe.

Język - silnie umięśniony narząd - jest pokryty błoną śluzową. W niej znajdują się brodawki: okolone, grzybkowate, liściaste oraz nitkowate. W trzech pierwszych są kubki smakowe.

Rola:

• pomagają w rozdrabnianiu pokarmu na małe resztki.

Ślinianki - trzy pary: przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe - produkują ślinę (do 2 dm3/24 h) Składnikami śliny (pH ~7) są:

• mucyna - śluzowata glikoproteina, zwilża, zlepia pokarm i ułatwia jego połykanie

• jony - K+, Na+, Cl- (aktywują amylazę ślinową)

• lizozym - białko o działaniu bakteriobójczym

• amylaza ślinowa (ptialina) - enzym amylolityczny, rozbija wiązania glikozydowe polisacharydów

Gardło - ma postać spłaszczonej cewy, która składa się z części nosowej (górnej), ustnej (środkowej) i krtaniowej (dolnej). W trakcie połykania pokarmu wejście do krtani zamyka nagłośnia - fałd błony śluzowej wzmocniony chrzęstną płytką. Przełyk to ok. 30 - centymetrowa rurka. Pokarm przesuwany jest dzięki rytmicznym ruchom perystaltycznym, a obecność śliny w pokarmie zmniejsza tarcie.

Żołądek - silnie umięśniony worek, zaczyna się wpustem, a kończy odźwiernikiem. Gruczołu śluzówki produkują (2,5 dm3/24 h) sok żołądkowy (pH~1,5), na który składają się:

• śluz - chroni ścianę żołądka przed samostrawieniem

• kwas solny - aktywuje enzymy, działa bakteriobójczo, zabija drobnoustroje, które dostały się do żołądka wraz z pokarmem

• enzymy trawienne - zrywają wiązania peptydowe (pepsyna) lub ścinają białko (podpuszczka, czyli chymozyna)

Jelito - najdłuższa część przewodu pokarmowego, rozpoczynająca się od żołądka, a kończąca odbytem. Dzieli je na jelito cienkie i grube.

Jelito cienkie - (4-5 m długości) dzieli się na 3 odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

+ dwunastnicę, odcinek umieszczony u wyjścia żołądka, długości ok. 25-30cm, która wydziela sok trzustkowy i żółć wyprodukowaną przez wątrobę;
+ jelito czcze, długość ok. 3m, umieszczone w górnej części jamy brzusznej;
+ jelito kręte, długość od 3 do 4m, umieszczone w dolnej części jamy brzusznej, uchodzi do jelito grubego.

Jelito grube - stanowi końcową część układu pokarmowego, tu gromadzą się tymczasowo nie wchłonięte składniki pokarmowe, przygotowywane do wydalenia. Jelito grube o długości 1,5 - 1,8m dzieli się na trzy odcinki:
+ jelito ślepe, umieszczone w dolnej, prawej części jamy brzusznej, do którego uchodzi jelito cienkie;
+ okrężnicę, najszerszy odcinek, umieszczony również wewnątrz jamy brzusznej, dzielący się na cztery mniejsze odcinki: okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą;
+odbytnicę, która uchodzi do odbytu.

Trzustka - gruczoł przyłączony do układu trawiennego, produkuje bogaty w enzymy sok, który rozkłada składniki pokarmowe. Stanowi również część układu hormonalnego, produkuje bardzo ważne hormony - insulinę i glikogen, które regulują przemianę węglowodanową w organizmie. Trzustka jest wydłużonym, stożkowatym narządem umieszczonym poziomo w górnej części jamy brzusznej. Jej największa część nosi nazwę głowy i otoczona jest dwunastnicą.

Wątroba - jest gruczołem wchodzącym w skład układu pokarmowego, ponieważ obok innych ważnych funkcji niezbędnych dla metabolizmu, produkuje żółć, wydzielinę potrzebną do trawienia tłuszczy. Gromadzi się ona w woreczku żółciowym, następnie, po każdym posiłku, przelewa się do wnętrza jelita cienkiego poprzez drogi żółciowe.

Funkcje:

• unaczynienie niektórych toksyn

• wytwarzanie prawie wszystkich białek osocza

• wytwarzanie żółci

• magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek, witamin i węglowodanów, węglowodany gromadzone są w wątrobie w postaci glikogenu (wielocukier), stanowi on rezerwę cukrową na wypadek ich braku w organizmie

• wytwarzanie fosfolipidów błon komórkowych

• syntetyzowanie cholesterolu i jego rozkład do kwasów żółciowych

5. Wydalanie. Budowa i czynności układu moczowego.

Układ moczowy jest zespołem narządów, którego zadaniem jest usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii oraz regulacja ilości wody w organizmie. Jego elementem jest nerka, w której znajdują się kłębuszki nerkowe, rdzeń nerkowy i torebka Bowmana. W kłębuszkach powstaje tzw. Mocz pierwotny, wydalany przez moczowody, pęcherz i cewkę. Na układ wydalniczy, zwany moczowym, składają się nerki i drogi moczowe - wyprowadzające mocz. Głównym regulatorem środowiska wewnątrzustrojowego jest układ moczowy, gdyż:

• Utrzymanie na odpowiednim poziomie zawartość wody w organizmie

• Reguluje ciśnienie krwi

• Reguluje gospodarkę mineralną

• Utrzymuje na odpowiednim poziomie równowagę kwasowo-zasadową ustroju

Nerki

Najważniejszą częścią układu moczowego jest parzysty narząd o kształcie ziarna fasoli - nerka. Posiada ona powierzchnię tylną i boczną, brzegi: przyśrodkowy i boczny oraz bieguny górny i dolny. Przez brzeg przyśrodkowy wchodzi tętnica nerkowa, a wychodzi żyła i tętnica nerkowa. Nerki położone są w okolicy lędźwiowej przestrzeni brzusznej i są utrzymane w stałym położeniu przez torebkę tłuszczową otaczającą torebkę włóknistą. Nerka prawa położona jest niżej od lewej.

Główne funkcje nerek to: usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, zatrzymanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego, regulacja objętości płynów ustrojowych, wpływ na ciśnienie tętnicze krwi, wpływ na prawidłową erytropoezę, wpływ na równowagę kwasowo-zasadową oraz wpływ na układ kostny dzięki produkcji aktywnych postaci witaminy D.

Moczowody

Kolejną częścią układu moczowego są moczowody. Są to parzyste przewody o długości ok. 27-30cm biegnące z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego. Przewody te mają dobrze rozwiniętą błonę mięśniową i są wyścielone błoną śluzową.

Zadaniem moczowodów jest: transport moczu wyprodukowanego w nerkach do pęcherza moczowego, skąd jest on wydalany.

Pęcherz moczowy

Zbiornikiem, do którego trafia mocz wyprodukowany w nerkach jest pęcherz moczowy. Jest on położony w miednicy, tuż poza spojeniem łonowym, zbudowany w kształcie stożka, którego dno zwrócone jest ku dołowi, a szczyt połączony z trzonem zwrócony jest ku górze, w kierunku pępka. Pęcherz moczowy wewnątrz wysłany jest błona śluzową, na dnie gładką, w pozostałej części pofałdowaną. Od dna pęcherza wychodzi przewód wyprowadzający mocz na zewnątrz zwany cewką.

Cewka moczowa

Końcową częścią układu moczowego jest cewka moczowa. Jest ona przewodem, którego zadaniem jest wyprowadzenie moczu na zewnątrz. Przewód ten rozpoczynającym się na dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym cewki a kończy ujściem zewnętrznym u mężczyzn na końcu żołędzia penisa, a u kobiet na brodawce cewkowej położonej w przedsionku pochwy.

6. Układ nerwowy

Układ nerwowy jest układem zbudowanym z tkanki nerwowej, jego zadaniem jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych organizmu oraz umożliwienie mu kontaktu ze światem zewnętrznym.

Komórka nerwowa

Podstawowym elementem układu nerwowego jest komórka nerwowa (neuron) z odchodzącymi od niej wypustkami. Zadaniem tej komórki jest przyjmowanie, przetwarzanie i przekazywanie tych informacji w postaci bodźca elektrycznego. Neuron zbudowany jest z bańkowatego ciała komórkowego z jądrem i odchodzących od niego licznych wypustek tworzących drzewkowate rozgałęzienia (dendryty). W każdym neuronie znajduje się jedna wypustka dłuższa od pozostałych nosząca nazwę aksonu, jest ona pokryta otoczką mielinową zbudowaną z lipidów i pełniącą ważną rolę izolatora w procesie przekazywania informacji przez neurony.

Synapsy

Układ nerwowy buduje ok. 25 miliardów neuronów łączących się ze sobą za pośrednictwem tzw. synaps, których liczba jest o wiele większa niż liczba komórek nerwowych, ponieważ każda wypustka tworzy wiele połączeń z komórkami nerwowymi i innymi typami komórek. Synapsy przewodzą sygnał od aksonu jednej komórki do dendrytu drugiej.

Rdzeń kręgowy

Kolejnym elementem układu nerwowego jest rdzeń kręgowy znajdujący się w kanale kręgowym kręgosłupa. Jest on położony pomiędzy I kręgiem szyjnym a II kręgiem lędźwiowym, zakończony jest wrzecionowatymi zgrubieniami.

Wewnątrz rdzenia kręgowego znajduje się istota szara, na zewnątrz istota biała. W środku rdzenia znajduje się kanał środkowy, przechodzący ku górze w kanał środkowy rdzenia przedłużonego. Kształt i wielkość tego kanału jest zmienna w zależności od położenia.

Rdzeń kręgowy przesyła bodźce do mięśni, unerwia skórę, mięśnie, gruczoły, przewodzi impulsy z i do mózgu i jest miejscem, w którym znajdują się ośrodki odruchów bezwarunkowych.

Mózg

Centralną częścią ośrodkowego układu nerwowego jest znajdujący się w czaszce - mózg. Jest on najbardziej złożonym narządem, a stopień jego rozwoju warunkuje istnienie świadomości. Mózg zbudowany jest z dwóch pofałdowanych półkul (lewa i prawa), są one rozdzielone głęboką bruzdą podłużną (bruzda centralna), a w dolnej części łączą się ze sobą wielkim spoidłem mózgowym, z śródmózgowiem natomiast są połączone za pomocą szczypułek mózgowych. Obie półkule przecinane są pod spodem przez tzw. bruzdę Sylwiusza, która dzieli je na cztery płaty: ciemieniowy, skroniowy, czołowy i potyliczny. Każdy z płatów wykonuje określone funkcje: płat ciemieniowy bierze udział w analizie doznań czuciowych, płat czołowy jest odpowiedzialny za czynności ruchowe, a w płacie potylicznym odbywa się analiza doznań słuchowych.

Mózg jest bardzo wrażliwym narządem, dlatego też otaczają go 3 ochronne opony. Każda z nich jest inna i spełnia inne zadania. Najbliżej mózgu znajduje się silnie unaczyniona opona miękka (tzw. naczyniówka), jej zadaniem jest odżywianie mózgu. Tworzy ona sploty naczyniowe wnikając do komór, bruzd i zakrętów mózgu. Drugą oponą jest tzw. pajęczynówka, w której znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, amortyzujący wstrząsy i wyrównujący ciśnienie w czaszce. Pajęczynówka jest bardzo delikatna i nie zawiera naczyń krwionośnych. Ostatnią oponą jest opona twarda, będąca zarazem okostną czaszki. Opona twarda dzieli się na blaszkę zewnętrzną i wewnętrzną.

W obrębie autonomicznego układu nerwowego można wyróżnić dwie charakterystyczne części: współczulną oraz przywspółczulną.

Charakterystyczny przekaźnik synaptyczny	CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA noradrenalina i adrenalina	CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA acetylocholina
Narząd
ŹRENICA	rozszerzanie	zwężania
GRUCZOŁY POTOWE	wydzielanie potu na dłoniach	ogólne pocenie się
OSKRZELA	rozszerzanie	zwężania
SERCE	przyspieszanie akcji	zwalnianie akcji
WĄTROBA	rozkład glikogenu	brak wyraźnego efektu
TKANKA TŁUSZCZOWA	rozkład tłuszczów zapasowych	brak reakcji
GRUCZOŁY ŚLINOWE	wydzielanie gęstej śliny	wydzielanie wodnistej śliny
ŻOŁĄDEK	spadek motoryki	wzrost motoryki
MIĘŚNIE JELITA	spadek perystaltyki	wzrost perystaltyki
GRUCZOŁY TRAWIENNE	spadek wydzielania	wzrost wydzielania
WYSPY TRZUSTKI	spadek wydzielania insuliny	wzrost wydzielania insuliny

7. Układ Hormonalny

Układ hormonalny tworzą gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwanego gruczołami dokrewnymi.

Gruczoły, narządy zbudowane z tkanki nabłonkowej (gruczołowej) i tkanki łącznej wraz z naczyniami krwionośnymi. Gruczoły produkują określone substancje (np.: pot, ślinę, hormony, enzymy, łój itp.).
Wyróżnia się gruczoły:
1) gruczoły wydzielania zewnętrznego (egzokrynne) - wyprowadzające wydzielinę przez przewody na zewnątrz (do światła np. przewodu pokarmowego lub na powierzchnię skóry), a zaliczają się do nich gruczoły potowe, łojowe, trawienne,
2) gruczoły wydzielania wewnętrznego, gruczoły dokrewne (endokrynne) - ich wydzielina (hormonyalbo inkrety) wydostaje się do krwi, nie posiadają przewodów wyprowadzających.
Ze względu na mechanizm wydzielania gruczołów wydzielania zewnętrznego, można podzielić je na:
1) gruczoły mezokrynowe - wydzielina jest uwalniana przez nieuszkodzoną błonę komórek wydzielniczych (np.: wątroba, trzustka, ślinianki),
2) gruczoły apokrynowe - uwalnianie wydzieliny wiąże się z oderwaniem się wierzchołka komórki (gruczoły potowe, gruczoły mleczne),
3) gruczoły holokrynowe - cała komórka przekształca się w wydzielinę i ulega zniszczeniu (gruczoły łojowe).
W organizmie znajdują się różne typy gruczołów od jednokomórkowych (komórki kubkowe) do tak dużych jak wątroba, czy trzustka.
Ze względu na budowę wyróżnia się:
1) gruczoły cewkowe pojedyncze (gruczoły jelita grubego, potowe),
2) cewkowe złożone (gruczoły wpustowe żołądka, łzowe),
3) pęcherzykowe i groniaste pojedyncze (gruczoły łojowe),
4) pęcherzykowe i groniaste złożone (gruczoły tarczkowe powieki),
5) gruczoły mieszane (ślinianki, gruczoły mleczne).
Większe gruczoły zbudowane są z drobniejszych elementów gruczołowych (pęcherzyki, gronka) połączonych w płaciki, które z kolei łączą się w płaty oddzielone przegrodami łącznotkankowymi.
Czynność gruczołów pobudzana jest przez włókna nerwów współczulnych i przywspółczulnych (autonomiczny układ nerwowy), unerwiających komórki.

Układ dokrewny, hormonalny

Układ dokrewny jest drugim poza układem nerwowym układem regulującym i koordynującym czynności rozmaitych części ciała. Układ ten jest ogółem narządów wytwarzających do krwi lub chłonki swoiste substancje chemiczne zwane hormonami, które regulują przede zmiany przystosowawcze związane z metabolizmem, wzrostem i rozmnażaniem.

Układ dokrewny tworzą wielokomórkowe gruczoły dokrewne: szyszynka, podwzgórze, przysadka mózgowa, gruczoł tarczowy, gruczoły mleczne, trzustka, nadnercza, grasica, gruczoły przytarczycowe, gruczoły płciowe - gonady, zespół komórek nerwowych wytwarzających neurohormony, komórki błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego wytwarzające hormony tkankowe.

Główne gruczoły (mężczyzna po lewej, kobieta po prawej.)

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercze

6. Trzustka

7. Jajnik

8. Jądro

Szyszynka

Jednym z gruczołów układu dokrewnego jest położona z tyłu III komory mózgowia szyszynka. Ma ona długość ok. 8-12 mm i zbudowana jest z pineocytów i tkanki glejowej.

Szyszynka należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych i wydziela substancje hormonalne: noradrenalinę, serotoninę, melatoninę i hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe.

Czynność biologiczna szyszynki przebiega zgodnie z cyklicznymi dobowymi zmianami oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.

Przysadka mózgowa

Przysadka mózgowa jest kolejnym gruczołem dokrewnym, zbudowanym z płata przedniego i tylnego. Znajduje się na siodełku tureckim w jamie czaszki i jest zawieszona na szczypule odchodzącej od międzymózgowia.

Zadaniem przysadki mózgowej jest sterowanie czynnością innych gruczołów dokrewnych, oraz wydzielanie: hormonu wzrostu, prolaktyny, hormony adrenokortykotropowgo, hormonu tyreotropowego, fikulotropowego, luteinizującego, endorfiny, oksytocyny, wazopresyny oraz hormonu melanoforowego.

Gruczoł tarczycowy, tarczyca

Kolejnym elementem układu dokrewnego jest gruczoł tarczycowy. Jest on położony na szyi na zewnątrz od chrząstki tarczycowej, na poziomie II-IV chrząstki tchawicy. Budują go dwa płaty połączone węziną.

Tarczycę otacza podwójna osłonka łącznotkankowa: torebką włóknistą i powięzią tarczową. Od torebki włóknistej do wnętrza gruczołu wnikają przegrody łącznotkankowe razem z nerwami i naczyniami krwionośnymi. Tarczyca jest narządem bogato unaczynionym - zaopatruje ją 4-5 tętnic.

Miąższ tarczycy tworzą okrągłe pęcherzyki zawierające płyn- koloid. W płynie tym gromadzony jest hormon- tyroksyna i trójjodyna, hormony te pozostają pod wpływem hormonu tyreotropowego przysadki mózgowej. Na tylnej powierzchni płatów tarczycy leżą gruczoły przytarczyczne.

Gruczoły mleczne, sutkowe

Kolejnymi elementami układu dokrewnego są gruczoły mleczne. Są one zbudowane z tkanki gruczołowej, tkanki tłuszczowej i tkanki łącznej, bogato unaczynionej z gęstą siecią naczyń limfatycznych i nerwów.

Gruczoły sutkowe tworzą dwie symetryczne półkule na mięśniu piersiowym większym, między III a VII żebrem. Na ich szczycie znajduje się brodawka sutkowa obwiedziona otoczką sutkową, pokryta delikatną, silnie pigmentowaną skórą.

Tkanka gruczołowa zbudowana jest z 15-20 zrazów oddzielonych od siebie tkanką tłuszczową. Każdy ze zrazów zawiera zraziki z gruczołami wydzielniczymi i przewodami mlecznymi. Przewody mleczne rozszerzają się przed wejściem do brodawki, po czym zwężają się pod jej powierzchnią i znajdują ujście w otworach na szczycie.

Gruczoły sutkowe osiągają pełny rozmiar w czasie ciąży lub laktacji.

Trzustka

Trzustka jest elementem układu dokrewnego odpowiedzialnym za trawienie. Jest ona położona w przestrzeni pozaotrzewnowej, ma budowę zrazikową, składa się z głowy objętej pętlą dwunastnicy oraz trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i nerki lewej. Przewód trzustkowy odchodzi do dwunastnicy razem z przewodem żółciowym.

Cześć dokrewna trzustki wytwarza hormony: insulinę i glukagon, a cześć zewnątrzwydzielnicza wytwarza: sok trzustkowy, trypsynę, chymotrypsynę, erepsynę, nukleazy, lipazy i karbohydrazy (rozkładające cukry).

Nadnercza

Kolejnymi parzystymi gruczołami układu dokrewnego są umieszczone nad górnymi biegunami nerek - nadnercza. Składają się one z części korowej i rdzeniowej, części te różnią się od siebie budową i rodzajem wydzielania hormonów.

Część rdzeniowa wytwarza katecholaminy, a cześć korowa mineralokortykosteroidy, glikokortykoidy i androgeny. Hormony te wpływają na gospodarkę sodu i potasu, uczestniczą w przemianie węglowodanów i tłuszczów i wpływają na anabolizm.

Czynność kory nadnerczy regulowana jest przez układ podwzgórzowo-przysadkowy.

9. Układ rozrodczy

Żeński układ płciowy tworzą narządy wewnętrzne tj. jajniki, jajowody, macica i pochwa, oraz narządy zewnętrzne: wzgórek łonowy, wargi sromowe, opuszka przedsionka pochwy i łechtaczka.

Żeński układ rozrodczy.

Jajnik jest narządem parzystym występującym u kobiet. Ma kształt spłaszczonej elipsoidy wielkości ok. 3x2x1 cm. Jest on położony wewnątrz jamy otrzewnej na tylnej powierzchni wiązadeł szerokich macicy, do których przywiązane są krótkimi krezkami. Górna cześć jajników objęta jest przez jajowody. Głównym zadaniem jajników jest wytwarzaniu komórek jajowych oraz wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych, estrogenów, progesteronu i inhibiny. Gruczoły te są także miejscem dojrzewania tzw. pęcherzyka Gaffa, zawierającego komórkę jajową niezbędną do rozmnażania.

Jajowody są przewodami długości ok. 10-12 cm, biegnącymi od rogu macicy do jajnika. Końce jajowodów w sąsiedztwie jajnika mają kształt lejka z wypustkami ułatwiającymi wprowadzenie komórki jajowej do światła jajowodu. Zadaniem jajowodów jest wprowadzenie komórki jajowej do jamy macicy, co jest możliwe dzięki skurczom ich mięśniówki, obecności rzęsek wyścielających ich błonę śluzową oraz obecności wydzieliny produkowanej przez gruczoły jajowodów.

Macica jest kolejnym elementem żeńskiego układu płciowego, ma ona kształt spłaszczony do przodu i leży w miednicy małej. Budują ją trzy warstwy: od wewnątrz błona śluzowa, warstwa mięsna i pokrywająca macice od zewnątrz - błona surowiczna. W pochwowej części macicy znajduje się ujście zewnętrzne macicy, tam jej światło łączy się ze światłem pochwy. Macicę oraz jajowody obejmuje fałd otrzewnej (tzw. węzeł szeroki).

Pochwa jest kolejnym narządem wewnętrznym żeńskiego układu rozrodczego. Jest ona silnie rozciągliwym i elastycznym przewodem mięśniowo-błoniastym o długości ok. 5-14 cm, będącym połączenie między macicą a przedsionkiem pochwy. Pochwa stopniowo się rozszerza, w środkowej części ma ok. 2-3 cm szerokości. Pochwa jest miejscem wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogą, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogą odpływu krwi menstruacyjnej.

Wzgórek łonowy jest zewnętrznym elementem układu płciowego, jest on wyniosłością z tkanki tłuszczowej pod spojeniem łonowym, ma kształt trójkąta, którego dolny wierzchołek łączy się z wargami sromowymi większymi. Grubość wzgórka wynosi ok.2-3 cm. W okresie dojrzewania jest on pokryty szorstkimi włosami.

Wargi sromowe są żeńskim odpowiednikiem moszny, są utworzone z dwóch fałdów skórnych, ciągną się od wzgórka łonowego do okolicy odbytu i zanikają w skórze krocza. Ich zewnętrzna cześć jest pokryta owłosioną skórką z licznymi gruczołami potowymi i łojowymi, a cześć wewnętrzna jest delikatna i wilgotna.

Opuszki przedsionka pochwy są ciałami jamistymi będącymi kolejną częścią żeńskiego układu rozrodczego. Leżą one u podstawy warg sromowych, po obu stronach przedsionka pochwy. Są utworzone ze splotów żylnych i są odpowiednikiem ciała gąbczastego prącia. Po wypełnieniu ich krwią następuje wzwód łechtaczki.

Łechtaczka jest nieparzystym narządem płciowym kobiet. Jest położona w pobliżu przedniego połączenia warg sromowych mniejszych. Jej cześć widoczna znajduje się powyżej pochwy.

Łechtaczka odgrywa podstawową rolę w pobudzeniu seksualnym i organizmie, dzięki temu, że jest ona najbardziej erogennym miejscem w całym ciele kobiety i równocześnie najbardziej czułym na bodźce dotykowe dzięki temu, że znajduje się w niej ponad 8 tysięcy włókien nerwowych.

Męski układ płciowy tworzą narządy wewnętrznymi narządami układu płciowego są: jądro, najądrze, nasieniowód, gruczoły pęcherzykowo-nasienne, przewód wytryskowy, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe. Narządami zewnętrznymi są: moszna i prącie.

Męski układ rozrodczy. 1 - Pęcherz moczowy. 2 - Kość łonowa. 3 - Prącie. 4 - Ciało jamiste. 5 - Żołądź. 6 - Napletek. 7 - Ujście cewki moczowej. 8 - Esica. 9 - Odbytnica. 10 - Pęcherzyk nasienny. 11 - Przewód wytryskowy. 12 - Prostata. 13 - Gruczoł opuszkowo-cewkowy. 14 - Odbyt. 15 - Nasieniowód. 16 - Najądrze. 17 - Jądro. 18 - Moszna. (Wikipedia)

Jądro jest narządem o jajowatym kształcie, położonym w worku mosznowym. Narząd ten jest pokryty od zewnątrz błoną surowiczną, a głębiej błoną białawą, przechodzącą w przegrody oddzielające od siebie zraziki jądra. W zrazikach tych znajdują się kanaliki nasieniotwórcze o bardzo krętym przebiegu, w okolicy wnęki jądra przechodzą one w kanaliki proste, tworzące w tej wnęce siec, z której wychodzą dalej kanaliki najądrza. Pomiędzy tymi kanalikami występują komórki śródmiąższowe Leydiga budujące gruczoł śródmiąższowy produkujący hormony płciowe męskie. W jądrach znajduje się nabłonek nasieniotwórczy, w którym występują spermatydy i spermatogonia z których powstają plemniki (męskie komórki rozrodcze), znajdują się tu także komórki podporowe Sertoliego pełniące funkcje podporową i odżywczą.

Kolejnymi narządami męskiego układu płciowego są przylegające do jąder wzdłuż ich tylnego przebiegu najądrza. Są to kanaliki tworzące kilkumetrowy przewód zawierający rzęski, przesuwające plemniki. Najądrze ma wymiary ok. 5-1,5 cm, a jego głównym zadaniem jest przechowywanie plemników aż do osiągnięcia ich pełnej dojrzałości.

Nasieniowód jest przewodem prowadzącym plemniki z najądrza, przechodzącym dalej z worka mosznowego razem z naczyniami krwionośnymi i nerwami ku górze przez kanał pachwinowy do jamy brzusznej. Z jamy brzusznej przechodzi on do miednicy i poza pęcherzem moczowym wchodzi do gruczołu krokowego, łączy się tam z przewodem pęcherzyka nasiennego i tworzy przewód wytryskowy uchodzący do części sterczowej cewki moczowej.

Gruczoł pęcherzykowo-nasienny (tzw. pęcherzyk nasienny) jest parzystym narządem męskiego układu płciowego. Ma on kształt woreczka o długości ok. 5cm. Wyściela go błona zawierająca nabłonek sześcienny wydzielający składniki nasienia (proteiny, enzymy, fruktozę itp.). Pęcherzyk nasienny położony jest w okolicy dna pęcherza moczowego, a jego ujścia wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym bańką. Głównym zadaniem pęcherzyka nasiennego jest wytwarzanie substancji zawierających niewielkie ilości fruktozy stanowiącej źródło energii dla plemników.

Przewód wytryskowy jest odcinkiem drogi nasienia od bańki nasieniowodu do cewki moczowej. Położony jest on w obrębie gruczołu krokowego i ma długość ok 2 cm i szerokość 1 mm w części początkowej, zwężając się do 0,2 mm przy ujściu cewki moczowej. Przewody wytryskowe wychodzą do cewki moczowej na małym wzniesieniu błony śluzowej zwanym wzgórkiem nasiennym, po obu stronach podłużnego zagłębienia - łagiewki sterczowej.

Gruczoł krokowy (prostata, stercz) jest kolejnym elementem męskiego układu płciowego. Jest on narządem mięśniowo-gruczołowy wielkości kasztana. Leży poniżej pęcherza moczowego na przedniej ścianie odbytnicy, na przeponie moczowo-płciowej, obejmuje cewkę moczową. Jego wydzielina stanowi ok. 25% spermy (nasienie).

Kolejnymi parzystymi narządami męskiego układu płciowego są gruczoły opuszkowo-cewkowe. Mają one kształt grochu, otwierają się do cewki moczowej w obrębie tylnej ściany jej opuszki, i są położone poniżej prostaty. Ich zadaniem jest wydzielanie preejakulatu z cewki moczowej. Wydzielina ta zabezpiecza plemniki przed kwaśnym środowiskiem cewki moczowej i pochwy, gdyż ma ona charakter zasadowy.

Moszna jest kolejnym narządem układu płciowego, jest ona workiem skórnym położonym w okolicy sromowej u mężczyzn. Skóra moszny jest silnie pigmętowana i owłosiona, nie ma w niej podściółki tłuszczowej, zamiast niej znajduje się tu błona kurczliwa. W mosznie znajdują się dwie jamy surowicze, oddzielone od siebie przegrodą, w jamach tych umieszczone są jądra (gruczoły płciowe). Głównym zadaniem moszny jest ochrona jąder oraz utrzymanie optymalnej temperatury.

Prącie (penis) jest ważnym elementem męskiego układu płciowego. Penis ma walcowaty kształt i służy do wyprowadzania moczu z pęcherza moczowego na zewnątrz oraz wprowadzania nasienia do narządów płciowych kobiety. Tylna cześć prącia jest nieruchomo przytwierdzona do spojenia łonowego i kości łonowych. Cześć wiszącą członka tworzą trzon, żołądź i znajdujące się pomiędzy nimi zwężenie zwane szyjką żołędzi. Na żołędziach znajduje się ujście cewki moczowej. Skóra pokrywająca prącie jest cienka i przesuwalna, na żołędziach tworzy tzw. napletek. U dołu prącia znajduje się wędzidełko uniemożliwiające nadmierne cofanie się napletka.

10. Układ odpornościowy

Układ immunologiczny, układ limfoidalny, układ zbudowany z wielu wzajemnie zależnych typów komórek (limfocytów, makrofagów, monocytów, komórek K) rozsianych w ustroju, krążących we krwi i w chłonce oraz skupiających się w narządach limfatycznych (układ limfatyczny).
Wyróżnia się narządy centralne układu immunologicznego - szpik kostny i grasicę oraz narządy obwodowe, czyli śledzionę, węzły limfatyczne, migdałki i rozsiane skupiska tkanki limfatycznej w postaci grudek chłonnych.
Układ immunologiczny poprzez receptory limfocytów B i T posiada zdolność swoistego rozpoznania antygenu pełniąc funkcję obronną, homeostatyczną i nadzorczą, a także zabezpieczając ustrój przed zakażeniem (odporność), zjawiskami z autoagresji (autoalergii), czy też przed procesem nowotworowym.
Autonomiczną część układu immunologicznego stanowi MALT, czyli układ immunologiczny wydzielniczy zawiązany z błonami śluzowymi np.: przewodu pokarmowego, dróg moczowych, dróg oddechowych.

Odporność, suma mechanizmów chroniących ustrój wyższy przed zakażeniem drobnoustrojami.
Wyróżnia się odporność komórkową i humoralną (związaną z przeciwciałami tzn. immunoglobulinami). Odporność dzieli się również na odporność naturalną a więc taką, którą dysponuje każdy wyższy organizm bez kontaktu z zarazkiem, oraz odporność nabytą w wyniku kontaktu z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Duże znaczenie praktyczne ma podział na odporność czynną i bierną.
Odporność czynna rozwija się w wyniku kontaktu naturalnego z zarazkiem (przebycie choroby zakaźnej) lub sztucznego (szczepienia ochronne, szczepionka). Odporność bierna może powstać w sposób naturalny, jako skutek przechodzenia przeciwciał w czasie ciąży z ustroju matki do płodu przez łożysko oraz w sposób sztuczny po wprowadzeniu do ustroju gotowych przeciwciał wytworzonych do tego celu w innym organizmie żywym (np.: w tężcu, seroterapia, surowice odpornościowe).
Liczne czynniki ustrojowe i środowiskowe wywierają wpływ dodatni lub ujemny na powstawanie i kształtowanie się poziomu indywidualnej odporności.

Odporność przeciwzakaźna

Odporność przeciwzakaźna polega na niewrażliwości na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych i ich toksyn uwarunkowana obecnością wrodzonych mechanizmów obronnych (odporność przeciwzakaźna nieswoista) oraz swoistych mechanizmów obronnych nabytych na skutek aktywacji układu immunologicznego przez chorobotwórczy antygen (odporność przeciwzakaźna swoista, nabyta).

Odporność miejscowa nieswoista

Odpornością miejscową nieswoistą są wszystkie zjawiska rozgrywające się we wrotach zakażenia w ciągu najbliższych godzin po wniknięciu zarazków.
Ustrój mobilizuje wszystkie swoje mechanizmy odpornościowe zarówno komórkowe, jak i humoralne, które nie dopuszczają do rozmnażania się drobnoustrojów i do rozprzestrzeniania się ich po całym ustroju.
Mechanizmy te są w większości przypadków bardzo efektywne i dlatego mimo częstych zakażeń miejscowych choroba występuje stosunkowo rzadko.

Odporność komórkowa to:

1) termin określający zwiększoną zdolność komórek fagocytarnych (fagocyty) do uszkodzenia i trawienia drobnoustrojów, jeden z mechanizmów odporności przeciwzakaźnej nieswoistej.
2) swoiste antygenowo mechanizmy obronne mediowane przez limfocyty T bez udziału przeciwciał (immunoglobulin). Do odporności komórkowej zalicza się nadwrażliwość typu późnego (alergia zależna od limfocytów T CD4+) oraz reakcje cytotoksyczne (typ II alergii) z udziałem limfocytów T cytotoksycznych (CD8+).

Odporność humoralna

Odporność humoralna to odporność uwarunkowana obecnością swoistych przeciwciał (immunoglobulin) produkowanych podczas odpowiedzi immunologicznej. Antygen stymuluje kompetentne limfocyty B do proliferacji i różnicowania się w kierunku komórek pamięci i komórek plazmatycznych, plazmocyty (limfocyty B) produkują przeciwciała, które wiążą antygen i ułatwiają jego eliminację.
Komórki pamięci decydują o skuteczniejszej odpowiedzi immunologicznej przy powtórnym kontakcie z danym antygenem.

19

---