Zrodla prawa w Polsce:

Zrodla prawa:

- znaczenie materialne: czynniki, które ksztaltuja normy prawne, np. spoleczne

- znaczenie formalne: (fontes iuris oriundi -> zrodla powstania prawa), szczegolne formy wyrazenia woli przez prawdawce dzieki którym normy maja moc prawa np. zwyczaj, ustawy i inne akty wladzy panstwowej, umowy miedzynarodowe, ustalone zasady prawne, ustalone przez nauke

- znaczenie poznawcze: (fontes iuris cognoscendi -> zrodla poznania prawa, np. hagiografia

Okresy:

966-1138 monarchia wczesnofeudalna - prawo zwyczajowe (dosyc mocne). Mialy być wydawane statuty np. przeciw wielozenstwu (bardziej Krzywousty)

Żrodla poznania prawa:

- kroniki np. Gall Anonim, Thietmar

- opisy podrozy- Ibrahim Ibn Jakub

- kalendarze (roczniki)

1138-1320 rozbicie dzielnicowe

- prawo polskie- zwyczaj najwazniejszy (roznicuje się), w trakcie rozbicia roznicuje się- w poszczegolnych dzielnicach sady monarsze

Zrodla prawa stanowionego:

- przywileje wydane przez monarche

* jednostkowe, poszczegolne

* generalne- dla calych dzielnic, kategorii ludzkosci

1. Księga elbląska:

Fundamentalne zrodlo. „Najstarszy zwod prawa polskiego”, „Prawo Polakow” Odkryta w wieku XIX. Powstala przed rokiem 1320. Pochodzi z przelmu XIII i XIV wieku. Jest to zbior zwyczajowego prawa polskiego. Zwiazana z personalnoscia prawa. Nie był ro prawnik i nie popisywal się Rzymem:

- ustroj sadow

- postepowanie sadowe

- zagadnienia z prawa prywatnego

- prawo karne

Widać rozwarstwienie klasowe- instytucja miru. Mir mowi o sciganiu przestepstw z urzedu. Była sankcja publiczna i prywatna. Placona za zaklocenie pokoju- droga publiczna, targowisko. Droga publiczna- podwojna kara.

Mir miejsciowy: mir drogi publicznej i mir drogi wiejskiej. Mir targowiska i mir karczmy (mir negatywny).

Mir osobowy: kobiety.

Była mozliwosci odprzysiezenia się.

Ordalia- sady boze: Można uruchomic z braku swiadkow i dowodow.

- pojedynek sadowy

- proba zelaza (stapanie i niesienie)

- proba zimnej wody- czystosc, przyjmuje czy nie, do czarownic tez igly i wagi

Walczono bronia pozwanego. Była mozliwosc zastapienia w pojedynku. Najorzej karana zdrada (po pojedynku kamieniowanie, odprzysiezenie samodwunast).

Ksiega elblaska zwraca uwage, ze ordalia sa starsze niż ona.

Instytucja sladu:

- jak pochowa się zabitego -> kara (zatarcie sladu)

- trup pod wsia (cala wies dpowiedzialna)

Odpowiedzialnosc zbiorowa

- jeżeli wies wskaze wies -> pojedynek, wies oskarzy rod- pojedynek lub kara. Rod oskarzy jednostke- pojedynek lub pieniadze.

Jak chlopi znajda albo scigaja sprawce (nie ma kary). Gonia przez wiesc do nastepnej wsi. Nastepna goni. Jak przerwie ponosi kare -> instytucja sladu.

Instytucja poczatku: dowiedzenie, ze zostalem napadniety. (Obrona konieczna)-> prototyp

Sredniowieczne prawko karne abstrahuje od podmiotowej odpowiedzialnosci. Przestepwstwo- tylko jak cos się stanie. Sredniowiecze nei rozumie winy umyslnej, nieumyslnej czy przypadku. Cos się stanie i koniec.

Nie znali konstrukcji usilowania. Usilowanie -> zamysl, dzialanie, bez skutku.

Nie rozumieli kontratypow:

- stan wyzszej koniecznosci

- dzialanie w ramach uprawnien

- dobra wyzszego rzedu za dobro mniejszego

Obrona konieczna:

Musi być wspolmiernosc. Musi być zamiar bezposredni. Zamach musi być bezprawny. W instytucji poczatku nie ma wspolmiernosci.

2. Ksiega henrykowska:

Powstala w dwoch etapach na przelomie XIII i XIV wieku. Klasztor cystersow w Henrykowie. Spisana po lacinie. Jest to ksiega uposazen. Opisywano jaka droga klasztor nabywal dobra. Pisano w calosci niektóre przywileje ksiazece- Henryka Brodatego. Niektóre dotyczace lokacji wsi. Sa czeste deklaracje, ze jest to prawda. Mogl być to material w procesie dowodowym- jak klasztor nabywal dobra. Obawiali się dzialania prawa blizszosci. Wlasnosc klasztorna- rozna akty nabycia ziemii. Spisane sa relacje ludzi np. opata Piotra, ale tez chlopow. Ma charakter kroniki. Widac panorame narodowosciowa Slaska. Widac funkcje prawodawcze i sadowe ksiecia. Mowi się o wiecu. Mowi się o sposobie nabycia wlasnosci -> najsilniejsze dziedziczenie. Widac wlasnosc zakupna.

Dobra dziedziczone- ojcowizna. Do sprzedania zgoda rodu. Dobra nabyte np. z laski ksiecia. Jeżeli je się sprzeda, to rod nie może zadac zwrotu.

Typowy przywilej lokacyjny- organizator wsi dostal najwiekszy areal zwolniony z danin. Ma również prawo do karczmy i mlyna. To prawo jest dziedziczone i zbywalne. Nowa wies -> wolnizna przez 14 lat.

W okresie rozbicia dzielnicowego debiutuje w Polsce prawo niemieckie. Lokacja wsi odbywa się na prawie magdeburskim „Sachsenspiegel”- spis prawa zwyczajowego. Ustroj sadow i prawo sadowe. Inne zrodlo „Weichbild”. To prawo uwaza się za spolszczone.

3. Kroniki- Wincenty Kadlubek

4. Wyroki sadowe i umowy

Pouczenia prawne (prawo niemeickie):

- czasem organ nie wiedzial jak roztrzygnac. Zwrcalo się do matki- Magdeburg. Prosza o roztrzygniecie kwestii. Sa to pouczenia prawne, które sa zrodlami prawa.

Ortyle- wzorcowe wyroki.

Można wyroznic osobne prawo:

- prawo kanoniczne:

Można wiec mowic o prawie rzymsko-katolickim.

Po chrzcie naplywaja duchowni. Misjonarze buduja zreby Kosciola. Przybywaja duchowni, którzy posluguja się znanym prawem kanonicznym. W Polsce było tylko prawo zwyczajowe. Drugi kanal wplywu- legaci papiescy. Przewodnicza synodom. Upraszczaja prawo.

- wyjazdy Polakow na studia zagraniczne- prawnicze np. Wincenty Kadlubek. Mysli kategoriami prawa rzymskiego i kanonicznego. Inni kronikarze wzorowali się na Kadlubku.

- osobna warstwa- prawo zydowskie. Przwyileje- pierwszy przywilej rok 1264

1320-1454 monarchia stanowa

Zrodla prawa:

- metryka koronna

- kronika Dlugosza i Janka z Czarnkowa

- spisy

- formularze czynnośći prawnych

- ksiegi sadowe (rejestry pozwow czy swiadkow)

- prawo polskie (ziemskie-szlacheckie)

Dominuje prawo zwyczajowe. Prawo zaczyna być spisywane.

Statuty Kazimierza Wielkiego:

Proba spisania prawa zwyczajowego. Uwazal, ze jednolite prawo jest czynnikiem konsolidujacym.

Chciał:

1. zebrac

2. uwspolczesnic

Widac u monarchy chec oparcia na Rzymie i kanonicznym,

Kodyfikowal również prawo koanoniczne

Statuty ok. 1360 roku:

- statut wielkopolski: tylko czesc prawa Wielkopolski

- statut malopolski: tendencje nowatorskie

(Statuty KW)

- kodeks dzikowski

Lex retro non agit

Nikt nie może czerpac korzysci z bezprawia

Nikt nie może zostac pozbawiony swego prawa

Nikomu nie można odmowic prawa do obrony

Bezstrononnosc

Zabicie szlachcica 60 grzywien, obciecie 30, rana 15

Zabicie czyjejs matki - najpierw za prostytutke niekarane, potem karane.

Szczucie psem- jeżeli przysiagl, ze nie szczul jest zwolniony.

O lajaniu i sromoceniu: o szkurwyszynu (60 grzywien, odszczekanie, dowiesc)

Nagana szlachectwa (zarzut braku szlachectwa) -> szlachcic: zawolanie, herb

1. Klotnie- odwolywano

2. Swiadomy zabieg w procesie sadowym

3. Proba po zabicie -> obnizenie stawki

4. Szlachectwo sedziego po niekorzystnym wyroku

5. Usuniecie wspolkonkurentow od spadkobrania

- można było kwestionowac prawe pochodzenie

- zarzucic chlopstwo, rzemioslo

- odmowic pozwu pisemnego

- kwestionowanie dobrego imienia -> jestes zlodziejem

Nagana na ojce -> nagana na dzieci.

Nagana na meza -> nie dotyczylo zony

Naganiony tracil mir rycerski. Wszyscy mogą go uwazac za brak. Naganiony musi udowodnic.

W Malopolsce mogl nagonic tylko szlachcic, w Wielkopolsce każdy.

Sankcja za bezpodstawne:

- wyrwanie jezyka

- potem kara pieniezna

- kodeks szcawinski

Oba odwzorowywaly zwyczaje. Zdecydowana wiekszosc to prawo karne. Odegraly znaczna role. Były uzueplniane w kilku formach- ekstrawaganty. Dodawano tez prejudykaty (oryginalne wyroki).

Innym sposobem było opracowywanie nowych redakcji statutow.

Statut KW wszedl w statut Laskiego z 1506 roku. Przejmowano pewne zasady prawa rzymskiego.

- statuty wydawane przez sejm walny: statut warcki, statut piotrkowski

- krol -> przywileje indywidualne i generalne:

- przywileje nieszawskie (1454)

- edykty (tyczyly się spraw wyznaniowych)

- dekrety (sprawy handlowe i celne)

- ordynacje np. wydobycie soli

- pojawiaja się również normy partykularne- uchwaly sejmikow (lauda sejmikowe)

Osobna sfera jest Mazowsze: statuty wydawana przez ksiazat

Osobna sfera jest Rus Koronna: prawo ruskie

- prawo miejskie:

- Sachsenspiegel i Weichbild

- ortyle i pouczenia prawne

- wilkierze (ustawy miejskie). Wydawane sa przez Rade Miejska. Czasami również z udzialem monarchy. W jednym wilkierzu moglo być kilka galezi prawa.

Czasem sa przepisy o jednej dziedzinie prawa. Wydawane czasami ad hoc (jakas zaraza).

- statuty cechowe (widac wszechstronna dzialalnosc cechu) np. wojskowa, religijna, spoleczno-charytatywna

- prawo wiejskie:

- zalezy czy na prawie polskim czy niemieckim

- prawko koscielne: za Henryka Kietlicza wielka akcja ustawodawcza

- prawo koscielne:

- zbiera się normy (proba kodyfikacji)- Synodyk Jaroslawa

- chronoliczne zestawienie statutow

- dekretaly papieskie

Rownolegle i swiadome akcje:

- statuty KW

- UJ

- synodek Jaroslawa

- prawo zydowskie:

- przywileje monarsze

1454-1795 Rzeczpospolita szlachecka

Krzyzuje się wiele systemow prawnych.

- prawo ziemskie: nadal wzny zwyczaj, brak kodyfikacji

- ustawy sejmowe:

Czas:

- konstytucje wieczyste

- konstytucje czasowe (obowiazuja jakis czas)

Terytorium:

- dla calego panstwa

- dla czesci panstwa (Wielkie Ksiestwo Litewskie)

VOLUMINA LEGUM: zbiory praw

- zbiory konstytucji

10 tomow -> ostatni wydany w latach 50 XX wieku -> ustawodawstwo sejmu grodzienskiego

- krol -> dekrety, uniwesaly, ordynacje

- nowa rzecz: artykuly wojskowe

- postanowienia (funkcje marszalkow)

- seantus consulta, 1573- artykuly henrykowskie (obecnych 16 przy monarsze) Kontrola!

Wydawali zalecenia, które zaczely mieć moc wiezaca.

- artykuly hetmanskie -> przepisy wydawna przez hetmanow na czas konretnej kampanii

- artykuly marszalkowskie -> przepisy porzadkowe w miejscu sejmow czy na dworze krola

- normy partykularne

- lauda sejmikowe

- ordynacje staroscienskie (terminy czynnosci sadow)

- ordynacje wojewodzinskie

Kodyfikacje i projekty kodyfikacyjne:

1506 - statut laskiego: opracowany w kancelarii koronnej przez Jana Laskiego

Dwie czesci:

- czesc polska

Zbior praw w snesie chronoligcznym. Nie jest to kodyfikacja.

*umowy miedzynarodowe

* umowy miedzystanowe

* prawo zwyczajowe

Uznano ten material za obowiazujacy.

- czesc niemiecka

Zrodla prawa niemieckiego (najwazniejsze dla Polski)

Sachsenspiegel, Weichbild, prawo lubeckie, prawo rzymskie (summa Rajmunda)

Prawo rzymskie było systemem subsydiarnym prawa niemieckiego. Sedzia w przypadku luki mogl siegnac do rzymskiego.

W prawie koronnym -> subsydiarnosc prawa litewskiego

1523 - formula procesus: postepowanie procesowe i egzekucyjne

To była czastkowa kodyfikacja (jedyna, która była do rozbiorow)

Dazyla do uproszczenia.

Wnosi do prawa ziemskiego apelację!

Znosi prototyp apelacji -> naganne sedziego. Jest to wynik polskiej mysli prawniczej.

Nagana sędziego:

Stopniowo zastepowana przez apelacje. Nagana sedziego: proces nowozytny na fundamencie prawa rzymskiego i nowozytnego.

Doprowadza do procesmiedzy sedzia i naganionym.

Roznica miedzy nagana i apelacja:

- w wyniku apelacji musi być wyrok I instancji

- w wypadku nagany nie musi być wyroku, może być projekt wyroku. Wyrok może być czastkowy. Po jakims etapie.

Apelacja -> srodek przeciwko wyrokowi

Nagana -> gdy zarzut personalny. Gdy w sposób swiadomy sadzil niesprawiedliwie.

Pierwotnie uwazano za zniewage.

Kto może naganic:

- w Polsce każdy, którego to dotyczy. Naganiac można wszystko i wielokrotnie podczas jednego procesu.

Przedmiot wyroku: wszystko.

Przy naganie zachowywano pewna forme:

- najpozniej w momencie wydania wyroku przez sedziego

- naganiano stajac

- rzucano drogi kocz np. gronostaj przy lewej nodze sedziego -> jak cos to przepadal

- scisla formula slowna

Skutki nagany:

- sprawa podstawowa ulega zawieszeniu

- nowy proces (nagana) -> proces wytacza się sedziemu

Pozniej zaczyna przechodzic do wyzszej instancji. Sedzie dopóki się nie oczysci nie może orzekac.

Sedzia mogl wystepowac z wnioskiem wzwrotnym - bezpodstawne oskarzenie

Instancja:

- ide do sadu bezposrednio wyzszego

Postepowanie -> zwykle postepowanie, jednak dowody tylko z poprzedniego.

Skutki procesu nagannego:

* sedzia przegrywa:

- wyrok absolutnie się nei utrzymuje

- był usuwany z funkcji sedziego

- odtad nie mogl bys swiadkiem w procesie

- zwracal kocz

- placi kara stronie naganiajacej

*sedzia wygral:

- wyrok się utrzymuje

- odzyskuje funkcje

- zatrzymuje kocz

Nagana a apelacja:

- wspolistnialy

- potem przenosznie do instancji wyzszej

- od polowy XV wieku -> kwestionowanie tylko wyroku

- obowiazek przed sadem wyzszej instancji wypadl

1538 -> nagana wraca

Apelacja -> wyrok

Nagana -> ukaranie sedziego

1578 -> ustawa o Trybunalu Koronnym

- apelacje i oskarzenia ida do Trybunalu

1532- specjalna komisja opracowala calosciowy zbior.

Korektura prawa: dojrzaly projekt kodyfikacyjny

1. Ustroj panstwa.

2. Ustroj sadu.

3. Prawo cywilne.

4. Prawo procesowe.

Czolowy projekt europejski.

Zostala w 1534 odrzucona przez sejm. Był to projekt nowatorski. Skala nowosci porazila szlachte.

Akcent prokrolewskie i prosenackie.

1778- zbior praw sadowych Andrzeja Zamoyskiego

1776- Poniatowski przedstawil projekt kodyfikacji praw. Sprytnie podrzucil Zamoyskiego.

Zrodla: statut laskiego i III statut litewski

Miał być bez ustoju jednak zrobil i sejm odrzucil

- zbior storpedowal ambasador rosyjski

- zaniepokojony nuncjusz apostolski

- odsuwal od udzialu szlachte bez ziemi

- sprzeciw Litwinow, którzy strzeli swojej kodyfikacji

- krol zaszantazowany przez Ruska

1791-1792 Kodeks SA Poniatowskiego

Art. 8 konstytucji mowil o tym. Dwie komisje - koronna i litewska.

Kodeks to zbior projektow roznych prawnikow

1792 -> wojna przerwala

- prawo litewskie:

Na Litwie specjalne warunki. Wczesniej tylko prawa zwyczajowe i przywileje. Dazyli do dezintegracji terytorialnej (wiele ksiestewek ruskich). Trzeba była jednolitego prawa. Chcieli podkresli odrebnosc w Unii P-L.

Przezywali wzrost gospodarczy. Chcieli przezczepienia przepisow przywilejow.

Prady odrodzeniowe: humanizm, reformacja

W Koronie monarcha jest ograniczony. Na Litwie jest panem przyrodzonym.

1529- I statut litewski:

300 artykulow: ustroj, sady, prawo prywatne, prawo karne

Dwa zywioly prawa zwyczajowego:

- prawo litewskie

- prawo ruskie -> bardzo dobre zbiory. Litwini przejeli i nie niszczyli

- elementy prawa polskiego (ustoj)

- elementy prawa kanonicznego (wschodni i zachodni)

1566- II statut:

Opracowany w jezyku ruskim i lacinskim. To już przyzwoita kodyfikacja. 568 artykulow w 13 rozdzialach.

Brali udzial tez romanisci. Przeniesli z Rzymu szereg wzrocow np. kara worka za ojcobostwo i matkobojstwo. Ogromny postep w legisjlacji.

1588- III statut:

Komisja kodyfikacyjna + kancleria monarsza + zjazdy litewskie + sejmiki litewskie

488 artykulow -> 14 rozdzialow, bardzo wiele dziedzin

Zostal napisany w jezyku ruskim.

Nie wspominaja o Unii P-L. Chca się przez prawo wyroznic.

To co wartosciowe brali z prawa koronnego.

Przejeli przywileje szlachecie. Sa tez nrmy zaczerpniete ze statutow KW.

Obowiazywalo do 1840. Dopiero Mikolaj I zniosl. Niektóre przetrwaly do 1917.

Najpopularniejsze były wydania polskie. Litwini się polonizowali.

IXX w. wydane po polsku i po litewsku

I - monarcha

II - obrona

III - przywileje

Nie ma zdania o Unii.

Dedykacja Lwa Sapiehy do szlachty. Bral aktywny udzial przy III statucie.

- komisja kodyfikacyjna

- sejmiki litewskie

- koronowanie ksiecia

Wolnosc punktem wyjscia dla Sapiehy. Uwaza, ze glupstwem jest odeprzec nieprzyjaciela zewnetrzengo, a nie odeprzec wewnetrznego.

Rola prawa -> munsztuk dla zuchwalca

Mamy prawa, aby być wolnymi.

Wartosci dla poczciwego czlowieka -> bezpieczenstwo

Jest ubezpieczenie przez prawo.

Monarcha w tym panstwie jest zwiazany prawem. Dziala w granicach prawa.

Wzywa do znajomosci prawa.

Mowi o przeszkodach w znajomosci prawa.

Stosunek do Unii:

Nie dla Unii:

- zobowiazanie hospodara do odzyskania wszystkiego co WKL utracilo. Nawiazanie do Ukrainy.

- sejm litewski -> unia przewidywala jeden wsplny sejm

- zakaz nadan dla cudzoziemcow, zagranicznikow i sasiadow

Tak dla Unii: recepcja ustroju

- wolnosc religii

- neminem captivabimus nisi iure victum

- prejudykaty o swiecy

- idee Jana Frycza Modrzewskiego

Plebej zabija szlachcica:

- ilu dowiedzie się wine tylu kara smierci -> 3 glowy za 1

- napad plebejow na szlachcica -> wszyscy smierc

- zranienie -> uciecie reki, jak ciezkie zranienie to smierc

Szlachcic zabija plebeja:

- kara smierci bardzo wiele warunkow, nawet zlamanie solidarnosci stanowej, swiadkowie, itd.

- odszczekanie -> statuty KW

Bekarty:

- I -> niewienczalna/ nieslubna zona = B

M-K -> nie ma formy

Dopiero od soboru trydenckiego

- II -> superbekarty -> kochanka, nawet jak potem ja poslubi to nawet nastepne dzieci to bekarty

- III -> wyrzekl się ojciec

Odrzucano legitymizacja dzieci po zawarciu zwiazku malzenskiego.

Rzymianie wymyslili legitymizacje dzieci przez akt cesarski.

Nasciturus -> ochrona dziecka poczetego:

1. Kto brzemienna szlachcianke doprowadzil do poronienia:

- nawiazka -> kara za zranienie

- ¼ roku w wiezenie

- publiczna pokuta

Chroni się kobiete.

2. Matka i plod:

- glowszczyzna za kobiete

- kara smierci za dziecko

Chroni się kobiete.

3. W ciazy skazana na smierc. Ratuje się dziecko. Po urodzeniu kara.

4. Zabicie bekarta -> tylko glowszczyzna jak za plebeje.

5. Kobiete za dzieciobjstwo karze się lagodnie -> szok po porodzie.

Nagana szlachectwa:

- dwoch swiadkow

- jeżeli rod wygasl -> dwoch z sasiedztwa

- jak ktos nieslusznie -> 20 tyg. wiezienia, blad -> bo było 12

Recepcja z Rzymu -> kara worka:

Kary z udzialem zwierzat. Widać rozdźwięk między sankcją za zabicie rodzica i za zabicie dziecka.

Za zabicie rodzica -> smierc, infamia, nie ma dziedziczenia.

Poena cullei -> kara worka

Karany również pomocnik.

Ostry sposób pozbawienia zycia. Jest otoczenie gleboka symbolika.

Już w II statucie poena cullei.

Symbolika w Rzymie:

Pies-> pogarda

Zmija-> po naradzeniu zabija matke

Malpa -> znieksztalcenie czlowieczenstwa

Kogut -> symbol przemocy wobec tego samego gatunku

Izolacja od wody, od ziemi, od powietrza.

Symbolika skory wilczycy -> bestia

Drewniane buty -> izolacja od ziemi.

Kary z udziałem zwierzat w Rzymie:

- wydanie na pozarcie -> dezerterzy, którzy nie sa obywatelami

- zbiegli niewolnicy

- rozerwanie przez rydwany (tak jak Piekarski)

W Polsce za Lokietka wloczenie konmi pod szubienice.

Kary huncwot (noszacy psa)

- wiazanie sedziego za nogi i przywiazywanie wilka

- niewiernym zonom psy do piersi

Kary odzwierciedlajace:

- spalenie podpalacza

- zranienie -> talion

Jak Zyd przechodzil na chrzescijanstwo -> nobilitacja

Opieka:

- opieka nad malotnimi

3 zrodla opieki:

- tutela testamentaria -> ojciec mogl zlecic kazdemu komu chcial (najsilniejszy opiekun).

- tutela legitima -> krewni (ustawa) -> bracia ojca, nie wylacza kobiet

- tutela dativa -> gdy nie ma krewnych. Opieka nadana. Sad nadaje opiekuna.

- prawo miejskie:

Zjawisko- brak kodyfikacji. Wykorzystuje się jak ustawe prywatne traktaty prawne. Stosuje się opracowanai prywatne. Niektóre dziela stosowane jak ustawa.

Bartłomiej Groicki-> jeden z prywatnych ustawodawców.

Bartłomiej Groicki:

- aktualne Zwierciadlo Saskie, Weichbild

- w tym okresie pewne wybitniejsze opracowania prawnikow zyskuja range ustawy -> prym Groicki

Urodził się ok. 1519, a zmarl przez 1605

Prawdopodobnie ksztalcil się w Akademii Krakowskiej. Był przede wszystkim praktykim, a nie teoretykiem.

Znal prawo miejsckie:

- pisarz w sadzie wyzszym prawa niemieckiego

- pisarz w krolewskiej komorze celnej w Krakowie

Glowne dziela:

- artykuly prawa magdeburskiego

- tytuly prawa magdeburskiego

- postepek około karania na gardle

- obrona sierot i wdow

- ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim

- Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej

Chcial przyblizyc Weichbild i Zwierciadlo Saskie. Pisal po polsku. Chcial ustanowic stosunki panujace w sadach miejskich w Polsce.

Zrodlem jest tez Pismo sw, prawo polskie, prawo rzymskie.

Groicki pisze, ze nie ma opracowania prawa magdeburskiego w prawie polskim. Pisal po polsku. Uwaza, ze prawo powinno być spisane w jezyku uzytkowym. Urzednicy sa nieswiadomi prawa, nie znaja zrodel. On odtwarza i przybliza, a nie tworzy.

Porządek sadow i spraw miejskich prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej:

1. Wyklad na temat uczestnikow postepowania sadowego.

2. Wyklad na temat poszczegolnych sadow w prawie miejskim.

3. Proces.

4. Prawo karne miejskie.

Groicki zwraca uwage, ze nie można zrozumiec prawa niemieciego bez prawa rzymskiego.

Mowi o subsydiarnosci prawa rzymskiego wobec niemieckiego.

Prawo -> nauka, która dazy do dobra przeciw zlu. Hamuje zuchwalstwo zlych ludzi.

Nakazy prawa przejete z Rzymu: nakazami prawa jest żyć uczciwie, nie krzywdzić drugiego, oddać każdemu to, co mu się należy.

Wg. niego prawo to postanowienie od zwierzchniego prawa:

- prawo boskie -> Biblia. Prawo Boze jest najlepsze

- prawo ludzkie duchowne oraz swieckie. Swieckie:

Miejskie

Wojenne

Ius gentium

Ziemskie

Itd.

- prawo przyrodzone: prawo naturalne jest tym co stworzyla natura i podlegaja mu wszystkie istoty.

Uwaza, ze prawo mageburskie jest już miejskim prawem polskim. Nie powinno być uwazane za obce.

Uwaza, ze Polacy sa wolni od cesraskiego (rzymskiego). Jednak tam gdzie luka uciekaja się do cesarskiego.

Stosowano kare worka.

Wg. prawa magdeburskiego za cudzolowstwo jest smierc.

Za zabicie dziecka -> zakopanie zywcem i przebicie palem.

Sady jednak raz wydaja wyroki smierci za cudzolowstwo. Innym razem jednak rezygnuja. Kiedy udowodnione zabojstwo dziecka to bardzo często stosuja.

Procesy o czary:

- najwiecej przed sadami miejskimi

- ostatecznie w XVIII w. -> sady koscielne. Biskupi chca wykluczyc -> miejskie i wiejskie nie znaja się na prawie

- wiecej procesow w Krolestwie Polskim

1776- Konstytucja, która zakazuje kary smierci i tortur w procesach.

Czarownica -> wspolzyje z szatanem. 90% kobiety.

Przeslanki uniewinnienia: kobieta nie przyznala się na torturach oraz oskarzyciele byli spokrewnieni i spoinowaceni.

Czarownice -> psucie mleka, piwa.

Mogą podniesc mezczyzne.

Diabel ma polepszac sytuacje materialna. Diabel ma sine rece.

Po torturach -> przyznala się.

Imprezy z diablami

Zamiana w czarne kotki.

Masci, po których lataly (zwloki niechrzczonych dzieci).

- prawo wiejskie:

- ordynacje -> wydawane w dobrach magnackich

- sad referendarski -> orzekal ws. chlopow z dobr magnackich

- prawo kanoniczne:

1523- zbior Jana Laskiego

1578- zbior Jana Karnkowskiego

1628- zbior Jana Wezyka

- prawo zydowskie:

- przywileje poszczegolnych monarchow

- prawo woloskie:

- ludnosc pochodzenia rumunskiego

- prawo bartne, uniwersyteckie, gornicze

- prawo rzymskie:

1800- poczatek historii ustroju i prawa w Polsce (dzielo Czackiego)

- rola prawa rzymskiego w dawnej Polsce

- szukal poczatkow w prawie niemieckim i skandynawskim

- jest spor o role prawa rzymskiego

- bezposrednie zastosowanie Rzymu np. przywilej Krakowa -> uniwersytet

- subsydiarna rola Rzymu (przy prawie miejskim wobec niemieckiego)

- recepcja do projektow kodyfikacyjnych- pewne rozwiazanie

III rewizje prawa rzymskiego

- korektura pruska (dla szlachty) -> miala subsydiarne zastosowanie

- praktyka prawna

Piekarski -> zamach na Zygmunta III Wazę

Porwanie Poniatowskiego -> wyrok wplyw Rzymu

- systematyka rymska w projektach kodyfikayjnych

np. zbior praw sadowych Zamoyskiego

- uznanie prawa rzymskiego jako podstawy prac kodyfikacyjnych

1768- Konstytucja sejmowa -> poczatek kodyfikacji

- wplywy redaykcyjne -> pewne sformulowania

- odwolanie się do autorytetu prawa rzymskiego -> wykladowca plebejski zostal nobilitowany (20 lat)

- recepcja najogolniejszych zasad prawnych

- bsardzo szczegolowe kwestie prawne

- recepcja najogolniejszych zasad prawnych

- system porownawczy

- podbudowa teoretyczna -> teoria prawa

- szkola myslenia

- rola inspiracyjna

Kształtowanie się stanów w Polsce:

1. Stan rycerski -> jednolity stan zwany szlachta

XIII w. stare moznowladztwo, gorna warstwa wojow

XIII w. -> wzrost liczby urzedow ze względu na wilosc dzielnic

Upadaja stary rody, awansuja wojowie.

Zacieraja się granicy miedzy stanem moznowladczym a wojami.

Rozpowszechniaja się w Polsce zwyczaje rycerskie.

Nadawanie immunitetow i przywilejow -> rozciaganie stanow

Rycerze tez uzurpowali sobie immunitety. Dobra rycerskie staly się immunizowane.

Swobodna dziesiecina -> dla którego chce

herb -> klenodium -> cementuje stan rycerski

Herby wywodza się za znakow alsnosiowych np. umieszczano na pieczeciach.

Erbe -> dziedzictwo

Z zachodu przejeto ten obyczaj -> kolorowe pola na tarczy. W bitwie pod wspolnymi znakami.

Okreslenie stanu -> nobilitas

Przynaleznosc do szlachty -> przynaleznosc do konretnego rodu.

Rod miał tez wspolne zawolanie -> zwolywanie w czasie bitwy.

Rody szlachecie -> czasem tez terytorialnie bez wiezi krewniaczej.

1413 -> przyjecie 43 rodow szlacheckich.

Moment przyjecia statutow -> zamkniecie formowania się stanu. Potem przez urodzenie.

Nie zlikwidowało to moznowladztw np. Tarnowscy czy Teczynscy.

Były to rody, które uzyskaly miejsce w Radzie Krolewskiej.

Dostawali i dzierzawili nadania krolewskie.

Rody malopolskie -> pomysl z Litwa, maloletniosc Wladyslawa.

Oslabianie roli.

2. Stan duchowny:

- moment uniezalezniania Kosciola od panstwa. Henryk Kietlicz -> poczatek XIII w.

Uniezaleznili Kosciol od panstwa: decentralistyczne dzialania Piastow, przywileje, autonomia sadownicza.

Niektora -> pod rzad koscielny np. herecja, malzenstwo

Panstwo zrzeklo się wyboru opatow i biskupow. Zgodzono się na wybor kanoniczny.

Immunizowanie dobr koscielnych.

Mozny, który wybudowal kosciol -> mogl jedynie proponowac

Zageszczenie sieci parafii.

Podjeto akcje kodyfikacyjna w Polsce -> prawo kanoniczne.

3. Stan chlopski:

W wieku XIII i XIV zaczeto mowic o stanie chlopskim. Wielkie rozczarowanie.

4. Stan mieszczanski:

Mowi się, ze jest to stan czwarty. Akcja lokowania miast na prawie niemieckim. Najwczesniej zaczelo się na Slasku -> Zlotoryja. Na poczatku stan laczylo tylko prawo. Laczyly ich wspolne przedsiewziecia gospdoarcze.

Czynniki hamujace: wiele narodowosci, roznice majatkowe.

Laczyla ich wolnosc osobista i podleglosc prawu miejskiemu.

Ustrój Rzeczypospolitej:

1. Geneza 1 -> laczy się z przywilejem koszyckim: (1374)

- Ludwik Wegierski w zamian za tron dla corki

- Szlachcic placil tylko 2gr z łana

- Inaczej trzeba było prosić

2. Geneza 2 -> pochodzi od sredniowiecznych wiecow

Okreslilo się to jako instrument sprawowania wladzy przez ksiecia.

Potem wiec osrodkiem sprawowania wladzy zaczyna być wiecem cyklicznym i powtarzanym.

Szlachta zaczyna być reprezentowana przez urzednikow (teren).

Stad wiece ogolne -> preparlamentarne.

3 rodzaje zgromadzen stanowych szlachty:

1. Sejm walny - XIV wiek

- jadro- Rada Krolewska, ogółem szlachty oglaszano

RK: scisla, rozszerzona, walna

- co rok

2. Sejmy generalne:

- malopolski

- wielkopolski

( podstawowe dzielnice)

3. Sejmiki szlacheckie.

Rozwój:

1454- przywileje nieszawskie:

- aby szlachta poszla do wojny trzynastoletniej

- uważa się je za kamień milowy

- bez zgody szlachty nie można instytucji prawnej czy pospolitego ruszenia

Przesunelo się z sejmu walnego na sejmiki ziemskie. Na drugi plan sejmy generalne

1493- sejm w Piotrkowie. Pojawia się termin comitatus.

Komitat -> na Węgrzech wojewodztwo

Komitat -> posel wybierany z okregu

Zasadą było, ze urzednicy z danego okregu (poslowie) reprezentowali szlachte. Odtad regula.

1501- Aleksander Jagiellonczyk -> wymuszono przywilej, który nie wszedl w zycie -> dla rodow moznowladczych (przywilej mielnicki)

1505 -> nihil novi -> zasada trzech stanow sejmujacych. Nic nowego bez zgody krola, senatu i izby poselskiej.

Ostała się do 1791. Zrywala Konstytucja 03.05. Krol stawal się tylko przewodniczacym senatu.

1569 -> Unia Lubelska -> zaciesnienie stosunkow w Rzeczpospolitej: jeden sejm, jeden monaracha, polityka zagraniczna, jedna moneta, inna armia i prawo.

Dokoptowano poslow litewskich. Wkyreowaly ich sejmiki litewskie.

Skład Izby Poselskiej się powiekszyl.

Senat -> była scisla gradacja. Im wiekszy tym blizej krola. Najblizej był prymas.

Dokument -> „Porządek zasiadania w Senacie.”

Do Korony -> Ukraina. Zwiekszyla się liczba koronnych, a zmniejszyla litewskich.

Skład senatu:

- 2 biskupow (gnieznienski, krakowski)

- biskupi -> scisla gradacja

- kasztelan krakowski

- wojewodowie

- kasztelanowie wieksi

- kasztelanowie mniejsi

- ministrowie

Wbrew unii Litwini utrzymali parlament -> konwokacja wileńska

Był to odrebny parlament WKL.

Konwokacja wilenska -> gromadzila poslow wilenskich. Zalatwiala sprawy wylacznie litewskie lub tych, których nie zdazyli.

Na sejm przybywali poslowie pruscy i inflanccy.

1573 -> artykult henrykowskie:

Jest to akt o charakterze konstytucyjnym. Zbior zasad, których ewentualny elekt miał przestrzegac:

- krol nie może pospolitego ruszenia bez zgody sejmu

- PZ -> krol i senat

- senatorzy rezydenci -> dobierani wg. kolejnosci w senacie, którzy mieli doradzac i kontrolowac krola w liczbie 16 na 2 lata. Caly czas 4 przy krolu.

- nie ma malzenstwa krola bez zgody senatu

- sejm co najmniej raz na 2 lata

Tok uchwalania ustaw:

- przed sejmem walnym krol zwoluje sejmiki szlacheckie -> legat krolewski

Informowal sejmiki gdzie sejm walny, gdzie debatowac i jaka rola krola.

Sejmik wybieral kto na sejm walny.

Zwyczajowo przyjete ilu wybierali poslow.

Sejmik mogl dac wolna reke albo mogl ograniczyc posla i dac mu instrukcje.

Sejmik zajmuje stanowisko wobec propozycji krola.

1. Sejm zaczynal się od mszy (biskupi z senatu)

2. Potem wybor Marszalka Izby Poselskiej, Senat: biskupi, wojewodowie, kanclerze, ministrowie

- funkcja prestizowa

- najczesciej zwolennik krola

- gracz sejmowy

- pozbawiony jednak wiekszych kompetencji

Głos posła -> trzeba sluchac, nie można przerywac. Jeżeli pijany i glupi -> zagluszano lub rzucano przedmiotami.

Wariany wyboru marszalka:

- każdy sejmik ma jeden glos

- kazde wojewodztwo ma jeden glos

- każdy posel ma jeden glos

- przez aklamacje

3. Po wyborze marszalka rugi poselskie (sprawdzanie mandatow)

Z zasady uchylano -> proces karny.

4. Witanie króla -> marszalek.

Pozniej ustami kanclerza przemawial krol.

- calowanie reki krolewskiej

5. Wotowanie senatorskiej - krol przedstawial swoje propozcyje. Przemowienia znaczniejszych senatorow.

6. Chciano konsensusu przy ustawie. Obowiazywala zasada jednomyslnosci.

Glosowanie wiekszoscia -> skrajny poglad. Jeden posel (liberum veto) -> skrajny poglad

Chciano osiagnac stan, gdy nikt się nei sprzeciwia

Konkulzje ->krol ustami kanclerza porownywal glosy senatorskie.

7. Jeżeli jest zgoda sejmu i senatu, potrzebna jest zgoda krola. Krol zazwyczaj idzie z seantem.

Kancelaria często dodawala oewne ustalenia, bądź tez usuwala niewygodne -> potem powolano specjalna komisje. Glosowano nad tym co zostalo wpisane.

8. Konczyl się zegnaniem krola.

Monarcha zwolywal sejm i sejmiki. Wiadomo było co się będzie dziac już na fazie sejmikowej.

Marszalek - regalista, mogl zrobic wiele dla krola. Senat za krolem. Krol miał swoja frakcje wśród poslow.

Krol mianowal senat. Miał konkluzje -> sa blizej racji krola.

Krol jest stanem sejmujacym.

Mogl przez swojego stronnika walnac liberum veto.

Ostateczna redakcja ustawy -> w kancelarii.

Sejm konwokacyjny i elekcyjny.

1572 r. koniec Jagiellonów.

Szlachta zaczela zawierac konfederacje. Stworzyla sady kapturowe.

1573 -> konwokacja, zatwierdza konederacje i sady kapturowe

Przyjeto elekcje viriti -> ogol szlachty. Jak bezkrolewie-> prymas (Jakub Uchanski)

Konwokacja -> sejm bez krola. Wyposazony w te same kompetencje.

- nie mogl nadawac dobr krolewskich

- nie mogl nadawac urzedow

W Polsce dwoch suwerenow:

- krol

- sejm

Głowne zadanie: przygotowanie sejmu elekcyjnego.

Sejm elekcyjny:

1. Element centralny -> miejsce obrad senatu, kandydaci do tronu.

2. Poslowie, którzy przybyli na sejm. Powolywano poslow, nawet podwojna liczbe.

Ustala się wg. ziem i wojewodztw z których pochodzi.

W Polsce wazne, aby kandydat wygral znaczaco i nie było np. dwoch krolow.

Prymas dokonywal nominacji.

1791 - ten kamien milowy, konstytucja zrywala z liberum veto. Mowila o odrebnym obiegu.

Pozycja Króla w RP szlacheckiej

Król - dzierżyciel najwyższej władzy (suweren)

Od 2 poł. XVw. zakres władzy królewskiej faktycznie wzrastał (król był uważany za jedyny podmiot suwerenności w państwie), czego symbolem była tzw. korona zamknięta z małym jabłkiem, krzyżykiem u gory, sporządzana na wzór korony cesarskiej

REX EST IMPERIOR IN REGNO SUO

• średnia szlachta wysuwała program ograniczenia władzy królewskiej, czego wyrazem była koncepcja suwerenności prawa, któremu podporządkowany jest także król (miał ją realizować wespół ze stanem szlacheckim w sejmie)

• król posiadał ważną władze rozdawniczą

Osłabienie władzy królewskiej rozpoczęły elekcje po 1572 (w związku z pacta conventa i artykułami henrykowskimi). Szukając oparcia w szlachcie przeciw buntującym się magnatom, król czynił ustępstwa na jej rzecz, powołał Trybunał Koronny

1606-1607 - rokosz sandomierski, walka szlachty z groźbą absolutum dominium

- artykuł o wypowiedzeniu posłuszeństwa - królowi można było wypowiedzieć posłuszeństwo po 3 krotnym napomnieniu (prymasa, sejmiku, sejmu)

- próby Władysława IV umocnienia władzy monarszej nie przyniosły pożądanych przez regalistów rezultatów (podobnie jak Jana Kazimierza, czy Augusta II)

- władzę ustawodawczą król sprawował wespół z sejmem (inicjatywa ustawodawcza, sankcja uchwał sejmowych), konstytucje sejmowe były ogłaszane w imieniu króla, z zaznaczeniem, że są wydawane za zgodą sejmu. Samodzielnym ustawodawcą pozostał król w stosunku do miast królewskich, Żydów, chłopów i królewszczyzn

- przysługiwało mu zwierzchnictwo nad krajami lennymi (Prusy Książęce, Kurlandia)

- miał wyłączne prawo mianowania urzędników

- wykonywał sądownictwo dyscyplinarne nad urzędnikami

- był naczelnym wodzem (w praktyce silnie ograniczonym przez władzę hetmanów); kierował polityką zagraniczną

- ograniczenie władzy sądowej na rzecz Trybunału Koronnego, nie miał prawa amnestii ani łaski

- podstawą gospodarczą monarchy były królewszczyzny (1/6 obszaru kraju) oraz żupy solne

elekcja viritim - wybór króla bezpośrednio przez ogół szlachty

3 fazy elekcji:

1) konwokacja - posłowie ziem wiązali się w konfederację generalną (kaptur)

2) sejm elekcyjny - wysłuchiwał obcych posłów przedstawicieli kandydatów na króla i układał pacta conventa

3) sejm koronacyjny - zbierał się w Krakowie; koronacji dokonywał prymas

W praktyce o wyborze króla decydowały koterie magnackie

Pakta Conventa - układane przez sejm elekcyjny, były umową o charakterze publicznoprawnym pomiędzy szlachtą i nowo wybranym królem

- zawierały zobowiązania elekta przyjęte przed wstąpieniem na tron. Dotyczyły one wytycznych polityki zagranicznej, spraw wojska, zobowiązań finansowych i innych.

Artykuły henrykowskie - stanowiły sformułowanie podstawowych zasad ustrojowych państwa

- miały charakter podstawowych zasad ustrojowych szlacheckiej RP o charakterze praw fundamentalnych

- W nich to elekt: uznawał wolną elekcję, zrzekał się tytułu dziedzica, zobowiązywał się spraw wojny i pokoju nie załatwiać bez zgody senatu, pospolitego ruszenia nie zwoływać bez zgody sejmu, utrzymywać wojsko kwarciane, u boku mieć stałą radę złożoną z senatorów, co 2 lata zwoływać sejm

- przewidywały, że jeżeli król nie będzie przestrzegał praw i przywilejów szlachty, będzie ona mogła wypowiedzieć mu posłuszeństwo (odpowiednik prawa oporu) Od 1576 wszedłem do przysięgi koronacyjnej królów polskich

- odpowiedzialność monarchy ograniczono do czynów popełnionych świadomie przeciw prawu

Prymas Polski:

W 1417 pierwszym prymasem Polski został ówczesny arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba (wg Jana Długosza tytuł prymasa nadał mu Sobór w Konstancji). Od tego czasu tytuł ten przysługiwał wszystkim jego następcom na stolicy arcybiskupiej.

W średniowieczu prymas był najważniejszym biskupem kraju, reprezentującym papieża, przewodniczącym synodom wewnątrzpaństwowym, mianującym archidiakonów, ustalającym granice diecezji i metropolii.

W okresie I Rzeczypospolitej oraz wczesnorozbiorowym (do 1818), prymasi Polski, z racji dualistycznego charakteru I RP, przysługiwał bardziej rozbudowany tytuł "Prymas Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Od 1515 dzięki staraniu prymasa Jana Łaskiego z tytułem arcybiskupa, metropolity gnieźnieńskiego związany jest tytuł legatus natus - stałego legata papieskiego.

Od 1572 prymas był interrexem, tj. głową państwa w czasie wakującej monarchii. Koronował i grzebał królów, udzielał im i ich rodzinom sakramentów, pełnił inne funkcje polityczne. Stał na czele Senatu jako najwyższy senator w państwie.

Od 1749 otrzymali prawo noszenia stroju kardynalskiego.

W 1795 władze pruskie zakazały używania tytułu prymasa Polski, jednak wobec braku reakcji Stolicy Apostolskiej arcybiskupi gnieźnieńscy zachowali tytulaturę.

Sejmiki szlacheckie - (w opinii szlachty stanowiły rozproszoną izbę poselską)w całęj RP po 1569r. było około 70 sejmików z tego 24 sejmiki powiatowe na Litwie. W obradach przewodniczył od XVIIw. marszałek sejmiku obierany spośród szlachty. Na sejmiku uczestniczył ogół szlachty ziemi (województwa). Różnorodne funkcje pełnione przez sejmiki ziemskie spowodowały, że w zależności od zadań, do których zgromadzenie szlachty było powołane określano je różnymi nazwami:

1. sejmiki przedsejmowe - zwoływał je król, wysyłając legata z pismem królewskim, w którym wyłożone były powody zwołania sejmu. W tej sytuacji sejmik zazwyczaj układał instrukcję poselską, którą otrzymywali posłowie

2. sejmiki generalne - brali w nich udział wybrani na sejmikach posłowie wraz z senatorami. Tutaj ustanawiano stanowisko każdej prowincji na sejmie walnym

3. sejmiki elekcyjne - tu wyznaczano kandydatów na urzędy sądowe ziemskie

4. sejmiki deputackie - dla wyboru deputatów do Trybunału

5. sejmiki relacyjne - posłowie zdawali relację z poselstwa

Lauda uchwalone przez sejmiki, gdy dotyczyły spraw ogólnopaństwowych, przedstawiano nieraz do zatwierdzenia sejmowi.

Kompetencje sejmu walnego: zostały ogólnie określone w Konstytucji nihil novi (dot. Głównie sfery ustawodawczej)

Król mógł ustanawiać normy ogólne w formie edyktów w sprawach miast królewskich, Żydów, w sprawach len, żup solnych

- uchwalanie podatków

- wyrażania zgody na zwołanie pospolitego ruszenia (od 1578 nobilitacje)

- wydawał ogólny kierunek polityce zagranicznej

- sprawował kontrolę nad ????

- na sejmie odbywał się pod przewodnictwem króla, są sejmowy

- prawo łaski i amnestii

- zawieranie traktatów pokojowych i przymierzy

- kontrola nad królem i ministrami

- ważniejsze godności mogły być przez króla nadawane tylko na sejmie

Zmiany ustrojowe w XVIII w.

Sytuacja:

- nadal wielkie panstwo

- ok. 10 mln ludzi

- dynamiczny rozwoj demograficzny

- panstwo wielonarodowe

- ok. 10% szlachty -> norma europejska 2-3

- postepujace oczynszowanie chlopow

- merkantylizm, kamerlizm

- manufaktury

Chore panstwo:

- paraliz organow wladzy ustawodawczej

- kryzys 1740-1760 (nez uchwal lub zerwane wszystki sejmy)

- zjawisko rzadow sejmikowych (decentralizacja panstwa)

- brak wladzy centralnej

- brak zorganizowanej administracji

- panstwo bezbronne -> mala i zle wyszkolona armia

- bardzo silne monarchie u granic

- Rzeczpospolita już w I polowie XVIII w. przestaje być podmiotem polskiej polityki

- programy naprawcze - przelom XVII i XVIII

- pisma Konarskiego, Leszczynskiego

- postulowaly reforme sejmikow, wykluczenie nieposiadajacych, usprawnienie administracji terenowej, wzmocnienie wladzy krola, reforme skarbowosci, ograniczenie wladzy hetmanow, usprawnie pracy wladzy wykonawczej

1717 -> sejm pacyfikacyjny

- stale podatki na wojsko

- ograniczenie zjawiska rzadow sejmikowych -> zakaz limitowania obrad

- zreformowanie systemu podatkowego

- ograniczenie rozwijajacej się wladzy hetmanow -> wylaczenie hetmanow od spraw wojskowych i administrowania funduszami na wojsko, zakaz wywierania naciskow na sady i trybunaly, zakaz samodzielnej zmiany liczebnosci wojska

1764 -> sejm konwokacyjny:

- utworzono komisje skarbowa i wojskowa (osobno dla korony i Litwy)

Komisja skarbowa:

Na czele minister + podskarbi i kilkunastu komisarzy wybieranych przez sejm wiekszoscia glosow na 2 lata. Ogolne funkcje fiskalne, sprawy finansowe, dochody panstwa, projekty ustaw, opieka nad przemyslem, handlem, funkcje sadowe w sprawach wojskowych, o dlugi kupieckie, o przemyt, o falszowanie miar i wag.

Komisja wojskowa:

Na czele hetman wielki, zastepca hetman polny + 16 komisarzy. Organizacja, zapotrzebowanie i wyszkolenie armii, kompetencje sadowe -> rozpatrywanie skar osob cywilnych na wojskowych.

Sejm rozbiorowy (1773-1775):

- 1773 - KEN (pierwsze ministerstwo w Europie) - prymas jako przewodniczacy, 8 czlonkow wybieranych przez Sejm (potem wskazywanych przez krola), podlegala krolowi, organ administracji w zakresie oswiaty, nadzor nad wiekszoscia szkol w RP, reforma uniwersytetow w Krakowie i Wilnie, srodki przejete po kasacji Jezuitow dobr jezuickich, Rosjanie budowali system szkol na podstawie rozwiazan KEN. KEN pozwolila przetrwac polskosci na wschodzie przez dziesieciolecia

- Komisja dobrego porzadku (sklad mieszany)- uporzadkowanie gospodarki miast krolewskich.

- Rada Nieustajaca- pierwszy polski kolegialny organ rzadowy. Dosyc sprawny i nowoczesny. Sklad: przewodniczacy -> krol 1 glos, 36 czlonkow (18 poslow i senatorow wybieranych przez sejm na 2 lata).

5 departamentow: interesow cudzoziemskich, wojny, sprawiedliwosci, skarbu, policji

Kompetencje: kierownictwo i nadzor nad administracja, prawo inicjatywy ustawodawczej, wysylanie i zapotrzebowanie w instrukcje poslow RP wybranych przez krola i sejm, przedstawiania po 3 osob na urzedy, tlumaczenie sensu ustaw w razie niejasnosci, rezolucje Rady Najwyzszej moc zrodel prawa, kolejny organ kolegialny (utrudnienie korupcji), podlegala kontrola sejmu, 1789 -> zniesienie RN

Sejm 4 letni:

- 1788-1791

- wielka nadzieja na przelom i koniunkture m/n

- uchwala armii do 100 tys.

- zniosl RN -> sejm rzadzacy

- 1791 -> uchwalono ustawe o sejmikach (usuniecie szlachty nieposiadajacej z udzialu)

- 1791 -> prawo o miastach

- 1791 -> Konstytucja:

- praca w ramach komisji ustrojowej

- Hugo Kołłątaj, Ignacy Linowski, Ignacy Potocki, SA Poniatowski

- 05.05 -> opublikowana w ksiegach grodzkich

- uchwalony ustroj dynamiczny

- kompromisowa: szlachecko-mieszczanki ustroj, kompromis miedzy republikanizmem a monarchizmem konstytucyjnym, suwerennosc sejmu, ograniczenie wladzy wykonawczej

- ustawa rzadowa -> okreslajaca instytucje, wladze, zasady rzadzenia panstwem

- 11 artykulow + preambula

- logiczna i przejrzysta systematyka konstytucji

- 1 artkul - religia (rzymsko-katolicka, odejscie jest karalne, swoboda innych wyznan)

- 2,3,4 artykul -> ustroj spoleczny (art. 2 szlachta, ziemianie- wymiar propagandowy, art. 3 miasta, mieszczanie, art. 4 -> chlopi)

- 5 artykul -> ogolne okreslenie ustroju

- 6 artykul -> wladza ustawodawcza

- 7 artykul -> wladza wykonawcza

- 8 artykul -> wladza sadownicza

- 9 i 10 artykul -> regencja, edukacja dzieci krolewskich

- 11 artykul -> sily zbrojne

- deklaracja o miastach wolnych krolewskich- deklaruje mieszczan jako wolnych, rozciaga przywilej nietykalnosci osobistejm otwiera kariere publiczna, 24 w parlamencie, otwarcie na komisje, asesorie, palestre, ulatwienie nobilitacji

Artykul 4: chlopi sa pod opieka prawa i rzadu, wolnosc dla tego, który chcialby się osiedlic na terenie RP

Nie wspomniano w konstytucji o unii polsko-litewskiej.

Zareczenie Wzajemne Obojga Narodow -> akt rangi konstytucyjnej, akt unii, staly element pactow conventow dla nastepnych monarchow.

- sejm: wyraziciel suwerennej woli narodu, w nim lezy wladza prawodawcza, zniesienie konstrukcji 3 stanow sejmujacych, krol jedynie przewodniczacym senatu, izba poselska i senat, przewaga izby poselskiej nad senatem, podzial projektow, które trafiaja do parlamentu (izba poselska -> projekty dotyczace spraw ogolnych i uchwaly sejmowe), sejm gotowy przez 2 lata do zwolania, likwidacja liberum veto, poslowie sa reprezentantami calego narodu. Sejm ekstrardynacyjny co 25 lat dla odnowienia konstytucji.

- wladza wykonawcza: krol i Straz Praw, krol- utrata prawa sankcjonowania ustaw, na czele wladzy wykonawczej, nie dano stanowic praw, nakladac podatkow, zawierac traktatow, wprowazdenie dziedzicznosci tonu (dynastia saska), wolna elekcja jak dynastia wygasnie, krol dysponowal prawem laski i silami zbrojnymi, nominacje oficerskie, senatorskie i ministerialne

- wladza sadownicza: nie może być wykonywana przez krola, ale przez organy. Jednak krol tez uczestniczy np. prawo laski. Sady I instancji dla wszystkich wlascicieli ziemskich. Mowi o Trybunalach Glownych (dla kazdej prowincji). Podtrzymuje sady referendarskie, asesorskie, relacyjne.

Mowi o sadzie sejmowym jako o najwyzszym. Nakazuje podjecie prac kodyfikacyjnych.

- Regencja -> maloletniosc krola (18 lat). Pomieszanie zmyslow krola. Niewola krola. Regencja -> Straz Praw na czele z krolowa.

- piecza nad dziecmi krolewskimi: wychowanie i edukacja. Nie narusza jednak wladzy rodzicielskiej. Milosc do religii, konstytucji. Dozorca miał informowac sejm

- Sila Zbrojna Narodowa -> wszyscy obywatele. Wojsko -> sila ogolnej sily narodu. Wojsko -> strzezenie granic.

Straz Praw (rząd)- prymas, 5 ministrow, nastepca tronu bez głosu stanowczego, marszalek sejmu, 2 sekretarzy bez prawa glosu, prymas- glowa kosciola katolickiego, jest jednym z ministrow (KEN), mianowany dożywotnio- bada odpowiedzialnosc za decyzje krola, minister policji, sprawy wewnetrznych, wojny, skarbu i spraw zagranicznych.

Straży Praw podlegały KOMISJE WIELKIE - kolegialnie zorganizowane ministerstwa - złożone z członków wybieranych przez sejm. Ich przewodniczącymi byli ministrowie spoza Straży Praw (kłopotliwa dwutorowość władzy). W skład każdej komisji wchodziło 14-15 komisarzy, wybieranych przez sejm co 2 lata. Po 6 plenipotentów miast w skład Komisji Policji i skarbu, 8 do Asesorii Koronnej, 4 do Asesorii Litewskiej.

Podwójna odpowiedzialność ministrów: odpowiedzialność prawno-karna i polityczna

Komisje Wielkie:

- policji

- skarbu

- wojska

- edukacji

Pracę przerwała wojna polsko-rosyjska z roku 1792.

wrzesień 1791- ustawa o komisji skarnowej

Komisja policji:

• przedstawiciele różnych stanów. Przepisy wyraźnie przewidywały zarówno pozytywne jak i negatywne uprawnienia komisji.

• Na czele marszałek, który nie wchodzi do straży praw

Nie może:

- naruszać prawa wolności i własności

• ingerować w prywatne miasta i wsie

• stanowienie podatków

Może:

- miary i wagi

• dba o bezpieczeństwo i spokój ogólny

• przestępstwa kryminalne, prostytucja, żebractwo

- klęski żywiołowe

- nadzor nad lekarzami, aptekarzami

- wolnosc pisma, druku, prawa autorskie

• ewidencja ludnosci

• drogi i poczta

- głowna fuknkcja: nadzor nas miastami królewskimi

Terytorium podzielona na 8 wydzialow (interdecje)

Komisja skarbu:

- na czele podskarbi (koronny/litewski) inny niż ze Straży Praw

- 16 komisarzy

Nie może:

- ustanawiac podatkow, cel wewnętrznych i granicznych

- tamować wolnosc handlu

- stanowic prawo

• wstrzymywac place

• udzielać pożyczek

Może:

- zarzad skarbu

- rozwoj ekonmiki publicznej

- mennica

- oficjaliści skarbowi (ok. 1000 oficjalistów w terenie)

- infrastruktura (budowa dróg i kanałów)

Komisja wojskowa:

- na czele jeden z hetmanów, inny niż w Straży Praw

- 14 komisarzy

Nie może:

- etaty wojska

- oficerowie

- jurysdykcja nad osobami cywilnymi

Może:

- naczelne dowdztwo nad wojskami

- fundusze nad armia

- place, wyszkolenie, uzbrojenie

• ogolna obronnosc panstwa

• bezpieczeństwo sejmu

Komisje na ziemiach: cywilno-wojskowe:

- na sejmikach sposrod szklachty osiadlej

• nie byli oplacani

• zasiadanie w tych komisjach jest warunkiem (niejako przepustką) do pełnienia innych funkcji

Funkcje:

- administracja lokalna, podlegaja wielkim lub straży praw

- te funkcje co wielkie

Przejmuje funkcje administracyjne starosty:

- pobor do wojska

- podatki

• statystyki

• kontrola ruchu ludności

• rolnictwo

• poradnictwo rolnicze

- drogi

- gornictwo

• nadzor nas szpitalami (zakłady opiekuńcze)

• szkoły elementarne

• ogolne kompetencje

18.05.1792- wypowiedzenie wojny przez Rosję Jakow Bułhakow:

Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, która faktycznie zmieniła ustrój Rzeczypospolitej, spowodowało wybuch wojny polsko-rosyjskiej w 1792. 18 maja 1792 Bułhakow zawiadomił Stanisława Augusta o wkroczeniu wojsk rosyjskich w granice Polski. Nie było to więc formalne wypowiedzenie wojny, gdyż Rosja de facto nie uznawała już wtedy Rzeczypospolitej jako pełnoprawnego podmiotu stosunków międzynarodowych.

Wojna w obronie konstytucji. W praktyce konstytucja obowiazywala 1 rok. Najwieksza rozbieznosci co do oceny -> Straz Praw.

Sejmiki w 02.1792 również opowiedzialy się za konstytucja. Widac było pewien przelom.

07.1792 -> krol przystapil do Targowicy. Wladza w reku Targowicy. Fala dymisji wśród oficerów; powstwanie konfederacji lokalnych pod nadzorem Rosjan;

Rosjanie -> zwolanie sejmu legalizujacego. Pod eskorta krola na sejm. Krol był bankrutem -> szantaz. Prusacy i Rosjanie w Polsce. Targowiczanie przemoc i presja. Poniatowski był szczególnie wyczulony na wlasna i rodziny pozycje finansowa.

Jeżeli przekupiony sejm i to przekupywano sejmiki. Rosjanie również stosowali tam fizyczna przemoc.

Ci, którzy pojechali do Grodna popierali ambasadora Jakoba Sieversa.

Targowica odtworzyła Radę Nieustająca, a ta zwołała sejmiki

Sejm w Grodnie zatwierdzil II rozbior. Nieliczni tylko stawiali opor, miasto zamknięte przez Sieversa, „Sesja niema”.

Grodna było zablokowane przez Sieversa. Sejm był pod armatami. Oficerowi rosyjscy usuwali opornych poslow. Nie wypuszczano, zanim nie podjeli decyzji.

Targowiczanie:

- Seweryn Rzewuski -> federacja prowincji (6-8), bez króla

- drugi projekt -> powrot do ustroju sprzed sejmu czteroletniego (Rosjanie)

• powrot do ustroju 1775-1776

• król z boku

Fryderyk Moszyński

Nowy ustrój w Grodnie -> Sievers, Targowiczanie, mały wpływ Poniatowskiego.

System po Grodnie:

- powrot do lat 75-76

- krol przez sejm elekcyjny -> zwykla wiekszosc

- wrocono do praw kardynalnych

- pewne przywileje mieszczan

- powrot do Rady Nieustajacej

- nowy podzial administracyjny

Wybucha III powstanie Kosciuszkowie, a po nim III rozbior.

Być może -> spowodowane przez Rosjan. Liczono na nadania ziemskie w Polsce.

Rządy sejmikowe - rozwinęły się w warunkach upadku znaczenia władz centralnych, których funkcjonowanie nie było w stanie zapewnić ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego

- odwoływanie się króla w warunkach niedochodzenia sejmików do skutku - bezpośrednio do sejmików w sprawach podatków na wojsko prowadziło do tego, że sejmiki, uchwalając i ściągając same podatki państwowe, wygospodarowywały nadwyżki kosztem skarbu państwowego

- rozwojowi rządów sejmikowych sprzyjał upadek znaczenia urzędu starosty. Po jego wejściu do hierarchii urzędników ziemskich sejmik przejął w znacznym stopniu zarząd lokalny

- rządy sejmikowe zniosła konstytucja z 1717r., odbierają sejmikom kompetencje w sprawach wojskowych i większości skarbowych. Ograniczając samorząd ziemski reforma ta nie wprowadziła w jego miejsce nowych organów władzy

Prawa Kardynalne

- z 1768r. - były narzędziem mającym na celu zahamowanie podjętych w 1764r. reform, przeforsowane przez koalicję rządów państw ościennych i kół magnacko-staroszlacheckich, ponowiono je po I rozbiorze w 1775r.

- jako „wieczyście nieodmienne” nabrały charakteru ustawy zasadniczej

- ich podstawowym celem było utrwalenie dawnych stosunków społecznych i dotyczących formy rządu

- skuteczność i nienaruszalność praw kardynalnych miała zapewnić gwarancja Rosji z 1768r., rozszerzona w 1775r. na gwarancję 3 mocarstw w utrzymaniu starego porządku

- zapewniały one państwu ustawę zasadniczą, porządkując stan prawny (element pozytywny)

- prawa kardynalne umocniły przywileje szlacheckie: dożywotność urzędów i nadań królewskich, zwierzchności dominialnej nad chłopstwem. W prawach kardynalnych nie znalazła się żadna wzmianka o miastach - milcząco utrwalono ich poddanie starostom i zwierzchności stanu szlacheckiego

- sprzeciwiano się ciągłości dynastycznej, usiłując uwiecznić wolną elekcję „viritim”

- powtórzono postanowienia o prawie wypowiadania posłuszeństwa królowi

- władzę naczelną złożono w ręce sejmu, zahamowanie trendu w kierunku zasady większościowej

Sądy:

1. Monarchia wczesnofeudalna:

Sądy monarsze i sądy kasztelanskie:

Monarsze: forma uroczysta in colocvio, na dworze monarszym in curia

Właściwość sądu monarszego:

- właściwość pełna (zupełna)

Mógł zając się kazda sprawa. Władza rozciagala się na moznych czy wyzszych duchownych. Miał wlasciwosc ze względu na kazda osobe. Miał wlasciwosc ze względu na przedmiot sprawy.

- nie miał jednak właściwości wylacznej

Kasztelanskie:

- przed sąd komesa grodowego: adminitracja, wojsko, sad, fiskus

Na czele stoi kasztelan. Sądzi w otoczeniu kilku asesorow dobieranych z feudalow.

- sprawy cywilne

- sprawy karne

Może orzec kare smierci.

Pomocnikem jest tzw. sedzia grodowy.

Odmiana sad targowy -> w imieniu na targowiskach.

Zniesiony w 1454. Troche dluzej na Mazowszu.

Przyczyny erozji:

- funcje przejmuje starosta -> wiekszosc funkcji

- rozpowszechnie prawa nieodpowiedniego (coraz mniej osob polegalo jurysdykcji)

2. Monarchia stanowa + potem RP szlachecka

Trzy sady szlacheckie I instancji:

1. Sąd ziemski

2. Sad grodzki

3. Sad podkomorski

Sąd ziemski:

- wariant małopolski

Składał się z sędziego, podsętka i pisarza, 4-6 asesorów

Upowszechnil się wg. regul przyjetych w Malopolsce. Sklad obierany przez sejmik i krola. Nominacja była dozywotnia. Od kandydatow nie wymagano wyksztalcenia prawniczego. Był sadem podstawowym dla szlachty osiadlej. Prowadzili ksiegi sadowe.

Potem zbieral się coraz rzadziej. Uwazano, ze wyodrebnil się z monarszego in curia.

W wyznaczonych miejscach i czasie odbywal sady.

Sąd grodzki:

- wywodzi się z kompetencji starosty. Przewodniczacym był starosta, ale czesciej podstarosci.

Nominowany przez staroste sedzia grodzki, kilku asesorow.

Był podstawowy dla szlachty bez ziemi. Orzeka z czterech artykulow grodzkich:

- podpalenie

- zgwałcenie

- napad na drodze publicznej

- napad na dom szlachcica

Sad uwazany za wlasciwy dla spraw nietypowych. Prowadzi ksiegi sadowe wobec kryzysu ziemskich.

Egzekwuje wyroki. -> diabeł Stadnicki

Sąd podkomorski:

Podstawowy dla szlachcica posiadajacego.

Pojawia się na wzor czeski.

- wybierany przez sejmik, nominowany przez krola

Sądy przetrwały do końca I RP.

Pod koniec -> III sądy -> sad ziemianski oraz sad trybunalski

Pietrem posrednim -> sady wiecowe. Pochodza od sadow monarszych in colocvio.

Wielkopolska:

- starosta -> z-ca krola

Sad: Starosta/ Wojewodowie + Kasztelanowie (asesorzy)/ Sedzia + podsedek + pisarz

Malopolska:

Wojewoda/ Kasztelan/ Sedzia + podsedek + pisarz

Sad uwazany za wlasciwy dla moznych. Rozpatrywal sprawy trudniejsze -> remisja od sadow ziemskich.

Funkcjonowaly do XVI w.

Sąd królewski

Król, Asesorzy, Referendarz -> urzednik pojawiajacy się w 1507 roku, Ziemstwo -> zanika na poczatku XVI wieku

Sądowe spory o obraze majestatu. Sadzi skargi na urzednikow. Rozciaga się na cos takiego jak poddanie zamku.

Na poczatku XVI w. -> cztery sady krolewskie:

1. Sad referendarski.

2. Sad asesorski.

3. Sad relacyjny.

4. Sad sejmowy.

Sąd referendarski:

Między 1507-1538. Referndarz orzeka w sadzie referendarskim. Funkcjonuje do 1793. I raz zniesiona w 1764. Odzyl w 1766.

Cechy:

- sklad jest jednostkowy

- funkcjonowal tam gdzie był krol

- podaza za dworem

- ma wlasny aparat egzekucyjny

- mogl być różny jezyk rozprawy

Procedura była uproszczona.

Jest to sad w którym sadzi się spory chlopow z dobr krolewskich.

Sad wyzszej instancji.

Mogl sadzic się każdy, kto miał jakis przywilej ekonomiczny w dobrach krola.

Najczesciej wies krolewska przeciw dzierzawcom krolewskim.

Miał prawo wydawania upomnien.

Sad asesorski:

- orzekal w zastepstwie krola

- pojawia się za panowania Zygmunta Augusta

- na czele kanclerz

- senatorzy jako asesorowie

- dotyczyl maist lokowanych na prawie niemieckim

- orzekanie zakladalo znajmosc prawa niemieckiego

- sad 6 miast -> wyzsza instancja w Malopolsce

- potem omijano sad 6 miast apelujac do krola

- w bardzo istotnych sprawach o dobra krolewskie

- mieszczanie, cechy, czy ci co posiadali cos na prawie niemieckim

I ordynacja Pstrokoński - 1605

II ordynacja 1680 -> zaakceptowano w 1683 -> Wielopolski

Miał opinie sadu dobrego i odpornego na korupcje.

Sad relacyjny:

- specjalny autorytet -> zasiada krol

Wlaczony również w sadownictwo miejskie. Wykladnia przywilejow monarszych. Sprawa miejska może zakonczyc się w relacyjnym. Sadzi w sprawach szlaceckich.

Sąd sejmowy:

Pojawia się za Zygmunta Starego. Szczególnie uroczysty sad krolewski podczas trwania sejmu. Zasiada w nim krol.

Jeśli obraza majestatu -> krol usuwal się.

Drugi czynnik -> asesorowie w osobach senatorow.

1586-1588 -> do skladu dochodzi 8 poslow, wybieranych przez Marszalka.

1611 - „postepek prawny skrocony”

Podzielil na kilka kategorii:

- sprawy karne: podzielil na dwie kategorie: publiczne np. obraza majestatu, bunt w wojsku, zdrada panstwa, prywatne: zabojstwo, krzywprzysiestwo, jawne cudzolostwo

Był to sad kasacyjny. Tylko, gdy sesja sejmowa.

Czasem tylko sad sejmowy był wlasciwy. Zalatwiono sejm i nie było trybunalu. Konstytucja mowi o nim jako o Sadzie Najwyzszym.

Trybunal Koronny:

- 1578

- sluzyl ograniczeniu krola

Piotrkow -> Wielkopolska

Lublin -> Malopolska

Laczony w jeden, potem znow podzial.

Deputowani swieccy(27, wybierani przez sejmiki) i duchowni (6, kapituly katedralne)

Sedzie był szlachcicem -> zaufanie

Duchowni byli lepiej przygotowani.

Na czele stoi Marszalek Trybunalu. Zabijaly się najwiekszy rody. Miał cos w rodzaju wladzy staroscienskiej. Dbal o bezpieczenstwo trybunalu.

Od ziemskich, grodzkich, podkomorskich szlo do trybunalu.

Od wiecowych na poczatku tez.

Mogly isc tez zarzuty przeciw sedziemu.

Wielkim problemem była korupcja.

Naduzywal funkcji kasacyjnej. Zaczeto kasowac poprzednie wyroki.

Istotna wada -> walka rodow.

Sporo spraw o nagane szlachetwa.

1581 -> na wzor Trybunalu Koronnego powstal Trybunal Litewski

Wilno + Minsk/ Nowogrodek

Powolano tez Trybunal Wolynski dla ludnosc ukrainskiej.

Sad Marszalkowski -> Marszalek wielki Koronny (np. bron noszona przy krolu)

Sady kapturowe -> bezkrolewie

Sadownictwo Skarbowe

Rozne sady miejskie

Księstwo Warszawskie:

Wśród Polakow -> postawy:

• zamkneli się u siebie oraz nie chca niczego wiedziec i slyszec

• próby robienia kariery u zaborców,

- oparcie na Francji (walczy z Prusami i Austrią)

- legiony polskie we Wloszech

- zwiazanie z ktoryms z panstw rozbiorowych: koncepcja prorosyjska: Adam Jerzy Czartoryski, opcja propruska: Antoni Radziwill, opcja proaustriacka

• liczenie na wlasne sily („Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość?)

• Józef Herman Pawlikowski (ur. 28 marca 1767 roku w Rozprzy, zm. 1828 w Warszawie) - pisarz, wojskowy i polityk.W Paryżu był sekretarzem Tadeusza Kościuszki. Wyraził poglądy Naczelnika w broszurze "Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość" (wydanej w 1800), w której nakłaniał do walki o niepodległość licząc wyłącznie na własne siły. Późniejsze wydania tej broszury miały ogromny wpływ na rozwój ruchu partyzanckiego w XIX wieku. 22 sierpnia 1795 podpisał akt zawiązania Deputacji Polskiej.

Przełom 1806-1807 (sprawe polska podtrzymuja legionisci)

Napoleon walczy z Prusami wspieranymi przez Rosję. Prusy na kolanach.

1807 -> zdobywa ziemie polskie w Prusach

Polacy znacznie wspierali Francuzów.

1807 - Napoleon powoluje cos w rodzaju rzadu -> Komisja Rzadzaca -> Stanislaw Malachowski

departamenty- izby administracji publicznej

02.1807 nierostrzygnięta bitwa iławska

06.1807 -> Napoleon potlukl pod Frydlandem Rosję.

07.1807 -> negocjacje w Tylzy:

Aleksander był pod wrazeniem Napoleona, atmosfera pikniku.

Dwa traktaty:

rosyjsko- francuski 7.07.1807

prusko- francuski 9.07.1807

Napoleon chcial pognebic Prusy.

Aleksander -> nie dla Polski i ekspansji Napoleona.

Nad Bałtykiem -> Wolne Miasto Gdansk (po upadku Napoleona wcielone do Prus).

Z zaboru pruskiego -> Ksiestwo Warszawskie (102 tys. km 2 w 1807) -> 2 mln ludności

Konwencja petersburska

Dawało pewne nadzieje, choć wielkie rozczarowanie.

Ustrój -> będzie monarchią konstytucyjną.

Monarcha -> Fryderyk August (miał i tak objąć tron po Poniatowskim)

1807 -> Napoleon wezwal Komisje Rzadzaca do Drezna:

Napoleon dyktował polską konstytucję. Konstytucja jest oktrojowana.

22.07.1807 -> podpisana przez Napoleona i Komisję Rządzącą.

Tworca -> Napoleon

Spisano po francusku.

Tekst oryginalny -> francuski.

Typ wyraznie napoleonski. Ogromna przewaga monarchy nad innymi organami. Bazuje na konstytucjach francuskich 1791, 1802, 1804

Jest zwiezla- budzila trudności intepretacyjne. 89 artykułów, 12 tytułów

Rezerwowala urzedy dla Polakow. Polska zostala wlaczona w system napoleonskiej Europy. Polska nie miala dyplomacji -> dyplomacja saska.

Krol miał dwie odrebne kancelarcie: saska i dla Ksiestwa Warszawskiego.

Konstytucja:

- recepcja prawa francuskiego

Kwestia społeczna:

1. Wszyscy równi przed prawem.

Ustroj:

1. Dominujaca pozycja monarchy.

2. Rzad jest w osobie krola, a do krola należy ogol funkcji (ogol wladzy wykonawczej)

3. Konstytucja -> vice-krol, powolywany i odwolywany przez monarche. Jeżeli nie vice-krol to Prezes Rady Ministrow (Stanisław Małachowski).

4. Tylko krol ma incjatywe ustawodawcza.

5. Monarcha zlecal tez publikacje, czyli kontrolowal w pelni tok legislacyjny.

6. Prawo przełamania weta senatu

7. Krol mianuje urzednikow swobodnie bądź po poprzednim przedstawieniu.

8. Krol mianuje sedziow i senatorow, którzy sa nieodwolalni.

9. Prerogatywa -> dopelniania konstytucji. Mogl wydawac dekrety o mocy konstytucji.

10. Miał naczelne dwodztwo wojskowe.

11. Prawo łaski

12. Zwołuje zgromadzenia wyborcze(gminne i sejmiki+Sejm Główny)

Ksiestwo Warszawskie było silnie zmilitaryzowane. 30 tys. ludzi na tak male panstwo. W 1812 roku nawet 120 tys. wojska -> wymiar polityczny i wojenny.

Rada Stanu - organ konstytucyjny Księstwa Warszawskiego wzorowany na francuskiej Radzie Stanu.

Zgodnie z konstytucją Księstwa Rada Stanu składała się z ministrów; miała również wspólnego z Radą Ministrów sekretarza i (do 1810 roku) wspólną kancelarię. Prowadziło to do wzajemnego przenikania się funkcji tych organów władzy. Zmiana nastąpiła 12 sierpnia 1808, gdy król Fryderyk August I mianował dodatkowych sześciu radców stanu; po przyłączeniu zdobytych na Austrii w 1809 roku terenów Nowej Galicji było już dwunastu radców, później zaś pojawili się ministrowie-członkowie Rady Stanu.

Rada Stanu działała na podstawie dekretu królewskiego z 24 grudnia 1807. Jej zadania łączyły w sobie zakres czynności zarówno władzy administracyjnej (włącznie z sądownictwem administracyjnym), jak i sądowniczej i obejmowały:

1. przygotowanie projektów aktów ustawodawczych - dekretów królewskich i uchwał Sejmu,

2. sądownictwo administracyjne w II instancji,

3. spory kompetencyjne między urzędami,

4. pozbawianie urzędników publicznych immunitetu sądowego,

5. opiniowanie raportów z działalności ministrów,

6. sądownictwo kasacyjne w sprawach cywilnych i karnych.

Uchwały Rady Stanu - oprócz wyroków wydawanych jako Sąd Kasacyjny - wymagały zatwierdzenia króla. Od 1807 Rada Stanu była faktycznym rządem Księstwa, co oficjalnie potwierdzone zostało dekretami z 25 marca i 20 kwietnia 1809. W marcu 1810 utraciła jednak swą dotychczasową pozycję.

Organizacja Rady Stanu ustalona została ostatecznie w 1810 roku. Składała się ona wówczas z czterech sekcji, których zadaniem było przygotowywanie projektów uchwał w sprawach legislacyjnych i administracyjnych oraz Komisji Podań i Instrukcji, zajmującej się sprawami związanymi z rolą sądowniczą Rady Stanu.

Akta Rady Stanu z niewielkimi stratami przetrwały II wojnę światową i obecnie znajdują się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w dwu zespołach: Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego (9 mb) i Archiwum Publiczne Potockich (korespondencja prezesa Rady, Stanisława Kostki Potockiego).

Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego powstała na zasadzie art. 8 i 13 konstytucji Księstwa, wobec niepowołania wicekróla, który miał bezpośrednio porozumiewać się z każdym z ministrów.

Na czele Rady stał Prezes. W jej skład wchodzili ponadto ministrowie: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, wojny, skarbu oraz policji. W początkowym okresie pełniła funkcję zastępcy króla, jednak dekretem z 24 grudnia 1807 ograniczono znacznie jej zadania: miała mieć ona za zadanie umożliwienie porozumiewania się ministrów w sprawach zastrzeżonych dla króla i nie miała prawa samodzielnie podejmować żadnych decyzji. Rada miała się zbierać "w przytomności" króla tylko na jego rozkaz, zaś w razie nieobecności władcy raz na tydzień.

Jednak ze względu na długotrwały pobyt króla Fryderyka Augusta w Saksonii jej faktyczna rola rosła - głównie kosztem Rady Stanu. Dekretem z 20 czerwca 1810 powierzona Radzie Ministrów została kontrola poszczególnych ministrów i całej administracji, a przed wyprawą Napoleona na Moskwę, dekretem Fryderyka Augusta z 26 maja 1812 została ona upoważniona do sprawowania władzy zwierzchniej w kraju w zastępstwie króla, jednak bez prawa dymisjonowania ministrów i dokonywania zmian w sądownictwie.

W 1809- bitwa pod Raszynem, ewakuacja Warszawy. Po niej dołączono do Księstwa 40 tys. km2

W tym roku też bitwa pod Wagram

Po wojnie -> jeżeli nieobecnosc monarchy to należy zwolac narade ministrow, jeżeli monarcha nie rezygnuje.

1812- wojna z Rosją. Chciano mieć silny organ. Napoleon nakazal Fryderykowi Augustowi dekret o wzmocnieniu Rady Ministrow

Parlament Ksiestwa Warszawskiego -> Sejm Glowny. W zasadzie nie przypomina parlamentu I RP.

Tylko 2 elementy: senat i izba poselska

Senat jest nominowany przez monarche. Biskupi, kasztelanowie, wojewodowie itd. Ksiestwo nie dzieli się na kasztelanie. Nomenklature jednak zachowano.

Najpierw 18, potem 30.

Sejm: poslowie wybierani przez sejmiki szlacheckie. Deputowani wybierani przez sejmiki gminne.

Zakres kompetencji -> w I RP ogromne

W KW -> parlament jest trzeciorzedny.

Prawo cywilne, karne, system menniczy

Zdecydowana dominacja monarchy.

Inicjatywa ustawodawcza -> tylko do monarchy. Krol jest poczatkiem i koncem toku.

Zwolywanie parlamentu:

W I RP -> raz na 2 lata na 6 tyg.

W KW -> raz na 2 lata na 15 dni

W I RP -> marszalek przez izbe

W KW -> marszalem przez krola

W Ksiestwie Warszawskim parlament nie dyskutuje ustaw wnoszonych przez krola.

Dyskusja tylko w 3 komisjach -> nie ma ogolnej debaty.

Izba poselska-> poslowie przez sejmiki szlacheckie. Pewne wymogi: tylko ci co w ksiegach obywatelskich. Poczatkowo sejmikow 40, po powiekszeniu 100.

Zgromadzenia gminne -> plebejskie. Najpierw 26, potem 40, razem 66. Poslowie szlacheccy mieli przewage.

Sejmik wybiera tylko posla szlacheckiego.

W plebejskim -> może wejsc również szlachcic.

Cenzus majątkowy, zasług, wykształcenia

Administracja: KW ma departamenty. Objeto jako jednostki już istniejace po Prusach. Na czele -> prefekt nominowany przez krola.

Nie mogl ingerowac: wymiar sprawiedliwosci, sprawy wojskowe.

Miał przy swoim boku rade prefkturalna -> I instancja sadownictwa administracyjnego. II instancja -> rada stanu.

Powiaty -> podprefekt. Te same duze kompetencje.

Prefekci i podprefekci podlegali ministrowi spraw wewnetrznych.

Powiaty dziela się: gminy miejskie i gminy wiejskie

Urząd Municypalny - organ wykonawczy administracji istniejący w Polsce w latach 1807-1842. Urząd ten dotyczył samorządu miejskiego i powołany został przez Komisję Rządzącą Księstwa Warszawskiego, 29 września 1842 roku na mocy carskiego zarządzenia przemianowany w Królestwie Kongresowym na magistrat.

Urząd ten powstały w dobie Księstwa Warszawskiego został zreorganizowany po powstaniu Królestwa Kongresowego, 10 lutego 1816 roku został podporządkowany Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji.

Urząd Municypalny składał się z prezydenta (mianowany przez króla lub z jego upoważnienia przez namiestnika na wniosek Komisji) oraz czterech ławników. Składał się z 4 wydziałów:

• policji,

• administracji wewnętrznej, instytutów i rzeczy pokrewnych,

• skarbowego i kas miejskich,

• wojskowego.

Urząd podejmował decyzje dotyczące spraw administracji i skarbu, do jego zadań zaliczała się opieka nad funduszami miasta, instytutów, ustalanie budżetu miasta, ustalanie podatków itp. W skład Rady Municypalnej wchodzili prezydent, wiceprezydent, radni i ławnicy.

Królestwo Polskie:

Na gruzach Ksiestwa Warszawskiego powstaje Krolestwo Polskie.

Poczatek 1813 -> Ksiestwo Warszawskie pod okupacja rosyjska.

Doradzali Aleksandrowi prostą aneksję. Spodziewali się nadan ziemskich.

1815 -> Kongres Wiedenski: Wielkie Ksiestwo Poznanskie, Rzeczpospolita Krakowska, Krolestwo Polskie

Krolestwo Polskie:

- za zgoda Aleksandra (taka gra polityczno-psychologiczna, wierzy, że „Polacy pójdą za diabłem, jeśli ten obieca im niepodległość” i stara się zastąpić nam lukę po Napoleonie)

- honorowy powrot

- nadal konstytucje 1815

Konstytucja 1815 -> car Aleksander:

Aleksander był pod wplywem doktryn liberalnych, mimo, ze był synem cesarza Pawla.

Katarzyna II -> babka, Niemka- Godek: „to zla kobieta była” ;)

Jej maz Piotr III zostal zamordowany, no tak…

Nie ciepiala syna Pawla z wzajemnoscia.

Pawel miał 10 dzieci w tym 4 synow: Aleksander 1778, Konstanty 1779, Mikolaj (car 25-55), Michal

Aleksander był wychowywany przez babke KII.

Babka sprowadzila mu liberalnego nauczyciela z Francji. Był pod jego wplywem.

1801 -> Pawel I zabity za wiedza Aleksandra. Aleksander zostaje carem.

Cierpial na syndrom niebieskiej wstazki -> ojciec uduszony wstega munduru.

Przy boku -> Adam Jerzy Czartoryski. Ksiaze Adam zetknal się z malym Aleksandrem. Zzyli się ze soba.

Czartoryski miał wczesniej romans z zona Aleksandra (za jego zgoda ;)). Car Pawel wyslal go na zachod.

1801 -> Aleksander na tronie. Przywoluje Czartoryskiego.

Tworzy triumwirat: Czartoryski, Stroganow, Nowosilcow, przejściowo Koczubej. Czartoryski miał duzy wplyw na polityka.

Co zawierała konstytucja, bo Godek lubi historie obyczajowe :P:

- czynnik zwiazany z carem

- poglady arystokratow litewskich np. Drucki-Lubecki. Już w 1811 Rosjanie sadowali politykow KW.

Dali projekty (fortel rosjan mający na celu odsunięcie ich od zajmowania się szykowaniempowstania)-> projekt odtworzenia panstwa polskiego zwiazanego z Rosja -> Michal Kleofas Oginski -> „Ustawa rządowa Wielkiego Księstwa Litewskiego”

Był komitet, który przygotowal zapasy dla armii rosyjskiej, Komitet zaopatrzenia armii rosyjskiej. Jak weszli Francuzi to Rosjanie spalili.

11.1815 -> Aleksander narzucil konstytucje.

Maj 1815 „zasady do konstytucji KP”, opr. Czartoryski, podpisuje Aleksander; do podpisania konstytucji stanowi podstawę zarządu

03.05.1815 -> poparcie mocarstw. Krolestwo Polskie zwiazane z Rosją, ale odrębność administracyjna.

Car może: „rozszerzenie wewnetrzne jakie uzna za stosowne”

- zapowiedz nadania konstytucji

- rozszerzenie granic (liczono na to)

Niektorzy twierdza, ze wybuchlo powstanie, bo to te zawiedzione nastroje.

Konstytucja -> no dopiero teraz:

- 165 artykulow, 7 tytulow

- tekst autentyczny po francusku,tłumaczenie polskie nieco odbiega od oryginału co stanowi furtkę administracyjną;Była kilkukrotnie zmieniana: 1825 -> dodany artykul: niejawnosc obrad sejmowych. Zamkniecie ust opozycji sejmowej.

Istotne zmiany -> sejm powstanczy, np. uchwala -> detronizacja Miolaja I (25.01.1830), o rządzie narodowym, o naczelnym wodzu i o przysiędze

Art. 4.: Zrodlo wladzy najwyzszej jest poza konstytucja -> konstytucja wykonywanie wladzy.

Nie ma gwarancji utrzymania niezaleznosci KP. 2 panstwa polaczone unia. Panstwa dzieli przepasc.

Rosja -> absolutyzm

A I ->monarcha konstytucyjny

Panstwa roznila wielkosc

Zwiazek KP i Cesarstwa Rosyjskiego: zwiazane unia i wspolna polityka zagraniczna

Art. 10 -> armia KP nie może być uzyta poza Europa (bardzo dobry zapis)

Wolnosc konstytucji:

- szeroki katalog praw i wolnosci

- szczegolna opieka rzadu nad religia koatolicka

- wolnosc wyznan

- zasada rownosci praw obywatelskich i politycznych dla wyznan chrzescijanskich

- wolnosc druku

- nietykalnosc osobista

- wlasnosc

- zatrzymanie na podstawie obowiazujacego prawa

- odbywanie kar na miejscu

- nietykalnosc wlasnosci

-swoboda przenoszenia się osób i majątków

Pozycja monarchy: Tytuł III „rząd”

- jest rzad w osobie krola, calosc wladzy wykonawczej

Bardzo szerokie kompetencje monarchy:

- sprawy wojny i pokoju

- naczelne dowodztwo wosjkowe

- budzet należy do monarchy

- prawo laski

- nominacje urzednikow, sedziow, senatorow

- nominacja namiestnika

- zwolywanie sejmu

- nobilitacja

- nadawanie tytulow, obywatelstwa

- akty monarsze sa kontrasygnowane przez ministrow -> odpowiada wiec minister, a nie monarcha

- w imieniu monarchy -> namiestnik

Nominacja -> Jozef Zajaczek do 1826 (wszyscy sięzdziwili, bo miał być Czartoryski)

Po 1826 - uprawnienia namiestnika na Rade Administracyjna.

Jozef Zajaczek: oficer polskiej armii. Pod Borodino stracil noge. Napoleon kazal go strzec. Zmienil front na prorosyjski - np. wprowadzil cenzure.

Namiestnik w swietle konstytucji: nominowany aktem publicznym. Akt publiczny -> blizej zakres wladzy namiestnika.

Kompetencje zbiezne z Rada Administracyjna. W jej lonie podejmowal decyzje. Decyzja była kontrasygnowana.

Konstanty -> brat cara. Stoi na czele armii KP.

Pozytywne i negatywne konsekwencje.

Miał być okiem i uchem Aleksandra.

Aleksander miał idee odtworzenia państwa polskiego.

Wielki Książę konstanty otrzymał nadzór nad ziemami RP wcielonymi do Rosji. Car utworzył korpus litewski.

Car nie mógł realizowac wszystkiego -> pamietal co się stalo z jego zabitymi przodkami.

Mikołaj Nowosilcow- komisarz pelnomocny cara. Szara eminencja. W rzeczywistosci zamordysta, a nie liberal. Łapowkarz, pijak. Rozdawal karty w Radzie Administracyjnej. Przed wybuchem powstania umknal.

Naczelne organy rzadowe:

Rada Stanu:

- dwie postacie: Zgromadzenie Ogolne Rady Stanu; Rada Administracyjna

*Zgromadzenie Ogolne: 5 ministrow, referendarze

- ma funkcje w procesie legislacyjnym- opracowuje projekty ustaw i projekty aktow krolewskich. Przygotowuja. Krol wnosi.

- ma funkce sadowe- sad kompetencyjny

- przejsciowo sadem administracyjnym II instancji

- nie była sadem kasacyjnym

- nowa kompetencja: raport o stanie panstwa -> co rok monarsze o naduzyciach

*Rada Administracyjna:

- namiestnik

- ministrowie

- inne osoby powolane przez krola

Namiestnik podejmuje decyzje na posiedzeniu Rady Administracyjnej. Rada Administracyjna zbiezna z kompetencjami namiestnika. Decyzje sa kontrasygnowane i namiestnik nie odpowiada.

Parlament -> ograniczony organ:

Sejm: składa się z 3 elementow: krol, senat, izba poselska

Obradowal w Zamku Krolewskim. Przygotowywal projekty praw cywilnych, kryminalnych i administracyjnych. Również statuty organizacyjne wladz panstwowych. Sejm miał prawo radzic się nad podatkami, sprawy mennicze, zaciag do wojska.

Uprawnienia kontrolne:

- splywal raport o stanie panstwa i mogli wyrazic swoje zdanie

- na podstawie tego -> propozycje dla krola

- przed sejmem odpowiadaja najwyzsi urzednicy panstwowi

- petycje do monarchy

Najwazniejsza czesc parlamentu -> król:

- inicjatywa

- decydowal, która z izb zajmie się jako pierwsza projektem

- nadawal sankcje ustawom - jak nie dal to nie wchodzily

- narzucal zdanie izbie poselskiej, mogl rozwiazac parlament

- mianuje senat

- zwoluje parlament

- ma prawo przedluzac/ redukowac sesje parlamentu

Senat: zawiera rosyjskich ksiazat krwi. Warunek- pelnoletniosc

Senat -> max 64, nominowani przez krola.

Senator -> kilka cenzusow, 35 lat, 2000 zl podatku, wlasciciel gruntowy

Uprawnienia:

- samodzielnie decyduje o obsadzaniu urzedow czy referendarzy

- wchodzi w sklad Trybunalu Wyzszego w Warszawie

Izba poselska: 77 poslow, 51 deputowanych ze zgromadzen gminnych

30 lat, podatek, znajomosc polskiego

Sejm zebral się 4x: 1818, 1820, 1825, 1830

W swietle konstytucji oprocz sejmu -> Rady Wojewodzkie

Komisje Wojewodzkie -> funkcje administracyjne

Krolestwo Polskie -> wojewodztwa

- potem zmieniono nazwe na gubernie

- organy administracji - Komisje Wojewodzkie

Armia KP:

- armia czynna + milicja

- sprawy wojskowe w gestii panujacego

- kolor munduru -> tradycje narodowe

- była to znakomita armie

Organizacja Królestwa Polskiego po powstaniu listopadowym:

Powazne zmiany -> sejm powstanczy 1831

- idea detronizacji Mikolaja I

- sejm uchwalil detronizacje cara (25.01)

- uchwala o Rzadzie Narodowym (29.01) -> podzial kompetencji cara

Po upadku powstania:

- Rosjanie powolali Rzad Tymczasowy Paskiewicza (zdobywca Warszawy)

Zostal namiestnikiem carskim.

- Fiodor Engel -> prezes Rzadu Tymczasowego od 09 do 12.1831

W sferach rzadowych nowy pomysl na KP. Mikolaj I ma poglady antyliberalne. Musial się jednak liczyc z opinia miedzynarodowa.

Mikolaj powolal Komitet ds. KP

02.1832 -> statut organiczny jako nowa konstytucja. Statut organiczny -> 69 artykulow.

Statut organiczny -> akt o znaczeniu konstytucyjnym:

- Art. 1 -> KP przylaczone do panstwa rosyjskiego. Wczesniej unia, teraz nie jest to osobne panstwo.

- korona KP jest dziedziczna

- Art. 3 -> jedna koronacja

- tylko jedna regencja

- odpadala przysiega konstytucyjna cara

- mimo wszystko szeroki wachlarz praw i obowiazkow obywatelskich

- Art. 14 -> Krolestwo uczestniczy w wydatkach imperium

- odrebny bank KP

- wspolne stosunki handlowe

- likwidacja odrebnej armii

- Rada Administracyjna -> namiestnik Paskiewicz

- departament interesow KP w rosyjskiej Radzie Panstwa -> unifikacja przepisow z cesarstwem

- minister sekretarz stanu (posrednik miedzy carem, a organami w KP)

- przewidywal pewne organy samorzade -> zgromadzenia szlacheckie, rady miejskie, zgromadzenia wiejskie

(Organy nie powstaly. Tworzone na fali odwilzy przed powstaniem styczniowym.)

• Zgromadzenia stanow prowincjonalnych:

- naradzanie się w sprawach kraju

- glos doradczy

Mialo zastapic sejm KP w sposób milczacy. Nigdy go nie wprowadzono.

Po wydaniu statutu organicznego -> akty uzupelniajace.

• Była to proba unifikacja KP z Cesarstwem Rosyjskim

• wojna krymska

• polityka Paskiewicza

Zlikwidowano armie polska. Utrzymano bezpieczenstwo w KP przez 100 tys. armie rosyjska.

1833 -> wprowadzono stan wojenny

Zawieszenie wachlarza praw i wolnosci. Stan wojenny roznicuje KP w stosunku do cesarstwa.

Pozwolono dzialac instytucjom gospodarczym

Od 1835 -> unifikacja:

10.1835 -> ukaz carski nadanie dobr ziemskich dygnitarzom

03.1835 -> ustawa o malzenstwi

06.1836 -> ustawa o szlachectwie, 2 typy (dziedziczne, osobiste). Nakazono udowodnienie szlachectwa (heroldia KP)

Rosjanie obawiali się drobnej szlachty, która nic nie ryzkowala walczac. Plebejow mogli brac do armii.

Urzad -> Marszalek Guberniany Szlachty (reprezentowal)

• procedura upodobnienia kadr urzedniczych

• wojewodztwa na gubernie

1841 -> zerwanie Rady Stanu

1847 -> nowa kodyfikacja karna (kodeks kar glownych i pokrewnych)

Po upadku powstania -> polityka asymilacji i unifikacji

Polityka lat 50 -> nowy rozdzial:

- porazka Rosji w wojnie krymskiej

- 1855 smierc Mikolaja

- 1856 smierc Paskiewicza

- nowy namiestnik -> Michal Gorczakow, 1861 -> przywrocenie Rady Stanu

- scislejsze okreslenie kompetencji namiestnika

- konsekwencja w dziedzinie spolecznej, ekonomicznej

Kodeks Napoleona w KW i KP:

Rozciagniecie ustawodawstwa francuskiego na terytorium Polski budzilo obawy w Komisji Rzadzacej.

Sila opozycyjna -> duchowienstwo (swieckie malzenstwo)

Za: radykolowie polscy (jakobini polscy). Byli skupieni wokół Gazety Warszawskiej. Zapowiedx reform spolecznych na ziemiach polskich.

Entuzjasta -> Hugo Kołłątaj

Kola rzadowe -> memorial do wladz francuskich (KN ma być bledem i nie sprawdzi się na ziemiach polskich) (Kwestie spoleczne i religijne)

Art. 69 nadanej konstytucji -> Kodeks Napoleona będzie stanowic prawo na ziemiach polskich.

Zadanie wprowadzenia -> ci, co byli przeciwni.

Feliks Łubieński -> minister sprawiedliwosci w KW. Najpierw był przeciw, a potem entuzjasta.

KN wchodzi 01.05.1808

1808 -> uruchomiono w Warszawie w Szkole Prawa. Profesorowie: Szaniawski, Bantke

Doceniono walory formalne i gietkosc.

Można było mijac przepisy i ponownie kodyfikowac

Protestowal Kosciol -> powierzono im funkcje urzednikow stanu cywilnego

Duchowienstwo odmawialo tej funkcji -> sprzecznosc z prawem kanonicznym.

Zmieniono, aby rozwiedzionym nie dawali slubow cywilnych.

12.1809 -> powiekszenie KW, rozciagniecie KN na te ziemie -> dekret krolewski z 15.08.1810

Po upadku ksiestwa los kodeksu niepewny.

Czartoryski doradzal monarsze zniesienie KN w KW. Doradzal prawo polski, statuty litewskie oraz polskie formy sadowe

Zgodnie ze zdaniem Czartoryskiego szly instrukcje AI dla Komitetu Reformy.

Osobny artykul -> zadania komitetu w kwestii systemu prawnego. Instrukcja po linii Czartoryskiego.

Czartoryski -> przeciwnik kodeksu w kwestiach spolecznych. Liczyl tez na przylaczenie ziem wschodnich.

Proponowal rozciagniecie prawa polskiego i tymczasowe wprowadzenie prawa litewskiego.

KN był swoistym murem odgradzajacym ziemie wschodnie od KW.

Idea Czartoryskiego budzila opory -> np. bantke. (dobre wzorce)

1825 -> kodeks cywilny KP bazujacy na kodyfikacji napoleonskiej.

W Ksiestwie -> inne kodyfikacje francuskie np. Kodeks Postepowania Cywilnego

03.1809 -> Kodeks Handlowy

Nie wszedl kodeks karny i procedury karnej.

Sadownictwo w KW:

Organizacja -> zajela się Komisja Rzadzaca. Tymczasowa organizacja przetrwala do 1808 r. Wzory: polskie, pruskie, francuskie.

W Konstytucji art. 70 -> jawnosc i publicznosc postepowania sadowego.

Art. 74 -> zasada niezawislosci sadow

Zasada dozywotniosci mianowania sedziow

Wyjatek: sedziowie sadow pokoju sa nominowani przez krola

Mozliwosc pozbawienia funkcji -> za przestepstwo zwiazane z urzedowaniem i wydanie wyroku przez sad.

Konstytucja: wyroki wydawane w imieniu krola

W KW praktyka czym innym niż Konstytucja.

Sady Pokoju -> w kazdym procesie (cywilne)

Trybunal Cywilny -> w kazdym departamencie

Sad Apelacyjny -> jeden

Praktyka:

- sady pokoju (sedzia, podsedek, pisarz, podpisarz)(sprawy najdrobniejsze)

- Trybunal Cywilny -> w kazdym departamencie (wszystkie cywilne nie do wylacznosci innych sadow)

- Sad Apelacyjny -> jeden na caly kraj. Druga instancja od trybunalow cywilnych.

Sadownictwo karne -> inaczej niż w konstytucji

1810 -> dekret krolewski (wykroczenia, wystepki, zbrodnie)

Jurysdykcja policyjna, poprawcza, kryminalna.

Wykroczenia -> sady policji prostej (wydzialy sadow pokoju)

Wystepki -> wydzialy policji poprawczej

Zbrodnie -> sady kryminalne

Konstytucja KP -> ogromne zmiany w sadownictwie.

Z zapowiedzi nic nie wyszlo- podobne sadownictwo.

Po powstaniu listopadowym- nazwy sadow.

Atrybut sadownictwa -> sadownictwo jest niepodlegle.

Sedzie ma wolnosc oswiadczenia swojego zdania w sadzeniu bez ulegania wplywowi innych wladz i czynnikow.

Konstytucja KP: pierwsze dwie instancje z wyborow. Trzecia -> nominacje monarchy. (Trybunal Najwyzszy)

Wolne Miasto Gdańsk: Tylża 1807

- nowa sytuacja wolnego miasta

- zwiekszone terytorium

- Napoleon: miał zachowac wiezi z KW

- traktaty: kuratela Prus i KW

- wlaczony w system napoleonskiej Europy, wazny punkt -> to co się dzieje od Rosji, blokada WB

- wladza: senat Gdańska, lawa miejska, trzeci ordynek (organ doradczy)

- Napoleon chcial dla Gdanska konstytucji, ale nigdy nie weszla w zycie

- Kodeks napoleona

Wielkie Ksiestwo Poznanskie: (1815)

- integralna czesc Prus

- pewna autonomia

- osobny namiestnik -> Antoni Radziwiłł

- istnienie polnego sejmu postulatowego (lata 20)

- przekonanie, ze jest to lenno domu panujacego

- nie należy do Zwiazku Niemieckiego

Połowa XIX w. -> odrebnosc zaciesnia się.

Wolne Miasto Kraków (1815-1846)

- teoretycznie niezalezne panstwo

- Kodeks Napoleona

- III konstytucje

*1815 oktrojowana

* 1818 akt pominiety

* 1833 liczne ograniczenie na konstytucji z 1815 dla organow WMK

- wladza ustawodawcza: Zgromadzenie Reprezentantow (40 osob)

- wladza wykonawcza: Senat z Prezesem na czele (czesc z wyborow, czesc z nominacji)

- Komisja Wloscianska -> reforma rolna, niezalezna od rzadu

- UJ -> reforma 1818 (autonomia)

- rezydenci panstw opiekunczych -> organy wplywu

- po powstaniu krakowskim -> właczone do Austrii

Autonomia Galicji:

- projekt już kolo 1790 -> Komisja we Lwowie

- 1861 -> poczatek aktywnosc -> Statut Krajowy dla Galicji

Statut Krajowy dla Galicji:

- sejm krajowy (Lwow) -> ustawodawsto (glownie kultura krajowa)

- rozbudowana administracja samorzadowa -> administracja rzadowa: namiestnik (przedstawiciel cesarza); administracja samorzadowa (powiaty -> starosta)

Wydzial Krajowy -> nadzor nad administracja w Galicji

Powiat -> Rada Powiatowa

Gminy -> Rada Gminy

- rozlegly samorzad szkolny -> Rady Szkolne: Gmina -> Powiat -> kraj

Odrodzenie państwa:

- w Europie zmiana sojuszy

- pokolenie wolne od kleski powstan

- porazki we wrogich oboazach

• opcja ugodowa -> wiernosc panstwom

• opcja powstancza np. Zwiazek Walki Czynnej, Zwiazek Strzelecki

W zaboracj panuje rozwoj lojalizmu. Odezwy do Polakow.

Komitet Obywatelski Warszawy -> 08.1914

Centralny Komitet Obywatelski -> pomoc uchodzcom

1915 -> zajete przez Niemcow. Niemcy pozwalaja na politechnike i uniwersytet w Warszawie.

1916 -> wprowadzono w Krolestwie samorzad miejski

Uruchomiono Rade Miejska w Warszawie.

05.11.1916 -> Akt dwoch cesarzy.

Kryzys AW i Niemiec -> rezerwy rekrutów, rezerwy robotników. Zapowiedz utworzenia państwa polskiego.

Wydane przez niemieckiego gubernatora w Warszawie

Wydane przez austriackiego gubernatora w Lublinie.

Wydane były w imieniu cesarzy.

Dostali rame bez obrazu -> przyszle panstwo polskie.

• monarchia konstytucyjna

• granice okreslone w przyszlosci

• funkcjonowanie w lacznosci z panstwami centralnymi

• utworzenie osobnej armii polskiej

Neagtywne wrazenie -> chodzi o mieso armatnie.

Wydal rozporzadzenie -> powolanie Tymczasowej Rady Stanu (pewne gwarancje)

Efekt miedzynarodowy: zlamanie PMP (zakaz zmian ustrojowych na terytoriach okupowanych)

Car Rosji -> deprecjonowanie aktu

Sprawa polska zostala umiedzynarodowiona.

Tymczasowa Rada Stanu: 25 osob (15 Niemiec i 10 Austriak)

Na czele -> Waclaw Nieroyowski (marszalek koronny)

Na czele departamentu wojskowego -> Pilsudski

Istotna rola -> departament sprawiedliwosci. Uruchomil sadownictwo z prawdziwego zdarzenia.

1916 -> ksztalcenie kadr na UW

04.1917 -> poczatek kryzysu. Cesarz aus. oddal legiony polskie pod komende generał gubernatora (Besseler)

Besseler -> przekonanie:

- bitnosc zolnierza polskiego

- nienawisc do Rosjan

Wyceniali na 1 mln rekruta. Mogli przerzucic na zachod. Kazali zlozyc przysiege na wiernosc cesarzowi i Niemcom -> wiec internowanie oficerow i zolnierzy.

W miejsce Tymczasowej Rady Stanu -> Rada Regencyjna (09.1917). Mialo to być rozwiazanie tymczasowe.

02.1918 -> Rada Regencyjna (miala być przed monarcha) powoluje Rade Stanu (tymczasowy polski parlament)

1918 -> dni Rady Regencyjnej policzone

- w Europie radykalizuja się nastroje

- monarchia to zlo

11.1918 -> funkcjonuja również inne osrodki przyszlej wladzy

Rzad Ludowy Republiki Polskie w Lublinie z Ignacym Daszynskim na czele.

Rada Narodowa (Slask Cieszynski)

Komitet Polski (Lwow)

10.11.1918 -> Pilsudski wraca po kryzysie przysiegowym

10/11.11.1918 -> podjecie negocjacji o ewakuacji wojsk z Warszawy

14.11.1918 -> wladza dla Pilsudskiego (tymczasowa)

Powoluje nowy rzad -> Ignacy Daszynski, potem Jedrzej Moraczewski (powiodlo mu się)

22.11.1918 -> dekret o najwyzszej wladzy reprezentacyjnej republiki polskiej -> Tymczasowy Naczelnik Panstwa

Potem -> zwolanie sejmu ustawodawczego

04.1919 -> wybory

02.1919 -> sejm ustawodawczy

20.02.1919 -> Mala Konstytucja

Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów komitetowych- najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień.

Naczelnik panstwa:

- reprezentowal panstwo w SM i stal na czele administracji cywilnej i wojskowej

- za swa dzialalnosc ponosil odpowiedzialnosc przed sejmem

- każdy jego akt wymagal kontrasygnaty ministra

- na podstawie porozumienia z sejmem powolal rzad

- od 20.07.1920 jako przewodniczacy wchodzil w sklad Rady Ochrony Panstwa

- nie posiadal prawa inicjatywy ustawodawczej i prawa do rozwiazania parlamentu

Konstytucja marcowa 1921, Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1921 r. Nr 44, poz. 267) została opublikowana 1 czerwca 1921, lecz wiele z jej ustaw weszło w życie dopiero po wyborach do parlamentu w 1922 roku i wyborze prezydenta. Obowiązywała do 23 kwietnia 1935. Składała się z siedmiu rozdziałów.

Pierwsza nowoczesna polska konstytucja. Wprowadzała egalitarny ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za podmiotowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz (art. 2 in fine).

Do najistotniejszych punktów konstytucji należała likwidacja oraz całkowity zakaz jakichkolwiek przywilejów stanowych i ich oznak czyli herbów.

Konstytucja uchwalona 17 marca 1921 opublikowana została w Dzienniku Ustaw 1 czerwca 1921 i na mocy jej postanowień weszła wówczas w życie.

Równolegle z konstytucją marcową na mocy przepisów przejściowych uchwalonych przez Sejm Ustawodawczy obowiązywały postanowienia małej konstytucji z 1919 w odniesieniu do spraw ustrojowych związanych z funkcjonowaniem parlamentu i urzędu Naczelnika Państwa jako głowy państwa polskiego. Konstytucja marcowa 1921 i mała konstytucja z 1919 obowiązywały równolegle od 1 czerwca 1921 do 11 grudnia 1922 to jest do chwili wyboru przez Zgromadzenie Narodowe Prezydenta Rzeczypospolitej i objęcia przez niego urzędu.

Konstytucja marcowa obowiązywała jako najwyższy akt prawny Rzeczypospolitej od 1 czerwca 1921 do chwili wejścia w życie konstytucji kwietniowej z 23 kwietnia 1935 czyli do 24 kwietnia 1935. Zaś niektóre jej przepisy obowiązywały równolegle z konstytucją kwietniową na mocy jej postanowień. Ponadto do niektórych przepisów konstytucji marcowej odwoływała się także Mała Konstytucja z 1947.

Jeśli przyjąć, że Rząd RP na uchodźstwie działał na podstawie przepisów konstytucji kwietniowej to za datę końcowego stosowania przepisów konstytucji marcowej i kwietniowej należy przyjąć dzień 22 grudnia 1990 kiedy to Prezydent RP na Uchodźstwie i Prezes Rady Ministrów złożyli swe urzędy symbolicznie przekazując je nowo zaprzysiężonemu Prezydentowi Rzeczypospolitej Lechowi Wałęsie.

Władza ustawodawcza:

Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów państwa. W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat) rewizja Konstytucji (dokonywana zwykłą większością głosów).

Kadencja Sejmu trwała 5 lat; kadencja Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu. Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe; Konstytucja nie określała liczby posłów natomiast liczba członków Senatu miała być równa 1/4 liczby posłów. W wielu opracowaniach, mylnie, można się spotkać z opinią iż konstytucja określała liczbę posłów na 444, lecz wynikało to z ordynacji wyborczej a nie konstytucji.

Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi; Senat, izba wyższa, była jej pozbawiona, miała natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 30 dni bądź wprowadzenia poprawek. Sejm mógł ponownie uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością 11/20 głosów. Parlament miał także prawo udzielenia amnestii wyłącznie w drodze ustawowej.

Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm (większością 2/3 głosów) lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 liczby członków Senatu.

Zmiana Konstytucji wymagała uchwały obu Izb, podjętej większością 2/3 głosów; ponadto drugi z rzędu Sejm mógł dokonać zmiany Konstytucji większością 3/5 głosów (bez udziału Senatu), zaś co 25 lat Zgromadzenie Narodowe mogło dokonać rewizji Konstytucji zwykłą większością głosów.

Czynne prawo wyborcze:

• w wyborach do Sejmu: 21 lat

• w wyborach do Senatu: 30 lat

Bierne prawo wyborcze:

• w wyborach do Sejmu: 25 lat

• w wyborach do Senatu: 40 lat

Władza wykonawcza:

Władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd.

Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Miał on prawo odwołać rząd, zwoływać obrady sejmowe, obsadzać funkcje wojskowe, posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi, nie był natomiast dowódcą naczelnym w czasie wojny, mógł jednak wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu. Prezydent posiadał także prawo darowania i łagodzenia kar, pełnił funkcję reprezentacyjną (w stosunkach międzynarodowych także akceptującą i koordynującą). Akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata). Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. W razie popełnienia przestępstwa, prezydent mógł być sądzony tylko na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu.

Prezydenci, którzy byli wykonawcami tej konstytucji to: Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki (po śmierci Narutowicza i ustąpieniu Wojciechowskiego obowiązki Prezydenta dwukrotnie pełnił Marszałek Sejmu Maciej Rataj).

Rada Ministrów była odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum nieufności cała Rada Ministrów lub jeden z jej członków musiał ustąpić. Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. Uchwała w tej sprawie musiała być podjęta większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Rada Ministrów nie była w żaden sposób odpowiedzialna przed Prezydentem.

Władza sądownicza:

Wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy, których organizację, zakres i sposób działania ustrojodawca pozostawił do uregulowania ustawodawstwu zwykłemu. Konstytucja wyszczególniała trzy piony sądownictwa:

• powszechne, z Sądem Najwyższym na czele,

• administracyjne, z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele, oraz

• wojskowe.

Przewidziane było również istnienie urzędu sędziego pokoju.
Do rozstrzygania sporów kompetencyjnych między władzami administracyjnymi a sądami przewidziano Trybunał Kompetencyjny.
Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu pociągani mieli być Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz ministrowie.
Sędziów - o ile inne przepisy nie stanowiłyby inaczej - powoływać miał Prezydent Rzeczypospolitej. Wybór sędziów pokoju, z reguły, miał przysługiwać ludności.
Konstytucja gwarantowała niezawisłość sędziom, którzy podlegali tylko ustawom. Zakazano legislatywie oraz egzekutywie ingerowania w orzecznictwo. Wprowadzono - o ile inne przepisy nie stanowiłyby inaczej - jawność rozpraw w sprawach karnych i cywilnych.
Nie utworzono specjalnego sądownictwa konstytucyjnego, a sądom powszechnym oraz szczególnym zakazano badania konstytucyjności ustaw "należycie ogłoszonych" (art. 81 Konstytucji), natomiast prawnie dopuszczalna była ocena przez sądy zgodności z Konstytucją i ustawami aktów normatywnych niższego rzędu

Podział administracyjny

Państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. W organizacji administracji państwowej wprowadzono zasadę dekoncentracji.

Obywatel

Obywatele mieli zapewnioną równość wobec prawa względem innych obywateli, nietykalność własności prywatnej, ochronę życia, wolność, tajność korespondencji oraz brak cenzury.

Nowela sierpniowa - ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o zmianie Konstytucji z 17 marca 1921 r., ogłoszona i obowiązująca od 4 sierpnia 1926.

Przyjęta nowela wzmacniała przede wszystkim pozycje prezydenta. Przyznała mu prawo do rozwiązania parlamentu, prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy, które jednak wymagały zatwierdzenia przez Sejm. Jednocześnie prezydent został uprawniony do wydawania w wielu sprawach rozporządzeń z mocą ustawy bez zgody Sejmu.

Przewrót majowy był końcem epoki rządów parlamentarno-gabinetowych w Polsce. Mimo formalnego obowiązywania Konstytucji marcowej decyzję m.in. o składzie rządu podejmował marszałek Józef Piłsudski niezależnie od stanowiska Sejmu. Zalecił on na stanowisko premiera, lwowskiego profesora, Kazimierza Bartla. Jednym z pierwszych podjętych przez jego gabinet działań było złożenie projektu zmiany konstytucji.

Projekt ten przewidywał m.in. znaczne zwiększenie uprawnień prezydenta, w tym:

• prawo samodzielnego rozwiązania izb;

• prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.

Projekt miał wyraźny charakter antyparlamentarny uzasadniany propagandową walką z nadmierną rolą partii politycznych, sejmokracją i partyjniactwem.

Swoje projekty złożyły też ugrupowania opozycyjne. Związek Ludowo-Narodowy, Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne, Chrześcijańska Demokracja i PSL Piast postulowały widoczne rozszerzenie uprawnień władzy wykonawczej, a ponadto uprawnień Senatu wobec Sejmu czy zmiany w ordynacji wyborczej kosztem mniejszości narodowych. Projekty rządu i centroprawicy zwalczała lewica.

Ustawa zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 r. została uchwalona 2 sierpnia 1926 roku głosami parlamentarzystów od prawicy do Stronnictwa Chłopskiego i PSL Wyzwolenie. Przeciwko była PPS, lewica rewolucyjna i mniejszości narodowe.

Wprowadzone zmiany:

Ustawa ta złożona była z ośmiu artykułów wprowadzających zmiany do sześciu artykułów Konstytucji marcowej.

Sprawy budżetowe:

• ścisły terminarz prac parlamentu nad uchwaleniem budżetu:

• rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć miesięcy przed końcem danego roku budżetowego;

• w razie niedotrzymania określonych terminów budżet miał obowiązywać w formie przedstawionej w projekcie rządowym lub w formie w jakiej został opracowany przez izbę we właściwym jej terminie.

Rozwiązywanie Sejmu i Senatu:

• izby miał prawo rozwiązać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, a co istotniejsze Sejm utracił prawo rozwiązania się własną uchwałą.

Uprawnienia prezydenta w zakresie ustawodawstwa:

• prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w ściśle określonych warunkach, dotyczących jedynie wyznaczonych kwestii, istotne zagadnienia prawno-ustrojowe pozostały materią jedynie ustawową.

• prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w trybie specjalnej ustawy o pełnomocnictwach (za zgodą parlamentu).

Wotum nieufności dla rządu:

• wniosek o wotum nie mógł być poddany pod głosowanie na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony.

• uchwalony mógł być przez 1/6 składu izby + 1 poseł, czyli 78 posłów.

Konstytucja kwietniowa:

Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu międzywojennego podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwietnia 1935 roku. Weszła w życie następnego dnia. Zmianę konstytucji zwolennicy marszałka Piłsudskiego planowali już od zamachu majowego (12 maja 1926).

Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna została w opinii opozycji uchwalona z naruszeniem przepisów konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co było wyrazem autorytarnych tendencji obozu rządzącego. W swoim manifeście PKWN uznał Konstytucję kwietniową za bezprawną, co było podstawą odrzucenia kontynuacji prawnej Rządu RP na uchodźstwie wynikającej z nominacji Władysława Raczkiewicza na Prezydenta RP przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w trybie Rozdziału II Konstytucji (wyznaczenie następcy w czasie wojny). Po przemianach roku 1989 pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wybrany demokratycznie, Lech Wałęsa, przejął oficjalnie przy przyjęciu urzędu insygnia władzy prezydenta RP od Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta RP na obczyźnie powołanego w trybie konstytucji kwietniowej.

W niektórych tekstach przedwojennych konstytucja ta określana jest mianem konstytucji styczniowej, od miesiąca zakończenia nad nią prac w Sejmie i w Senacie RP.

Rozdział I - "Rzeczpospolita Polska”

Składa się z 10 artykułów, nazywanych "dekalogiem" - zawierającym ogólne założenia ideowo-organizacyjne, na których opierała się konstrukcja życia państwowego. "Dekalog" był manifestem odejścia od głównych zasad konstytucji marcowej.

Zmiana podmiotu władzy w państwie - nie był to już naród: "Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli". Duża uwaga poświęcona pozycji ustrojowej prezydenta, na którym "spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy Państwa". Naczelne obowiązki prezydenta to: troska o dobro kraju, gotowość obronna i reprezentowanie Polski względem narodów świata. Pod jego zwierzchnictwem rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Ale przyznanie poważnej roli jednostce w życiu społecznym i politycznym - w odróżnieniu od faszyzmu.

Następnie przepis o koncepcji elitarnej pozycji obozu rządzącego - możliwość ograniczenia praw politycznych jednostek lub grup. Jednak dalej umieszczenie zakazu dyskryminacji politycznej i społecznej ze względu na pochodzenie, wyznanie, płeć i narodowość.

Rozdział I brzmi niejednoznacznie. Jego interpretacja możliwa jest w duchu autorytarnym, ale również i wręcz liberalnym. W Ustawie konstytucyjnej użyto zamiast pojęcia „naród”, terminu „wszyscy obywatele”, co miało swoją wymowę, tj. miało wspomóc asymilację państwową wszystkich obywateli, bez względu na różnice narodowościowe, religijne, klasowe ^[2] .

Rozdział II - "Prezydent"

Prezydent otrzymał władzę zwierzchnią względem parlamentu i rządu - jednolitą i niepodzielną, był "odpowiedzialny przed Bogiem i historią". Konstytucja nadała mu prerogatywy niewymagające kontrasygnaty odpowiednich ministrów. Mógł mianować premiera i ministrów, zwoływać i rozwiązywać Sejm i Senat, wyznaczać terminy ich sesji, powoływać 1/3 senatorów. Posiadał także prawo wskazania następcy na czas wojny, kandydata na prezydenta, mianowania lub odwołania Naczelnego Wodza. Dysponował prawem łaski, wydawania dekretów w czasie wojny, zarządzenia powszechnego głosowania. Za kontrasygnatą odpowiednich organów prezydent mógł wydawać dekrety o stanie wojny lub pokoju, mianować ministrów, wstrzymywać ustawy (veto zawieszające) oraz powoływać Sejm i Senat w zmniejszonym składzie. Pełnił funkcję reprezentacyjną w stosunkach międzynarodowych i posiadał zwierzchność nad siłami zbrojnymi. Ponadto prezydent miał przywilej nieodpowiedzialności za wydane przez niego akty urzędowe. Dodatkowo za czyny niezwiązane ze sprawowaniem władzy nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności w czasie pełnienia urzędu.

Wybory prezydenckie

Organem wybierającym prezydenta RP było Zgromadzenie Elektorów, składające się z:

• 5 wirylistów (mężowie zaufania):

• Marszałka Sejmu

• Marszałka Senatu

• Premiera,

• Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego,

• Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych,

• 75 elektorów wybranych "spośród obywateli najgodniejszych" w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat.

Jednak, jeśli ustępujący prezydent zgłosi swojego kandydata, wówczas następuje głosowanie powszechne. Kadencja długości 7 lat. Brak jakichkolwiek przepisów na temat tego, czy dana osoba może dostąpić reelekcji.

Przysięga prezydencka

Świadom odpowiedzialności wobec Boga i historii za losy Państwa, przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu, na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej: praw zwierzchnich Państwa bronić, jego godności strzec, ustawę konstytucyjną stosować, względem wszystkich obywateli równą kierować się sprawiedliwością, zło i niebezpieczeństwo od Państwa odwracać, a troskę o jego dobro za naczelny poczytywać sobie obowiązek. Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna Jego Męka. Amen.

Prezydenci, którzy byli wykonawcami tej konstytucji to Ignacy Mościcki, Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Władysław Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisław Ostrowski, Edward Bernard Raczyński, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski.

Rozdział III - "Rząd"

Rząd (mianowany przez prezydenta) posiadał tzw. domniemanie kompetencji, czyli kierował sprawami niezastrzeżonymi dla innych organów władzy. Konstytucja przewidywała wzmocnienie pozycji premiera, który miał reprezentować rząd na zewnątrz, kierować jego pracami i ustalać ogólne zasady polityki państwowej.

Organizacja rządu określona przez dekret prezydencki, pod którym wymagany podpis premiera i niektórych ministrów. Rząd odpowiedzialny politycznie przed prezydentem, który mógł odwołać rząd w dowolnym momencie. W przypadku wotum nieufności wobec rządu udzielonego przez obie izby, prezydent mógł albo odwołać rząd, albo też rozwiązać parlament. W tym drugim przypadku rząd pełnił dalej swe obowiązki.

Rozdział IV - "Sejm"

Rozdział tak zredagowany, aby jak najmocniej ograniczyć uprawnienia Sejmu. Kompetencje izby:

• Funkcja ustawodawcza,

• Kontrola nad działalnością rządu: możliwość wystosowania żądania ustąpienia gabinetu lub ministra, możność pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej, składanie interpelacji, zatwierdzanie corocznych rachunków państwowych, udzielanie rządowi absolutorium, udział w kontroli nad długami państwa;

• Ustalanie budżetu,

• Nakładanie podatków na obywateli.

Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu przysługiwało po ukończeniu 24 lat, zaś bierne (prawo wybieralności) po ukończeniu 30 lat. Wybory do Sejmu czteroprzymiotnikowe: powszechne, tajne, bezpośrednie i równe, ale już nie proporcjonalne. Kadencja izby - 5 lat. Sesja Sejmu skrócona do 4 miesięcy.

Drastyczne ograniczenie immunitetu parlamentarnego - posłowie "korzystają tylko z takich rękojmi nietykalności, jakich wymaga ich uczestnictwo w pracach Sejmu".

Nowa ordynacja wyborcza zmniejszała liczbę posłów do 208, wybieranych po dwu w 104 okręgach wyborczych. Wprowadziła wreszcie wyrażnie antydemokratyczną procedurę zgłaszania i ustalania list kandydatów na posłów, w myśli której jedynym i wyłącznym czynnikiem, mającym to prawo były tzw. zgromadzenia okręgowe. W skład takiego zgromadzenia, które ustalało jedną tylko listę dla danego okręgu wyborczego, wchodzili przedstawiciele samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego, obradujący pod przewodnictwem mianowanego przez ministra spraw wewnętrznych komisarza wyborczego. W praktyce listę kandydatów ustalano już z góry na drodze wzajemnej konsultacji i porozumienia centralnych władz rządowych z wojewodami i starostami.

Rozdział V - "Senat"

Konstytucja przyznała nowe uprawnienia Senatowi - udział (jednak bez prawa do zapoczątkowania) w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrowi, uchylanie zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy.

Konstytucja nie regulowała kwestii praw wyborczych w wyborach do Senatu, pozostawiając te kwestie do rozstrzygnięcia w ordynacji wyborczej. Nowa ordynacja wyborcza zmniejszała liczbę senatorów ze 111 do 96. Bierne prawo wyborcze otrzymali obywatele, którzy ukończyli 40 lat; prawo wybierania do Senatu natomiast przysługiwało z tytułu zasługi osobistej, z tytułu wykształcenia bądź z tytułu zaufania obywateli, a obwarowane było dodatkowo przez cenzus wieku (ukończenie 30 lat). Kadencja Senatu - 5 lat.

Rozdział VI - "Ustawodawstwo"

Konstytucja kwietniowa ograniczała uprawnienia obu izb parlamentu w dziedzinie ustawodawstwa, m.in. przez wprowadzenie dekretów prezydenta o mocy ustawy: dotyczące organizacji rządu, dekrety w trybie pełnomocnictw (z wyjątkiem zmiany konstytucji), dekrety wydawane w czasie, gdy Sejm był rozwiązany. Ponadto przepis: "Uchwałę Senatu, odrzucającą projekt lub wprowadzającą w nim zmiany uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej większością 3/5 głosów." Dodatkowo weto zawieszające prezydenta.

Rozdział VII - "Budżet"

Utrzymano postanowienia noweli sierpniowej, z tym, że terminy zostały skrócone do 4 miesięcy.

Rozdział VIII - "Siły zbrojne"

Sytuacja uregulowana zgodnie z postulatami Piłsudskiego. Prezydent wydawał dekrety o organizacji dowództwa sił wojskowych i decydował o użyciu wojska do obrony kraju. Prezydent mógł jednak wyznaczyć Naczelnego Wodza, który w takim przypadku przejmował te uprawnienia.

Rozdział IX - "Wymiar sprawiedliwości"

Władzę sądowniczą sprawować miały niezawisłe sądy, złożone z nieusuwalnych sędziów, których mianował prezydent.

Prawa obywatelskie powtórzone za konstytucją marcową. Określenie pozycji ustrojowej Trybunału Stanu, który orzekał w sprawach ministrów, senatorów, posłów, których mógł pociągać do odpowiedzialności konstytucyjnej. Skład Trybunału powoływany przez prezydenta spośród sędziów przedstawianych mu na te pozycje przez Sejm i Senat.

Rozdział X - "Administracja państwowa"

Określenie struktury samorządu terytorialnego - trójszczeblowość: poziom wojewódzki, powiatowy i gminny.

Rozdział XI - "Kontrola państwowa"

Najwyższa Izba Kontroli została podporządkowana prezydentowi, który mianował jej prezesa, a na jego wniosek i z jego kontrasygnatą także pozostałych członków kolegium NIK-u.

Rozdział XII - "Stan zagrożenia państwa"

Rozróżnienie stanu wyjątkowego od stanu wojennego. W czasie tego drugiego prezydent mógł wydawać dekrety, których przedmiotem mogły być wszystkie dziedziny z wyjątkiem zmiany konstytucji.

Rozdział XIII - "Zmiana konstytucji"

Zmiana konstytucji mogła być dokonywana z inicjatywy:

• Prezydenta - wymagana wówczas większość zwykła w obu izbach parlamentu,

• Rządu lub 1/4 ustawowej liczby posłów - wymagana wówczas większość ustawowej liczby posłów i senatorów.

Prezydent mógł zastosować weto zawieszające o wyjątkowo długim okresie, ponowne rozpatrzenie wniosku musiało nastąpić dopiero w następnej kadencji parlamentu.

Rozdział XIV - "Postanowienia końcowe"

Konstytucja wchodziła w życie w dniu jej ogłoszenia.

Samorząd gospodarczy i terytorialny II RP:

Samorzad terytorialny:

Jeszcze w 1918 istnialo kilka roznych systemow administracyjnych. W 1933 wprowadzono ustawe scaleniowa wprowadzajaca jednolity system, ale ograniczala zakres dzialalnosci samorzadu terytorialnego.

Cechy organizacji terytorialnej:

- dostosowana do podzialu terytorialnego kraju dla administracji publicznej

- jednostki organizacyjne samorzadu mogly się laczyc w zwiazki

- organy administracji ogolnej i organow wykonawczych mogly się polaczyc pod przewodnictwem starosty i wojewody

- jednostki organizacyjne oprocz osobowosci cywilnoprawnej maja tez osobowosc publicznoprawna

- organy samorzadowe dzielily się na uchwalajace i wykonawcze

Na wsi: Rada Gminna (ust.) + Zarzad Gminny (wyk.)- wojt i lawnicy wybierani przez rade oraz sekretarz. Ustawa z 1933 wprowadzala gmine zbiorcza zlozona z gromada (rada gromadzka lub zebranie gromadzkie (ust.) + soltys (wyk.).

W gminach miejskich: Rada Miejska (ust.) + Zarzad Miejski (wyk.)- prezydent lub burmistrz i lawnicy.

Powiaty: Rada Powiatowa (ust.), a do 1933 sejmiki + wydzialy powiatowe (wyk.) (6 członków + starosta).

W wojewodztwach nie było samorzadu. Z zaboru pruskiego w woj. Poznanskim i pomorskim zostaly: sejmik wojewodzki, wydzial wojewodzki oraz starosta krajowy.

Kompetencje samorzadu:

- wlasny zakres dzialania samorzadu, sprawy gospodarcze, kulturalne, oswiatowe

- tworzyly zaklady i przedsiebiorstwa o charakterze uzytecznosci publicznej

- niewystarczajace srodki finansowe, wiec zabiegaly o pomoc panstwa- ograniczalo to ich samodzielnosc

- nadzor nad samorzadem mialy organy administracji ogolnej- minister spraw wewnetrzych, wojewodowie i starostowie

Samorzad gospodarczy:

Na poczatku był forma przymusowego zrzeszania osob prowadzacych dzialalosc gospodarcza w okreslonej dziedzinie. Organy tego samorzadu mialy wladze administracyjna- charakter publicznoprawny. Rodzaje:

1. przemyslowo- handlowy

2. rzemieslniczy

3. rolniczy

Dzialalnosc tego samorzadu unormowaly rozporzadzenia prezydenta z moca ustawy (1927-1928). Jednostki organizacyjne były powolywane przez Rade Ministrow. Organy te tworzyly organizacje o zasiegu krajowym, ich funkcje to reprezentacja i obrona interesow ich czlonkow wobec wladz panstwa. W pozniejszym czasie tworzono dobrowolne zwiazki (o strukturze i celach podobnych jak przy zwiazkach przymusowych). Podlegaly one przepisom prawa przemyslowego lub prawa o stowarzyszeniach.

Zasady prawa cywilnego II RP:

- nienaruszalnosc wlasnosci prywatnej- prawo wlasnosci prywatnej stanowi centralna instytucje prawna, na ktorej opieraja się kapitalistyczne stosunki spoleczno-gospodarcze. Konstytucja marcowa uznawala wlasnosc prywatna za podstawe ustroju spolecznego i porzadku prawnego w panstwie. Dopuszczala mozliwosc wywlaszczenia lub ograniczenia wlasnosci ze wzgledow wyzszej koneicznosci.

- zasada formalnej jawnosci podmiotow prawa cywilnego

- zasada swobody umow- podlegala w II RP ograniczeniom znanym także innym panstwom kapitalistycznym; przeslanka było dazenie do rozladowywania napiec spolecznych np. reglamentacja cen na art. konsumpcyjne w pierwszych latach powojennych

- zasada bezpieczenstwa obrotu i harmonijnego wspolzycia ludzi- scisle i bezwzgledne trzymanie się postanowien umow prowadzilo do ruiny wierzycieli i nieslusznego wzbogacania dluznikow (szczególnie widoczne w ustawodawstwie waloryzacyjnym)

Zasady prawa karnego II RP:

- zasada subiektywizmu- indywidualizacja winy i kary. Obciazano za skutki zamierzone i przewidywane.

Prawo wykluczalo odpowiedzialnosc dzieci ponizej 13 lat. Zasada subiektywizmu wplynela na liberalne potraktowanie czynow stanowiacych przekroczenie obrony koniecznej przejawiala się również w konstrukcji usilowania.

- indywidualizacja kary- przejawiala się w okresleniu warunkow jej wymierzania

- zasada humanitaryzmu- ograniczenie srodkow represji karnej

- wprowadzenie srodkow zabezpieczajacych:

a) leczenie dla psycholi

b) leczenie dla alkoholikow, narkomanow

c) przymusowe, stosowane wobec dopuszczajacych się czynow wynikajacych ze wstretu do pracy

d) przymusowe wobez recydywistow

Komisja Kodyfikacyjna - organ sejmowy istniejący w czasach II Rzeczypospolitej.

Powołana ustawą z 3 czerwca 1919 roku w celu unifikacji prawa pozaborowego - kodyfikacji prawa cywilnego i karnego, znajdowała się pod znacznym wpływem Ministerstwa Sprawiedliwości. Komisja skupiała najlepszych cywilistów i karnistów: przedstawicieli doktryny prawa, a także praktyków - adwokatów i sędziów. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał do niej 44 osoby, które następnie zostały zatwierdzone przez Sejm Ustawodawczy.

Pierwszym prezydentem Komisji Kodyfikacyjnej był Franciszek Xawery Fierich (profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego), który stanowisko piastował do swojej śmierci w 1928 roku. Po jego śmierci Komisja straciła na znaczeniu. Nowym prezydentem został w 1932 roku Bolesław Norbert Pohorecki (zamordowany w Katyniu w 1940), który na czele pozostał do wybuchu II wojny światowej. Komisję podzielono na 2 wydziały: cywilny (sekcja prawa materialnego, procesowego i handlowego) oraz karny (sekcja prawa materialnego i procesowego). W jej skład wchodził prezydent komisji, trzech wiceprezydentów i 40 członków. Projekty kodeksów były przedkładane ministrowi sprawiedliwości, który wnosił je pod obrady Sejmu, mógł też je zmienić lub wstrzymać ich przedłożenie Sejmowi. Po 1926 r. kodeksy weszły w życie za pomocą rozporządzen z mocą ustawy Prezydenta RP. W związku ze świeżym kształtowaniem się nowożytnego polskiego języka prawnego i prawniczego oraz dużej ilości naleciałości z języków państw zaborczych powołano w 1923 roku podkomisję redakcyjno-językową. Przez Komisję przewinęło się 69 prawników, którzy stworzyli podstawy dla polskiego prawa cywilnego i karnego, pracując w ramach wydziałów cywilnego i karnego, które to wydziały dzieliły się dodatkowo na sekcje.

Formalnie Komisji nigdy nie zniesiono, lecz po wojnie nie została ona przywrócona. W latach osiemdziesiątych, za czasów Solidarności, pojawił się pomysł przywrócenia działalności Komisji Kodyfikacyjnej, ale nie został on ostatecznie zrealizowany.

Porządki prawne II Rzeczypospolitej

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 funkcjonowało na terenie Polski pięć porządków prawnych, pozostałych po państwach zaborczych:

• prawo niemieckie (pruskie) w województwach zachodnich,

• prawo austriackie (galicyjskie) w województwach południowych i na Śląsku Cieszyńskim,

• prawo rosyjskie w województwach wschodnich,

• prawo byłego Królestwa Polskiego w województwach centralnych,

• prawo węgierskie w częściach Spiszu i Orawy przyłączonych do Polski,

• oprócz tego obowiązywało również wiele miejscowych aktów prawnych wydawanych przez organy zarządzające poszczególnymi terenami Polski w okresie przed uformowaniem się jednolitej władzy: wojskowego komendanta Litwy Środkowej, władz wojennych na Kresach Wschodnich, komisje likwidacyjne poszczególnych dzielnic itp.

Porządki prawne państw zaborczych były odmienne co do zasad i szczegółów w każdej ze swych gałęzi, zarówno w prawie publicznym, jak i w prawie prywatnym, co, oczywiście, rodziło liczne problemy (np. przez jakiś czas możliwa była legalna bigamia, zaś na Spiszu i Orawie istniała jeszcze pańszczyzna). Przyjęto fikcję, że prawa państw zaborczych stanowią polskie prawa dzielnicowe i wprowadzono normy kolizyjne, pozwalające na ustalenie właściwego prawa, jednak było jasne, że na dłuższą metę sytuacja taka jest nie do przyjęcia. Jej rozwiązaniem była właśnie unifikacja prawa, czyli jego ujednolicenie.

Komisja Kodyfikacyjna

O wadze problemu świadczy fakt, że już 3 czerwca 1919 Sejm uchwalił ustawę o Komisji Kodyfikacyjnej - kolegialnym organie, którego zadaniem była unifikacja, a w dalszej kolejności - kodyfikacja polskiego prawa. Komisja była niezależna od jakichkolwiek innych władz, w szczególności od rządu i ministra sprawiedliwości. Działała do 1939, a jej dokonania stanowią wspaniałą kartę w dziejach polskiej legislacji. Poszczególni członkowie Komisji opracowywali projekty aktów prawnych, które poddawano dyskusji na forum Komisji, a po zaaprobowaniu przedstawiano - w postaci gotowej do wprowadzenia - Prezydentowi. Akty prawne Komisji wchodziły w życie jako rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej, a nie ustawy. Pozwalało to uniknąć politycznych ingerencji Sejmu w treść unormowań.

Swoją pracę Komisja rozpoczęła od ustalenia sposobu unifikacji. Wyłoniły się bowiem trzy koncepcje:

• pozostawienie praw zaborczych jako praw dzielnicowych z usunięciem jedynie konfliktów między nimi,

• rozciągnięcie na całą Polskę mocy obowiązującej jednego z praw dzielnicowych,

• tworzenie własnych aktów prawnych.

Zwyciężyła trzecia koncepcja, najambitniejsza i najtrudniejsza do zrealizowania, ale pozwalająca na rozwiązanie problemu w sposób kompleksowy. Po zakończeniu unifikacji zamierzano odczekać jakiś czas dla oceny funkcjonowania nowych aktów prawnych, a następnie przystąpić do kodyfikacji.

Unifikacja prawa publicznego i prawa karnego

W prawie publicznym unifikacja dokonywała się niejako siłą rzeczy, w następstwie wydawania aktów prawnych powołujących organy władzy publicznej II Rzeczypospolitej i nadających im kompetencje.

Od 1 stycznia 1929, na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo o ustroju sądów powszechnych z 6 lutego 1928 (Dz.U. z 1928 r. Nr 12, poz. 93), ujednoliceniu uległo sądownictwo powszechne.

W prawie karnym unifikacja zbiegła się z kodyfikacją. 1 lipca 1929 wszedł w życie Kodeks postępowania karnego - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 marca 1928 (Dz.U. z 1928 r. Nr 33, poz. 313). Kodeks ten obejmował również prawo karne wykonawcze. 1 września 1932 wszedł w życie Kodeks karny - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 lipca 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 60, poz. 571). Autorem projektu pierwszego z tych kodeksów był Juliusz Makarewicz, drugiego - Edmund Krzymuski. Oba kodeksy były aktami nowoczesnymi, spójnymi wewnętrznie, obejmującymi całą regulowaną przez siebie gałąź prawa, dobrze napisanymi, stojącymi na najwyższym światowym poziomie. Niektóre przepisy Kodeksu postępowania karnego z 1928 obowiązywały aż do 1982. Od 1 września 1932 obowiązywało również Prawo o wykroczeniach - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 lipca 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 60, poz. 572). Aktem prawnym regulującym postępowanie w sprawach o wykroczenia było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 o postępowaniu karno-administracyjnym (Dz.U. z 1928 r. Nr 38, poz. 365), obowiązujące od 29 maja 1928 aż do 1 stycznia 1971.

Unifikacja prawa cywilnego

Najtrudniejszą do zunifikowania gałęzią prawa okazało się prawo cywilne. 20 lat prac Komisji Kodyfikacyjnej okazało się zbyt krótkim okresem dla zakończenia jego unifikacji. W okresie międzywojennym w zakresie szeroko rozumianego (łącznie z prawem pracy i prawem handlowym) prawa cywilnego wydano:

• prawo wekslowe i prawo czekowe z 14 listopada 1924 (Dz.U. z 1924 r. Nr 100, poz. 926 i 927), obowiązujące od 1 stycznia 1925, 1 lipca 1936 zastąpione ustawami z 28 kwietnia 1936 (Dz.U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282 i 283) o takich samych tytułach,

• ustawę z 29 marca 1926 o prawie autorskiem (Dz.U. z 1926 r. Nr 48, poz. 286),

• ustawy z 2 sierpnia 1926 o prawie właściwem dla stosunków prywatnych wewnętrznych (Dz.U. z 1926 r. Nr 101, poz. 580) - prawo prywatne międzydzielnicowe,

• ustawę z 2 sierpnia 1926 o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych (Dz.U. z 1926 r. Nr 101, poz. 581) - prawo prywatne międzynarodowe,

• Kodeks postępowania cywilnego z 29 listopada 1930 (Dz.U.RP z 1930 Nr poz. 651) - obejmujący jednak tylko proces cywilny, obowiązujący od 1 stycznia 1933,

• Prawo o sądowym postępowaniu egzekucyjnym z 27 października 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 93, poz. 803), obowiązujące od 1 stycznia 1933,

• Kodeks zobowiązań z 27 października 1933 (Dz.U. z 1933 r. Nr 82, poz. 598),

• Kodeks handlowy z 27 czerwca 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 57, poz. 502), obowiązujący od 1 lipca 1934,

• Prawo upadłościowe z 24 października 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 93, poz. 834),

• Prawo o postępowaniu układowym z 27 października 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 93, poz. 836).

Akty te, podobnie jak wcześniej wymienione, były wzorem legislacji. Mimo wstrząsu wojennego a następnie zmiany ustroju, niektóre z nich funkcjonowały do końca lat 90. XX wieku. Do dziś zresztą obowiązują - z minimalnymi zmianami, co jest w polskim prawie absolutnym ewenementem - Prawo wekslowe i Prawo czekowe.

Komisja pozostawiła gotowe projekty aktów prawnych - prawa małżeńskiego osobowego (z 1929) i majątkowego (z 1937), prawa o stosunkach rodziców i dzieci (z 1938, autorstwa Stanisława Gołąba) oraz prawa rzeczowego (z 1937). Projektów z końca lat trzydziestych po prostu nie zdążono wprowadzić w życie, natomiast projekt prawa małżeńskiego osobowego okazał się zbyt kontrowersyjny ze względu na wprowadzaną w nim świeckość małżeństwa i dopuszczalność rozwodów.

Nie zdążono opracować projektów prawa spadkowego, przepisów ogólnych prawa cywilnego i postępowania nieprocesowego. W chwili wybuchu II wojny światowej prace nad prawem spadkowym były w stadium dyskusji nad jego założeniami. Przepisami ogólnymi prawa cywilnego zamierzano zająć się na samym końcu, po zunifikowaniu wszystkich innych gałęzi prawa cywilnego.

Końcowy etap unifikacji prawa cywilnego

II wojna światowa oczywiście przerwała proces unifikacji. Zadanie to podjęły ponownie w 1945 władze komunistyczne, działając jednak we właściwy sobie sposób. Nie reaktywowano Komisji Kodyfikacyjnej, mimo że większość jej członków przeżyła wojnę - było nie do pomyślenia, by akty prawne opracowywał niezależny organ. Unifikacją zajęło się bezpośrednio Ministerstwo Sprawiedliwości pod rządem Henryka Świątkowskiego i szarej eminencji - Leona Chajna. Powołano w nim Departament Ustawodawczy kierowany przez Stefana Bancerza (jego zastępcą został Seweryn Szer), a w jego ramach - Komisję Prawniczą jako ciało doradcze, mogące tylko zgłaszać poprawki do przedkładanych mu gotowych projektów. Projekty aktów prawnych opierano na materiałach przedwojennej Komisji Kodyfikacyjnej. Gotowe projekty przedstawiano Krajowej Radzie Narodowej, która uchwalała je jako dekrety z mocą ustawy.

W tych warunkach unifikacja została przeprowadzona błyskawicznie. W okresie od lipca 1945 do listopada 1946 w ramach unifikacji prawa cywilnego wydano kilkanaście dekretów, regulujących prawo cywilne w zakresie, w jakim nie zdążono zrobić tego przed wojną. Do najważniejszych z nich należały:

• Kodeks postępowania niespornego z 18 lipca 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 27, poz. 169),

• prawo osobowe z 29 sierpnia 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 40, poz. 223),

• prawo małżeńskie z 25 września 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 270) - dekret obejmował tylko prawo małżeńskie osobowe,

• prawo o aktach stanu cywilnego z 25 września 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 272), które obowiązywało do 31 sierpnia 1955, gdy wszedł w życie kolejny dekret - z 8 czerwca 1955 (Dz.U. z 1955 r. Nr 25, poz. 151),

• prawo rodzinne z 22 stycznia 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 6, poz. 52),

• prawo opiekuńcze z 14 maja 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 20, poz. 136),

• prawo małżeńskie majątkowe z 29 maja 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 31, poz. 197),

• prawo spadkowe z 8 października 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 60, poz. 328),

• prawo rzeczowe z 11 października 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 57, poz. 319),

• prawo o księgach wieczystych z 11 października 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 57, poz. 320), które obowiązywało do 1 stycznia 1983, gdy weszła w życie ustawa z 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147),

• przepisy ogólne prawa cywilnego z 12 listopada 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 67, poz. 369).

Akty te weszły w życie w okresie od 1 stycznia 1946 do 1 stycznia 1947 i - z zaznaczonymi wyżej wyjątkami - obowiązywały do czasu kodyfikacji prawa cywilnego w 1965. Zmian w tym stanie prawnym dokonano dopiero 1 października 1950, kiedy to:

• prawo małżeńskie z 1945, prawo małżeńskie majątkowe z 1946, prawo rodzinne z 1946 i prawo opiekuńcze z 1946 zastąpił kodeks rodzinny - ustawa z 27 czerwca 1950 (Dz.U. z 1950 r. Nr 34, poz. 308),

• przepisy ogólne prawa cywilnego z 1946 i prawo osobowe z 1945 zostały zastąpione przez nowe przepisy ogólne prawa cywilnego - ustawę z 18 lipca 1950 (Dz.U. z 1950 r. Nr 34, poz. 311).

Lata 1946-1965 nazywa się w nauce prawa cywilnego okresem prawa zunifikowanego.

Ustrój sądów:

Zasady przewodnie

• Zasada niezawisłości sędziów - sędziowie w sprawowaniu swego urzędu byli niezawiśli i podlegali tylko ustawom. Gwarancją niezawisłości był zakaz usuwania i przenoszenia sędziów, ograniczony wyjątkiem podyktowanymi zmianami w organizacji sądownictwa, dokonanymi przez ustawy oraz immunitet sędziowski. Niektóre gwarancje niezawisłości sędziowskiej podważyło Prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 r. (pozwalało władzy mianującej przenosić sędziów bez ich zgody do innego sądu lub w stan spoczynku).

• Zasada nominacji sędziów - wyjątkiem mieli być sędziowie pokoju, wybierani przez ludność. Mianowanie na stanowisko sędziowskie należało do kompetencji prezydenta. Sędziowie grodzcy do 1930 r. byli mianowani przez ministra sprawiedliwości. Kandydaci na stanowiska sędziowskie musieli ukończyć studia prawnicze, odbyć aplikację sądową i złożyć egzamin sędziowski.

• Zasada wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości - od tej zasady po 1926 r. wprowadzono wyjątki (np. w sprawach karnych przekazywano rozpatrywanie wykroczeń organom administracji). W 1934 r. rozporządzenie prezydenta przekazało decyzję w sprawie kierowania osób zagrażających bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu do obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej.

• Zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości - 1) Konstytucja marcowa przewidywała wybór sędziów pokoju przez ludność oraz udział obywateli w sądach przysięgłych. Prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 wprowadzało przedstawicieli do sądów przysięgłych i sądów handlowych. Ławnicy występowali ponadto w sądach pracy. Konstytucja kwietniowa przemilczała udział przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości. W 1938 r. zlikwidowano sądy przysięgłych (działały zresztą jedynie w byłej Galicji) i zrezygnowano z powołania sądów pokoju.

• Zasada wyłączania z kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności - uznawano jednak natomiast ich uprawnienie do badania zgodności z ustawami aktów normatywnych niższego rzędu.

• Zasada hierarchiczno-instancyjnej budowy sądownictwa - sądy były podzielone na określone stopnie, między którymi występowało hierarchiczne podporządkowanie.

Organizacja sądów powszechnych

Została uformowana w pierwszych latach istnienia II RP przez utworzenie sądów okręgowych i apelacyjnych oraz powołanie Sądu Najwyższego. Odrębności dzielnicowe zachowały się w organizacji sądów I instancji (sądy pokoju bądź sądy powiatowe). Podział na sądy pokrywał się z podziałem administracyjnym państwa na województwa i powiaty.

• Sądy grodzkie - orzekały jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach cywilnych i karnych oraz udzielały pomocy sądowej innym sądom.

• Sądy okręgowe - sądy I instancji w ważniejszych sprawach karnych i cywilnych; rozpatrywały odwołania od sądów grodzkich. Rozstrzygały sprawy kolegialnie (3 osoby) lub jednoosobowo. Dzieliły się na wydziały. (W sądach okręgowych dla orzekania o zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i o przestępstwach politycznych miały być utworzone sądy przysięgłych; na obszarze byłego zaboru pruskiego zniesione już w 1919 r., na terenie byłej Galicji zniesione w 1938 r. po uniewinnieniu działacza endeckiego Adama Doboszyńskiego na mocy decyzji ławy przysięgłych). W sądach okręgowych utworzone wydziały handlowe, które rozpatrywały w składzie: 1 sędzia okręgowy i 2 ławników mianowanych przez ministra sprawiedliwości spośród praktyków zaproponowanych przez izby przemysłowo-handlowe.

• Sądy apelacyjne - II instancja od orzeczeń sądów okręgowych. Jako I instancja mogły orzekać w sprawach szczególnych, przekazanych im przez ustawy. Orzekały w składzie 3-osobowym (wyjątkowo jednoosobowo). Dzieliły się na wydziały.

• Sąd Najwyższy - najwyższa instancja dla sądów powszechnych. Rozpatrywał odwołania od orzeczeń sądów II instancji oraz orzekał w innych sprawach przekazanych mu przez ustawy. Czuwał nad jednolitością orzecznictwa sądowego. Dzielił się na izby: Cywilną, Karną i do spraw adwokatury (ta ostatnia dopiero pod koniec okresu międzywojennego). Orzeczenie wydawał w składzie trzyosobowym, wyjątkowo w 5- lub 7-osobowym, w składzie całej izby lub zgromadzenia ogólnego.

Sądy szczególne

• Sądy wojskowe - opierały swoją organizację na ustawie z 1919 r., znowelizowanej w 1936 r. Własności osobowej tych sądów podlegali żołnierze, podoficerowie i oficerowie; w niektórych sprawach także osoby cywilnej. Sądziły w oparciu o kodeks karny wojskowy i kodeks wojskowego postępowania karnego.

• Sądy pracy - powołane do życia w 1928 r. Orzekały w spornych sprawach cywilnych wynikłych ze stosunku pracy, sprawach związanych z nauką zawodu, od 1934 r. także w sprawach wynikających ze stosunku chałupniczego. Komplet sądzący składał się z sędziego zawodowego i 2 ławników (po jednym z ramienia pracowników i pracodawców). Przysługiwało stronom odwołanie do sądu okręgowego.

• Sądy wyznaniowe - funkcjonowały na obszarze byłego zaboru rosyjskiego. Rozpatrywały spory w sprawach małżeńskich wyznawców określonych wyznań.

• Trybunał Kompetencyjny - Zapowiedź powołania Trybunału Kompetencyjnego zawarta była w konstytucji z 17 marca 1921 r. Art. 86 Konstytucji marcowej stanowił: "Do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami administracyjnymi a sądami będzie powołany na mocy ustawy osobny Trybunał Kompetencyjny". Jego organizację i tryb funkcjonowania określiła ustawa z dnia 25 listopada 1925 r. Siedzibą Trybunału Kompetencyjnego była Warszawa. Składał się z 2 prezesów i 14 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Kadencja trwała 5 lat.

• Trybunał Stanu.

• Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA) - utworzony na podstawie ustawy z 3 sierpnia 1922 r. rozpoczął swoją działalność 22 października 1922 r. Konstytucja z 17 marca 1921 r. w artykule 73 zapowiedziała powołanie sądownictwa administracyjnego opartego na współdziałaniu czynnika obywatelskiego. Zapowiedź ta nie została zrealizowana. NTA był dla większości ziem polskich sądem jednoinstancyjnym. Na ziemiach byłego zaboru pruskiego istniało sądownictwo I i II instancji i NTA dla tych ziem był sądem III instancji. NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów mianowanych przez prezydenta. Dzielił się na dwie izby: ogólnoadministracyjną i skarbową. Orzekał w kompletach złożonych z 3 lub 7 sędziów albo zgromadzenia ogólnego. Skargę do NTA mógł wnieść każdy, którego prawo naruszano lub obciążano obowiązkiem bez podstawy prawnej. Od 1923 r. rozporządzeniem Prezydenta wprowadzono przymus adwokacki, który miał zapewnić wstępną kontrolę skargi. Zaskarżona decyzja administracyjna musiała być ostateczna (wydana przez ostatnią instancję). Z kompetencji NTA wyłączono sprawy: podlegającej właściwości sądów powszechnych, mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, załatwiane w drodze swobodnego uznania, zagraniczne, sił zbrojnych i dyscyplinarne. Postępowanie toczyło się na zasadach jawności, ustności oraz zupełnej równości skarżącego i władzy administracyjnej jako strony pozwanej. Wyroki były ostateczne, ogłaszane publicznie, wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 30. rocznie wnoszono około 11 tysięcy skarg. Na wyrok czekano średnio 2 lata. Optymistyczne jest to że, w historii polski był to pierwszy niezawisły sąd administracyjny.

Polskie organy państwowe na emigracji (Bardach)

Klęska militarna Polski nie oznaczała upadku państwa polskiego. Po opuszczeniu 17 września kraju prezydent i ministrowie chcieli kontynuować działalność na emigracji. Uniemożliwiło to internowanie Prezydenta RP, Naczelnego Wodza i ministrów w Rumunii oraz niechęć państw do współpracy z władzami sanacyjnymi.

Opierając się na art. 24 Konsty Mościcki wyznaczył na prezydenta ambasadora polskiego w Rzymie, gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, jednak po protestach rządu francuskiego cofnął desygnację i wyznaczył powiązanego z sanacją Władysława Raczkiewicza(były marszałek senatu, prezes Światowego Związku Polaków). Raczkiewicz objął urząd 30 września 1939. Zaczął od odwołania premiera Składkowskiego i członków jego gabinetu i powołał nowy rząd z gen. Władysławem Sikorskim(przeciwnik sanacji, autorytet wśród Polaków, zaufanie i sympatia Francuzów). W skład rządu Sikorskiego weszli przedstawiciele PPS, SN, SL, SP oraz mniej eksponowani politycy sanacyjni.

Zmiany na stanowisku prezydenta, premiera i ministrów były zgodne z konstytucją kwietniową (ale ona sama uchwalona z naruszeniem procedur, kwestionowana jej legalność). Jednak wszyscy zgadzali się, że trzeba zachować ciągłość władzy państwowej, aby ewentualne organizmy państwowe wprowadzane przez Niemców były nielegalne. Akceptowano także pogląd głoszący że organy emigracyjne są uprawnione do zmiany konstytucji.

Polskie organy państwowe na emigracji były uznawane przez państwa utrzymujące z Polską stosunki dyplomatyczne. Okupowana Polska pozostała członkiem międzynarodowej społeczności.

Francja przyznała prawa eksterytorialności budynkom rządu polskiego w Angers oraz członkom rządu i urzędnikom. Po kapitulacji Niemiec takie same przywileje miał rząd polski w Londynie. Jednak w praktyce rząd polski był uzależniony od rządu francuskiego, potem angielskiego.

Mimo uznania konsty kwietniowej za podstawę prawną funkcjonowania emigracyjnych organów, odstąpiono od ducha i litery prawa konsy czego wyrazem było ograniczenie uprawnień prezydenta (porozumienie Sikorskiego z Raczkiewiczem). Prezydent zobowiązał się działać w ścisłym porozumieniu z premierem. W odezwie z 18grudnia 1939 rząd uznał naród polski za jedyne źródło władzy w Polsce. Zarządzenia Prezydenta:

-z 2 list 39 o rozwiązaniu sejmu i senatu

-z 1 gru 39 przewidujące przeprowadzenie demokratycznych wyborów do S i S w ciągu 60 dni po zakończeniu wojny

Uprawnienia prezydenta do wydawania aktów normatywnych i powoływania rządu zostały zawężone. Zmiany w rządzie miały być uzgadniane z premierem i reprezentantami stronnictw politycznych. W praktyce dochodziło do znacznych rozbieżności między Raczkiewiczem popieranym przez sanacyjnych wyższych oficerów a Sikorskim. Po śmierci Sikorskiego w lipcu 43r. został utworzony nowy rząd ze Stanisławem Mikołąjczykiem w porozumieniu z działającą w kraju Krajową Reprezentacją Polityczną. Po śmierci Sikorskiego wzrosła samodzielność polityczna prezydenta. Przeforsował wówczas na stanowisko Naczelnego Wodza wbrew premierowi gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

Rada Narodowa RP

Rada Narodowa -namiastka parlamentu, organ doradczy prezydenta i rządu. Została powołana dekretem prezydenta z 9 gru 39r.najpierw liczyła 12, potem do 40 osób. Członków RN mianował prezydent na wniosek premiera. RN wydawała opinie we wszystkich sprawach wnoszonych na sejse, szczególnie w sprawach budżetu. Mogła uchwalać wnioski w sprawie wydania dekretów i zarządzeń. Miała prawo interpelacji rządu. Opracowywała zasady przyszłego ustroju Polski. Siedzibą RN-siedziba rządu. przewodniczący RN-Paderewski, Grabski(b. minister, endecja). Skład-przedstawiciele SL, PPS, SN, SP, duchowieństwa, mniejszości narodowych i działacze sanacyjni. RN rozwiązana 21 mar 45.

Rada Ministrów

W systemie organów na emigracji miała faktycznie najważniejszą pozycję. Akty wydane na emigracji zmierzały do rozszerzenia uprawnień rządu. Dekret prezydenta z 27 maj 42 o organizacji naczelnych władz wojskowych w czasie wojny przewidywał współudział rządu w zwierzchnictwie nad siłami zbrojnymi i przyznawał RM uprawnienie określania celów wojny. Gabinet posiadał poparcie większości stronnictw politycznych w kraju i na emigracji. Po śmierci Sikorskiego pozycja rządu względem prezydenta osłabła. 13 list 39r. powołano dla kontaktów z organizacjami podziemnymi Komitet Ministrów dla spraw Kraju. W celu przygotowania materiałów dla konferencji pokojowej w 41r. utworzono Biuro Prac Politycznych, Ekonomicznych i Prawnych. Rząd miał zespalać wysiłki społeczeństwa na emigracji i w kraju dla odzyskania niepodległości. Nie miał jasnego programu społeczno-politycznego. Rząd koncentrował się na prowadzeniu polityki międzynarodowej i rozbudowie sił zbrojnych. (szczególnie ważny: układ polsko-radziecki z 30lip41-utworzenie Armii Polskiej, amnestia, nawiązanie stosunków dyplomatycznych).

Wojsko polskie

Organizowanie wojska było głównym zadaniem rządu. Rekrutami-Polacy opuszczający kraj od września 39 i przedostający się do Francji, potem Anglii i emigracja w krajach sojuszniczych. Polskie Siły Zbrojne najpierw tworzono przy pomocy Francji, od czerwca 40r. także Wielkiej Brytanii, od lipca 41-Związku Radzkieckiego. Składały się z Wojsk Lądowych, Polskich Sił Powietrznych i Polskiej Marynarki Wojennej.

-We Francji-2 dywizje piechoty: Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich(walki o Narwik w Norwegii) i Brygada Kawalerii Pancernej.

-W Syrii-Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (Tobruk)

-Wielka Brytania-Dywizja Pancerna i Samodzielna Brygada Spadochronowa (front zachodni w 44r., Francja Belgia Holandia), Spadochronowa w bitwie pod Arnhem

-II Korpus Polski (Monte Cassino)

Dowodzenie Siłami Zbrojnymi należało do Naczelnego Wodza. Minister spraw wojskowych zarządzał zasobami ludzkimi i materiałowymi o ile nie były w dyspozycji NW. Początkowo NW i ministrem spraw wojskowych był Sikorski. Obowiązywały przedwojenne regulaminy. Organizacja i służba polowa wzorowana na armiach alianckich. 1 maja 1945 stan PSZ na Zachodzie: 194 500 żołnierzy i oficerów.

PRL:

Instalacja komunistów w Polsce (repetytorium Difin)

Komuniści przed wojną

Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

-powstała w 1918r, (od 1925r. jako Komunistyczna Partia Polski)

-działacze: Maria Koszutska, Henryk Walecki, Adolf Warski, Julian Leszczyński-Leński

-partia antypaństwowa i antypolska, działająca nielegalnie, operująca hasłami obalenia kapitalizmu drogą rewolucji,

- hasła wspólnoty interesów klasy robotniczej sprzeczne z ideą państwa narodowego, suwerennego i niepodległego

-potępianie walki narodowo-wyzwoleńczej jako sprzecznej z ideami walki klasowej

-działalność na korzyść ZSRR

Działania polskich komunistów w ZSRR w czasie II wojny światowej

-początkowo polscy komuniści nie odgrywali większej roli, na co wpływ miało rozwiązanie w 37r. KPP i eksterminacja jej działaczy na rozkaz Stalina

-potem przy Kominternie skupiła się garstka działaczy (Jakub Berman, Bolesław Bierut, Alfred Lampe)

-Stefan Jędrychowski i Wanda Wasilewska, formalnie nienależący do WKPb uzyskali nominacje w „wyborach” do Rady Najwyższej ZSRR

-po klęsce Francji część działaczy komunistycznych wezwano do specjalnego ośrodka szkoleniowego Kominternu gdzie utworzono odrębną grupę polska

-władze radzickie zezwoliły na wydawanie polskich pism(np. Nowe Widnokręgi)-treść propagandowa

-w paźdz 40r. NKWD grupę polskich oficerów w 3 obozów jenieckich z ppłk. Zygmuntem Berlingiem na czele przeniesiono do obozu w Małachowce pod Moskwą (willa rozkoszy), gdzie mieli się przygotowywać do stworzenia polskiej armii

Polskie ugrupowania polityczne w ZSRR inspirowane i kierowane przez komunistów:

A) Związek Patriotów Polskich

-luty 43r. powstaje w Moskwie Komitet Organizacyjny Związku Patriotów Polskich, wydający pismo „Wolna Polska”,

-postulaty: powstanie wolnej niepodległej silnej Polski połączonej braterskimi stosunkami z ZSRR, walka z „emigracyjnymi szaleńcami”

-na czele ZPP: Wanda Wasilewska, Alfred Lampe, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki, ppl Zygmunt Berling

-ZPP podjął się tworzenia nowego wojska polskiego

-I Zjazd ZPP-Moskwa, czerwiec 43. Przyjęto statut, wybrano władze, uchwalono deklarację programową. Na czele: Wasilewska, Berling, Andrzej Witos, Włodzimierz Sokorski (także socjaliści i ludowcy, faktyczne rządy komunistów)

-deklaracja programowa: celem organizowanie zbrojnej walki Polaków u boku Armii Czerwonej, pogłębianie przyjaźni z ZSRR

B) grupa inicjatywna Polskiej Partii Robotniczej

-działacze wyszkoleni przez Komintern w ośrodku Puszkino pod Moskwą-mieli stać się zaczątkiem nowej polskiej partii komunistycznej

-28 gru 41r. 1 grupa wylądowała na spadochronach w Wiązownej (m.in. Paweł Finder, Bolesław Mołojec, Marceli Nowotko)

-5 sty 42r. członkowie grupy utworzyli Polską Partię Robotniczą

C) Centralne Biuro Komunistów Polskich

-powołany w sty 44r. przez KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii bolszewików jako jej agendą

-CBKP było organizacją tajną, nadzorowało prace KPR w kraju

-powołało Polski Sztab Partyzancki z ZSRR w celu rozwinięcia konspiracji komunistycznej

-skład: Berman, Stanisław Radkiewicz, Karol Świerczewski, Wasilewska, Zawadzki, Hilary Minc, Marian Spychalski

-po powrocie do Polski w lip 44r. członkowie CBKP zdominowali Biuro Polityczne PPR i zachowali dominującą pozycję w państwie do 1956r.

Wpływ komunistów w ZSRR na sytuację w kraju:

-do 44r. wpływ znikomy, choć od 42r. ugrupowania te prowadziły tajne działania mające osłabić polski ruch niepodległościowy

-na forum międzynarodowym ZPP i PPR próbowały marginalizować znaczenie Polskiego Państwa Podziemnego

-od wiosny 44r. po wejściu Armii Czerwonej w granice II RP wpływ decydujący-objęcie władzy w Polsce w lip 44r. przez PKWN

Sytuacja polityczna w Polsce w 1944r

-z 31 gru 43 na 1 sty 44 komuniści powołali Krajową Radę Narodową-namiastkę parlamentu, KRN deklarowała współprace z ZSRR, stając się konkurencją dla Rządu RP w Londynie

-9 sty 44 powstała na obczyźnie Rada Jedności Narodowej związana z władzami RP na wychodźstwie będąca podziemnym parlamentem

-rywalizacja RJN i KRN-na początku lipca 45 roku dwuwładza w Polsce

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

-decyzja o powołaniu PKWN-prowizorycznego rządu polskiego zapadła 20 lipca 44 r w Moskwie

-21 lip ogłoszono, że PKWN został powołany przez KRN co było fikcją, za miejsce jego ukonstytuowania się podano Chełm, choć członkowie PKWN znaleźli się tam dopiero 28 lip (zastając tam legalne władze polskie powołane przez Delegaturę Rządu na Kraj)

-na czele PKWN -socjalista Edward Osóbka-Morawski, obrona narodowa-Michał Rola -Żymierski, bezpieczeństwo publiczne-Stanisław Radkiewicz

-w składzie oprócz komunistów także socjaliści i ludowcy jednak Komitet był całkowicie podporządkowany Kremlowi]

-manifest ogłoszony 22 lip 44r. „Dzień odrodzenia Polski”: PKWN i KRN działają na podstawie konstytucji marcowej, konsta ta ma obowiązywać aż do zwołania demokratycznego Sejmu Ustawodawczego, Komitet uznał się legalną władzą w Polsce, rząd londyński-samozwańczy

-27 lip 44 PKWN podpisal porozumienie z ZSRR w sprawie graniczy polsko-radzieckiej(zrzeka się na wschód od Bugu) i oddawał pod jurysdykcję Armii Czerwonej ziemie wyzwolone spod okupacji niemieckiej przez Rosjan

-15 sier Bierut (przew. KRN) i Osóbka-Morawski (przew. PKWN) podpisali ustawę zgodnie z którą „dekrety z mocą ustawy wydawane są przez PKWN i następnie przedkładane prezydium KRN do zatwierdzenia”

-6 wrze PKWN wydał dekret o reformie rolnej

-PKWN organizował aparat wojskowo-policyjny, 7 paź-Milicja Obywatelska

-23 wrze wydano dekret: kodeks karny Wojska Polskiego

-dekret PKWN z 30 paź: o ochronie państwa

-wrze-powołano w Lublinie związane z PKWN i PPR partie polityczne: Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne

-31 gru KRN wydał ustawę o powołaniu w miejsce PKWN Rządy Tymczasowego

-znaczenie PKWN-w Lublinie powstał przyczółek władzy komunistycznej, w okresie Komitetu stworzono trwałe fundamenty polskiego totalitaryzmu

Rząd Tymczasowy

-powołany 31 gru w miejsce PKWN

-premierem Edward Osóbka-Morawski (również sprawy zagr.), wicepremierzy: Wł. Gomułka (PPR) i Stanisław Janusz (SL), MON-Rola-Żymierski, MBP-Stanisław Radkiewicz

-specjalnym nadzorcą Rządu Tymczasowego ze strony władz radzieckich został gen. Iwan Sierow

-powołanie RT krytycznie przyjął rząd polski na zachodzie, Churchill, Roosevelt

-do lipca 45r. trwała rywalizacja KRN i RJN

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

-na mocy konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 45) po dokooptowaniu do RT polityków z podziemia niepodległościowego w kraju i z rządu na wychodźstwie miał powstać TRJN

-zadaniem TRJN miało być przeprowadzenie możliwie najszybciej powszechnych i tajnych wyborów

-TRJN powolany został 28 czer 45r. alianci uznali ten rząd za legalny, wycofali poparcie dla rządu londyńskiego. TRJN nie uznał Watykan i początkowo Hiszpania Irlandia Kuba Liban

-premierem E. Osóbka-Morawski, wice-Stanisław Mikołajczyk i Władysław Gomułka. Rola-Żymierski i Radkiewicz jak wcześniej, ministrem przemysłu Minc, spraw zagr.-Wincenty Rzymowski

Sytuacja polityczna 1945-47

-1 lip 45 rozwiązanie RJN

-zablokowanie legalizacji Stronnictwa Narodowego

-powstanie konspiracyjnej organizacji Wolność i Niezawisłość we wrze 45, po rozwiązaniu Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, inicjatorem J. Rzepecki

-22 sie45 Mikołajczyk utworzył opozycyjne Polskie Stronnictwo Ludowe

-30 cze 46r. referendum ustrojowe, sfałszowane wyniki, (dziś wiemy że 65% ludzi głosowało wbrew życzeniom komunistów)

-19 sty 47, wybory do Sejmu Ustawodawczego, 394/444 mandaty dla „Bloku Demokratycznego” czyli PPR, PPS, SL, SD, opozycyjne PSL wskutek fałszowania wyników tylko 28 mandatów poselskich

-5 lut 47, na prezydenta wybrano Bolesława Bieruta, premierem Józef Cyrankiewicz z PPS

-21 X 47 ucieczka Mikołajczyka za granice, PSL traci na znaczeniu

Ustrój polityczny 44-52

-do 52r. prowizorium konstytucyjne, ustrój oparty na aktach o charakterze tymczasowym, w latach 44-47 nie zapowiadano jeszcze państwa socjalistycznego

-po sfałszowanych wyborach 47 eliminacja opozycji, stopniowa eliminacja instytucji ustrojowych II RP

-wybrany 19 sty 47 Sejm Ustawodawczy -główne zadanie-uchwalenie nowej konsty. Do czasu jej uchwalenia ustrój oparty na:

-Ustawie Konstytucyjnej z dnia 4 lutego 1947r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

-Ustawie Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. Mała konstytucja z 47r)

-Deklaracji w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich -uchwale z dn. 22 lutego 47r.

Zgodnie z tymi aktami:

Sejm

444 posłów, 5 lat, sesje zwyczajne i nadzwyczajne zwoływane przez prezydenta, nadzwyczajna na żądanie 1/3 liczby posłów, mandat związany zamiast wolnego, funkcje: ustrojodawcza, ustawodawcza, kontrolna, ustalanie podstawowych kierunków polityki państwa

Prezydent

Wybierany przez Sejm Ustawodawczy, ale przed nim nieodpowiedzialny, jego akty wymagały kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra, nie odpowiadał politycznie ale konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu w razie zdrady stanu, naruszenia konsty lub przestępstwa karnego

Rada Państwa

Jeden z organów wł. Wykonawczej, skład: prezydent jako przewodniczący, marszałek sejmu i wicemarszałkowie, na czas wojny także Naczelny Dowódca LWP, kompetencje: nadzór nad radami narodowymi, zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy, wprowadzanie stanu wojennego i wyjątkowego (na wniosek rządu)

-19 sty 47wybory do SU

-9 lip 47 odrzucenie propozycji uczestnictwa w planie Marshalla

-21 paź 47 Mikołajczyk zmuszony do ucieczki, władzę w PSL przejmują komuniści

-3 cze 48-na plenum KC PPR potępienie Gomułki za jego polską drogę do socjalizmu przez tę część Biura Politycznego KC PPR, która wojnę spędziła w ZSRR

-3 wrze 48, Bierut dotąd bezpartyjny nowym sekretarzem generalnym PPR

-15-21 gru 48 - Kongres Zjednoczeniowy: PPR i koncesjonowana PPS tworzą PZPR, przewodniczącym Bierut

-49 radziecki marszałek Rokossowski -MON

-49 Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (SL i resztka PSL)

-50 Rady Narodowe zamiast wojewodów, starostów, burmistrzów, wójtów

-50 rozwiązanie Stronnictwa Pracy

-22 lipca 1952 uchwalenie nowej konstytucji, zwanej stalinowską. Zmiana nazwy na Polska Rzeczpospolita Ludowa

-52 nowa ordynacja do sejmu-liczba kandydatów nie może być większa niż liczba miejsc

-26 paź 52, wybory do Sejmu, głosować można tylko na listę Frontu Ludowego (PZPR, ZSL, SD) i grupę bezpartyjnych komunistów, wybory sfałszowane

-mar 54-II Zjazd PZPR, Bierut nadal I sekretarzem KC PZPR

-54 przekształcenie Min. Bezp. Pub. w Min. Spraw Wewnętrznych

-54 zwolnienie z aresztu Gomułki

-55 w odpowiedzi na przyjęcie RFN do NATO -Układ Warszawski

Mała Konstytucja z 1947 roku (Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej) (Dz. U. z 1947 r. Nr 18, poz. 71) - tymczasowa konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składająca się z 32 artykułów ujętych w dziewięciu rozdziałach:

• art. 1 (pełniący funkcję wstępu),

• Rozdział I - Najwyższe organy Rzeczypospolitej (art. 2),

• Rozdział II - Sejm Ustawodawczy (art. 3-11)

• Rozdział III - Prezydent Rzeczypospolitej (art. 12-14)

• Rozdział IV - Rada Państwa (art. 15-16)

• Rozdział V - Rząd Rzeczypospolitej (art. 17-19)

• Rozdział VI - Najwyższa Izba Kontroli (art. 20-23)

• Rozdział VII - Wymiar sprawiedliwości (art. 24-26)

• Rozdział VIII - Przepisy przejściowe (art. 27-29)

• Rozdział IX - Przepisy końcowe (art. 30-32)

Ustawa ta odwoływała się również do artykułów Ustawy z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1921 r. Nr 44, poz. 267) jako nadal obowiązujących: 21-22, 24, 40, 42-54, 56-63. Zgodnie z art. 1 Mała Konstytucja miała obowiązywać "do czasu wejścia w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej", "w oparciu o podstawowe założenia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zasady Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., zasady ustawodawstwa o radach narodowych oraz reformy społeczne i ustrojowe, potwierdzone przez Naród w głosowaniu ludowym z dnia 30 czerwca 1946 r.". Najwyższymi organami państwa były: Sejm Ustawodawczy - w zakresie władzy ustawodawczej, Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Państwa i Rada Ministrów (Rząd Rzeczypospolitej) - w zakresie władzy wykonawczej, oraz niezawisłe sądy - w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Było to formalne nawiązanie do Monteskiuszowskiego trójpodziału władzy przyjętego w Konstytucji marcowej, lecz w rzeczywistości wprowadzono tym aktem rozwiązania odbiegające od klasycznego podziału organów władzy w państwach rządzonych konstytucyjnie. Przyjęto zasadę nadrzędności organu przedstawicielskiego - Sejmu Ustawodawczego (o kadencji pięcioletniej), do którego kompetencji należało:

• uchwalenie nowej konstytucji

• ustawodawstwo

• kontrola nad działalnością Rady Ministrów

• ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa

Prezydent Rzeczypospolitej - wybierany na lat 7 bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 2/3 ustawowej liczby posłów - sprawował swój urząd na zasadach określonych w art. 40-44, 45 ust. 1, 46-54 Konstytucji marcowej; akt z 1947 roku stanowił dodatkowo, że głowa państwa jest przewodniczącym Rady Gabinetowej (tj. Rady Ministrów zwołanej przez Prezesa Rady Ministrów "dla rozpatrywania sprawy wyjątkowej na życzenie Prezydenta Rzeczypospolitej") oraz przewodniczącym Rady Państwa.

Novum stanowiła Rada Państwa - nawiązująca do instytucji i doświadczeń Prezydium Krajowej Rady Narodowej oraz wzorowana na stosunkach radzieckich. Była ona powoływana przez Sejm Ustawodawczy; nie określono natomiast warunków wybieralności i odpowiedzialności jej członków, a nawet czasu trwania jej kadencji. W skład Rady Państwa wchodzili: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczący, Marszałek i trzej wicemarszałkowie Sejmu Ustawodawczego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego (w czasie wojny) oraz członkowie dokooptowani przez Sejm na jednomyślny wniosek Rady. Kompetencje Rady Państwa były następujące:

• zwierzchni nadzór nad radami narodowymi,

• wstępne zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy wydanych przez Radę Ministrów na podstawie ustawowego upoważnienia Sejmu,

• podejmowanie uchwał w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego,

• wyrażanie zgody na ogłoszenie ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta w przypadkach przewidzianych w art. 8 Małej Konstytucji,

• rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli.

Rząd Rzeczypospolitej składał się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów tworzących Radę Ministrów. Rada Ministrów działa na zasadach określonych w art. 44, 45 ust. 1 i 2, 56-63 Konstytucji marcowej; ponadto miała prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy na podstawie ustawy upoważniającej uchwalonej przez Sejm, z wyjątkiem: zmiany konstytucji, ordynacji wyborczej, spraw kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezydenta i ministrów, spraw budżetowych i monetarnych, poboru rekruta oraz ratyfikacji umów międzynarodowych. Przyjęto zasadę domniemania kompetencji Rządu w sprawowaniu władzy wykonawczej.

Prawo inicjatywy ustawodawczej akt z 1947 roku dał Radzie Państwa, Radzie Ministrów oraz grupie 10 posłów; Rada Ministrów uzyskała wyłączność na wnoszenie do laski marszałkowskiej niektórych projektów ustaw (w tym ustawy budżetowej).

Mała Konstytucja z 1947 roku zawierała odesłania do ustawodawstwa zwykłego w sprawie:

• określenia organizacji wewnętrznej i uprawnień Rady Ministrów oraz zakresu działania ministrów,

• ustalenia trybu i zakresu działania organów właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie administracji publicznej,

• powołania organów właściwych do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta Rzeczypospolitej i ministrów,

• przejęcia przez sądownictwo powszechne całego wymiaru sprawiedliwości

- co jednak nie zostało zrealizowane.

Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 r. była trzykrotnie zmieniana przez następujące ustawy:

• Ustawę Konstytucyjną z dnia 8 listopada 1949 r. o zmianie Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1949 r. Nr 57, poz. 447),

• Ustawę Konstytucyjną z dnia 20 marca 1950 r. zmieniającą Ustawę Konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1950 r. Nr 14, poz. 129), oraz

• Ustawę Konstytucyjną z dnia 15 grudnia 1951 r. o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedłużeniu kadencji Sejmu Ustawodawczego (Dz. U. z 1952 r. Nr 1, poz. 1).

Mała Konstytucja z 1947 roku przestała obowiązywać z wejściem w życie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232) oraz Ustawy konstytucyjnej z dnia 22 lipca 1952 r. - Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 233).

Za sui generis uzupełnienie postanowień aktu z 1947 roku można uznać Deklarację Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 lutego 1947 r. w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich, która jednak nie posiadała rangi ustawy oraz nie została ogłoszona w żadnym wydawnictwie urzędowym, przez co nie miała mocy wiążącej.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucja stalinowska, konstytucja lipcowa) - polska konstytucja uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952, opublikowana 23 lipca 1952, weszła w życie 23 lipca 1952 z mocą obowiązującą od 22 lipca 1952 i zmieniona z dniem 1 stycznia 1990 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936.

Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu, zaś PRL w swej polityce umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi. Zobacz też List 59.

Konstytucja zrywała, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Ustrojodawca w preambule deklarował, że państwo jest republiką ludu pracującego. Wskazano nowy podmiot, będący źródłem władzy - nominalnego suwerena, prawdopodobnie chcąc podkreślić różnice między socjalistycznym a burżuazyjnym konstytucjonalizmem. Zabieg miał różnicować starego suwerena - naród i nowego - „lud pracujący”, podkreślając tym samym rewolucyjne przemiany społeczne i dystans wobec „klas posiadających” . Zasada ludowładztwa oznaczać miała udział mas w kierowaniu państwem i eliminację antagonizmów klasowych, ekonomicznych i społecznych . Uznać przy tym należy, że - pomimo wyeksponowania terminu „ludu pracującego” - był to w gruncie rzeczy synonim „narodu”, definiowanego z pozycji marksistowskich. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.

Na rosyjskiej wersji konstytucji poprawki własnoręcznie naniósł Józef Stalin, a ostateczną wersję polskojęzyczną opracował Bolesław Bierut.

Władza ustawodawcza - Sejm

Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej składał się z 460 posłów na Sejm PRL, na początku ustalono jednolitą normę przedstawicielską 1 poseł: 60 tys. mieszkańców, później wykreślono ją z konstytucji jako niepraktyczną. Zerwano z zasadą mandatu wolnego (poseł był przedstawicielem ludu pracującego i mógł być przezeń odwołany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu - jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykreślenie zasady proporcjonalności). Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno-gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybór Szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

Władza wykonawcza

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. W końcowym okresie obowiązywania Konstytucji PRL Radę Państwa zastąpiono urzędem Prezydenta PRL, jednak z pewnym zmniejszeniem kompetencji w stosunku do likwidowanej Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu Sejmu. W jej skład wchodzić mogli Posłowie na Sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę funkcję. Przedstawicieli wybierano z członków partii, choć zdarzało się, że w Radzie zasiadali posłowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). RP miała prawo wydawania dekretów z mocą ustawy w czasie przerw między sesjami sejmu, musiały one jednak być zatwierdzone na najbliższej sesji sejmu. Jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw, ustalała za to ich powszechnie obowiązującą wykładnię. Ministrów powoływał i odwoływał Sejm PRL. Wg Konstytucji PRL (art. 20) przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza obok Rady Ministrów i Posłów na Sejm PRL.

Władza sądowa

Sądownictwo w PRL działało w zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy prowadził nadzór nad wszystkimi pozostałymi sądami, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich (działalność rozpoczął w 1988 roku) oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez Sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

Nowelizacje

W trakcie 45 lat obowiązywania Konstytucja była 23 razy nowelizowana. Różne było, na przykład, usytuowanie Najwyższej Izby Kontroli. 10 lutego 1976 wpisano do Konstytucji socjalizm, wiodącą rolę PZPR i przyjaźń z ZSRR. Najistotniejsze zmiany zaszły jednak pod koniec istnienia PRL:

• w kwietniu 1989 Sejm uchwalił tzw. nowelę kwietniową, przywracającą izbę wyższą (Senat) oraz urząd Prezydenta,

• w grudniu 1989 tzw. Sejm Kontraktowy dokonał kolejnej nowelizacji Konstytucji - prócz zmiany nazwy państwa wykreślono odniesienia do ustroju socjalistycznego (przepisy dot. m.in. współpracy z ZSRR oraz przewodniej roli PZPR w życiu politycznym),

• 17 października 1992 roku w części dotyczącej stosunków między władzą wykonawczą a ustawodawczą oraz samorządu lokalnego została zastąpiona tzw. Małą Konstytucją.

Rozpatrując działanie konstytucji w okresie PRL należy brać pod uwagę, że była głównie aktem deklaratywno-propagandowym. Nie regulowała działania głównego ośrodka władzy politycznej, czyli PZPR, skąd wynikała jej fasadowość. W praktyce konstytucja miała mniejsze znaczenie niż statut partii komunistycznej.

Naczelne zasady ustrojowe według konstytucji 1952 roku

Zasady ustrojowe są niedookreślone i ogólnikowe, do dzisiaj brak definicji, która zyskałaby powszechne poparcie. Przesądzają one o treści postanowień szczegółowych. Niektóre sformułowane expressis verbi, inne trzeba wyprowadzić.

WSTĘP: akt o charakterze propagandowo-politycznym

PRL „republiką ludu pracującego” - geneza PRL i konstytucji w powiązaniu z oceną przeszłości państwowości i narodu polskiego - polityczne podstawy władzy ludowej - sformułowanie zasady „dyktatury proletariatu jako podstawy nowej władzy” - cele PRL i jej ustawy zasadniczej

CZĘŚĆ NORMATYWNA: przesycona wartościami ideologicznymi, hegemonia jednego systemu wartości

Zestawienie wg Andrzeja Brudy z 1990r.:

1. fundamentalna rola własności społecznej

Własność państwowa (mienie ogólnonarodowe), spółdzielcza i organizacji społecznych. Poszczególnym formom odpowiadała zróżnicowana ochrona prawa

2. planowanie społeczno-gospodarcze

Podstawą rozwoju PRL realizacja narodowego planu społeczno-gospodarczego, uchwalonego przez Sejm

3. ludowładztwo = suwerenność ludu pracującego miast i wsi

Odrzucenie zasady zwierzchnictwa narodu - „władza należy do ludu pracującego miast i wsi” - podkreślenie klasowego charakteru PRL (- założenie, że z zasady suwerenności ludu pracującego... wynika zasada kierowniczej roli PZPR w stosunku do społeczeństwa i państwa)

4. system przedstawicielski

Obejmował Sejm i rady narodowe - organy władzy państwowej. W 1987r. wprowadzono referendum, jako instytucję demokracji bezpośredniej.

5. praworządność (ludowa)

Prawa PRL „wyrazem interesów i woli ludu pracującego” - podkreślenie klasowego charakteru systemu prawnego PRL

6. współdziałanie mas w rządzeniu państwem

Rozszerzenie wpływu obywateli na działalność organów państwa miało być warunkiem realizacji idei ludowładztwa.

Rada Państwa według konstytucji 1952 roku

Wprowadzona przez Małą Konstytucję z 1947r., ale znacząco różniła się od tej w Konstytucji PRL. Rada Państwa PRL przejęła kompetencje swojej poprzedniczki, ale też większość spraw należących wcześniej do Prezydenta RP, przejęła również wiele uprawnień Sejmu (w zakresie ustawodawstwa i kontroli nad rządem). Została zakwalifikowana do naczelnych organów władzy państwowej.

- jej członków nie wyłaniano w wyborach powszechnych

- formalnie bezpośrednio podporządkowana Sejmowi - w praktyce nie było żadnej kontroli

- organ kolegialny

- jej skład wybierany przez Sejm spośród posłów podczas pierwszego posiedzenia pierwszej sesji: przewodniczący + 4 zastępców + członkowie - mógł odwołać każdego z jej członków

- w jej składzie członkowie najwyższych władz partii, stronnictw politycznych i masowych organizacji

- przewodniczącym członek PZPR

Uprawnienia:

- uprawnienia jako naczelnego organu władzy: zarządzanie wyborów do Sejmu, dokonywanie czynności wynikających z ordynacji wyborczej, zwoływanie sesji sejmowych, powoływanie marszałka-seniora

- inicjatywa ustawodawcza - realizowana samoistnie lub z rządem

- wydawanie dekretów z mocą ustawy - teoretycznie kontrolowane przez Sejm, ale przedłożenie ich do zatwierdzenia na najbliższej sesji było zwykłą formalnością

- uprawnienia do obsady: Rady Ministrów, sędziów, Sąd Najwyższy (też I prezesa i prezesów), Prokuratora Generalnego

- między sesjami sprawowała nadzór nad wieloma organami państwowymi, np. Radą Ministrów

- sprawowanie nadzoru zwierzchniego nad radami narodowymi - zarządzała wybory, otrzymywała sprawozdania z ich działalności, kierowała do nich wytyczne, czuwała nad prawidłowym formowaniem składu organów, uchylała uchwały sprzeczne z prawem lub linią polityki państwa, mogła rozwiązać radę narodową

- tradycyjne dla głowy państwa uprawnienia w sferze stosunków wewnętrznych i zewnętrznych - reprezentacja PRL na forum międzynarodowym, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych,, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, postanawiała o stanach nadzwyczajnych, gdy sejm nie obradował, ogłaszanie mobilizacji, prawo łaski, obsadzanie stanowisk wojskowych i cywilnych, nadawanie orderów, odznaczeń i tytułów honorowych

Podział terytorialny Polski Ludowej

W toku kolejnych reform tworzono coraz mniejsze pod względem obszaru i potencjału gospodarczego województwa, co było w sprzeczności z koncepcją wielkiego województwa z czasów II RP

1) Po II wojnie przywrócono trójstopniowy podział na województwa powiaty i gminy <Dekret PKWN (21.VIII.1944)> - traktowano to jednak jako rozwiązanie tymczasowe, bo ze względów politycznych zdecydowano się na odsunięcie w czasie radykalnych zmian podziału terytorialnego

- Polska niemal w całości straciła 7 województw: wileńskie, nowogródzkie, poleskie, wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i częściowo lwowskie

- 1944/45 przywrócono województwa: lubelskie, białostockie, warszawskie, kieleckie, krakowskie, łódzkie, poznańskie i pomorskie; 1946 zniesiono autonomię województwa śląskiego
w wielu wypadkach zmieniano obszar województw przez odłączanie i przyłączanie powiatów i gmin

- dekret z 30.III.1945 - utworzono województwo gdańskie z Wolnego Miasta Gdańska i części woj. Pomorskiego

- rozporządzenie z 29.V.1946 - utworzono tymczasowy podział Ziem Odzyskanych na województwa: olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie

- łącznie w latach 1944/46 utworzono 14 województw, jednostkami pomocniczymi gromady i dzielnice większych miast (po 1950 stały się jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego)

- 28.VI.1950 - utworzenie woj.: koszalińskiego, opolskiego i zielonogórskiego; woj. pomorskie - bydgoskie, śląskie - katowickie

- ustawa z 1.I.1975 - wydzielone miasta (oprócz Łodzi i Warszawy): Kraków, Poznań i Wrocław

- ustawa z 25.IX.1954 - gmina zbiorowa- gromadę zbiorową (zamiast 3001 gmin, 8789 gromad)

- 29.XI.1972 - gromady - gminy (2365)

2) Podział terytorialny po ustawie z 28.V.1975

- od 1.VI. zwiększono do 49 liczbę województw

- zniesiono powiaty, przez co wzrosła liczba podziałów specjalnych - dwustopniowy podział terytorialny spowodowany względami politycznymi

Organa kontroli w Polsce Ludowej

MINISTERSTWO KONTROLI PAŃSTWOWEJ (1952-57)

Utworzone ustawą z dnia 22.XI.2952r. - likwidacja organów państwowych nienależnych do rządu i powiązanych z parlamentem oraz faktyczna utrata przez Sejm możliwości kontroli aparatu państwowego. Podporządkowane bezpośrednio rządowi, a w praktyce też Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego - spod jego kontroli wyłączona była administracja centralna

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI (od 1957)

Konstytucjonalizacja kontroli państwowej poprzez nowelę z 13.XII.1957 - Najwyższa Izba Kontroli

- odrębna i samodzielna instytucja podległa Sejmowi, kontrolowana przez Radę Państwa

- w organizacji przyjęto zasadę kolegialności: prezes powoływany i odwoływany przez Sejm (coroczne sprawozdanie z działalności składane Sejmowi)

- przedkładała uwagi co do sprawozdania rządu z wykonania budżetu i narodowego planu gospodarczego

- zakres kontroli państwowej na podstawie: legalności, gospodarności, celowości i rzetelności

Nowela z 10.II.1976r.:

- oddanie NIK pod nadzór premiera

- stał się naczelnym organem administracji państwowej

- prezes NIK powoływany i odwoływany przez sejm na wniosek premiera w porozumieniu z przewodniczącym Rady Państwa - prezes NIK członkiem rządu

- zaprzestała wnioskowania w kwestii udzielenia absolutorium dla rządu

Nowela z 8.X.1980

- przywrócenie powiązania NIK z parlamentem - stanowiła znów odrębny pion organów państwowych niezależny od administracji

- nowe ujęcie zakresu kontroli NIK dzielące ją na: „konieczne”, „pożądane” i „dopuszczalne”

- prezes NIK powoływany i odwoływany przez Sejm, przewodniczył Kolegium NIK

- sprawozdania z kontroli, uwagi do sprawozdania rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego

- NIK mogła stawiać zarzuty osobom zajmującym kierownicze stanowiska w administracji państwowej

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (od 1987)

Za PRL podstawą działalności ombudsmana ustawa z 15.VII.1987r. Pierwszym Rzecznikiem Praw Obywatelskich (powołana 19.XI.1987) - Ewa Łętowska

- niezawisłość działania

- niezależny od pozostałych organów państwowych

- ponosi odpowiedzialność tylko przed Sejmem

- ma immunitet formalny

- bez zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, ani uwięziony

- nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem nauczyciela akademickiego

- zakaz przynależności do organizacji politycznych oraz działalności publicznej

- organem pomocniczym Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich

Prokuratura, sądy, notariat w PRL

PROKURATURA: Ustawa o Prokuraturze Rzeczpospolitej Polskiej z 20.VII.1950 ) poparta przez konstytucję 1952; + ustawy z 1967 i 1985). Urząd Prokuratora Generalnego dla ugruntowania praworządności, ochrony mienia i ścigania przestępstw. Cechą charakterystyczną - struktura jednoosobowych organów hierarchicznie podporządkowanych i formalnie niezależnych od władz terenowych

SĄDY POWSZECHNE: ich zasadniczą kompetencją - rozstrzyganie spraw karnych, cywilnych i rodzinnych oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Ich struktura (do1975) ściśle powiązana z podziałem administracyjnym - sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne obejmujące kilka województw (do 1990). Do 1975 w każdym powiecie - sąd powiatowy jako I instancja. Sądy rejonowe właściwe we wszystkich sprawach (oprócz przekazanych do sądu wojewódzkiego), ich organem prezes. Sądy wojewódzkie w ważniejszych sprawach orzekają w I instancji, rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów niższej instancji oraz sprawują nadzór nad nimi (rozpoznawanie rewizji i zażaleń). Ich organami: prezes + zgromadzenie ogólne sędziów + kolegium sądu wojewódzkiego. Prezesi sądów powszechnych pochodzą z nominacji ministra sprawiedliwości i jemu podlegają

Sąd Najwyższy w PRL

- naczelny organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów - Konstytucja z 1952r., ale w praktyce od Ustawy o Sądzie Najwyższym z 15.II.1962r.

- nadzór nad orzecznictwem sądów wojskowych i sądów ubezpieczeń społecznych

- podporządkowany Radzie Państwa - Prezes SN składał jej coroczne sprawozdanie

- skład: I prezes, prezesi i sędziowie - powoływany i odwoływany przez Radę Państwa

- dzielił się na 4 izby: Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilną, Karną i Wojskową

- rozpoznawał (do 1990r.) odwołania od orzeczeń wydanych w I instancji przez sądy wojewódzkie

- do niego kierowano nieprawomocne rewizje i zażalenia wydane w I instancji przez sądy wojewódzkie i szczególne

- rozpatrywał rewizje nadzwyczajne od prawomocnych wyroków sądowych

- ustalenie wytycznych wymiaru sprawiedliwości, które wiązały wszystkie sądy

Sądy wojskowe w PRL

Utworzone na mocy dekretu PKWN z 23.XI.1944

Sądy I instancji: sady garnizonowe, sądy okręgów wojskowych oraz Sąd Marynarki Wojennej - odwołania od orzeczeń tych sądów rozpatrywał Najwyższy Sąd Wojskowy

Ustawa z 8.VI.1972 zastępująca akt PKWN:

- ograniczenie kompetencji sądów wojskowych - orzekanie jedynie w sprawach karnych

- utrzymanie sądów: garnizonowych i okręgów wojskowych

- odwołania od orzeczeń kierowane do Izby Wojskowej Sądu Najwyższego

Najwyższy Trybunał Narodowy

Ustanowiony 22.I.1946r. Był sądem specjalnym do sądzenia

- zbrodniarzy wojennych

- ludzi odpowiadających za klęskę wrześniową

- ludzi odpowiadających za faszyzację życia społecznego

Był związany z Porozumieniem Londyńskim i Deklaracją Moskiewską. W praktyce przed tym sądem odpowiadali zbrodniarze hitlerowscy. Był zrównany w hierarchii z Sądem Najwyższym, prezesem był tu prezes SN. Sędziów powoływało prezydium KRN. Skład: 3 sędziów zawodowych + 4 ławników. Wyroki ostateczne, dopuszczano kasację.

NTN pełnił nadzór nad specjalnymi sądami karnymi i prokuraturą specjalną. Działał do 1948r.

Naczelny Sąd Administracyjny

Po wojnie nie wznowiono sądownictwa administracyjnego (mówiła o nim wcześniej Mała Konstytucja). 31.I.1918 powołano NSA. Postępowanie jednoinstancyjne, ale z ośrodkami zamiejscowymi. Sędziów (na stałe) powoływała Rada Państwa. Pełnił on nadzór nad SN. Skargę na NSA mógł wnieść prokurator lub sam zainteresowany (po wyczerpaniu wszystkich innych środków). Miał szeroki zakres kompetencji. Badał tylko legalność decyzji administracyjnych, nie celowość. Skład: prezes + wiceprezesi + prezesi ośrodków zamiejscowych + sędziowie. Siedziba: Warszawa

POLSKA LUDOWA (do 1956/64 roku) [PRL]:

1. UMOWA POLSKO- RADZIECKA O STOSUNKACH MIEDZY ARMIĄ CZERWONĄ A ADMINISTRACJĄ POLSKĄ W lipcu 1944r PKWN podpisał dwie umowy z rządem radzieckim (jedną o granicach, drugą o porozumieniu dodatkowym dotyczącym stosunków między Armią Czerwoną a administracją polską na ziemiach wyzwolonych, które stanowiło, że zwierzchnia władza należy na tym terenie do Armii Czerwonej- art. 7 dawał on radzieckim władzom, wodzowi naczelnemu Armii Czerwonej jurysdykcję nad obywatelami polskimi, którzy na terytorium Polski popełnili, przestępstwo w strefie operacji wojennej przeciw A. Cz.). W ten sposób na podstawie drugiej umowy Armia Czerwona mogła dokonywać aresztowań na terenie całego państwa polskiego (wobec braku w precyzyjności określenia pojęcia terenu działań wojennych), tak aresztowano kierownictwo polskiego podziemia (proces 16- stu); Wobec Polaków można było stosować na podstawie tej umowy prawo obce.

2. PRAWO WOJSKOWE 1943-1945 W POLSCE W drodze uchwały z 7 lipca 1943r ZPP(Związek Patriotów Polskich) wprowadziła Kodeks Wojskowy PSZ(Polskich Sił Zbrojnych) w ZSRR, był on krótki, składał się z 84art. zawierających część ogólną i szczegółową. Opierał się na zasadzie analogii, przestępstwa były typowo wojskowe, był surowy, na 67art, 30art. zawierało sankcję w postaci kary śmierci. 26 listopada 1943 rozprowadzono Wojskowy Kodeks postępowania karnego PSZ w ZSRR rozkazem dowódcy 1 Korpusu Zygmunta Berlinga. Opierał się na kodeksie z 1932r. Przewidywał jednoinstancyjne postępowanie. Oprócz sądów polowych dla dywizji miał być też utworzony sąd dla PSZ, który miał sprawować nadzór nad sądami polowymi. Kodeks deklarował praworządność, niezawisłość. Obok sędziego zawodowego w skład sądu wchodzili ławnicy. Dokonano ograniczeń w prawach oskarżonego. Znalazła się tu definicja przestępstwa- czyn zabroniony przez ustawę. Aktem prawnym o dużym znaczeniu był Kodeks Karny Wojska Polskiego wprowadzony 23 września 1944r. dekretem PKWN razem z prawem o ustroju sądów i prokuratury wojskowej. Kodeks ten uchylał moc obowiązującą kodeksu wojskowego z 1932r, przejmował wprawdzie wiele jego przepisów, zwłaszcza części ogólnej, ale znacznie poszerzał zakres przestępstw podlegających prawu i sądom wojskowym. Wprowadził np. karalność niewykonania obowiązku donosicielstwa, denuncjacji wobec najcięższych przestępstw. Krą śmierci zagrożone były np. przestępstwo usiłowania pozbawienia państwa niepodległego bytu, zamach na naczelne władze i ustrój państwa, udział w demonstracji, szpiegostwo i ucieczka za granicę na szkodę państwa polskiego.

3. INFORMACJA WOJSKOWA I MIN. BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO W PRL Szczególną rolę w śledztwach wojskowych wyprawach należących do właściwości sądów wojskowych odegrał Główny Zarząd Informacji, czyli kontrwywiad wojskowy. Główny Zarząd Informacji podlegał resortowo ministrowi obrony narodowej. Początkowo szefem Informacji Wojskowej był Stefan Kuhl, a zastępca Anatol Fejgin. Główny Zarząd Informacji dysponował specjalnym wydziałem śledczym, miał własne zakonspirowane więzienia. Prowadzone przez Informację Wojskową śledztwa odznaczały się szczególnym okrucieństwem.

4. USTRÓJ SĄDÓW POWSZECHNYCH DO 1950 R Za podstawę organizacji sądownictwa przyjęto w 1944r stan obowiązujący przed I września 1939r. Przepisy dotyczące ustroju sądów w ogólnym zarysie zostały utrzymane do 1950r, ale w licznych kwestiach szczegółowych następowały zmiany, zmierzające do całkowitego przekształcenia sądownictwa powszechnego w taki sposób, by z niezawisłych sądów stworzyć dyspozycyjne narzędzie aparatu władzy. W rodzącym się systemie władzy nie mogło być mowy o niezawisłości sądownictwa i respektowaniu zasady podziału władz. Do kadr sądów powszechnych, jeśli miały stwarzać pozory legalizmu, zaczęto przyjmować sędziów przedwojennych. O ile nad sądami wojskowymi komuniści objęli pełną władzę i kontrolę, o tyle sądy i prokuratury powszechne trzeba było dopiero uczynić posłusznymi jednym z licznych kroków zmierzających do tego celu było zniesienie przedwojennego zakazu przynależności sędziów do wszelkich partii politycznych. Zakaz ten był oczywiście elementem niezawisłości sędziowskiej.

5. USTRÓJ SADÓW POWSZECHNYCH OD 1951 R Istotne nowelizacje prawa dotyczącego sądownictwa powszechnego nastąpiły w latach 1949-1950r. Zlikwidowano przede wszystkim możliwość odwołania się od wyroku w postaci apelacji i kasacji, a zastąpiono je jednym środkiem rewizją. Zniesiono urząd sędziego śledczego, a jego uprawnienia przekazano prokuratorowi. Prokurator decydował m.in.: o zastosowaniu środków zapobiegawczych do aresztowania włącznie. Jako podstawowe zadanie sądów postawiono strzeżenie ustroju politycznego, następnie interesów gospodarki, a dopiero na końcu osobistych i majątkowych praw i interesów obywateli, a nie jak przed wojną zapewnienie sprawiedliwości. Wprowadzono nową strukturę sądów powszechnych: wojewódzkie i powiatowe. Wyłączono prokuraturę ze struktury sądów i w ogóle z Ministerstwa Sprawiedliwości, czyniąc z niej odrębny rodzaj organu państwowego. Formalnie podporządkowano ją głowie państwa, a faktycznie PZPR. Wyodrębniono sądy dla nieletnich. W 1950r zniesiono sądy pracy, a sprawy przez nie rozpatrywane trafiły do sądów powszechnych, a od 1954r do zakładowych komisji rozjemczych.

6. SĄDY SPECJALNE I QUASI - SĄDY W PRL Ustanowiono sądy specjalne, niekiedy wręcz quasi- sądy. Były to specjalne sądy karne dla sądzenia zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich. Najwyższy Trybunał Narodowy oraz Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. 1) Specjalne sądy karne w liczbie sześciu zostały powołane dekretem PKWN z 12 września 1944r przy sądach apelacyjnych, objęły swym zasięgiem cały kraj. Przy sądach tych powołano specjalne prokuratury. Postępowanie było jednoinstancyjne. Zostały zniesione w 1946r, a ich kompetencje przejęły sądy powszechne (okręgowe). 2) Najwyższy Trybunał Narodowy (NTN), ustanowiony 22 stycznia 1946r, był również szczególnym rodzajem sądu specjalnego, powołanym do sądzenia zbrodniarzy wojennych oraz osób odpowiedzialnych za faszyzację życia państwowego i klęskę wrześniową. NTN był zrównany w hierarchii z Sądem Najwyższym, a jego prezesem był z urzędu Pierwszy prezes SN. Ogółem NTN skazał 46 zbrodniarzy hitlerowskich(w tym 20 na karę śmierci m.in. Rudolfa Hoessa- komendanta obozu w Oświęcimiu). Po 1948r NTN zaprzestał działalności, choć formalnie nie został zniesiony, a sprawy zbrodniarzy sądziły sądy powszechne.

7. KOMISJA SPECJALNA DO WALKI Z NADUŻYCIAMI I SZKODNICTWEM GOSPODARCZYM Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym była quasi- sądem, wzorowanym na modelu radzieckim. Powołana dekretem z 16 listopada 1945r, początkowo jako organ dochodzeniowy, potem jako pozasądowy organ orzekający. Do jej kompetencji należały m.in. sprawy spekulacji, łapownictwa, powodowanie paniki w celu szkodzenia interesom mas pracujących, przypadki, gdy „działanie sprawcy pozostaje w związku ze wstrętem do pracy albo stwarza niebezpieczeństwo popełnienia nadużyć". Komisja mogła skierować sprawę do sądu lub osadzić sprawcę w obozie, pracy przymusowej na okres do 2 lat, a także orzekać karę grzywny bez ograniczeń, przepadek towarów, urządzeń przedsiębiorstwa, jego zamknięcie, pozbawienie uprawnień handlowych i przemysłowych oraz pozbawienie prawa do zajmowania lokalu używkowego, a nadto zakaz pobytu sprawcy w województwie dotychczasowego miejsca zamieszkania na okres do 5 lat.

8. SADY TAJNE W PRL Historią polskiego wymiaru sprawiedliwości jest już działalność sądów tajnych, tzw. sekcji tajnej w sądownictwie powszechnym w sprawach karnych. Powołana w początkach 1950r w Ministerstwie Sprawiedliwości tajna sekcja rozpatrywała poza trybem ustalonym przez obowiązujące przepisy o postępowaniu karnym, a więc w trybie specjalnym, sprawy o charakterze politycznym uznane za szczególnie groźne dla bezpieczeństwa państwa. Były to głównie sprawy o faszyzację życia państwowego oraz zbrodnie wojenne z dekretu z 1944r. Sekcja tajna w latach 1950-1954 działała w sądzie apelacyjnym w Warszawie i miała swój odpowiednik w Sądzie Najwyższym. Ten sąd specjalny powołano ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Działalność sądu stanowiła naruszenie podstawowych zasad obowiązującej procedury sądowej w sprawach karnych i fundamentalnych zasad wymiaru sprawiedliwości. Postępowanie było tajne, rozprawy odbywały się w więzieniu, nie w siedzibie sądu. Oskarżony pozbawiony był prawa do obrony. Nie funkcjonowała zasada domniemania niewinności. Sąd nie dążył do wykrycia prawdy obiektywnej, materialnej. Zgodnie z zasadami procesu karnego sformułowanymi przez Andrzeja Wyszyńskiego- generalnego prokuratora w ZSRR, sąd mógł ograniczyć się do ustalania tzw. prawdy względnej, co sprowadzało się do maksymalnego uprawdopodobnienia. W procesie stosowano pozaprawne metody wymuszania przyznania się do winy- tortury. Do skazania wystarczyło wykazanie związku oskarżonego z popełnionym czynem.

9. UDZIAŁ CZYNNIKA LUDOWEGO W WYMIARZE SPRAWIEDLIWOŚCI W PRL Udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości przedstawiały się w udziale składu ławniczego w sądach. W 1944r wprowadzono ławników do sądów wojskowych oraz do specjalnych sądów karnych orzekających w sprawach przestępstw popełnionych przez hitlerowców, a po zniesieniu w 1946r wspomnianych specjalnych sądów karnych- sprawy te przeszły do kompetencji sądów okręgowych orzekających w składzie ławniczym. Ławnicy sądzili w postępowaniu doraźnymi, wprowadzonym w listopadzie 1941r, którym to trybem można było objąć każdą sprawę. Ławnicy uzyskali wszystkie uprawnienia sędziowskie w toku rozprawy i orzekania, z wyjątkiem przewodnictwa rozprawie, a więc rola ich była bez porównania większa aniżeli sędziów przysięgłych. Ławnicy byli wyznaczani przez prezydium rady narodowej, a więc instytucję nie pochodzącą z wyborów, opanowaną przez komunistów. Nowi sędziowie- ławnicy nie potrzebowali spełniać wymogów stawianych ustawowo sędziom: nie żądano żadnego wykształcenia, żadnej praktyki, w ogóle żadnych kwalifikacji.

10. SZKOLENIE PRAWNIKÓW W TRYBIE SPECJALNYM W PRL Do historii wymiaru sprawiedliwości należy też nadzwyczajny tryb przygotowania kadr dla sądów i prokuratur. Nowe kadry powojennego wymiaru sprawiedliwości poza normalnymi studiami prawniczymi, kształcone były też w trybie nadzwyczajnymi, pośpiesznie, np. na 6- miesięcznych kursach prawniczych albo w 2- letniej szkole im. T. Duracza. Dekret z 22 stycznia 1946r, zezwalał Ministerstwu Sprawiedliwości do powołania na stanowiska sędziów i prokuratorów osoby, które nie ukończyły studiów prawniczych, bez praktyk pod warunkiem rękojmi wykonywania obowiązków sędziowskich. Utworzono 6 średnich szkół prawniczych, w których nauka trwała od 6 do 15 miesięcy (łącznie kursy ukończyło 1130 słuchaczy, z których ogromna większość, tj. 1081 podjęła pracę w wymiarze sprawiedliwości).Przyjmowano do tych szkół jedynie osoby delegowane z polecenia partii politycznych, związków zawodowych lub organizacji społecznych, nie przyjmowano natomiast zgłoszeń indywidualnych. W 1943r powołano także Centralną Szkołę Prawniczą im. Teodora Duracza, przemianowaną w 1950r na Wyższą Szkołę Prawniczą funkcjonującą do 1953r, którą ukończyło 421 osób(w tym 83 absolwentów kursów średnich). W 1953r. Szkoła została przekształcona w Ośrodek Doskonalenia Kadr Sędziowskich i Prokuratorskich im. T. Duracza, podległy Ministerstwu Sprawiedliwości. Celem ośrodka było podnoszenie kwalifikacji zawodowych i poziomu ideologicznego sędziów i prokuratorów. Innym zabiegiem zmierzającym do zasilenia zespołu kadr sędziowskich było zorganizowanie jednorocznego kursu w 1954r dla ławników odpowiadających wymaganiom moralnym i politycznym, żądanym od pracowników wymiaru sprawiedliwości, który ukończyło 65 osób, z których 22 trafiło do sądów.

11. „SIERPNIÓWKA" Z 31 VIII 1944 Instrumentami nowej polityki karnej stały się dekrety i ustawy prawno-karne. Pierwszym wśród licznych aktów prawnych o znaczeniu politycznym był dekret z 31 sierpnia 1944r o wymiarze kary dla faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Akt ten przewidywał surową karalność licznych form prześladowania ludności cywilnej i jeńców wojennych. Karany był także sam udział w organizacjach, przestępczych „powołanych lub uznanych przez władze państwa niemieckiego" i jego sprzymierzeńców, choć ich wyliczenie było nie pełne i obejmowało tylko 4 organizacje: NSDAP, SS, Gestapo, SD. Nowelizacja dekretu z grudnia 1946r zawęziła pierwotną dyspozycję dekretu: „kto idąc na rękę władzy okupacyjnej" na „kto idąc na rękę władzy państwa niemieckiego". Uniemożliwiło to stosowanie dekretu do czynów popełnionych pod okupacją radziecką. Dekret stanowił prawo wyjątkowe działające wstecz, ale potrzebne ze względu na powszechnie aprobowaną potrzebę rozliczenia prawno-karnego skutków II wojny światowej i okupacji niemieckiej.

12.DEKRET O OCHRONIE PAŃSTWA Dekret PKWN z 30 października 1944r o ochronie państwa, wydany wobec zaostrzającej się sytuacji politycznej składał się z 11art. zawierających bardzo szerokie dyspozycje obejmujące liczne stany faktyczne. Rozszerzał w sposób kazuistyczne katalog czynów karalnych, nie definiując ich precyzyjnie, zgodnie z wymogami techniki kodyfikacyjnej XX w. Umożliwiało to dyspozycyjnej nauce i wymiarowi sprawiedliwości szeroką ich interpretację. Dekret przewidywał nie tylko karalność czynów wypierzonych przeciw ustrojowi, zamachów na organ państwowy i samorządowy, zakłady przemysłowe i komunikacyjne, ale i nawoływania do czynów skierowanych przeciw wykonywaniu reformy rolnej i publicznego ich chwalenia. Karalne było także wyrabianie, przechowywanie i obrót bronią i amunicją, utrudnianie prawidłowego działania urzędów państwowych i instytucji użyteczności publicznej. Karą śmierci było zagrożone posiadanie, przechowywanie, nabywanie i wyrób aparatu radiowego odbiorczego lub nadawczego oraz wywieranie wpływu na rady narodowe, urzędy i sądy. Postępowanie w tych sprawach przekazano sądom wojskowym. Dekret wszedł w życie z mocą wsteczną od 15 sierpnia 1944r naruszając główną zasadę lex retro non agit. Uchylony został przez dekret z 16 listopada 1945r o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa.

13. MAŁY KODEKS KARNY Rada Państwa krytycznie oceniła dekret z 16 listopada 1945r jako zbyt liberalny. Jego nowy tekst wprowadzający nowe stany faktyczne i zaostrzający sankcje karne przygotowany został przez Ministra Sprawiedliwości. Dekret ten z 13 czerwca 1946r o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa- zwany także Mały Kodeks Karny zasługuje na krytyczną opinię w historii polskiego prawa karnego, ze względu na szeroki katalog czynów karalnych, surową represję karną, niski poziom techniki legislacyjnej. Dekret składał się z 3 rozdziałów tworzących część szczególną i rozdziałów o charakterze ogólnym: 1) Rozdział zawierał przepisy o przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu publicznemu(np. sabotaż, zamach, szpiegostwo); 2) Rozdział-o przestępstwach przeciwko porządkowi publicznemu; 3) Rozdział o przestępstwach przeciwko interesom gospodarczym państwa (np. szaber, reglamentacja towarów). Szczególną rolę w praktyce funkcjonowania Małego K.K. odegrał art.22 przewidujący odpowiedzialność karną za rozpowszechnianie fałszywych informacji, wiadomości mogących wyrządzić istotną szkodę interesom państwa polskiego bądź obniżyć powagę jego naczelnych organów- czyli przestępstwo tzw. szeptanki. Obowiązywał do 31 grudnia 1969r.

14. DEKRET O FASZYZACJI ŻYCIA PAŃSTWOWEGO Działające wyłącznie wstecz przepisy dekretu z 22 stycznia 1946r o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego umożliwiając karanie legalnych przed I września 1939r działań politycznych i działań w sprawach publicznych skierowanych na nieprecyzyjnie określoną „szkodę narodu lub państwa polskiego". Obowiązujący do końca grudnia 1969r dekret uznawał za przestępstwa „stosowanie nacisku moralnego lub korupcji w celu narzucenia narodowi polskiemu antydemokratycznej ustawy konstytucyjnej w okresie międzywojennym i miał wyraźnie rozrachunkowy charakter wobec ekip rządzących w II Rzeczpospolitej.

15. ŚLEDZTWA I DOCHODZENIA: SĘDZIA ŚLEDCZY, PROKURATOR, FUNKCJONARIUSZE BEZPIECZEŃSTWA W PRL

Urząd sędziego śledczego został w wyniku reform prawa sądowego w latach 1949-1950 zniesiony, a jego uprawnienia przekazano prokuratorowi, przez co jego rola znacznie wzrosła. Prokurator decydował m.in. o zastosowaniu środków zapobiegawczych do aresztowania włącznie wprowadzono również w praktyce areszt obligatoryjny. Prokurator Generalny natomiast uzyskał prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnych.

16. POSTĘPOWANIE DORAŹNE W PRL Postępowanie doraźne uregulowane zostało w dekrecie z 16 listopada 1945r, który w tym przedmiocie stanowił, że śledztwo jako faza postępowania przygotowawczego została wyeliminowana z procesu karnego, a jako przygotowanie do postępowania głównego możliwe było jedynie prowadzone wyłącznie przez prokuratora dochodzenie. W stosunku do osoby podejrzanej stosowano obligatoryjnie areszt tymczasowy, zarządzany przez prokuratora. Postępowanie sądowe toczyło się z udziałem ławników, a wymiar kar, pozostawiano uznaniu składu orzekającego, można było bowiem orzekać kary surowsze niż te, które były ustalone za określone przestępstwo w przepisach prawa materialnego.

17. UNIFIKACJA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ W latach 1945-1946 przeprowadzona została bardzo potrzebna, bo likwidująca partykularyzm geograficzny prawa istniejący w XX-leciu międzywojennym unifikacja prawa cywilnego w Polsce. Uzyskanie jednolitości prawa cywilnego uznano za zadanie najpilniejsze i możliwe do szybkiego zrealizowania ze względu na istnienie zaawansowanych prac przedwojennych w tym zakresie. Decyzję o przeprowadzeniu unifikacji podjęła Rada Ministrów już w czerwcu 1945 roku. Podstawowymi dekretami unifikującymi, przygotowanymi przez wydział ustawodawczy Ministerstwa Sprawiedliwości były: 1) prawo osobowe z 29 sierpnia 1945 roku wraz z prawem o aktach stanu cywilnego z 15 września 1945 roku; 2) prawo małżeńskie z 25 września 1945 roku; 3) prawo rodzinne z 22 stycznia 1946 roku; 4) prawo opiekuńcze z 14 maja 1946 roku wraz z dekretem o postępowaniu przed władzą opiekuńczą z 21.05.1946r; 5) prawo małżeńskie majątkowe z 29 maja 1946 roku; 6) prawo spadkowe z 8 października 1946 roku wraz z dekretem o postępowaniu spadkowym z 8.09.1946 roku; 7) prawo rzeczowe z 11 października 1946 roku; 8) prawo o księgach wieczystych z 11 października 1946 roku; 9) przepisy ogólne prawa cywilnego z 12 listopada 1946 roku.

I8. STAN PRAWA CYWILNEGO BEZPOŚREDNIO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ Ukształtowany w II Rzeczypospolitej system prawa sądowego w znacznej swej części opierał się na prawie polskim, częściowo skodyfikowanym i nowoczesnym. Odpowiadało ono standardom europejskiej kultury prawnej XX wieku, zarówno jeżeli idzie o rozwiązania merytoryczne a więc treściowe, jak i formę aktów prawnych. Wybuch II wojny światowej i agresja ZSRR spowodowały poddanie społeczeństwa polskiego wymiaru sprawiedliwości i prawu stanowionemu przez okupantów.

19. PRAWO RODZINNE W PRL Prawo rodzinne w PRL uregulowane było przez dekret o prawie małżeńskim z 25 września 1945r, który uznawał wyłącznie świecką formę zawarcia małżeństwa. Składał się z 6 krótkich rozdziałów normujących kolejno: zaręczyny, zawarcie małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków, unieważnienie małżeństwa, rozwód i jurysdykcję w sprawach małżeńskich. Nowe prawo nie zawierało definicji małżeństwa określając tylko formy jego zawarcia jako umowy, której strony oświadczały publicznie w obecności 2 świadków i przed urzędnikiem stanu cywilnego wolę zawarcia związku małżeńskiego. Przeszkodami do zawarcia małżeństw a były: bigamia, pokrewieństwo w linii prostej, między rodzeństwem rodzonym i przyrodnim, powinowactwo w linii prostej i przysposobienie oraz nastawanie na życie małżonka w celu umożliwienia zawarcia małżeństwa oraz choroby: psychiczna, otwarta gruźlica, zaraźliwa choroba weneryczna. Dopuszczalny był rozwód orzekany przez sąd powszechny, tylko wtedy, gdy dobro małoletnich dzieci nie stoi temu na przeszkodzie i gdy nastąpił stały rozkład pożycia małżeńskiego, znano również szczególne przyczyny rozwodowe zawarte w art.24 dekretu, względem, których sąd orzekający rozwód był obowiązany do ustalenia winy. Były to cudzołóstwo, nastawanie na życie współmałżonka lub dziecka, odmowa środków utrzymania rodziny, popełnienie przestępstwa hańbiącego, prowadzenie hulaszczego i rozwiązłego trybu życia, nałogowe pijaństwo i narkomania, choroba weneryczna, psychiczna i niemoc płciowa. Dekret z 22 stycznia 1946r o prawie rodzinnym wyeliminował liczne anarchizmy w zakresie osobowego prawa małżeńskiego, zlikwidowały dominujące stanowisko męża i ojca, wprowadzając równoprawność małżonków oraz zmniejszyły znacznie silną dyskryminację dzieci pozamałżeńskich. Wprowadzono laicyzację prawa małżeńskiego, a na pierwszy plan stosunków rodzinnych wysunięty został interes(dobro) dziecka.

20. PRAWO RZECZOWEJ W PRL: ZMIANA STOSUNKÓW WŁASNOŚCIOWYCH Nowe prawo rzeczowe zawierało w art.28 romanizującą definicję własności stanowiąc, że właściciel może w granicach określonych przez ustawy korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób oraz rozporządzać rzeczą. Zlikwidowano konstrukcję własności podzielonej. Uproszczono instytucję hipoteki. Istotnym novum polskiego prawa rzeczowego było przyjęcie odmiennie od prawa niemieckiego, że wpis do księgi wieczystej nie był jedynym sposobem nabywania, przenoszenia, zmiany i umarzania praw rzeczowych. Nowe prawo przewidywało bezwzględny przymus formy aktu notarialnego umów do przeniesienia własności nieruchomości. Wprowadzono też liczne ograniczenia prawa własności: 1) ograniczenie ustawowe, związane głównie z prawem sąsiedzkim; 2) ograniczenie ustawowe, związane z prawem władzy do wkraczania w sferę praw właściciela, obejmowało głównie wywłaszczenia dokonywane przez państwo; 3) kolejne ograniczenia związane były z ustawowymi obowiązkami wykonywania prawa własności, z ograniczeniami ustanawianymi przez samych właścicieli na rzecz innych osób oraz z zakazami alienacji wynikającymi z ustawy, bądź z rozporządzenia sądu, który mógł np. zakazać zbycia nieruchomości. Konstytucja z 22 lipca 1952r wyróżniała trzy typy własności: • społeczną: państwową (ogólnonarodową) i spółdzielczą (grupową); • indywidualną: kapitalistyczną drobnotowarową; • osobistą.

21: REFORMA PRAWA CYWILNEGO Z 1950 W latach 50- tych XX w. w Polsce rozpoczął się kolejny etap w rozwoju powojennego prawa cywilnego. Był to okres tworzenia nowego, socjalistycznego już systemu prawa. W 1950 roku najważniejsze unormowania prawne zawarte zostały w ustawie(z 18 lipca 1950r), które uchyliły moc obowiązującą dwóch unifikacyjnych- przepisów ogólnych prawa cywilnego z 1946r i prawa osobowego z 1945r. Nowe przepisy wprowadziły istotne zmiany dotyczące wykładni prawa i wykonywania praw podmiotowych oraz ogólnego unormowania czynności prawnych. Istotnym novum przepisów ogólnych było wprowadzenie do prawa cywilnego terminu „zasad współżycia społecznego w Państwie Ludowym". Zasady zastępować miały, wzorem prawa radzieckiego, abstrakcyjne pojęcia prawa burżuazyjnego(takie jak np. dobre obyczaje, zasady uczciwego obrotu) umożliwiające sądom swobodną interpretację przepisów. Pełnić miały rolę korektora obowiązujących jeszcze ustaw przedwojennych, stosownie do, zachodzących zmian. Nowocześniejsze i syntetycznie unormowane były kwestie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, którą posiadały także osoby prawne.

22. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJA PRAWA CYWILNEGO W PRL (I ETAP: DO 1950r)

Zasadnicze zmiany polskiego prawa prywatnego rozpoczęła zmiana stosunków własnościowych aktami o reformie rolnej i nacjonalizacji przemysłu, oraz akcja unifikacji całego prawa cywilnego przeprowadzona w latach 1945-1946. Dekret z 21 grudnia 1945 roku, o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu w radykalny sposób ograniczał prawo własności właścicieli domów mieszkalnych. Przepisy prawa powojenne nakazywały właścicielom wykonywanie prawa własności, pod rygorem jego utraty. Taki obowiązek występował w prawie, bowiem dekrety z 30 marca 1945r o przymusowym zagospodarowaniu użytków rolnych oraz dekret z 2 kwietnia 1946r o planowym zagospodarowaniu przestrzennym kraju uzasadniały wywłaszczenia w celu realizacji planów gospodarczych. W latach 1945 i 1946 przeprowadzona została bardzo potrzebna, bo likwidująca partykularyzm geograficzny prawa istniejący w XX-leciu międzywojennym, unifikacja prawa cywilnego w Polsce. Podstawowe dekrety w tym przedmiocie zostały przedstawione w pytaniu numer 19 tego rozdziału. Dekrety te nie tylko unifikowały partykularyzm dzielnicowy prawa cywilnego, lecz dokonywały też wstępnej jego reformy, uwzględniającej nowe stosunki społeczne i gospodarcze.

23. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJĄ PRAWA CYWILNEGO W PRL (II ETAP: DO 1955r) W latach 50- tych rozpoczął się kolejny etap w rozwoju powojennego prawa cywilnego. Był to okres tworzenia nowego, socjalistycznego już systemu prawa, na czele, którego stała Konstytucja PRL z 22 lipca 1952r. Utrwalała ona podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego, dokonała też ważnych dla rozwoju systemu prawa socjalistycznego ustaleń dotyczących stosunków własnościowych. Charakterystyczną cechą ujęcia własności, było jej oparcie na koncepcjach Marksa i Lenina i odrzucenie abstrakcyjnego, uniwersalnego pojęcia własności, wykształconego w prawie burżuazyjnym oraz jej typizacja, czyli podział na typy i formy. Własność i prawo własności zostały związane z funkcją społeczno- gospodarczą podmiotów prawa oraz ich charakterem. Wyróżniano 3 typy własności: społeczną; indywidualną; osobistą.

24. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJĄ PRAWA CYWILNEGO W PRL (III ETAP: DO 1964r) Kolejny okres historii powojennego prawa cywilnego rozpoczęło powołanie zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z sierpnia 1956 roku Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości, złożonej z prawników teoretyków i praktyków. Projekt Kodeksu cywilnego ogłoszony w styczniu 1960 roku poddano publicznej dyskusji, a po zmianach i uzgodnieniach wniesiono do sejmu 25 lutego 1964r. Kodeks cywilny został uchwalony 23 kwietnia 1964 roku. Polska należała, do tej grupy europejskich państw demokracji ludowej, które w dziedzinie prawa cywilnego nie zerwały z dawnym porządkiem prawnym i utrzymały część przepisów z poprzedniej formy społecznej i ustrojowej.

25. FORMA PRAWA KARNEGO Z 1950 r. W PRL Od początku lat 50- tych podejmowane były prace nad całościową reformą prawa karnego i jego kodyfikacją. Pierwszy w Polsce Ludowej projekt kodeksu karnego obejmujący tylko część ogólną, opracowany został przez komisję w 1951r, który całkowicie pomijał prawa obywateli i np. ochronę innych niż społeczny, typów własności. Projekt nie zyskał jednak rangi kodeksu i mocy prawa obowiązującego. Kolejny pełny już (zawierający część ogólną i szczegółową) projekt kodeksu karnego przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Prokuraturę Generalną, poddany został dyskusji środowisk prawniczych i ukazał się drukiem w 1956 roku, lecz i ta próba nie zakończyła się sukcesem. Dopiero projekt, po uwzględnieniu poprawek, opublikowany w 1968 roku uzyskał rangę kodeksu karnego mocą ustawy Sejmu z 19 kwietnia 1969 roku.

---