Inwentaryzacja Przyrodnicza

Gmin Województwa Świętokrzyskiego

GMINA JĘDRZEJÓW

Opracowanie szczegółowe z komentarzami mapowymi

Za P.W. “KRAMEKO” sp. z o.o.

Marcin Czerny

Nadzór naukowy:

Prof. dr hab. Stefan Michalik

Wykonał zespół w składzie:

Lech Dąbrowski

Maciej Frąckowiak

Igor Kornaś

Dariusz Gala

Kraków 2007

Spis treści

1. Wstęp 5

2. Charakterystyka terenu badań 6

2.1. Położenie i granice 6

2.2. Położenie fizycznogeograficzne 6

2.3. Położenie geobotaniczne 6

2.4. Położenie przyrodniczo-leśne 7

2.5. Budowa geologiczna i rzeźba terenu 7

2.6. Sieć hydrograficzna 10

2.7. Klimat 12

3. Waloryzacja gleb 16

3.1. Ogólna charakterystyka gleb 16

3.2. Systematyka gleb występujących na obszarze gminy 17

3.3. Struktura użytkowania gruntów 21

3.4. Klasyfikacja gleb pod kątem rolniczej przydatności 21

4. Struktura środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów. Klasyfikacja i charakterystyczne cechy typowych geokompleksów 26

5. Waloryzacja przyrodnicza lasów 28

5.1. Ogólna charakterystyka zasobów leśnych 28

5.2. Typy siedliskowe lasów 28

5.3. Funkcje lasów 30

5.4. Wpływ środowiska leśnego na organizm człowieka 30

5.5. Zagrożenia środowiska leśnego 31

6. Waloryzacja krajobrazu kulturowego 34

6.1. Cechy krajobrazu gminy 34

6.2. Tereny o wybitnych walorach krajobrazowych 35

6.3. Obiekty zabytkowe, miejsca pamięci narodowej, stanowiska archeologiczne. 36

7. Inwentaryzacja i waloryzacja szaty roślinnej 39

7.1. Flora roślin naczyniowych 39

7.2. Gatunki chronione, rzadkie i zagrożone 41

7.3. Waloryzacja flory 43

7.4. Charakterystyka naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk i zespołów roślinnych 44

7.5. Wykaz obiektów i obszarów chronionych 54

7.6. Wykaz obiektów i obszarów proponowanych do ochrony 56

7.7. Lista flory roślin naczyniowych gminy 56

8. Inwentaryzacja wybranych grup zwierząt 73

8.1. Ryby 73

8.2. Płazy 76

8.3. Gady 81

8.4. Ptaki 83

8.5. Ssaki 92

8.6. Motyle 96

8.7. Chrząszcze 100

8.8. Ważki 102

8.9. Wykaz zwierząt wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. 104

8.10. Szlaki migracji zwierząt - korytarze ekologiczne. 105

9. Literatura 106

10. Dokumentacja fotograficzna 110

Załączone mapy:

1. Mapa geokompleksów z waloryzacją fizjograficzną

2. Mapa struktury przyrodniczo-gospodarczej gleb

3. Mapa struktury przyrodniczo-gospodarczej lasów

4. Mapa wód powierzchniowych wraz z występowaniem gatunków ryb

5. Mapa zróżnicowania roślinności naturalnej i półnaturalnej

6. Mapa chronionych, zagrożonych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych z waloryzacją szaty roślinnej

7. Mapa występowania gatunków ssaków, płazów i gadów

8. Mapa występowania gatunków ptaków

9. Mapa występowania gatunków motyli

10. Mapa występowania gatunków chrząszczy i ważek

11. Mapa waloryzacji krajobrazu kulturowego

12. Mapa ochrony i funkcjonowania przyrody na tle WJOChK

13. Mapa inwentaryzacji, wartościowania i ochrony przyrody

14. Mapa funkcjonowania przyrody, zagospodarowania terenu i antropopresji

1. Wstęp

Województwo świętokrzyskie bez wątpienia należy zaliczyć do najciekawszych regionów naszego kraju. Decyduje o tym przede wszystkim niezwykłe bogactwo różnych formacji geologicznych oraz liczne elementy osobliwości przyrodniczej i kulturowej. W celu zachowania cennych walorów przyrodniczych ziemi świętokrzyskiej, w które obfituje ten rejon Polski (około 64 % powierzchni to obszary chronione) ustanowiono wiele form ochrony (park narodowy, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary NATURA 2000, pomniki przyrody żywej i nieożywionej, użytki ekologiczne itp.). Większość terenów województwa została już dobrze poznana i opisana. Pozostała część natomiast wymaga prowadzenia wszelkiej działalności poznawczej, dotyczącej wszystkich elementów środowiska na obszarach do tej pory uznawanych za mniej atrakcyjne. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej poszczególnych gmin ma za zadanie zbadanie stanu środowiska przyrodniczego oraz zmian w nim zachodzących pod wpływem działalności antropogenicznej. Ważną rolę powinno odgrywać w tym procesie budowanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności, mające na celu stworzenie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze, a tym samym pełniejszą ochronę dóbr kulturowych oraz krajobrazowych.

Obszar gminy Jędrzejów jest w małym stopniu powiązany z formami ochrony przyrody. Zadecydowała o tym przewaga krajobrazu rolniczego, raczej monotonnego, gdyż przeważają w nim pola uprawne i łąki. Przeciętna atrakcyjność omawianego terenu wpływa więc na mniejsze zainteresowanie nim miłośników przyrody. Tym też należy tłumaczyć skąpą wiedzę na temat obszaru gminy. Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżyć i ułatwić poznanie najcenniejszych składników zróżnicowanego środowiska przyrodniczego, a jednocześnie zachęcić do prowadzenia dalszych badań na terenie gminy. Być może przyczyni się do wzrostu zainteresowania ziemią jędrzejowską, uwypuklając jej walory, a znajomość wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych, skłoni do objęcia ochroną nowych obszarów pod różnymi postaciami.

2. Charakterystyka terenu badań

1. Położenie i granice

Gmina Jędrzejów znajduje się w województwie świętokrzyskim z siedzibą w Kielcach, w centralnej części powiatu jędrzejowskiego. Rejon ten od północnego-wschodu graniczy z gminą Sobków, od północy z gminami Oksa i Małogoszcz, od zachodu z gminą Nagłowice, a od południa z gminami Imielno, Wodzisław i Sędziszów.

Granica ma kształt bardzo nieregularny. Omawiany obszar w całości znajduje się pomiędzy dwoma rzekami, od strony północnej jest to Biała Nida (stanowiąca źródliskowy fragment Nidy) , od strony południowej Mierzawa (prawy dopływ Nidy). Rzeki te stanowią jednocześnie fragmenty północnej i południowej granicy gminy. W strukturze gminy wyodrębnia się miejscowość gminna Jędrzejów. Położona jest ona centralnie w stosunku do obszaru całej gminy i stanowi najgęściej zaludniony rejon (Miasto Jędrzejów i jego okolice).

2. Położenie fizycznogeograficzne

Gmina Jędrzejów położona jest, według regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki, 2000), prawie w całości w granicach mezoregionu Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Jedynie północno zachodni fragment, stanowiący część doliny Białej Nidy położony jest w obrębie mezoregionu Niecki Włoszczowskiej. Jej położenie w hierarchicznym układzie regionów wygląda następująco:

Obszar: EUROPA ZACHODNIA

Podobszar: POZAALPEJSKA EUROPA ZACHODNIA (3)

Prowincja: WYŻYNA MAŁOPOLSKA (34)

Podprowincja: WYŻYNA ŚRODKOWO-MAŁOPOLSKA (342)

Makroregion: NIECKA NIDZIAŃSKA (342.2)

Mezoregion: PŁASKOWYŻ JĘDRZEJOWSKI (342.21)

Makroregion: WYŻYNA PRZEDBORSKA (342.1)

Mezoregion: NIECKA WŁOSZCZOWSKA (342.14)

3. Położenie geobotaniczne

Obszar gminy Jędrzejów należy, w ujęciu W. Szafera (1972), do następujących jednostek geobotanicznych:

Państwo: Holarktyka

Obszar: EuroSyberyjski

Prowincja: niżowo-wyżynna, eUrosyberYjska

Dział: BAŁTYCKI

Poddział: PAS WYŻYN ŚRODKOWYCH

Kraina: ŚWIĘTOKRZYSKA

Okręg: PRZEJŚCIOWY

Według nowszego podziału geobotanicznego podanego przez Jana Matuszkiewicza (1993), obszar ten położony jest:

Prowincja: ŚRODKOWOEUROPEJSKA

Podprowincja: ŚRODKOWOEUROPEJSKA WŁAŚCIWA

Dział: WYŻYN POŁUDNIOWOPOLSKICH

Kraina: WYŻYN ŚRODKOWOPOLSKICH

Okręg: WŁOSZCZOWSKI

Kraina: WYŻYN MIECHOWSKO - SANDOMIERSKICH

Okręg: MIECHOWSKO - PIŃCZOWSKI

4. Położenie przyrodniczo-leśne

Gmina Jędrzejów pod względem podziału przyrodniczo-leśnego (Trampler i in., 1990), zaliczana jest do Krainy Małopolskiej:

Kraina: VI MAŁOPOLSKA

Dzielnica: VI.9 WYŻYN ŚRODKOWOPOLSKICH

Mezoregion: VI.9.a JĘDRZEJOWSKO-WŁOSZCZOWSKI

5. Budowa geologiczna i rzeźba terenu

• Tektonika

Gmina Jędrzejów pod względem geologicznym położona jest w Niecce Nidziańskiej, która jest wyraźnym obniżeniem pomiędzy pasmem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a wypiętrzeniem Gór Świętokrzyskich.

Synklinorium miechowskie (do którego przynależy niecka nidziańska) od NE graniczy z antyklinorium świętokrzyskim, od W z monokliną śląsko - krakowską, zaś na południu chowa się pod utwory zapadliska przedkarpackiego.

W podłożu podpermskim niecka nidziańska zaznacza się wydłużonym obniżeniem (NW-SE), wypełnionym osadami permu i mezozoiku. Podpermskie podłoże jest mocno zaangażowane tektonicznie (fałdowanie Gór Świętokrzyskich). Trzeciorzędowe deformacje tektoniczne, które ostatecznie uformowały nieckę nidziańską, związane były z fałdowaniem Karpat zewnętrznych wieku neogeńskiego.

Utwory permu i młodsze leżą prawie poziomo i poddawane były wielokrotnie procesom denudacyjnym. Osady mezozoiczne zwiększają swoją miąższość w kierunku osi niecki, która przebiega przez Włoszczową, Jedrzejów, w kierunku Działoszyc. W rejonie tym miąższość osadów kredy sięga 1000 m.

Północno - wschodnie skrzydło niecki nidziańskiej jest sfałdowane (bliskość Gór Świętokrzyskich), a upady warstw sięgają 30^o. W pozostałym rejonie warstwy zalegają prawie poziomo, poprzecinane licznymi uskokami.

Na obszarze gminy Jędrzejów utwory kredy górnej mają przebieg W-E , o kilku stopniowym upadzie na S. Wykazują liczne spękania, generalnie o azymutach 130-165^o oraz 20-45^o. Rzadziej spotykane są spękania o kierunkach południkowych czy równoleżnikowych.

• Stratygrafia

Kreda górna (senon).

Najstarszymi utworami odsłaniającymi sie na terenie gminy Jędrzejów są margle, margle piaszczyste oraz opoki , wśród których występują wkładki piaskowców włóknistych i gez.

W rejonie Chorzewy i Dziadówek Tarszawskich piaskowce i piaskowce wapniste przeławicowane są marglami i opokami. Szacunkowo określona miąższość serii piaskowcowej wynosi 30-60 m.

Plejstocen.

Rejon gminy Jędrzejów został objęty dwoma zlodowaceniami: południowopolskim (krakowskim) oraz środkowopolskim.

Zlodowacenie południowopolskie.

Na utworach górnokredowych zalegają mułki lessowe, czasem zapiaszczane i warstwowane. Ich miąższość sięga 5 m. Często przykrywają je płaty spoistej gliny zwałowej, zazwyczaj piaszczystej z okruchami skał narzutowych oraz marglistych, a także przewarstwieniami piasków ze żwirem. Miąższość glin zwałowych wynosi 1-3 m, maksymalnie do 10 m (Łysaków).

Zlodowacenie środkowopolskie.

Reprezentowane jest przez mułki lessowe, mułki i piaski zastoiskowe oraz piaski i żwiry rzeczno-peryglacjalne. Występują one na znacznym obszarze gminy wypełniając obniżenia terenu, szczególnie dobrze są rozwinięte na N oraz NE od Jędrzejowa. W rejonie południowym lokalnie pod mułkami występują płaty lessów. Na wschód od Jędrzejowa mułki zajmują rozległe obszary, występując na powierzchni terenu, bądź pod serią osadów piaszczystych fluwio-peryglacjalnych. Miąższość warstwy spoistych mułków dochodzi do 10 m. Piaski rzeczno - peryglacjalne o miąższości od kilku do kilkunastu metrów są drobno i średnioziarniste, ze smugami żwiru i okruchami skał kredowych.

Zlodowacenie północnopolskie.

Omawiany obszar nie był pokryty lądolodem zlodowacenia bałtyckiego, natomiast objęty był procesami denudacyjnymi. W północnej części gminy oraz w rejonie Jędrzejowa osadziły się żwiry i piaski rzeczno-peryglacjalne, tworząc tarasy (2-6 m np. Rzeki). W rejonie Chorzewy, Przysowa, na północ od Mnichowa ciągną się pasma wydm zbudowane z utworów eolicznych - są to dobrze wysortowane piaski i utwory piaszczysto - lessowe.

Holocen.

Doliny rzek i cieków wypełnione sa piaskami gruboziarnistymi, w mniejszym stopniu piaskami humusowymi, madami oraz żwirami. W starorzeczach i zakolach rzek wytworzyły się torfy i namuły torfiaste. Zajmują one znaczne powierzchnie w dolinach Nidy, Grabówki i Brzeźnicy. Miąższość serii torfowych jest rzędu 1-2 m.

• Rzeźba terenu

Rzeźba terenu gminy Jędrzejów nie jest zbyt urozmaicona. Najniżej położony punkt znajduje się w dolinie Brzeźnicy, przy wschodniej granicy gminy (201 m n.p.m.), zaś najwyższy to szczyt wzgórza Gaj (301 m n.p.m.), na północ od Jędrzejowa. W części południowej rzeźba terenu ma charakter falisty, występują tu szerokie zaokrąglone garby o przebiegu w przybliżeniu NWW-SEE, oddzielone padołami, obniżonymi o 30 - 40 m, wykorzystywanymi przez cieki. Podobny charakter ma rzeźba północno - wschodniego fragmentu gminy, w okolicy Mnichowa.

Część północna to płaskie obniżenie o przebiegu podobnym do układu wspomnianych wcześniej garbów, o szerokości stopniowo malejącej ku wschodowi (od 5 do 0,5 km). Rzędne terenu kształtują sie na wysokości 225-240 m n.p.m., deniwelacje nie przekraczają zasadniczo kilku metrów. Urozmaiceniem rzeźby terenu są wydmy, o wysokości 6-10 m.

Wzdłuż północnej granicy gminy ( W-E) ciągnie się dolina Białej Nidy, której dno, szerokie na 0,5 do 1 km położone jest na wysokości 220-222 m npm.

W obrębie gminy wyniosłości rozcięte są szeregiem dolin, na ogół stale odwadnianymi. Największą, najuboższą i najszerszą z nich jest dolina Brzeźnicy, wcięta na około 15-20 m w otaczający teren. Jej przebieg bardzo wyraźnie nawiązuje do układu wzniesień - garbów. Podobnie ukształtowana jest dolina jej dopływu Jasionki. Dopływy Mierzawy, występujące w południowym fragmencie, rozcinają poprzecznie występujące tam garby.

Nachylenia wynoszą no ogół poniżej 5%, w dnach szerokich dolin i w obrębie płaskich grzbietów mogą być nawet mniejsze od 1%. Spadki powyżej 10% występują fragmentarycznie, w obrębie zboczy wąskich dolin, głównie w części południowo-zachodniej (doliny uchodzące do doliny Mierzawy). Niekiedy zaznacza się pewna asymetria - na ogół stoki o wystawie NNE są nieco bardziej nachylone niż przeciwległe (wyraźnie widoczne jest to np. w przypadku wzgórza Gaj).

1. Sieć hydrograficzna

Jednym z czynników umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmów żywych jest woda. Jej obecność w dużym stopniu decyduje o żyzności siedlisk, a co za tym idzie o bogactwie gatunkowym. Na kształtowanie się stosunków wodnych ma wpływ szereg czynników, do których należy gęstość sieci rzecznej i retencyjnej, ilość i rozkład opadów atmosferycznych, budowa geologiczna, głębokość występowania wód podziemnych, ukształtowanie terenu, a także działalność człowieka.

W ciągu okresu wegetacyjnego opady atmosferyczne dostarczają roślinom wilgoci, a także zasilają wody powierzchniowe oraz podziemne wsiąkając w głąb gleby. Ilość wody zasilającej poszczególne jej źródła uzależniona jest od rzeźby terenu oraz od rodzaju podłoża. Im spadek jest wyższy, tym więcej i szybciej wody odprowadzanej jest za pomocą cieków wodnych. Przy mniejszych spadkach spływ powierzchniowy maleje, a wzrasta przesiąkanie, i to tym bardziej im lżejsze są utwory geologiczne. Ponadto tempo spływu wód gruntowych wpływa na procesy glebotwórcze, w wyniku których powstają różne poziomy genetyczne oraz typy gleb.

Tereny należące administracyjnie do gminy Jędrzejów położone są w całości w obrębie zlewni rzeki Nidy. Zasadniczo przez obszar ten przepływa tylko jedna większa rzeka Brzeźnica. Północno - zachodnia granica gminy zgodna jest z przebiegiem Białej Nidy, fragment południowo - zachodniej granicy oparty jest natomiast o rzekę Mierzawę. Wspomniane wyżej rzeki determinują trzy główne kierunki odprowadzania wody z omawianego terenu. Północna część gminy obejmująca największy kompleks leśny, sięgająca na południe do Chorzewy wzgórza, „Gaj”, Wilanowa, Ignacówki oraz miejscowości Brus odwadniana jest przez rzekę Rudkę (w swym dolnym biegu nazywaną Jedlnicą), Grabówkę oraz inne cieki bez nazwy w stronę północy, zasilając Białą Nidę. Z centralnego obszaru gminy wody powierzchniowe ku zachodowi odprowadza rzeka Brzeźnica wraz ze swymi dopływami Jasionką, Murawką oraz innymi ciekami bez nazw. Niewielki obszar w okolicach miejscowości Kresy (zachodnia granica gminy) odwadniany jest w kierunku zachodnim do rzeki Brynicy. Tereny południowe gminy objęte są zlewnią rzeki Mierzawy. Rejon ten jest ubogi w wody powierzchniowe, jedynym większym ciekiem wodnym jest tutaj Potok zasilający kilka stawów i stanowiący lewobrzeżny dopływ Mierzawy.

Na obszarze gminy znajduje się kilka zbiorników wodnych:

• Stawy - Chorzewa ( zb. Nr 237, wg programu małej retencji). Obszar ten obejmuje 6 stawów o powierzchni 27 ha zawiadywanych w przeszłości przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną „Lasków”, obecnie stanowią własność prywatną oraz dwa stawy o powierzchni 12 ha utrzymywane są przez Z.O. Kielce - Jędrzejowskie Koło Polskiego Związku Wędkarskiego, pozostałe stanowią własność prywatną.

• Mnichów - zbiorniki p.pożarowe.

• Raków - zbiornik prywatny.

• Lasków (zb. nr. 238) - zbiornik prywatny o powierzchni 4 ha.

• Potok Wielki (zb. nr. 238a). Obejmuje 5 stawów o łącznej powierzchni 2,15 ha.

• Stawy w miejscowościach Mniszek oraz Piaski.

• Stawy na rzece Murawce.

• Stawy w obrębie miasta Jędrzejów - rejon klasztoru OO. Cystersów oraz w Parku Miejskim przy ulicy 11 Listopada.

Wody powierzchniowe na terenie gminy odznaczają się niską jakością. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt niskiego stopnia skanalizowania obszaru, co powoduje przypadkowe zrzuty ścieków nieoczyszczonych bezpośrednio do rzek. Kolejnymi powodami takiej sytuacji są: spływ powierzchniowy pochodzenia rolniczego, składowiska odpadów komunalnych oraz nielegalne pozbywanie się śmieci i odpadów. Większość wód jest pozaklasowa (63,7 %) a wody I klasy czystości nie występują w ogóle. Sytuacja ta determinuje fakt, iż rzeka Brzeźnica (na całej swej długości pozaklasowa) stanowi znaczące źródło zanieczyszczenia Nidy.

Tereny gminy Jędrzejów są zasobne w złoża wód podziemnych dobrej jakości co związane jest bezpośrednio z budową geologiczną regionu. Z uwagi na fakt silnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych złoża te stanowią niemal wyłączne źródło zaopatrzenia gminy w wody komunalno - przemysłowe.

Wody podziemne na omawianym obszarze występują niemal wyłącznie w szczelinowatych utworach marglistych górnej kredy, tworzących dwa główne zbiorniki wód podziemnych (GWZP) nr 408 i 409. Wody te zaliczane są do klas czystości Ia i Ib - bardzo czyste i czyste, nadające się do użytkowania bez uzdatniania. Wody poziomu górnokredowego są częściowo (szczególnie w sąsiedztwie cieków wodnych) słabo izolowane od powierzchni terenu, w związku z tym narażone są na zanieczyszczenia. Jakość wody podziemnej w większości badanych studzien wierconych wykazuje Ib klasę czystości, odpowiadającą wymaganiom stawianym wodzie do spożycia przez ludzi. Lokalnie mogą zawierać podwyższoną zawartość żelaza i manganu, wymagają prostego uzdatniania. W związku z narażeniem wód podziemnych, na terenie gminy ustanowiono obszary najwyższej oraz wysokiej ochrony. W kierunku na S i częściowo SW od Jędrzejowa występuje obszar najwyższej ochrony (ONO) zbiornika GZWP 409, sięgający ku SWW w rejon Sędziszowa - poza granice gminy a ku S i SSW w rejon Książa Wielkiego i Kozłowa - także poza granicą gminy. W północno - zachodniej części obszaru gminy, w rejonie Chorzewy i doliny Białej Nidy występuje podobny obszar najwyższej ochrony (ONO) zbiornika GZWP 408. Pozostały obszar gminy Jędzrzejów niemal w całości położony jest w obrębie obszaru wysokiej ochrony (OWO) GZWP 409.

Na terenie gminy zlokalizowanych jest 85 zarejestrowanych studzien głębinowych, z czego czynnych jest 35, natomiast 50 studzien jest nieczynnych lub czynnych tylko doraźnie. Głębokość studzien mieści się w przedziale 30 - 80 m poniżej powierzchni terenu. Całkowita wielkość zasobów zatwierdzonych oraz określonych bez zatwierdzania na podstawie badań hydrogeologicznych dla wszystkich istniejących ujęć głębinowych wód podziemnych obszaru gminy (studzien) wynosi 2585,5 m³/godz przy depresji w przedziale 0,5 - 34 m. Łączny pobór wód z poziomu kredowego wszystkimi rodzajami ich ujęć (wraz ze studniami „dzikimi” oraz płytkimi studniami gospodarskimi) wynosi około 800 m³/godz., co stanowi niespełna 31 % zasobów.

W perspektywie krótkookresowej (kilka-kilkanaście lat) niewielki stopień wykorzystania wód podziemnych stanowi dobrą perspektywę, pod warunkiem, że zużycie wody nie ulegnie wyraźnemu powiększeniu, a gmina zostanie uzbrojona w niezbędną sieć rurociągów przerzutowych. W przeciwnym wypadku na braki wody może być narażony szczególnie obszar miejski zasilany obecnie jedynym poważnym źródłem ujęcia Wilanów.

1. Klimat

Jednym z podstawowych elementów przyrody nieożywionej, kształtujących środowisko życia organizmów jest klimat. Źródłami informacji o cechach klimatu danego miejsca lub obszaru są obserwowane stany pogody i ich powtarzalność. W oparciu o wieloletnie obserwacje pogody, A. Woś (1999) dokonał podziału Polski na regiony klimatyczne, na podstawie którego obszar gminy Jędrzejów zaliczony został do Regionu Zachodniomałopolskiego (R-XX), obejmującego zachodnią część Wyżyny Małopolskiej. Region ten charakteryzuje się stosunkowo dużą liczbą dni przymrozkowych chłodnych, których jest blisko 42. Pogoda przymrozkowa umiarkowanie zimna, średnio w ciągu roku występuje 31 dni, wśród których notuje się 14 dni z opadem. Ponadto region charakteryzuje się nielicznym udziałem dni chłodnych bez opadu, których w skali roku występuje 12, oraz z pogodą chłodną z dużym zachmurzeniem, których frekwencja waha się na poziomie 20 dni (A. Woś, 1999).

Klimat niniejszego terenu jest klimatem umiarkowanym, typowym dla klimatu całej środkowopolskiej strefy klimatycznej. Charakteryzuje się dużą zmiennością stanu pogody, co związane jest z przemiennym oddziaływaniem wilgotnych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego oraz kontynentalnych suchych mas powietrza ze wschodu. Strefę cyrkulacji zachodniej, obejmującej znaczną część Europy, a więc i omawiany teren, charakteryzuje przewaga przemieszczania się mas powietrza z sektora zachodniego w ciągu całego roku, zarówno z ośrodków niżowych jak i wyżowych. Z tego powodu na pierwszym miejscu należy wymienić masy powietrza polarno-morskiego (PPm) o częstości występowania w ciągu roku 65 % (tab. 1). Masy powietrza polarno-kontynentalnego (PPk) kształtują pogodę na tym terenie mniej niż 20 % dni w roku, powietrze arktyczne (PA) zaś - w ciągu 6 % dni. Najmniejszy udział ma powietrze zwrotnikowe. Masy powietrza innego pochodzenia - najczęściej silnie zmienione przez lokalne czynniki - występują równie często jak powietrze arktyczne (tab. 1).

Tabela 1. Częstości występowania poszczególnych mas powietrza nad południową Polską (Hess, 1996).

Częstość występowania mas powietrza [%]
Rodzaj mas / okres	PPm	PPk	PA	PZ	inne
wiosna	60,0	18,2	8,4	5,6	7,8
lato	67,0	21,5	2,5	2,3	6,7
jesień	67,4	13,0	8,8	2,9	7,3
zima	64,9	25,6	3,8	1,3	4,4
rok	64,8	197,0	5,9	3,0	6,6

Średnie roczne zachmurzenie nad regionem waha się w granicach 66-69 %. Najbardziej pochmurne są miesiące zimowe: listopad i grudzień, a najmniejsze pokrycie nieba przez chmury przypada na okres od sierpnia do października.

Obszar gminy swymi granicami obejmuje tereny, na których występuje średnia w skali Polski liczba mgieł. Kształtuje się ona pomiędzy 50 a 70 dni w ciągu roku, przy czym za mgłę uznaje się taką sytuację, gdy widzialność pozioma spada poniżej 1 km (Paszyński, Niedźwiedź, 1999). Roczny przebieg występowania mgieł jest zróżnicowany. Jego maksimum przypada na październik, listopad i grudzień (średnio 6-7 dni). Minimum występowania mgieł odnotowuje się w czerwcu i lipcu, a okres zmniejszonej liczby mgieł trwa od kwietnia do sierpnia.

Średnia roczna temperatura badanego obszaru wynosi 7,6 C. Najzimniejszym miesiącem jest grudzień ze średnią temperaturą -1,1 C, a najcieplejszym jest lipiec ze średnią temperaturą wynoszącą 17,6 C (tab. 2).

Tabela 2. Średnie wieloletnie temperatury powietrza zarejestrowane w stacji meteorologicznej w Kielcach i Częstochowie (lata 1951-1990) w [C], (wg C. Koźmińskiego i B. Michalskiej).

Stacje	Miesiące												Średnia temperatura roczna
		I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI		XII
Częstochowa	-2,2	-1,0	2,9	7,5	13,1	15,8	17,7	17,3	13,1	8,5	3,0	-0,7	7,9
Kielce	-3,3	-1,8	2,1	7,1	12,8	15,6	17,3	16,8	12,6	7,8	2,3	-1,3	7,3

Średnia roczna liczba dni bardzo mroźnych, których temperatura maksymalna jest niższa niż -10 C, wynosi w tym regionie średnio 2. Natomiast dni upalnych, z maksymalną temperaturą przekraczającą 30 C, jest nieco ponad 6. Pierwsze jesienne przymrozki pojawiają się średnio około 10 października. Najwcześniejsze jesienne przymrozki notuje się na tym terenie już około 15 września. Ostatnie wiosenne przymrozki pojawiają się średnio około 5 maja. Natomiast najpóźniejsze wiosenne przymrozki zanotowano jeszcze około 31 maja. Najwcześniejsze jesienne przygruntowe przymrozki pojawiają się już około 10 września, natomiast najpóźniejsze wiosenne jeszcze około 10 czerwca (Woś, 1999).

Średnia długość okresu wegetacji dla regionu geobotanicznego, w którym położony jest obszar gminy, wynosi 212 dni (Woś, 1999).

Roczne sumy opadów atmosferycznych dla gminy Jędrzejów wynoszą 618 mm. Najwyższe średnie wartości opadów które wynoszą 83 mm, notuje się w lipcu, w tym też okresie najczęściej zdarzają się ekstremalne opady burzowe. Najniższe średnie opady występują w lutym i osiągają wartość 30 mm (tab. 3).

Tabela 3. Średnie wieloletnie sumy opadów zarejestrowane w stacji meteorologicznej w Kielcach i Częstochowie (lata 1951-1990) w [C], (wg C. Koźmińskiego i B. Michalskiej).

Stacje	Miesiące												Suma opadów
		I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI		XII
Częstochowa	34	27	33	41	67	78	84	75	52	43	38	38	610
Kielce	40	32	35	42	55	73	83	76	52	42	43	49	622

Pokrywa śnieżna tworzy się najczęściej pomiędzy 20 a 30 listopada. Średnio na tym obszarze pokrywa śnieżna pojawia się 22 listopada. Najwcześniej zanotowano ją (w latach 1951-1980) 26 października, a najpóźniej 23 grudnia. Potencjalny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi średnio 124 dni, natomiast rzeczywista liczba dni z pokrywą wynosi średnio 62. Zanikanie pokrywy śnieżnej występuje około 25 marca, ale najpóźniej pokrywa utrzymała się do 26 kwietnia.

Na zakończenie warto podkreślić, że w powyższym rozdziale został opisany klimat całego regionu. W charakterystyce nie uwzględniono różnic mikroklimatycznych wynikających z ukształtowania terenu, stopnia pokrycia powierzchni przez roślinność oraz oddziaływania zbiorników i cieków wodnych.

1. Waloryzacja gleb

1. Ogólna charakterystyka gleb

W rejonie gminy Jędrzejów występują głównie gleby wytworzone z utworów kredowych- rędziny, gleby związane z podłożem piaszczysto-gliniastym: bielicowe, brunatne, mady i gleby mułowe, rzadziej gleby o podłożu organicznym czy organiczno-mineralnym: torfowe, murszowe i mułowo- torfowe.

Gmina pod względem geomorfologicznym położona jest w Niecce Nidziańskiej, która ma charakter tektonicznej niecki zbudowanej z utworów kredowych ery mezozoicznej, na większości powierzchni przykrytych utworami deluwialnymi zlodowacenia środkowopolskiego, o różnej miąższości. Ponadto na całym obszarze występują utwory czwartorzędowe z przewagą piasków akumulacji lodowcowej i fragmentami utworów czołowomorenowych, pokrywających kredowe podłoże. Utwory polodowcowe, w zależności od głębokości zalegania, tworzą gleby piaszczyste, głównie w postaci piasków akumulacji lodowcowej i rzecznej, o różnej zawartości części spławialnych. Lokalnie, zazwyczaj w pobliżu zabudowań oraz infrastruktury technicznej, można spotkać przekształcone gleby antropogeniczne, w powstaniu których decydującą rolę odegrał człowiek.

W ścisłym związku z wyżej wymienionymi utworami geologicznymi, składem mechanicznym gleb i warunkami wilgotnościowymi wytworzyły się głównie następujące typy gleb:

a) na terenach nieleśnych (uprawy, łąki, role itd.):

• rędziny czarnoziemne i brunatne,

• brunatne właściwe i wyługowane,

• bielicowo-brunatne,

• bielicowe,

• czarne ziemie,

b) na terenach leśnych:

• bielicowe ,

• brunatne właściwe i kwaśne,

• rdzawe,

• rędziny,

• czarne ziemie

• gruntowo-glejowe

Ponadto w zasięgu gminy występują także mady i gleby mułowe jak również gleby o podłożu organicznym (w obniżeniach terenu, w dolinach rzek i strumieni) czy też organiczno- mineralnym: torfowe, murszowe i mułowo-torfowe.

Inwentaryzację oraz waloryzację gleb wykonano w oparciu o obserwacje terenowe, istniejące mapy i opracowania :

1. Mapy glebowo-rolnicze poszczególnych wsi gminy Jędrzejów w skali 1:5000.

2. Szkic geologiczny, skala 1:200000 - objaśnienia do szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Jędrzejów (883)

3. Szkic geomorfologiczny, skala 1:100000 - objaśnienia do szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Jędrzejów (883)

4. "Klasyfikację gleb leśnych Polski" (CILP, Warszawa 2000).

5. Podręczniki gleboznawcze.

1. Systematyka gleb występujących na obszarze gminy

Gleby na terenie gminy Jędrzejów są zróżnicowane. Odnosi się to zarówno do gleb leśnych, jak i gleb występujących na terenach nieleśnych. Poniżej podano ich krótką charakterystykę. Symbolikę poszczególnych gleb przyjęto zgodnie z obowiązującą nomenklaturą (jedynie w opracowaniu mapowym, w odniesieniu do terenów nieleśnych, dla gleb użytków rolnych i zielonych, pozostawiono symbole używane powszechnie w dawniejszej nomenklaturze).

Rędziny (R)

Rędziny są glebami wytworzonymi ze zwietrzelin skał węglanowych: wapieni, dolomitów, opok i margli różnych formacji geologicznych (rędziny węglanowe) lub gipsów (rędziny siarczanowe). Gleby te tworzą wyspowe zasięgi związane z wychodniami skał wapiennych. Są to gleby śródstrefowe, których właściwości ekologiczne warunkowane są zasobnością skały macierzystej w składniki pokarmowe (wapń, magnez). Rędziny są glebami o bardzo zróżnicowanej budowie profilu uwarunkowanej środowiskiem ich powstawania. W zależności od rozwoju profilu glebowego w typie rędzin wyróżnia się podtypy: rędziny inicjalne skaliste, rędziny inicjalne rumoszowe, rędziny butwinowe, rędziny próchniczne, rędziny właściwe, rędziny czarnoziemne, rędziny brunatne, rędziny czerwonoziemne. Rędziny są dominującym typem gleb na terenach nieleśnych gminy Jędrzejów. Ten typ gleb jest reprezentowany na omawianym obszarze przez dwa podtypy rędziny czarnoziemne i rędziny brunatne. Pierwszy z podtypów stanowi najlepsze gleby tego rejonu i obejmuje ponad 21 % powierzchni gruntów ornych. Gleby te zlokalizowane są głównie na wyrównanych wierzchowinach garbów, przecinających opisywany teren ze wschodu na zachód. Rędziny brunatne występujące na około 25 % powierzchni gruntów ornych, pokrywają przeważnie łagodne zbocza garbów, co zwiększa ich podatność na erozję.

Gleby brunatne (BR)

Gleby brunatne powstają z różnych utworów macierzystych i charakteryzują się szerokim zakresem odczynu, w zależności od podtypu gleby. Skałą macierzystą są najczęściej gliny zwałowe, utwory pyłowe różnego pochodzenia, lessy, piaski gliniaste i na glinie, zwietrzeliny piaskowców i łupków ilastych. Charakteryzują się brunatnym zabarwieniem w całym profilu glebowym. Zabarwienie jest skutkiem wymycia węglanów i następczych procesów wietrzenia fizycznego oraz biochemicznego, jak też wtórnej syntezy minerałów i związków mineralno- organicznych. Charakteryzują się różną kwasowością w zależności od podtypu gleby. Na obszarze gminy Jędrzejów gleby brunatne reprezentowane są zasadniczo przez dwa podtypy: brunatne właściwe - pojawiają się one głównie w środkowej części obszaru i stanowią 6 % powierzchni gruntów ornych oraz brunatne wyługowane - występują w dużych konturach wśród gleb brunatnych i stanowią około 32 % powierzchni gruntów ornych.

Gleby brunatne stanowią dominujący typ gleb na terenach leśnych tego rejonu, stanowią one 28,6 % wszystkich typów (w tym 22,3 % stanowi gleba brunatna wyługowana).

Gleby bielicowe (B)

Utwory glebowe określone w tym typie należą do najuboższych w składniki pokarmowe gleb leśnych i rolnych. Dominującym podtypem są tutaj gleby bielicowe właściwe, glejo-bielicowe torfiaste oraz glejo-bielicowe murszaste wytworzone na piaskach, luźnych i słabo gliniastych, o charakterze wydmowym, które zróżnicowały się w wyniku panowania odmiennych stosunków wodnych. Odczyn gleb bielicowych jest na ogół kwaśny i silnie kwaśny. Proces powstania tych gleb wiąże się z rozkładem minerałów pierwotnych i wtórnych, występujących w górnej części profilu i dalszym, selektywnym wymywaniem produktów tego rozkładu w głąb profilu glebowego. Wymywaniu minerałów towarzyszy równoczesne przemieszczenie ruchomych substancji próchnicznych. Jest to jeden z dominujących typów gleb terenów leśnych gminy (stanowi około 26 % wszystkich typów gleb na terenach leśnych), a znaczna część terenów użytkowanych rolniczo również związana jest właśnie z nimi (stanowią 15 % powierzchni gruntów ornych). Z siedlisk leśnych wykształconych na tych glebach należy wymienić: bory świeże, bory mieszane wilgotne i bory wilgotne. Występujące w rejonie Jędrzejowa gleby bielicowe sa położone przeważnie w obniżeniach terenowych, co sprzyja ich większemu uwilgotnieniu.

Gleby rdzawe (RD)

Geneza gleb rdzawych wiąże się ze zwietrzelinami granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców, oraz z głębokimi osadami piaszczystymi. Na charakteryzowanym obszarze wykształciły się głównie na piaskach słabo gliniastych i gliniastych płytkich oraz na piaskach zwykłych, z podtypami rdzawe właściwe i rdzawe bielicowe. Podstawowym procesem prowadzącym do ich powstania jest proces rdzawienia. Polega on na tworzeniu nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami, które wraz z wolnymi tlenkami żelaza i glinu nie ulegają przemieszczaniu w głąb profilu glebowego, lecz pozostają w miejscu i tworzą rdzawe otoczki na ziarnach pyłu oraz iłu. Na tych typach gleb wykształciły się głównie bory świeże oraz bory mieszane świeże występujące głównie w największym zwartym kompleksie leśnym obejmującym północny obszar gminy.

Gleby gruntowoglejowe (G)

Na obszarach, na których poziom wody stale sięga powierzchni gruntu, wykształcił się podtyp gleb gruntowoglejowych torfowych i torfiastych. Zajmują najczęściej obniżenia terenu, niecki lub obrzeża torfowisk. Powstają przeważnie z glin lub piasków zalegających na cięższym podłożu. Proces, w wyniku którego powstają, zachodzi przy niedoborze tlenu, w obecności materii organicznej podatnej na rozkład i aktywności bakterii anaerobowych. Towarzyszy temu efekt barwny sięgający najwyżej 30 cm. Gdy oglejenie obejmuje poziom próchniczny, przyjmuje on wówczas barwę stalową lub popielatoszarą. Gleby tego typu występują w postaci niewielkich płatów w północnej części gminy i zajmowane są zazwyczaj przez użytki zielone oraz siedliska leśne w typie boru mieszanego bagiennego i wilgotnego.

Gleby torfowe (T)

Na obszarach leśnych gminy spośród gleb torfowych wyróżnić można podtypy gleb torfowisk wysokich i niskich. Powstają w wyniku procesów zachodzących w akumulowanej materii organicznej, polegających na przemianie szczątków roślinnych w torf przy udziale organizmów beztlenowych. Istotnym czynnikiem biorącym udział w ich powstawaniu jest powolny przepływ wód powierzchniowych przy niewielkim wpływie wody gruntowej. Gleby torfowe są ubogie w składniki odżywcze, a siedliska leśne, które je pokrywają, to najczęściej olsy z olszą czarną i jesionem. W gospodarce rolnej zajmowane są przez użytki zielone. Najczęściej występują w okolicy cieków wodnych i obniżeniach terenowych. W gminie Jędrzejów są to obszary położone wzdłuż cieków: Biała Nida, Brzeźnica, Jasionka oraz ich dopływów.

Gleby murszowe (M)

Utwory murszowe powstają na skutek zakłócenia stosunków wodnych na glebach torfowych. W wyniku obniżenia poziomu wód gruntowych przerwany został proces akumulacji materii organicznej. Zachodzi wówczas murszenie płytkiego utworu organicznego zalegającego na mineralnym podłożu, objawiające się malejącą objętością złoża torfu, mułu i gytii, w wyniku czego następuje wzrost zagęszczenia gleby, zmniejszenie porowatości ogólnej i pojemności wodnej, wzrost popielności i stopnia humifikacji oraz powstaje charakterystyczna dla tego procesu struktura agregatowa. Na glebach murszowych rosną drzewostany na siedlisku olsu, w których dominuje olsza czarna. W rejonie gminy Jędrzejów gleby te występują w tych samych położeniach co gleby torfowe.

Czarne ziemie (CZ)

Skałami macierzystymi są węglanowe piaski, utwory pyłowe i iły wodnej sedymentacji oraz mineralne i mineralno-organiczne osady jeziorne. Charakterystyczny dla czarnych ziem jest czarno zabarwiony, zadarniony poziom próchniczny, o gruzełkowatej strukturze, na ogół bogaty w azot. Czarne ziemie zdegradowane i właściwe utworzyły się fragmentami w obniżeniach terenu. Powstały na skutek wahań poziomu wód gruntowych. Skład mechaniczny to przeważnie piasek gliniasty i glina średnia zalegająca na piasku zwykłym i glinie. Występują głównie na gruntach ornych i użytkach zielonych. Zlokalizowane są w okolicach cieków wodnych. Występują niewielkimi płatami i stanowią około 1 % powierzchni gruntów ornych.

Mady rzeczne (MD)

Geneza mad wiąże się z przepływem wód powierzchniowych, a ich cechą charakterystyczną jest budowa warstwowa. Na obszarze gminy wyróżnić można trzy podtypy w zależności od stopnia i kierunku rozwoju procesu glebotwórczego. Mady o niewykształconym profilu to młode utwory, w których proces geologiczny polegający na osadzaniu materiału rzecznego przeważa nad procesem glebotwórczym. Mady czarnoziemne powstają przy wysokim zwierciadle wody gruntowej i udziale roślinności łąkowej i leśnej, natomiast mady brunatne powstały przy udziale roślinności lasów liściastych w części terasy rzecznej nie podlegającej stałym zalewom. Wszystkie podtypy zajmują niewielkie obszary najczęściej są to kompleksy użytków zielonych w północnej i centralnej części gminy.

2. Struktura użytkowania gruntów

Struktura użytkowania gruntów gminy w udziale procentowym przedstawia się następująco:

• użytki rolne razem: 69,6 %

• grunty orne: 89,3 %

• sady: 2,0 %

• łąki i pastwiska: 8,7 %

• lasy: 22,6 %

• pozostałe grunty i nieużytki: 7,8 %

Z powyższego zestawienia wynika, że największą powierzchnię gminy Jędrzejów zajmują grunty orne. W gminie znajduje się 2316 indywidualnych gospodarstw rolnych. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosi 5,7 ha. W ostatnich latach przeprowadzono na terenie gminy analizę gruntów pod względem przydatności rolniczej. Grunty nieprzydatne lub o małej przydatności powinny zostać przeznaczone do zalesienia. Wyraźnie dominującym udziałem w strukturze użytków rolnych charakteryzują się grunty orne. Zajmują one 69,6 % powierzchni, co zalicza gminę Jędrzejów do grupy gmin o wysokim udziale gruntów ornych. Lesistość gminy na tle gmin z południowego sąsiedztwa również kształtuje się wysoko.

Udział powierzchniowy klas bonitacyjnych gleby w całkowitej powierzchni gruntów ornych przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 4. Powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych gleb gminy Jędrzejów.

Klasa bonitacyjna	Powierzchnia gruntów ornych
		[ha]	[%]
II	410	3
III	4049	25
IV	7141	44
V	3100	19
VI	1463	9
Ogółem	16163	100,0

3. Klasyfikacja gleb pod kątem rolniczej przydatności

Z uzyskanych danych wynika, że grunty występujące na obszarze gminy Jędrzejów, charakteryzują się dobrą przydatnością rolniczą. Na jej terenie dominują gleby IV klasy bonitacji (44% terenów rolnych). Powierzchnia gruntów należących do najwyższej na terenie gminy II klasy wynosi 3 % z całkowitej powierzchni terenów rolnych, natomiast III klasa bonitacji, zaliczana do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, wynosi 25 % z całkowitej powierzchni terenów rolnych. Obszary charakteryzujące się najlepszą żyznością występują w południowym rejonie gminy (okolice wsi Łysaków, Zagaje, Węgleniec, Zalesie, Koszarka). Tereny gminy Jędrzejów są bardzo różnorodne pod względem żyzności gleb, kompleksy o wysokiej przydatności rolniczej przeplatają się z fragmentami uboższymi, mozaikowatość ta spowodowana jest zróżnicowaniem rzeźby terenu charakterystycznym dla Płaskowyżu Jędrzejowskiego. Najniższe klasy bonitacji osiągają gleby we wschodnim rejonie omawianego obszaru. W gminie Jędrzejów uprawia się głównie zboża (żyto, owies, mieszanki zbożowe), ziemniaki i rośliny na pasze (kukurydza, seradela, łubin, wyka i inne) oraz tytoń.

Szczegółowa charakterystyka kompleksów rolnych występujących na obszarze gminy, o różnej przydatności rolniczej, przedstawia się następująco:

Kompleks pszenny bardzo dobry

Kompleks ten obejmuje najlepsze gleby naszego kraju, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym, głębokim poziomie próchnicznym, dobrej strukturze, przepuszczalne, przewiewne, a jednocześnie magazynujące duże ilości wody. Gleby te występują w terenach płaskich lub na bardzo łagodnych pochyłościach, nie wymagają regulacji stosunków wodnych i są stosunkowo łatwe do uprawy. Osiąga się na nich wysokie i dość wierne plony, najbardziej wymagających roślin. Łatwo nabywają i zachowują cechy wysokiej kultury. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zaliczane są do I i II klasy.

Kompleks pszenny dobry

Do kompleksu tego zaliczamy gleby nieco mniej urodzajne niż do kompleksu opisanego powyżej. Gleby te są zwięźlejsze i trudniejsze do uprawy. Tam gdzie poziom wody gruntowej może ulegać pewnym wahaniom, są one okresowo gorzej przewietrzane albo wykazują okresowo niewielkie niedobory wody. Na glebach tego kompleksu udaje się uprawiać wszystkie rośliny, lecz otrzymanie odpowiednio wysokich plonów zależne jest w pewnym stopniu od poziomu agrotechniki i przebiegu pogody. Gleby tego kompleksu zaliczane są do III klasy bonitacyjnej.

Kompleks pszenny wadliwy

Kompleks ten obejmuje gleby pszenne średnio zwięzłe i zwięzłe, które nie są zdolne do magazynowania większych ilości wody i w pewnych okresach wykazują jej niedobór (gleby okresowo za suche). Należą tutaj dwie grupy gleb. Pierwszą z nich stanowią gleby zwięzłe, płytkie, zalegające na zbyt przepuszczalnym podłożu. Drugą grupę tworzą gleby średnio zwięzłe oraz zwięzłe głębokie całkowite, zlokalizowane na zboczach wzniesień i narażone na spływ powierzchniowy wód oraz erozję. Labilny układ stosunków wodnych gleb tego kompleksu powoduje bardzo duże wahania plonów roślin. W latach mokrych plony mogą być bardzo wysokie, nierzadko wyższe niż na glebach kompleksu pszennego dobrego, w latach suchych zaś bardzo niskie. Do omawianego kompleksu zalicza się gleby klas IIIb oraz IV.

Kompleks żytni bardzo dobry (pszenno-żytni)

Kompleks ten występuje najczęściej na piaskach gliniastych mocnych. Tworzą go najlepsze, lekkie gleby wytworzone z piasków gliniastych mocnych. Obejmuje gleby brunatne deluwialne i wyługowane. Są one strukturalne, mają dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz właściwe stosunki wodne. Niewielkie płaty tego kompleksu występują we wsiach Bernów i Skrzyszów.

Kompleks żytni dobry

Tworzą go głównie gleby lżejsze i mniej urodzajne od zaliczanych do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Gleby te uważa się za typowo żytnio-ziemniaczane. Są to najczęściej gleby bielicowe właściwe i pseudobielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich, piasków gliniastych mocnych oraz gliny lekkiej. Największe powierzchnie kompleksu żytniego dobrego zajmują grunty należące do wsi Kamienna Wola i Korytków, na pozostałym obszarze gminy występuje w postaci niewielkich płatów.

Kompleks żytni słaby

Zaliczane są do tego kompleksu głównie gleby ubogie w składniki pokarmowe, wytworzone z piasków słabogliniastych, gliniastych lekkich i luźnych. Obejmuje głównie gleby brunatne wyługowane i bielicowe. Ze względu na dużą przepuszczalność słabo zatrzymują wodę, stąd są okresowo lub stale zbyt suche. Składniki niewykorzystane przez rośliny są bardzo szybko wymywane z gleby. Powierzchnie z udziałem tego kompleksu występują głównie w centralnej części gminy w okolicach miejscowości Komaszyce, Rogówek, Kupimierz i Jędrzejów.

Kompleks zbożowo-pastewny mocny

Zalicza się tu utwory średnio zwięzłe i ciężkie, powstałe z piasków gliniastych mocnych, gliny lekkiej lub średniej. Najczęściej towarzyszą im gleby brunatne wyługowane i deluwialne, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby bielicowe. Są one zasobne w składniki pokarmowe i potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego uwilgotnienia. Pod warunkiem uregulowania stosunków wodnych mogą mieć średnie wartości rolnicze. Największe obszary tych gleb występują w południowo-wschodniej części gminy.

Kompleks zbożowo-pastewny słaby

Obejmuje gleby lekkie wytworzone najczęściej z piasków luźnych, piasków gliniastych lekkich i glin lekkich, okresowo podmokłe na skutek występowania w dolnej części profilu warstw słabo przepuszczalnych lub położenia gleby w obniżeniu terenowym. Obejmuje gleby bielicowe właściwe i pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane oraz ziemie szare, przydatne do upraw roślin pastewnych o niskich wymaganiach. Zaliczane są do V i VI klasy bonitacyjnej sporadycznie do IV. Są to gleby o niskiej wartości rolniczej, z wyłączeniem płatów gleby organicznej. Kompleksy tego typu występują na południe od Gowarczowa i w północnej części gminy.

Kompleks żytnio-łubinowy

Zajmuje gleby brunatne silnie kwaśne wytworzone z piasków luźnych lub słabogliniastych. Są to obszary ubogie w składniki pokarmowe i przeważnie zbyt suche. Kompleks żytnio-łubinowy charakteryzuje się najniższą wartością rolniczą. Kompleks ten zalicza się głównie do VI klasy bonitacyjnej, rzadziej do V. Uprawia się tu wyłącznie żyto i łubin. Gleby tego kompleksu występują w rozproszeniu na całym terenie gminy (z większą koncentracją w jego wschodniej części) z wyjątkiem części południowej, gdzie spotykane są sporadycznie.

Kompleks użytków zielonych bardzo dobrych i dobrych

Zalicza się tutaj użytki zielone (łąki i pastwiska) na glebach mineralnych i mułowo-torfowych. Użytki te znajdują się w warunkach, które pozwalają na regulowanie stosunków wodnych lub też w warunkach naturalnych o najkorzystniejszym układzie tych stosunków. Należą tutaj użytki zielone zaliczane do I i II klasy bonitacyjnej.

Kompleks użytków zielonych średnich

Kompleksy tego typu występują najczęściej na glebach mineralnych, torfowych i murszowych, zajmujących przeważnie dna dolin rzecznych. Ze względu na swoją lokalizację, charakteryzuje je zmienne uwilgotnienie. Są to gleby o średniej wartości, stanowiące siedliska grądowe i łęgowe, zaliczane do IV klasy bonitacji. Najczęściej powstają z pyłów zwykłych na piaskach luźnych lub słabogliniastych. Kompleksy zielone średnie występują wzdłuż cieków wodnych w okolicy Gowarczowa, Rogówka, Skrzyszowa i Kamiennej Woli.

Kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych

Obejmuje użytki zielone na glebach mineralnych i organicznych zbyt suchych lub zbyt wilgotnych oraz na glebach torfowych przesuszanych lub podtapianych. Najczęstszym typem są gleby murszowate na piaskach luźnych i mułowo-torfowych, a rzadziej brunatne i mady. Stanowią one najsłabsze siedliska łęgowe i grądowe oraz pobagienne o niskiej wartości rolniczej. Zaliczane są do V i VI klasy bonitacyjnej. Tereny zajmowane przez te kompleksy są zbyt suche na pastwiska, a zbyt mokre na łąki. Kompleksy te są zlokalizowane w okolicach wszystkich wsi, jednak największe przestrzenie zajmują we wschodniej części gminy.

1. Struktura środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów. Klasyfikacja i charakterystyczne cechy typowych geokompleksów

Środowisko przyrodnicze można podzielić na stosunkowo jednorodne jednostki przestrzenne, zwane geokompleksami. O ich jednorodności stanowi zbliżona geneza, której efektem jest znaczne podobieństwo elementów środowiska przyrodniczego takich jak budowa geologiczna, rzeźba, klimat, gleby, szata roślinna, użytkowanie terenu itp. Poszczególne, zbliżone charakterem do siebie geokompleksy, można łączyć w typy oraz większe jednostki. Ich przestrzenne zróżnicowanie tworzy hierarchiczną strukturę środowiska przyrodniczego. Strukturę tą można także rozpatrywać w popularnym w literaturze anglosaskiej modelu matrycy-płatów-korytarzy.

Na zróżnicowanie struktury środowiska w gminie najbardziej istotny wpływ ma podłoże geologiczne wraz z rzeźbą oraz użytkowanie terenu. Powierzchniowo, na analizowanym obszarze, przeważają geokompleksy wykształcone na podłożu kredowym częściowo pokryte utworami piaszczysto-żwirowymi, ze zlodowacenia środkowopolskiego i południowopolskiego. Na obszarze gminy występują następujące typy geokompleksów:

Geokompleksy dna dolin rzecznych

W obrębie gminy mamy do czynienia z tego typu kompleksami w systemie dolinnym dorzecza Brzeźnicy, Białej Nidy i Mierzawy. Zachowały się tutaj dwie powierzchnie terasowe: dna dolin i teras nadzalewowych. Ich szerokości są zmienne i wahają się od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. W związku z lokalizacją geneza tych formacji jest związana głównie z czynnikami hydrologicznymi. W strukturze krajobrazu pełnią one rolę korytarzy ekologicznych.

Tereny równin na podłożu piaszczystym

Tworzą one rozległe powierzchnie w północnym fragmencie gminy. Ich nagromadzenie związane jest z działaniem surowego klimatu okresu glacjalnego oraz z działalnością wiatru. Dzięki temu możemy obserwować w północnej części gminy pas równin o podłożu piasków rzeczno - peryglacjalnych. Lokalnie, na północy i zachodzie opisywanego obszaru, zachowały się formy pochodzenia eolicznego w postaci niewysokich wydm i równin piasków przewianych.

Tereny równin falistych na podłożu glin zwałowych

Występują niewielkimi płatami wśród innych typów geokompleksów w środkowej i południowej części gminy. Wykształciły się one w dwóch odmianach - równin glin zwałowych, zachowanych stosunkowo dobrze oraz glin znacznie silniej zdenudowanych. Geokompleksy tego typu wykorzystuje się głównie jako użytki rolne.

Tereny wzgórz, grzbietów i łagodnych stoków

Formacje tego typu ukształtowały się na podłożu przedczwartorzędowym. Na omawiany ogólny typ składają się wzniesienia kredowe z przewarstwieniami piaskowców pokryte utworami erozyjnymi. Geokompleksy te budują charakterystyczny dla tego rejonu krajobraz łagodnych wzniesień. Te typy geokompleksów użytkować można jako tereny rolnicze, leśne, budowlane lub tereny zielone.

Tereny przekształceń antropogenicznych

Geokompleksy tego typu znane są na obszarze gminy jako nasypy, groble. Najsilniej widoczne są w pobliżu siedzib ludzkich w postaci infrastruktury technicznej jak linie kolejowe, drogi wszelkiego typu czy mosty. Geokompleksy te nawiązują do naturalnej struktury środowiska w bardzo niewielkim stopniu, tworząc niejako odrębną strukturę przestrzenno-funkcjonalną. W skład tego geokompleksu wchodzą również zabudowania stanowiące domy mieszkalne jak również zaplecze gospodarcze wszelkiego rodzaju działalności.

2. Waloryzacja przyrodnicza lasów

1. Ogólna charakterystyka zasobów leśnych

Obszar gminy Jędrzejów pokryty jest w 22,6 % lasami, co zalicza ją do gmin o niewielkiej lesistości, wynik ten kwalifikuje jednak gminę na tle województwa na średnim poziomie. Lasy i grunty leśne pokrywają w sumie 5192 ha, a powierzchnia przez nie zajmowana nieustannie się powiększa, dzięki zalesianiu terenów o małej przydatności rolniczej. Stan lasów z punktu widzenia sanitarno-zdrowotnego określa się jako zadowalający. Większość drzewostanów w granicach gminy (27 % powierzchni leśnej gminy) należy do kategorii ochronnych (głównie wodochronnych), wymagających mniej intensywnych sposobów zagospodarowania. W stosunku do nich zaleca się m.in. ograniczenie regulacji stosunków wodnych do prac niezbędnych dla potrzeb odnowienia lasu oraz użytkowania sąsiadujących z nim gruntów ornych. Lasy na terenie gminy stanowią bardzo istotny element środowiskotwórczy na tle rolniczego krajobrazu, tworząc ostoje zwierzyny w tym miejsca gniazdowania wielu ptaków m.in. bociana czarnego. Tereny leśne objęte granicami gminy w większości należą do Skarbu Państwa i podlegają administracji Nadleśnictwa Jędrzejów wchodzącego w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa stanowią w gminie niespełna 26% (1371 ha). Nadzór nad lasami prywatnymi pełni wyżej wymienione nadleśnictwo.

Lasy na terenie gminy w związku z dosyć dużym zróżnicowaniem warunków naturalnych reprezentowane są praktycznie przez wszystkie typy siedliskowe lasu występujące na Niżu Polskim, wykazują jednak, wyraźną dominację siedlisk boru mieszanego świeżego. W związku z dominacją siedlisk borowych, głównym gatunkiem budującym drzewostany jest sosna pospolita, występująca przeważnie w jednogatunkowych kompleksach. Natomiast na siedliskach boru mieszanego wilgotnego, lub lasu mieszanego wilgotnego, gatunkiem towarzyszącym sośnie jest dąb szypułkowy. Powierzchnie zajmowane przez drzewostany jedno i dwugatunkowe są zbliżone. Mniej zróżnicowana jest struktura drzewostanów. Przeważają tutaj lasy jednopiętrowe, stanowiące blisko 100 % powierzchni leśnej.

2. Typy siedliskowe lasów

Dominującymi typami siedliskowymi lasów na obszarze gminy są siedliska borowe. Największy udział w powierzchni drzewostanów mają bór mieszany świeży „BMśw” i bór świerzy „Bśw”, zajmujące większość obszaru leśnego. Oba typy różnią się od siebie przede wszystkim żyznością gleb na których występują. W składzie gatunkowym drzewostanu dominuje sosna pospolita, która na tych siedliskach znajduje swoje optimum rozwojowe. Gatunkami towarzyszącymi są brzoza, olsza, modrzew, a rzadziej inne.

Nieco rzadsze są siedliska boru mieszanego wilgotnego „BMw”, którego płaty znajdują się w okolicy cieków wodnych przecinających kompleks leśny „Tarszawa”. Zajmują głównie gleby bielicowe i rdzawe z poziomem wód gruntowych w zasięgu korzeni. Gatunkiem głównym budującym drzewostany jest sosna pospolita z domieszką dębu, brzozy i osiki. Rzadziej pojawia się jodła. W dosyć dobrze rozwiniętej warstwie podszytu występują: kruszyna, wierzby, leszczyna, jarzębina.

Najrzadziej spotykanym siedliskiem leśnym na terenie gminy jest siedlisko boru bagiennego, występujące w kompleksie „Tarszawa” w postaci niewielkich enklaw zlokalizowanych w zagłębieniach terenu w obrębie dolin cieków wodnych na podłożu torfu wysokiego. Roślinami charakterystycznymi są tutaj: bagno zwyczajne (Ledum palustre), borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), żurawina błotna (Oxycoccus palustris). Ze względu na trudne warunki glebowe roślinność drzewiasta reprezentowana jest przez niewielki wachlarz gatunków osiągających na omawianym siedlisku niskie klasy bonitacyjne (IV, V); są to: sosna pospolita (Pinus sylvestris), brzoza omszona (Betula pubescens), świerk pospolity (Picea abies).

Wśród siedlisk lasowych największy udział wykazuje typ lasu świeżego „Lśw”, występujący w tym rejonie na glebach typu rędzin. Jest to siedlisko o dużej żyzności i korzystnym uwilgotnieniu. Na siedlisku tym gatunkiem głównym jest dąb szypułkowy, rzadziej buk. Gatunki domieszkowe to klon, jawor, lipa, osika, modrzew, grab. Las świeży występuje na terenie gminy w dwóch dużych kompleksach „Gaj” oraz „Lasków”. Oba kompleksy otoczone terenami uprawnymi stanowią bardzo cenny element środowiska przyrodniczego.

Las mieszany świeży „LMśw” oraz las mieszany wilgotny „LMw” zajmują żyźniejsze gleby typu bielicowego, brunatnego lub gleby murszowate. Większe fragmenty z ich udziałem występują w środkowo - wschodnich rejonach kompleksu leśnego „Tarszawa”. Piętro drzewostanu budują głównie gatunki liściaste z przewagą dębu i buka. Z gatunków iglastych najliczniej występuje sosna. Dzięki zróżnicowanej roślinności, lasy mieszane charakteryzuje wysoka wartość ekologiczna, przejawiająca się dużą odpornością na zagrożenia biotyczne i abiotyczne. Lasy na tych siedliskach nie posiadają dużych walorów turystyczno-rekreacyjnych.

Na podmokłych terenach, głównie wzdłuż cieków wodnych, występują olsy typowe „Ol” oraz olsy jesionowe “OlJ”. Najczęściej powstają na glebach mułowych oraz torfowo-mineralnych, z wysokim poziomem wód gruntowych. W składzie gatunkowym drzewostanów panuje olsza czarna w olsie typowym, lub jesion w olsie jesionowym. Z gatunków domieszkowych najczęściej występują brzoza i świerk. W dobrze rozwiniętej warstwie krzewów, najczęściej spotyka się czeremchę, bez czarny, kruszynę oraz porzeczkę czarną i czerwoną.

Na terenie gminy występują również niewielkie fragmenty lasu wilgotnego „Lw” i lasu mieszanego bagiennego „LMb” . Na siedlisku lasu wilgotnego głównym gatunkiem jest dąb z szerokim wachlarzem liściastych gatunków domieszkowych i bardzo bogatym podszyciem. Las mieszany bagienny jest natomiast siedliskiem które wykształca się na torfach przejściowych rzadziej wysokich. Występują tutaj dosyć trudne warunki wzrostu dla większości naszych gatunków drzew. Siedlisko to porasta zwykle sosna pospolita i świerk II-III bonitacji, w domieszce spotykana jest brzoza omszona.

3. Funkcje lasów

Pomimo faktu, iż lesistość gminy Jędrzejów kształtuje się na poziomie niższym od średniej krajowej drzewostany te wywierają znaczny wpływ na zależności ekologiczne, występujące pomiędzy lasem, a klimatem i glebą. W drzewostanie prędkość wiatru jest niższa, dzięki czemu wilgotność powietrza utrzymuje się na wyższym poziomie, niższe są amplitudy temperatur, a zatem klimat leśny jest łagodniejszy. Śnieg dłużej zalega pod okapem drzewostanu, a gleba nie zamarza tak głęboko jak na otwartym terenie. Pozytywne oddziaływanie lasu na środowisko, przejawia się w spełnianiu szeregu funkcji ochronnych, z których wymienić należy: glebochronne, wodochronne, uzdrowiskowo-klimatyczne i krajobrazowe. Równie ważną, mającą duże znaczenie dla gospodarki kraju jest funkcja produkcyjna, związana z pozyskiwaniem surowca drzewnego, którą spełniają lasy wszystkich kategorii własności.

4. Wpływ środowiska leśnego na organizm człowieka

Las, jak każde środowisko przyrodnicze, w mniejszym lub w większym stopniu, charakteryzuje się pewnymi właściwościami zdrowotnymi. Wynikają one ze współdziałania kompleksu czynników, do których należą:

• właściwości bioklimatyczne (insolacja, wilgotność powietrza, przewietrzanie, produkcja tlenu, jonizacja powietrza, stężenie i charakter aerozoli);

• właściwości filtracyjno-detoksykacyjne (hamowanie wiatru, tłumienie fal akustycznych, zdolność oczyszczania mas powietrza z pyłów, oddziaływanie detoksykacyjno-mikrobiologiczne);

• inne specyficzne właściwości zdrowotne (allelopatyczne roślinności i gleb, zoopatyczne - związane z zagrożeniem zdrowia i jakości wypoczynku przez zwierzęta).

Zbiorowiska leśne odznaczają się pozytywnym, neutralnym lub negatywnym wpływem bioterapeutycznym na organizm ludzki. Posiadają one odmienne właściwości zdrowotne i oddziałują różnie na człowieka, w zależności od swojej specyfiki związanej np. ze składem gatunkowym czy też siedliskiem, na którym występują.

Bory suche oraz bory świeże wpływają pozytywnie na układ krwionośny (rozszerzanie naczyń krwionośnych, obniżanie ciśnienia krwi) oraz oddechowy (przeciwastmatycznie i przeciwgruźlicznie). Substancje lotne zawarte w olejkach eterycznych wydzielanych przez drzewa, posiadają właściwości antyseptyczne, z czym wiąże się podwyższenie ogólnej odporności organizmu. Ponadto bioklimat borów suchych i świeżych, korzystnie wpływa na układ nerwowy (właściwości uspokajające).

Bory mieszane oddziałują na organizm ludzki głównie odkażająco. Na podnoszenie odporności organizmu, jak i na właściwości przeciwastmatyczne i przeciwgruźliczne, mają średni wpływ. Natomiast w niewielkim stopniu oddziałują na naczynia krwionośne, powodując ich rozszerzanie oraz na układ nerwowy.

Największy wpływ zbiorowisk grądowych przejawia się w podnoszeniu odporności organizmu oraz we właściwościach pobudzających. Równie istotne jest ich oddziaływanie na układ krwionośny, a tylko w niewielkim stopniu na oddechowy.

Lasy wilgotne, olsy i łęgi raczej nie wyróżniają się specyficznymi właściwościami, które ograniczają się głównie do podnoszenia odporności organizmu.

1. Zagrożenia środowiska leśnego

Lasy gminy Jędrzejów narażone są na niekorzystne oddziaływanie czynników biotycznych i abiotycznych. Za najbardziej uciążliwe, chociaż występujące ze stosunkowo niewielkim nasileniem należy uznać imisje przemysłowe, a także obserwowane w perspektywie długoterminowej obniżanie się poziomu wód gruntowych. Istotnym elementem wpływającym na kondycję tutejszych lasów są wcześniejsze działania gospodarcze w lasach, czego efektem są zmiany degradacyjne siedlisk wynikające z niedostosowania składów gatunkowych drzewostanów do ich potencjalnej żyzności, dotyczy to szczególnie siedliska lasu świeżego. Zagrożenie środowiska przyrodniczego gminy Jędrzejów stanowi również zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz gruntowych.

Lasy omawianego terenu znajdują się w zasięgu ujemnego oddziaływania emisji przemysłowych pochodzących z lokalnych zakładów oraz tzw. źródeł dalekiego transportu.

Największym lokalnym źródłem szkodliwych pyłów i gazów jest położona w sąsiedniej gminie Małogoszcz cementownia. Głównymi emitorami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego położonymi na terenie gminy Jędrzejów są (wg sprawozdawczości WIOŚ za rok 2001):

• „Dalkia”-Termika S.A. w Jędrzejowie,

• Universal Leaft Tobacco Poland Sp. z o.o. oddział w Jędrzejowie,

• Browary „Strzelec” S.A. w Jędrzejowie,

• Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Zakład Produkcyjny w Jędrzejowie

Ze źródeł dalekiego transportu ze względu na panujące wiatry wymienić należy rejony: Częstochowy, Górnego Śląska oraz Krakowa.

Wyniki monitoringu powietrza atmosferycznego prowadzone dla województwa świętokrzyskiego przedstawione w „Raporcie o stanie środowiska - WIOŚ Kielce '2006” wskazują, iż obszar gminy w całości znajduje się w klasie zanieczyszczeń oznaczonej symbolem „A”. Warunkiem przyporządkowania do tej klasy jest nieprzekraczanie poziomu dopuszczalnego dla każdej z substancji o normowanym poziomie dopuszczalnym. Przekroczenia wartości dopuszczalnych zanieczyszczeń mogą występować jedynie okresowo w rejonie miasta Jędrzejowa przede wszystkim ze względu na duże obciążenie emisją spalin. W związku z tym należy ocenić, że stan zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy jest niewielki i należało by dążyć do jego utrzymania na dotychczasowym poziomie ewentualnie obniżenia go.

Spośród czynników abiotycznych, zagrażających lasom oraz zamieszkującym je zwierzętom, wymienić należy pożary. Drzewostany gminy Jędrzejów należą do II kategorii zagrożenia pożarowego, a zatem ryzyko jego wywołania jest średnie. Corocznie notuje się szkody o zróżnicowanym nasileniu, a głównym winowajcą jest człowiek.

Do zagrożeń biotycznych, mających największy wpływ na miejscowe drzewostany, należą szkody powodowane przez owady, zwierzynę łowną oraz patogeniczne grzyby, których oddziaływanie - w pewnych warunkach - może wywołać choroby pojedynczych drzew jak i doprowadzić do osłabienia i zagrożenia trwałości całych drzewostanów.

W lasach porastających obszar gminy utrzymuje się stałe, lecz niewielkie zagrożenie ze strony szkodników owadzich. Do głównych należą brudnica mniszka, szeliniak sosnowiec, cetyniec większy, cetyniec mniejszy oraz przypłaszczek granatek. Dzięki systematycznym kontrolom oraz zwalczaniu poprzez wykładanie pułapek klasycznych jak i feromonowych udaje się zapobiec masowym pojawom szkodników.

Najczęstszymi szkodami wynikającymi z bytowania zwierzyny łownej na obszarze gminy są uszkodzenia upraw i odnowień. Najczęstszą przyczyną uszkodzeń jest zgryzanie pędów przez sarny i jelenie oraz spałowanie i czemchanie przez jeleniowate. Znaczenie gospodarcze tego typu uszkodzeń stale rośnie. Szczególnie uciążliwe są te powodowane przez sarnę, polegające na zgryzaniu pędów dębu, buka, jodły w uprawach.

Grzyby pasożytnicze nie stanowią w lasach omawianej gminy istotnego, dotykającego konkretne obszary zagrożenia. Pewne - chociaż niewielkie - znaczenie posiadają potencjalnie najgroźniejsze patogeny: Heterobasidion annosum oraz grzyby z rodzaju Armillaria.

Przedstawione powyżej zagrożenia środowiska naturalnego, skłaniają do przeanalizowania czynników mających największy wpływ na stan i funkcjonowanie przyrody oraz do podjęcia dalszych kroków, w celu zachowania naturalnych siedlisk leśnych. Rozpatrując to zagadnienie, należy zwrócić szczególną uwagę na:

• prawidłową gospodarkę melioracyjną, polegającą na regulacji stosunków wodnych a nie osuszeniu terenu,

• utrzymanie istniejącej retencji terenu poprzez utrzymanie lasów i obszarów podmokłych,

• zwiększenie retencji wodnej w zlewni przeznaczając pod zalesienia nowe obszary,

• stosować technologie minimalizujące negatywne skutki pozyskania drewna, w celu ochrony obszarów wydmowych.

1. Waloryzacja krajobrazu kulturowego

1. Cechy krajobrazu gminy

Waloryzacja wartości krajobrazowych i kulturowych gminy Jędrzejów przeprowadzona została na podstawie danych literaturowych, informacji uzyskanych od miejscowej ludności oraz mapy topograficznej w skali 1:25 000. Uzyskane informacje pozwoliły wstępnie określić zasób walorów kulturowych gminy oraz wyodrębnić główne jednostki krajobrazowe. Terenowe badania krajobrazowe oparto na metodach przedstawionych w dotychczasowych opracowaniach gmin oraz w oparciu o metodykę przedstawioną w „Ekologii krajobrazu” (Richling, Solon, 2002).

Na podstawie definicji krajobrazu (Richling, Solon, 2002; za Zonneveld, 1990) uwzględniono szereg kryteriów, tj. formę ukształtowania terenu wraz z siecią hydrologiczną, formę oraz stopień pokrycia roślinnością, formę pokrycia kulturowego oraz infrastrukturę techniczną, dostępność terenu, stopień urbanizacji. W oparciu o wyżej wymienione kryteria wyróżniono 5 jednostek architektoniczno-krajobrazowych:

I - krajobraz o wybitnych walorach naturalnych, harmonijny, obejmujący zwarte kompleksy leśne, porastające zarówno obszary równinne jak i pofalowane, z siecią pomniejszych cieków wodnych oraz niewielkich zbiorników, teren bez zabudowy o ograniczonej penetracji, poprzecinany nielicznymi szlakami komunikacyjnymi;

II - krajobraz o wysokich walorach naturalnych, lokalnie dysharmonijny, obejmujący kompleksy rolniczo-leśne lub rozczłonkowane powierzchnie leśne, o różnorakich stosunkach wodnych, obszar niezabudowany o zróżnicowanym dostępie terenu;

III - krajobraz naturalny o wysokich walorach przyrodniczych i widokowych w warunkach użytków rolnych, dysharmonijny, bez zabudowy, poprzecinany licznymi drogami gruntowymi i liniami energetycznymi;

IV - krajobraz o wysokich wartościach przyrodniczych i widokowych, lokalnie dysharmonijny, obejmujący dna dolin rzecznych, poprzecinany rowami melioracyjnymi i liniami energetycznymi, bez zabudowy o zróżnicowanym dostępie terenu;

V - krajobraz o średniej lub małej wartości naturalnej oraz średniej i dużej wartości kulturowej, zurbanizowany, dysharmonijny, obejmujący osiedla mieszkaniowe oraz zabudowania gospodarcze.

Opierając się na metodyce Przemyskiego i in. (2001), w obrębie głównych jednostek krajobrazowych wydzielono pomniejsze strefy będące lokalnymi jednostkami krajobrazowymi (wartościowanie lokalne). Obszary te zróżnicowane są pod względem formy ukształtowania terenu (odosobnione wzniesienia, zbocza wzniesienia, pagóry, powierzchnie sfalowane, wydmy, równiny, doliny rzek i cieków), formy pokrycia kulturowego (brak zabudowy, zabudowania zwarte, zabudowa luźna wiejska) oraz formy pokrycia naturalnego (las zwarty, las pocięty, pola orne z zadrzewieniami, pola orne niezadrzewione, bagna i mokradła, zbiorniki wodne).

Wiodącym typem krajobrazu w gminie Jędrzejów jest krajobraz rolniczy, zajmujący znaczne powierzchnie środkowej i południowej części gminy, poprzecinany drogami łączącymi poszczególne miejscowości. Dzięki temu, że prawie cały omawiany obszar pokryty jest pasmami wzgórz, dominacja krajobrazu rolniczego nie jest tak uciążliwa w odbiorze estetycznym jak to bywa w terenach o niezróżnicowanej rzeźbie terenu. Na północy występują zwarte kompleksy leśne sztucznego pochodzenia. W pozostałym obszarze kompleksy te występują w silnym rozproszeniu, a największym z nich jest kompleks „Łysaków” położony w pobliżu południowej granicy gminy. Teren ten reprezentuje typy krajobrazu rolniczego lub rozczłonkowanych kompleksów leśnych, charakterystyczne dla II grupy. Wzdłuż północnej granicy, w części centralnej, południowo-zachodniej i zachodniej występują niewielkie obszary dolin rzecznych i rozległych łąk, którym przeciwstawić można krajobrazy wspomnianych wcześniej wzgórz, z ciekawymi punktami widokowymi. Kryteria V typu spełnia część centralna obejmująca zabudowania miasta Jędrzejów, wsie rozrzucone równomiernie na obszarze gminy oraz niewielkie osady zlokalizowane na obrzeżach kompleksów leśnych.

2. Tereny o wybitnych walorach krajobrazowych

Północna część gminy Jędrzejów jest położona w zasięgu zwartych kompleksów leśnych znajdujących się w obrębie Włoszczowsko - Jędrzejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszar ten charakteryzuje się bardzo dużymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. O jego atrakcyjności decyduje obecność rozległych leśnych kompleksów z bardzo ciekawą linią brzegową posiadającą walory biocenotyczne. Teren gminy związany jest bezpośrednio z dolinkami rzek Brzeźnicy, Grabówki, Jedlnicy oraz nieznacznie z dolinami Białej Nidy i Mierzawy. Walorami krajobrazowymi tych dolinek są: naturalny charakter rzek, cenne bicenotycznie, a jednocześnie bardzo rozległe powierzchniowo połacie łąk i torfowisk wraz z szuwarami, zakrzewieniami, licznymi ciekami i oczkami wodnymi. Wymienione wcześniej miejsca posiadają wybitne walory estetyczne. Wiąże się to z zachowaniem krajobrazu w jego niemal nienaruszonym stanie, a nieduże wsie które założono wiele lat temu zdążyły wkomponować się w przyrodę łącząc wszystko w harmonijną całość. Wszystko to sprawia, że w krajobrazie kulturowym gminy wyznaczyć można obszary o wyróżniających się cechach, które różnicują go na określone jednostki.

W ramach tych jednostek, krajobrazem kulturowym o wybitnych walorach naturalnych określono obszary leśne w północnej części gminy, obejmujące Włoszczowsko - Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu . Na ich terenie występuje wiele gatunków fauny i flory, zarówno pospolitych jak i rzadkich.

3. Obiekty zabytkowe, miejsca pamięci narodowej, stanowiska archeologiczne.

Bardzo ważnymi elementami kształtującymi krajobraz danego obszaru są obiekty związane z gospodarczą i kulturową działalnością człowieka. Szczególnie cennymi są te, które powstały wiele lat temu. Obiekty te oprócz tego, że podnoszą atrakcyjność regionu pełnią również nieocenioną funkcję dydaktyczną. Świadczą one o przeszłości danego obszaru, jego dziejach, kulturze i kierunkach rozwoju. Jedną z najwyższych wartości charakteryzują się miejsca pamięci narodowej. Pomagają przypomnieć tożsamość narodową i pielęgnują pamięć o wielkich wydarzeniach i o poległych w obronie kraju.

• Obiekty zabytkowe

Gmina Jędrzejów obejmuje tereny bogate w zabytki dziedzictwa kulturowego. Najdawniejsze dzieje okolic Jędrzejowa sięgają epoki neolitu i czasów rzymskich. Z okresów tych pochodzą bowiem pierwsze znaleziska archeologiczne dotyczące zamieszkującej tam ludności. Trudno jest ostatecznie ustalić, kto i kiedy nadał dawnej osadzie targowej obecną nazwę Jędrzejów. Pewnym jest, że nazwa Jędrzejów (villa Andreovia) wymieniana jest już z okazji nadań książęcych w 1166r., a zatem osada o takiej nazwie istniała już w tym czasie. Prawa miejskie Jędrzejów otrzymał od Bolesława Wstydliwego w dniu 16 lutego 1271r. W dokumencie wydanym w Krakowie, a znajdującym się obecnie w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Z początkami Jędrzejowa związany jest nierozerwalnie klasztor cysterski, założony w latach 1140-1149, oddziałujący przez kilka wieków na gospodarczy i kulturowy rozwój miasta. W dniu dzisiejszym w skład stanowiącego zabytek w rejestrze archeologicznym zespołu klasztornego wchodzi: kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, klasztor, dzwonnica i ogród. Kościół to trzynawowa późnoromańska bazylika z przekształceniami z okresu gotyku i baroku. Znajdują się tutaj bardzo cenne zabytki, między innymi: płyta nagrobna Pakosława z Mstyczowa z 1319 roku i barokowe organy z zachowaną do dziś oryginalną klawiaturą drewnianą. W ogrodzie przyklasztornym, otoczonym murami z kolistymi basztami w narożach, który został założony na planie renesansowym XVII wieku, wśród wielu innych okazów rosną 250 i 300 letnie graby. W latach 1218-1223 w klasztorze przebywał oraz zakończył życie mistrz Wincenty Kadłubek, biskup krakowski, pierwszy Polak historyk i zapewne pierwszy Polak zakonnik w tym klasztorze.

W Jędrzejowie ochroną konserwatorską objęto średniowieczny układ rynku i przyległych ulic z zachowaną zabudową z XVIII-XIX wieku oraz kościół św. Trójcy z 1479 r. Najstarszymi zabytkami w kościele są krucyfiks i chrzcielnica z brązu z XV wieku. W dwóch zabytkowych kamienicach przy rynku mieści się Państwowe Muzeum im. Przypkowskich z jedyną w Polsce kolekcją zegarów słonechnych, wśród których najcenniejszym eksponatem jest zegar gwiazdowy z 1524 roku. W muzeum ponadto znajduje się wiele ciekawych zbiorów z dziedzin takich jak: astronomia, bibliofilstwo, farmacja, gastronomia oraz dział dotyczący historii Jędrzejowa i okolic.

Oprócz wymienionych wyżej obiektów, w Jędrzejowie istnieje jeszcze kilka wpisanych do rejestru zabytków. Są to: kaplica i cmentarz z okresu I wojny światowej; cztery domy murowane z okresu XVII-XVIII wieku; linia kolei wąskotorowej (funkcjonująca w okresie letnim) i hale napraw wagonów Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej wraz z kuźnią i odlewnią.

Jednym z najbogatszych miejsc pod względem dziedzictwa kulturowego znajdującym się na terenie gminy jest wieś Mnichów. Znajdujący się tam drewniany kościół pod wezwaniem św. Szczepana Diakona, wzniesiony w latach 1765-1770, wraz z dzwonnicą stanowi jeden z najciekawszych drewnianych kościołów w Polsce oraz jedyny ocalały w Europie kościół drewniany z wystrojem rokokowym. W miejscowości tej znajduje się ponadto park z zabytkową aleją lipową wpisaną do rejestru zabytków w 1957 roku. Atrakcją miejscowości jest dąb „Mnich”, który liczy 500-700 lat. Jak głosi legenda, wyrósł on na miejscu bohaterskiej śmierci założyciela osady Mnichów - mnicha Rotwalda, który zginął w obronie miejscowej niewiasty przed zbójnikami.

Do pozostałych zabytków ziemi Jędrzejowskiej należą parki podworskie, wpisane do rejestru zabytków. Znajdują się we wsiach Lasków i Zagaje. W obu przypadkach parki zostały przekomponowane na przełomie XIX-XX wieku. Na terenie gminy zachowały sią również zespoły dworskie w miejscowościach Brus oraz Jasionna oraz pozostałości dworskie w miejscowości Zagaje.

W rejestrach zabytków województwa świętokrzyskiego dotyczących gminy Jędrzejów znajdują się jeszcze dwa inne obiekty zabytkowe, które fizycznie nie istnieją. Obecnie toczy się postępowanie dokumentacyjne w sprawie ich skreślenia z rejestru zabytków. W związku z powyższym obiekty te nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu.

• Miejsca pamięci narodowej

Kolejną grupą obiektów posiadającą wartość historyczną są miejsca pamięci narodowej. Jędrzejów jest gminą o bardzo bogatej przeszłości o czym świadczy wiele miejsc upamiętniających wydarzenia historyczne. Na omawianym obszarze znajduje się kilka cmentarzy wojennych, mogił i pojedynczych kwater, tablice pamiątkowe oraz pomnik z okresu I i II wojny światowej.

Tabela 5. Miejsca pamięci narodowej znajdujące się na terenie gminy Jędrzejów

Lp.	Miejscowość, miejsce położenia	Rodzaj obiektu
1.	Cmentarz Paraf. Św. Wincentego Kadłubka, ul. Konarskiego w Jędrzejowie	Cmentarz wojenny
2.	Cmentarz Paraf. Św Trójcy, ul. Cmentarna w Jędrzejowie	Cmentarz wojenny
3.	Las „Gaj” w Laskowie	Cmentarz wojenny
4.	Las „Łysaków” w Łysakowie	Grób wojenny
5.	Cmentarz Paraf. Św Trójcy, ul. Cmentarna w Jędrzejowie	Mogiła powstańców 1863-1864r
6.	Mnichów - Ignacówka	Dwie bezimienne mogiły wojenne
7.	Mnichów - Ignacówka	Mogiła wojenna oficerów AK
8.	Jędrzejów ul. Partyzantów	Pomnik Bohaterom Ziemi Jędrzejowskiej
9.	Jędrzejów ul. 11 Listopada	Tablica na byłej siedzibie Gestapo
10.	Jędrzejów ul. 11 Listopada	Tablica upamiętniająca nauczycieli zamordowanych w okresie II wojny światowej
11.	Jędrzejów ul. Dr Kwarty	Tablica upamiętniająca akcję żołnierzy AK
12.	Szkoła Podstawowa Nr 1 w Jędrzejowie	Tablica upamiętniająca nauczycieli zamordowanych w okresie II wojny światowej
13.	Dworzec kolejowy w Jędrzejowie	Tablica upamiętniająca kolejarzy zamordowanych i poległych w okresie II wojny światowej
14.	Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie	Tablica poświęcona pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego
15.	Liceum Ogólnokształcące w Jędrzejowie	Tablica upamiętniająca 11 mieszkańców Jędrzejowa zamordowanych 9 czerwca 1943 roku
16.	Leśniczówka Leśnictwa Lasków	Tablica pamiątkowa w miejscu dawnej kwatery dowództwa Armii Krajowej Obwodu Jędrzejów.

• Stanowiska archeologiczne

Terminem tym określa się zwarty, oddzielony od innych podobnych wycinek przestrzeni, w obrębie którego występują ślady materialnej działalności ludzkiej z przeszłości. Ślady te mogą mieć postać wytworów ludzkiej ręki, jego wpływu na środowisko, jak też i szczątki samych ludzi. W obrębie gminy Jędrzejów znajdują się trzy obiekty tego rodzaju. Pierwszy z nich znajduje się w miejscowości Zagaje nieopodal granicy gminy i ma postać kopca ziemnego usypanego w czasach starożytnych. Kolejne dwa obiekty to ślady osadnictwa odnalezione w okolicy miejscowości Mnichów oraz w pobliżu zespołu klasztornego cystersów w Jedrzejowie.

1. Inwentaryzacja i waloryzacja szaty roślinnej

Waloryzację i inwentaryzację flory roślin naczyniowych gminy Jędrzejów opracowano w oparciu o własne badania terenowe oraz na podstawie danych zaczerpniętych z literatury. Wizje terenowe przeprowadzano wielokrotnie w sezonie wegetacyjnym między 15 maja a 30 września 2007 r. Na podstawie wstępnego rozpoznania terenowego oraz map glebowo-siedliskowych wyróżniono możliwie największą liczbę siedlisk, które objęto pracami inwentaryzacyjnymi. W terenie głównie poruszano się pieszo, a przebieg marszruty miał charakter losowy lub subiektywny, który wymuszała konieczność uwzględnienia jak największej zmienności gatunkowej roślin naczyniowych. Identyfikacji zespołów roślinnych dokonano na podstawie badań fitosocjologicznych przeprowadzonych metodą Braun-Blanqueta.

1. Flora roślin naczyniowych

W krajobrazie gminy Jędrzejów dominują pola uprawne poprzecinane miedzami, porosłymi gdzieniegdzie krzewami, niewysokimi drzewami. Miejscami w płytkich dolinkach przepływają bezimienne cieki wodne a wzdłuż północnej granicy gminy oraz przez jej centralną część toczą swoje wody największe w okolicy rzeczki Biała Nida i Brzeźnica. Północna część opisywanego obszaru to zwarty kompleks leśny, na pozostałym obszarze lasy występują w postaci niewielkich kompleksów o dużym rozproszeniu. Każde z przedstawionych środowisk posiada swoją specyficzną florę.

Na terenie gminy Jędrzejów występują 693 gatunki roślin naczyniowych, z 6 klas, 52 rzędów i 81 rodzin. Dużą, a niekiedy nawet dominującą rolę we florze opisywanego terenu odgrywają gatunki pospolite, szeroko rozpowszechnione zarówno w górach jak i na niżu.

Bogata i różnorodna jest flora dolin rzecznych. Przeważają tu gatunki niżowe, wśród których szczególnie interesujące są dwie grupy: rośliny ciepłolubne oraz rośliny wodne i bagienne.

Gatunki ciepłolubne występują na silnie nasłonecznionych zboczach dolin, na stromych skarpach, kopcach kamieni a także na nadrzecznych kamieńcach i odsłonięciach skalnych. W tych miejscach zachowały się fragmenty świetlistych zarośli i ciepłolubnych zbiorowisk murawowych, wśród których można spotkać: chaber austriacki Centaurea phrygia, dzwonek brzoskwiniolistny Campanuna persicifolia, koniczynę pagórkowatą Triforium montanum. Późnym latem spotkać można duże kwiatostany dziewięćsiła pospolitego Carlina vulgaris. Na śródpolnych kopcach kamieni częste są rozchodniki: ostry Sedum acre, sześciorzędowy S. sexangulare i wielki S. maximum. Najbogatsze stanowiska flory ciepłolubnej położone są w północnej części gminy, na terenie potencjalnego obszaru NATURA 2000 „Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie”.

Rośliny wodne koncentrują się na niskich zalewowych tarasach dolin rzecznych w starych korytach rzek, zastoiskach powodziowych i rowach. Spotkać tu można: włosienicznik (jaskier) wodny Batrachium aquatile, rdestnice kędzierzawą Potamogeton crispus, rdestnice pływającą P. natans, rzęsę drobną Lemna minor i inne gatunki wodne.

Liczniejszą grupą są rośliny bagienne zajmujące mokradła w dolinach. Wśród tych gatunków wymienić można: babkę wodną Alisma plantago-aquatica, czermień błotną Calla palustris, pałkę szerokolistną Typha latifolia trzcinę pospolitą Phragmites australis oraz liczne gatunki turzyc, m.in. Carex gracilis, C. elongata, C. remota, C. spicata, C. vulpina i wiele innych gatunków.

Dla torfowisk najbardziej typowa jest wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium Spotkać można również rosiczkę okrągłolistną Drosera rotundifolia i żurawinę błotną Oxycoccus palustris.

Na florę opisywanego terenu duży wpływ wywarł człowiek, poprzez niszczenie i przekształcanie siedlisk naturalnych oraz tworzenie siedlisk sztucznych, takich jak wysypiska śmieci, tereny komunikacyjne, pola uprawne, przychacia itp. Siedliska te opanowują gatunki synantropijne. Do roślin synantropijnych zaliczamy gatunki rodzime, które łatwo przenoszą się z siedlisk naturalnych do sztucznych, jak np. łoczyga pospolita Lapsana communis oraz tzw. antropofity, czyli gatunki obce rodzimej florze, pochodzące nieraz z bardzo odległych zakątków kuli ziemskiej, które przywędrowały z człowiekiem jako rośliny uprawne lub ozdobne, względnie zostały przypadkowo zawleczone. Niektóre antropofity zadomowiły się w zbiorowiskach roślinności wodnej, np. tatarak Acorus calamus oraz leśnych i zaroślowych, jak niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora i gruczołowaty I. glandulifera. Na terenie gminy Jędrzejów występuje 107 gatunków antropofitów i 8 gatunków prawdopodobnych antropofitów.

Na ryc. 1 przedstawiono liczebność 11 najbogatszych rodzin roślin naczyniowych występujących na terenie gminy Jędrzejów (Asteraceae, Poaceae, Fabaceae, Rosaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae, Brassicaceae, Cyperaceae, Ranunculaceae, Apiaceae, Polygonaceae).W rozkładzie tym zaznacza się wyraźna dominacja rodzinn złożone (Astraceae) i trawy (Poaceae). Taki obraz udziału najliczniejszych w gatunki rodzin jest charakterystyczny dla większości miejscowych flor, zarówno w skali regionu jaki i Polski.

Ryc. 1 Liczebność 12 najliczniejszych rodzin flory na terenie gminy Jędrzejów.

2. Gatunki chronione, rzadkie i zagrożone

O dużych walorach krajobrazowych obok rzeźby terenu decyduje różnorodność świata roślin. Mnogość gatunków podnosi atrakcyjność obszaru zarówno pod względem estetycznym jak i naukowym. Bardzo istotne jest również znaczenie ekologiczne roślin, których zbiorowiska tworzą specyficzne nisze dla określonych grup zwierząt.

W spisie florystycznym obejmującym w większości pospolicie występujące taksony, wyróżnić można grupę roślin których występowanie stanowi duży walor przyrodniczy. Należą do nich gatunki prawnie chronione (Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 9 lipca 2004 r.), gatunki które znalazły się na liście zagrożonych w Polsce (Zarzycki i in., 1992) lub w Polskiej Czerwonej Księdze (Zarzycki, Kaźmierczkowa, 1993) oraz gatunki zagrożone w skali regionu (Bróż, 1990).

Oprócz pospolicie występujących roślin na terenie gminy Jędrzejów występują chronione rośliny, niejednokrotnie rzadkie w skali kraju. Osobliwością florystyczną jest obuwik pospolity (Cypripedium calceolus L.) występujący w Rezerwacie „Gaj”, który utworzony został w celu ochrony i zachowania stanowiska tego gatunku.

Poniżej w tabeli przedstawiono listę gatunków rzadkich i chronionych roślin. Została ona sporządzona na podstawie:

• informacji uzyskanych od pracowników Nadleśnictwa Jędrzejów oraz osób związanych zawodowo i amatorsko z ochroną przyrody,

• danych zamieszczonych w Programie Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Jędrzejów,

• danych zamieszczonych w Planie Ochrony Rezerwatu „Gaj”,

• dostępnej literatury, szczególnie „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”.

Tabela 6. Wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych

Lp.	Nazwa łacińska	Nazwa_polska	Bern	HDIIb	HDIVb	CL	Och Pol	Czynna	Ods zak
	Adonis aestivalis L.	Miłek letni				CL_V
	Anemone sylvestris L.	Zawilec wielkokwiatowy					Ścisła	Czynna
	Asarum europaeum L.	Kopytnik pospolity					Częściowa
	Batrachium aquatile (L.) Dumort. agg.	Włosienicznik wodny					Ścisła
	Bromus secalinus L.	Stokłosa żytnia				CL_V
	Centaurium erythraea Rafn subsp erythraea	Centuria pospolita					Ścisła
	Cirsium pannonicum (L. f.) Link.	Ostrożeń panoński					Ścisła	Czynna
	Convallaria majalis L.	Konwalia majowa					Częściowa
	Cypripedium calceolus L.	Obuwik pospolity	Bern	HDIIb	HDIVb	CL_V	Ścisła	Czynna	Ods zak
	Dactylorhiza incarnata subsp incarnata L.	Kukułka krwista typowa					Ścisła	Czynna
	Dactylorhiza majalis L.	Kukułka szerokolistna					Ścisła	Czynna
	Daphne mezereum L.	Wawrzynek wilczełyko					Ścisła
	Drosera rotundifolia L.	Rosiczka okragłolistna				CL_V	Ścisła
	Frangula alnus Mill.	Kruszyna pospolita					Częściowa
	Gagea pratensis (Pers.) Dumort.	Złoć łąkowa				CL_V
	Galium odoratum (L.) Scop.	Przytulia wonna					Częściowa
	Gladiolus imbricarus L.	Mieczyk dachówkowaty					Ścisła	Czynna
	Hedera helix L.	Bluszcz pospolity					Częściowa
	Hepatica nobilis Schreb.	Przylaszczka pospolita					Ścisła
	Iris sibirica L.	Kosaciec syberyjski				CL_V	Ścisła	Czynna
	Ledum palustre L.	Bagno zwyczajne					Ścisła
	Lilium martagon L.	Lilia złotogłów					Ścisła
	Lycopodium annotinum L.	Widłak jałowcowaty					Ścisła
	Lycopodium clavatum L.	Widłak goździsty					Ścisła
	Melittis melissophyllum L.	Miodownik melisowaty					Ścisła
	Menyanthes trifoliata L.	Bobrek trójlistkowy					Częściowa
	Neottia nidus-avis (L.) Rich.	Gnieźnik leśny					Ścisła
	Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm.	Grążel żółty					Częściowa
	Nymphaea alba L.	Grzybienie białe					Częściowa
	Ononis arvensis L.	Wilżyna bezbronna					Częściowa
	Ononis spinosa L.	Wilżyna ciernista					Ścisła
	Platanthera bifolia (L.) Rich.	Podkolan biały					Ścisła
	Primula veris L.	Pierwiosnek lekarski					Częściowa
	Ribes nigrum L.	Porzeczka czarna					Częściowa
	Ranunculus arvensis L.	Jaskier polny				CL_V
	Viburnum opulus L.	Kalina koralowa					Częściowa
	Vinca minor L.	Barwinek pospolity					Częściowa

Objasnienia:

Bern - gatunki z Konwencji Berneńskiej,

HDIIb - gatunki z Dyrektywy Siedliskowej - załącznik IIb,

HDIVb - gatunki z Dyrektywy Siedliskowej - załącznik IVb,

Cl - gatunki Czerwonej Listy Roślin Naczyniowych w Polsce:

Cl_E - gatunki wymierające, krytycznie zagrożone wymarciem,

Cl_V - gatunki narażone, zagrożone,

Cl_R - gatunki rzadkie, potencjalnie zagrożone,

Och Pol - gatunki objęte ochroną w Polsce:

Ścisła - gatunki objęte ochroną ścisłą w Polsce,

Częściowa - gatunki objęte ochroną częściową w Polsce,

Czynna - gatunki wymagające ochrony czynnej.

Ods zak - gatunki, dla których nie stosuje się określonych w par. 7 rozporządzenia odstępstw od zakazów.

Wśród roślin naczyniowych występujących na terenie gminy Jędrzejów występuje około 37 gatunków podlegających różnym formom ochrony: 1 gatunek z Konwencji Berneńskiej, 1 gatunek z Dyrektywy Siedliskowej, 20 gatunków ochrony ścisłej i 13 gatunków ochrony częściowej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Ponadto występuje 7 gatunków wymagających ochrony czynnej i jeden gatunek, dla którego nie stosuje się określonych w par. 7 rozporządzenia odstępstw od zakazów. Dodatkowo we florze naczyniowej stwierdzono około 7 gatunków roślin narażonych i zagrożonych, umieszczonych na Polskiej Czerwonej Liście Roślin.

1. Waloryzacja flory

Na podstawie badań terenowych, które obejmowały całą powierzchnię gminy oraz wskazówek zawartych w literaturze określono lokalizację gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych.

Kryteria, którymi kierowano się przy wyborze roślin uwzględniały:

• obecność taksonu na liście roślin chronionych lub zagrożonych w skali kraju lub regionu;

• walory przyrodnicze poszczególnych gatunków powiązane z częstością występowania w skali regionu;

• lokalne bogactwo flory

Występowanie gatunków posiadających szczególne walory przyrodnicze związane jest głównie z obszarami leśnymi we wschodniej części gminy. Siedliskami szczególnie preferowanymi przez grupę roślin podlegających tak ścisłej jak i częściowej ochronie są bór mieszany i las mieszany świeży. W mniejszym stopniu występują na siedliskach wilgotnych, takich jak olsy. Tylko nieliczne spośród roślin podlegających ochronie występują na otwartych terenach, zajmując podmokłe łąki lub suche zbocza, gdzie znajdują dogodne dla siebie warunki. Natomiast ze względu na brak większej ilości podmokłych stanowisk, najrzadziej na terenie gminy spotkać można gatunki zasiedlające torfowiska oraz zbiorniki wodne.

2. Charakterystyka naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk i zespołów roślinnych

Podstawowym elementem wchodzącym w skład biosfery jest szata roślinna. Określone gatunki roślin, zajmujące wycinek biosfery ztanowią swoiste dla poszczególnych siedlisk zespoły i zbiorowiska roślinne powiązane zależnościami ekologicznymi. Badanie tych zależności pozwala, na podstawie rozpoznania roślinności, wnioskować o innych składnikach ekosystemów, jak również o zachodzących w nich zmianach.

W wyniku przeprowadzonych prac terenowych na omawianym obszarze, wyróżniono łącznie 45 naturalne i półnaturalne syntaksony roślinne (zespołów i zbiorowisk). Reprezentują one 27 związków, 18 rzędów i 14 klas.

• Zbiorowiska leśne

Dzięki urozmaiconej rzeźbie terenu, zróżnicowanym warunkom glebowym i wilgotnościowym, na obszarach leśnych gminy wyróżnić można kilka zespołów i zbiorowisk leśnych. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej.

Grąd subkontynentalny - (Tilio - Carpinetum) - to umiarkowanie kontynentalna postać lasu dębowo - lipowo - grabowego, siedlisk eutroficznych i umiarkowanie mezoteroficznych, świeżych i wilgotnych. Grąd subkontynentalny jest najsilniej zróżnicowanym zespołem grądu i chyba w ogóle najbardziej wielopostaciowym zbiorowiskiem w Polsce. Na omawianym obszarze zespół ten reprezentowany jest w umiarkowanie wilgotnym wariancie Tilio - Carpinetum astrantietosum charakterystycznym dla regionu Niecki Nidziańskiej. Wśród wielu gatunków trzon drzewostanu stanowią tutaj: lipa drobnolistna (Tilia cordata), dąb szypułkowy (Quercus robur) i grab pospolity (Carpinus betulus). Spośród roślin charakterystycznych występują: przytulia wiosenna (Cruciata glabra), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus), przytulia Shultesa (Galium shultesii), jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus). Na omawianym terenie zespół grądu obejmuje dwa duże kompleksy leśne „Gaj” oraz „Lasków”.

Olsy - bagienne lasy olszowe - to zbiorowiska występujące na siedliskach, które niezależnie od pewnych różnic między nimi, odznaczają się okresowym podtapianiem przez wody gruntowe. Zbiorowiska te tworzy olsza czarna (Alnus glutinosa) z mniejszym lub większym udziałem brzozy omszonej (Betula pubescens) oraz kilku innych gatunków takich jak: sosna pospolita (Pinus sylvestris), dąb szypułkowy (Quercus robur), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Olsy zajmują siedliska położone w obniżeniach terenu, często o utrudnionym odpływie wód, co powoduje zabagnienie. Bagienne lasy olszowe występują głównie na niżu lub w niższych położeniach górskich, a ich podłożem są pokłady torfu niskiego lub przejściowego. Na obszarze gminy Jędrzejów olsy zajmują niewielką powierzchnię i występują w dużym rozproszeniu na terenie kompleksu leśnego „Tarszawa”. Zlokalizowane są one głównie w pobliżu północnej granicy gminy w sąsiedztwie Białej Nidy oraz sporadycznie w dolinach dwóch niewielkich rzek Grabówki i Jedlnicy. Najczęstszym zespołem leśnym, który je reprezentuje jest ols porzeczkowy (Ribeso nigri-Alnetum). W piętrze drzewostanu gatunkiem dominującym jest tutaj olsza czarna, której towarzyszą w domieszce brzoza brodawkowata oraz rzadziej dąb szypułkowy. W warstwie krzewów, oprócz podrostu gatunków głównych największy udział mają: kruszyna, jarzębina, czarna porzeczka i czeremcha. Do gatunków zielnych występujących w tym zespole należą: turzyca długokłosa, turzyca błotna, karbieniec pospolity, psianka słodkogórz, zachylnik błotny, wietlica samicza, knieć błotna, oraz trzcinnik lancetowaty. Znacznie rzadziej spotyka się na obszarze gminy ols torfowcowy (Sphagno squarrosi - Alnelum). Zespół ten ma charakterystykę bardzo zbliżoną do poprzedniego ale w odróżnieniu od olsu porzeczkowego brak tutaj porzeczki czarnej (Ribes nigrum) lub jej udział jest znikomy, występuje natomiast kilka gatunków torfowców, wśród nich charakterystyczny dla tego zespołu torfowiec nastroszony (Sphagnum squarrosum). Dodatkowymi cechami wyróżniającymi jest większy udział brzozy omszonej (Betula pubescens) i gatunków charakterystycznych dla borów. Olsy torfowcowe występują na terenie omawianej gminy jedynie w postaci niewielkich fragmentów w okolicy „Łąk Miejskich” w dolinie Grabówki.

Łęgi - lasy łęgowe - stanowią specywiczny typ roślinności porastającej dna dolin rzecznych i strumieni. Czynnikiem decydującym o kształtowaniu się zbiorowisk łęgowych jest woda powierzchniowa, która w przeciwieństwie do wyżej opisanych olsów musi być przepływowa. Tak ukształtowane warunki hydrologiczne tworzą siedliska wilgotne ale nie zabagnione. Zbiorowiska lasów łęgowych tworzą różne gatunki drzew, przede wszystkim z rodzajów: Alnus (wierzba), Populus (topola), Salix (wierzba), Ulmus (wiąz), i Fraxinus (jesion), spośród roślin zielnych pospolicie występują: podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), kostrzewa olbrzymia (Festuca gigantea), pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) i bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea). Na terenie gminy Jędrzejów lasy łęgowe reprezentowane są w postaci zespołu łęgu jesionowo - olszowgo (Fraxino-Alnetum), pokrywającego niewielkie fragmenty murszejących torfów, rzadziej mad rzecznych wzdłuż cieków wodych przecinających kompleks leśny „Tarszawa”.

Bory - zajmują największą powierzchnię lasów gminy. Wśród nich można wyróżnić przede wszystkim zespoły na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego. Rzadziej występują zespoły na siedliskach borów mieszanych wilgotnych i borów wilgotnych, sporadycznie występują również zespoły na siedliskach boru bagiennego.

Suboceaniczny bór świeży (Leucobryo-Pinetum) - tworzą drzewostany sosnowe w większości pochodzenia sztucznego na glebach bielicowych. Najczęściej obok sosny występującym gatunkiem jest brzoza brodawkowata. Z roślin runa leśnego największym stopniem pokrycia charakteryzują się borówki, a z ziół siódmaczek i pszeniec leśny. Niemały udział w tworzeniu zespołu roślinnego posiadają także mchy, z których najczęściej spotykanymi są Pleurozium schreberi oraz Leucobryum glaucum. Jest to zespół zmienny, występujący często w postaciach przejściowych w grupie borów sosnowych na glebach mineralnych, gdzie wykorzystując drobne różnice w warunkach wodnych i topoklimatycznych może upodabniać się do Peucedano-Pinetum.

Kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum) - tworzą drzewostany sosnowo-dębowe na siedliskach borów mieszanych świeżych i wilgotnych. Zajmuje głównie słabo zbielicowane mezotroficzne gliniasto-piaszczyste gleby. Dla tego zespołu wyznacznikiem jest występowanie gatunków z rzędu Vaccinio-Piceetalia ze stałym udziałem gatunków o szerszej amplitudzie ekologicznej. Na siedliskach świeższych i żyźniejszych (lasu mieszanego świeżego) zespół ten występuje w odmianie Querco roboris-Pinetum coryletosum charakteryzującej się dużo większym udziałem gatunków przechodzących z lasów grądowych. Bory mieszane są lasami o dość złożonej strukturze piętrowej.

Sosnowy bór wilgotny (Molinio caeruleae-Pinetum) - odpowiada typowi siedliskowemu boru wilgotnego oraz boru mieszanego wilgotnego. Drzewostan tworzy sosna z udziałem obu gatunków brzóz oraz sporadycznym udziałem świerka. W podszycie zazwyczaj występuje kruszyna, jarzębina i brzoza. Trawiasto-krzewinkowe runo charakteryzuje się występowaniem trzęślicy modrej, borówki czernicy i płonnika zwyczajnego. Rzadziej spotyka się tutaj wrzos, brusznicę i borówkę bagienną. Istotnymi czynnikami wpływającymi na występowanie boru wilgotnego są jałowe, piaszczyste podłoża i dość wysoki lecz zmienny poziom wód gruntowych.

Bór sosnowy bagienny (Vaccinio uliginosi - Pinetum) - to zespół, który związany jest z siedliskiem boru bagiennego. Podłoże stanowią tutaj pokłady torfu wysokiego, a rośliny charakterystyczne to bagno zwyczajne (Ledum paluste) i borówka bagienna (Vaccinium uliginosum). Spośród roślin drzewiastych osiągających bardzo niskie klasy bonitacyjne występują sosna pospolita (Pinus sylvestris) i brzoza omszona (Betula pubescens). Na obszarze gminy występują jedynie szczątkowe fragmenty reprezentujące ten zespół, zlokalizowane w kompleksie „Tarszawa”

• Zbiorowiska nieleśne

Roślinność wodna

Zespoły roślinności wodnej zajmują najmniejszą powierzchnię na terenie gminy. Wiąże się to z brakiem większej ilości zbiorników i cieków wodnych. Do częstych, ale tworzących małe agregacje zespołów należy zespół rzęsy garbatej (Lemnetum gibbae) i rzęsy trójrowkowej (Lemnetum trisulcae), występujący na powierzchni wód stojących oraz o ograniczonym przepływie. W płytkich wodach na podłożu organicznym, w nasłonecznionych i osłoniętych od falowania miejscach, można spotkać coraz rzadszy zespół żabiścieku pływającego (Hydrocharietum morsus - ranae). Zespoły z udziałem tego taksonu stanowią ostatnie stadium w procesie lądowacenia swobodnej powierzchni wodnej (Matuszkiewicz 2001).

Wśród terenów nadwodnych najszerzej rosprzestrzenionym jest zespół szuwaru trzcinowego (Phragmitetum communis) z trzciną pospolitą (Phragmites communis), która wykazuje duże zdolności przystosowawcze, zajmując brzegi głębokich zbiorników wodnych oraz obszary okresowo zalewane. Trzcinie często towarzyszy szuwar szerokopałkowy (Typhetum latifoliae), będący zespołem tworzonym przez równie szeroko rozpowszechnioną pałkę szerokolistną (Typha latifolia), porastającą strefę płytkiej wody zbiorników eutroficznych. Natomiast na rozproszonych stanowiskach spotkać można szuwar wąskopałkowy (Typhetum angustifoliae) z pałką wąskolistną (Typha angustifolia), która dzięki dużej produkcji biomasy, przyczynia się do szybkiego lądowacenia zbiorników wodnych. Podobne znaczenie posiada turzyca dziubkowata (Carex rostrata). Szeroka amplituda ekologiczna umożliwia jej zajmowanie zróżnicowanych siedlisk, a tworząc wielopostaciowe zespoły szuwarów wielkoturzycowych bierze udział w procesach sukcesji ekologicznej. W okolicach wód płynących lub stojących o znacznych wahaniach poziomu, występują zbiorowiska wysokich traw z mozgą trzcinowatą (Phalaris arundinacea), znoszące okresowe podtopienia. Roślinność szuwarową uzupełnia kosaciec żółty (Iris pseudacorus).

Roślinność łąkowa

Powstanie roślinności łąkowej wiąże się z ingerencją człowieka w procesy przyrodnicze. W wyniku pewnych, stałych zabiegów gospodarczych, tworzą się wtórne typy roślinności utrzymujące ten sam stopień organizacji. Roślinność łąkowa najczęściej zajmuje tereny nieprzydatne pod uprawy. Są to obszary zbyt wilgotne, zlokalizowane na tarasach dolin rzecznych. W takich miejscach najczęstszym gatunkiem jest śmiałek darniowy (Deschampsia ceaspidosa), którego zbiorowiska uchodzą za najmniej wartościowe. Ich geneza wiąże się najczęściej z zakłóceniem stosunków wodnych. Do rzadszych zespołów, wypieranych przez wymienionego wyżej śmiałka, należą tzw. łąki ostrożeniowe, tworzone przez ostrożenia warzywnego (Cirsium oleraceum) oraz łąkowego (Cirsium rivulare), w których sąsiedztwie można odnaleźć zespoły sitów (Juncus sp.) i trzęślicy modrej (Molinia caerulea). Na wilgotnych łąkach, na których zaprzestano koszenia rozwijają się zbiorowiska o charakterze wtórnym, z wiązówką błotną (Filipendula ulmaria) i bodziszkiem błotnym (Geranium palustre), które dominują wśród roślinności ziołoroślowej.

Murawy napiaskowe i jałowczyska

Na terenach starych ugorów, suchych ekstensywnych pastwisk, poboczach dróg gruntowych i linii kolejowych, skrajach lasów i pól rozwija się zespół goździka kropkowanego (Diantho-Armerietum elongatae). Głównymi gatunkami budującymi to zbiorowisko są gatunki znoszące surowe warunki wilgotnościowe takie jak: kostrzewa owcza (Festuca ovina), mietlica pospolita (Agrostis capillaris), macierzanka piaskowa (Thymus seryphyllum), jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella), goździk kropkowany (Dianthus deltoides).

Zespoły ruderalne

Zbiorowiska ruderalne, złożone z gatunków eurytypowych (o szerokiej skali ekologicznej), z dominacją antropofitów, rozwijają się na siedliskach silnie zaburzonych, z ubogą warstwą gleby lub na glebach zasobnych w różne sole mineralne, a czasami wręcz skażonych. Opanowują więc przydroża, śmietniska, gruzowiska, hałdy, żwirownie, kamieniołomy, nasypy drogowe i kolejowe, zwykle pojawiając się jako zbiorowiska pionierskie. Jednym z najczęściej spotykanych zespołów, występującym wzdłuż dróg, nasypów i na wyrobiskach wapiennych jest zespół podbiału pospolitego (Poo-Tussilaginetum farfarae). Na obszarze występowania tego zespołu spotkać można nierzadko skrzyp polny (Equisetum arvense), perz właściwy (Agropyron repens), mietlicę rozłogową (Agrotis stolonifera), życicę trwałą (Lolium perenne), a także mniszek pospolity (Taraxacum officinale) i krwawnik pospolity (Achillea millefolium). Na podobnych stanowiskach występuje zespół situ chudego (Juncetum tenuis), któremu najczęściej towarzyszy mietlica pospolita (Agrostis capillaris). W pobliżu siedzib ludzkich, w miejscach najczęściej wydeptywanych występuje zespół babki zwyczajnej (Lolio - Polygonetum arenastri), która wspólnie z pięcirnikiem gęsim (Potentilla anserina), rumiankiem bezpromieniowym (Chamomilla suaveolens), rdestem ptasim (Polygonum arviculare) oraz wiechliną roczną (Poa annua) rośnie przy drogach, boiskach i osiedlach.

Zespoły segetalne

Zbiorowiska pól uprawnych zajmują największe obszary na omawianym terenie ze względu na rolniczy charakter tego rejonu. Powstają one w wyniku antropopresji i stanowią swoistą grupę ekosystemów utworzonych przez skupienia roślin, pojawiających się samorzutnie wśród roślin uprawnych jako chwasty. Pomimo swego antropogenicznego charakteru, podlegają również wpływom środowiska fizycznogeograficznego i mogą w stosunku do niego mieć wartość wskaźnikową. Ich cechą charakterystyczną jest zmienność w krajobrazie pól uprawnych wywołana cyklem płodozmianowym, w wyniku którego powstają i utrzymują się odmienne zbiorowiska segetalne. Najczęściej tworzą je grupy zbiorowisk upraw okopowych, zbożowych oraz ścierniskowych. Istnienie każdej z wymienionych grup jest ściśle uzależnione od ingerencji człowieka, a postępująca intensyfikacja rolnictwa, przejawiająca się mechanizacją, chemizacją i melioracją w dużym stopniu doprowadza do zmian w składzie gatunkowym zbiorowisk pól uprawnych powodując nierzadko ich ubożenie.

• Systematyka zbiorowisk roślinnych

Systematykę wszystkich zidentyfikowanych na terenie gminy zbiorowisk roślinnych podano w oparciu o opracowanie W. Matuszkiewicza (2001).

Klasa: Lemnetatea minoris R. Tx. 1955

Rząd: Lemnetalia minoris R. Tx. 1955

Związek: Lemnion gibbae R. Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx. 1974

Zespół: Lemnetum gibbae Miy. et J. Tx. 1960 - zespół rzęsy garbatej

Związek: Riccio fluitantis-Lemnion trisulcae R. Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx. 1974

Zespół: Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962 - zespół rzęsy trójrowkowej

Klasa: Bidentetea tripartiti R. Tx., Lohm. et Prsg 1950

Rząd: Bidentetalia tripartiti Br.-Bl. et R. Tx. 1943

Związek: Bidention tripartiti Nordh. 1940

Zespół: Polygono-Bidentetum (Koch 1926) lohm. 1950

Klasa: Stellarietea mediae R. Tx., Lohm. et Prsg. 1950

Rząd: Centauretalia cyani R. Tx. 1950

Związek: Aperion spicae-venti R. Tx. et J. Tx. 1960

Podzwiązek: Aphanenion arvensis R. Tx. et J. Tx. 1960

Zespół: Vicietum tetraspermae (Kreusem. et Vlieg. 1939) Kornaś 1950

Związek: Caucalidion lappulae R. Tx. 1950

Zespół: Caucalidio-scandicetum (Libb. 1930) R. Tx. 1937

Rząd: Polygono-Chenopodietalia (R. Tx. et Lohm. 1950) J. Tx. 1961

Związek: Panico-Setarion Siss. 1946

Zespół:Echinochloo-Setarietum Krus. et Vlieg. (1939) 1940 - zespół chwastnicy jednostronnej i włośnic

Związek: Sisymbrion offficinalis R. Tx., Lohm, Prsg 1950

Zespół: Sisymbrietum sophiae Kreh. 1935

Hordeetum murini Libb 1933

Atriplicetum nitensis Knapp 1945

Klasa: Epilobietea angustifolii R. Tx. et Prsg 1950

Rząd: Atropetalia Vlieg. 1937

Związek: Sambuco-Salicion R. Tx. et Neum. 1950

Zespół: Sambucetum nigrae Oberd. 1973

Epilobio-Salicetum nigrae Oberd. 1973

Klasa: Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg et R. Tx. 1950

Podklasa: Artemisienea vulgaris

Rząd: Onopordetalia acanthii Br.-Bl. et R. Tx. 1943 em. Görs 1966

Związek: Onopordion acanthii Br.-Bl. 1926

Podzwiązek: Dauco-Melilotenion Görs 1966

Zespół: Artemisio-Tanacetetum vulgaris Br.-Bl. 1931 corr. 1949

Rząd: Artemisietalia vulgaris Lohm. in R. Tx. 1947

Związek: Arction lappae R. Tx. 1937 em. 1950

Zespół: Arctio-Artemisietum vulgaris Oberd. ex Seybold et Müller 1972

Podklasa: Galio-Urticenea (Pass. 1967)

Rząd: Convulvuletalia sepium R. Tx. 1950

Związek: Convolvulion sepium R. Tx. 1947 em. Müll. 1981

Zespół: Urtico-Calystegietum sepium Görs et Müll. 1969

Klasa: Agropyretea intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs 1969

Rząd: Agropyretalia intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs 1969

Związek: Convolvulo-Agropyrion repentis Görs 1966

Zespół: Poo-Tussilaginetum farfarae R. Tx. 1931

Klasa: Potametea R. Tx. et Prsg.

Rząd: Potametalia Koch 1926

Związek: Potamion Koch 1926 em. Oberd. 1957

Zespół: Potametum pectinati Carstensen 1955

Związek: Nymphaeion Oberd. 1957

Zespół: Hydrocharitetum morsus-ranae Landendomck 1935 - zespół żabiścieku pływającego

Związek: Hottonion Segal 1964

Zespół: Hottonietum palustris R. Tx. 1937

Klasa: Phragmitetea R. Tx. et Prsg. 1942

Rząd: Phragmitetelia Koch 1926

Związek: Phragmition Koch 1926

Zespół: Typhetum angustifoliae (Allörge 1922) Soó 1927 - zespół pałki wąskolistnej

Typhetum latifoliae Soó 1927 - zespół pałki szerokolistnej

Phragmitetum communis (Gams 1927) Schmale 1939 - zespół trzciny pospolitej

Związek: Magnocaricion Koch 1926

Zespół: Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R.Tx. 1937

Caricetum rostratae Rübel 1912 - zespół turzycy dzióbkowatej

Caricetum vesicariae Br.-Bl. et Denis 1926

Phalaridetum atundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931 - zespół mozgi trzcinowatej

Klasa: Koelerio Glaucae-Corynephoretea Canescentis Klika in Klika et Nowak 1941

Rząd: Corynephoretalia canescentis R. Tx. 1937

Związek: Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae Brzeg in Brzeg et M.Wojt. 1996

Zespół: Diantho-Armerietum elongatae Krausch 1959

Klasa: Molinio-Arrhenatheretea R. Tx. 1937

Rząd: Plantaginetalia maioris R. Tx. (1947) 1950

Związek: Polygonion avicularis Br. Bl. 1931

Zespół: Lolio - Plantaginetum arenastri Br.-Bl. 1930 em. Lohm. 1975

Zespół: Juncetum - Tenius (Diem., Siss. et Westh. 1940) Schwick. 1944

em. R. Tx. 1950

Rząd: Molinietalia Koch 1926

Związek: Fillipendulion ulmariae Segal 1966

Zespół: Fillipendulo-Geranietum Koch 1926 - zespół wiązówki błotnej i bodziszka błotnego

Zespół: Valeriano-Filipenduletum Siss. in Westh. et all. 1946

Związek: Molinion Koch 1926

Zespół: Junco-Molinietum Prsg. 1951 - zespół sitów i trzęślicy modrej

Związek: Calthion palustris R. Tx. 1936 em. Oberd. 1957

Zespół: Angelico-Cirsietum oleracei R. Tx. 1937 em. Oberd. 1967

Cirsietum rivularis Ralski 1939 - zespół ostrożenia łąkowego

Nieschamieniem caespitosae Horvatič 1930 - zespół śmiałka darniowego

Rząd: Arrhenantheretalia Pawł. 1928

Związek: Arrhenatherion elatioris (Br.-Bl. 1925) Koch 1926

Zespół: Arrhenatheretum elatioris Br.-Bl. Ex Scherr. 1925 - łąka owsicowa

Związek: Cynosurion R. Tx. 1947

Zespół: Lolio-Cynosuretum R. Tx. 1937

Klasa: Alnetea glutinosae Br.-Bl. et R. Tx. 1943

Rząd: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937

Związek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936

Zespół: Ribo nigri-Alnetum Sol.-Górn. 1975 - ols porzeczkowy

Zespół: Sphagnosquarrosi-Alnetum Sol.-Górn. 1975 - ols torfowcowy

Klasa: Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939

Rząd: Cladonio-Vaccinietalia Kiell. -Lund 1967

Związek: Dicrano-Pinion Br.-Bl. 1938

Zespół: Leucobryo-Pinetum Mat. (1962) 1973 - suboceaniczny bór świeży

Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat. et J.Mat 1973 - śródlądowy bór wilgotny

Querco roboris-Pinetum (W.Mat. 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany

Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 - sosnowy bór bagienny

Klasa: Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937

Rząd: Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokol. et Wall. 1928

Związek: Alno-Ulmion Br.-Bl. Et R. tx. 1943

Zespół: Fraxino-Alnetum W.Mat. 1952 - łęg jesionowo-olszowy

Zespół: Tilio-Carpinetum Tracz 1962 - grąd subkontynentalny

• Typy siedlisk przyrodniczych podlegające ochronie

• Ochrona krajowa

Na terenie gminy występują następujące rodzaje siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie zgodnie z “Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000”.

1. [3150] - Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Potamnion

2. [6410] - Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe

3. [91E0] - Łęgi olszowe i jesionowe*

4. [91D0] - Bory i lasy bagienne*

5. [9170] - Grąd subkontynentalny

* Siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym.

• Ochrona międzynarodowa

W Dyrektywie Rady Wspólnot Europejskich 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (dyrektywa sporządzona w Brukseli przez Radę Wspólnot Europejskich, adresowana do państw członkowskich (Bruksela, 1992)) wyróżniono za Załącznikiem 1 - Typy siedlisk naturalnych ważnych dla miejscowych społeczności, których ochrona wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych. Na obszarze gminy do takich należą:

1. [22.13] - Naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością typu Magnopotamion lub Hydrocharition

2. [37.31] - Łąki z Molinia na kredzie i glinie (Eu-Molinion)

3. [44.A2] - Sosnowy bór bagienny (Vaccinio uliginosi - Pinetum)*

4. [44.3] - Pozostałości lasów aluwialnych Alnion glutinoso-incanae

5. [41.26] - Lasy grądowe Galio-Carpinetum

* Siedlisko przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym.

1. Wykaz obiektów i obszarów chronionych

• Obszary chronionego krajobrazu

Na terenie gmin Oksa, Krasocin, Włoszczowa, Małogoszcz, Nagłowice, Sobków, Jędrzejów, Imielno i Kije dnia 29 września 1995 roku ustanowiono Włoszczowsko - Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszar ten - (pow. 69090 ha), położony jest w zachodniej i centralnej części województwa; prawie 1/3 powierzchni obszaru zajmują kompleksy leśne. Ta wielkoprzestrzenna forma ochrony przyrody obejmuje ponad połowę całkowitej powierzchni gminy, jej południowa granica przebiega przez centralną część gminy w okolicy rzeki Brzeźnicy i północnych krańców miasta Jedrzejowa.

Pokrywa roślinna tego terenu jest bardzo zróżnicowana. Zbiorowiska leśne, torfowiskowe, wodne i szuwarowe oraz łąkowe stanowią harmonijną całość o dużych wartościach wodochronnych i klimatycznych.

Najważniejszą funkcją Włoszczowsko - Jędrzejowskiego OChK jest ochrona wód zlewni Pilicy i Nidy, jak również zbiornika wód podziemnych „Niecka Miechowska”. Spełnia on także istotną funkcję klimatyczną.

• Użytki ekologiczne

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody - użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

Na terenie gminy Jędrzejów tą formą ochrony objęto dwa obiekty, zatwierdzone 23-go listopada 2001 roku. Oba użytki usytuowane są na terenie stanowiącym własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Jędrzejów, Obrębu Jędrzejów, Leśnictwa Kanice w pobliżu północnej granicy gminy, niedaleko ujścia cieku wodnego o nazwie Grabówka do Białej Nidy. Mimo niewielkiej odległości pomiędzy użytkami, reprezentują one zupełnie odmienne środowiska. Pierwszy z nich znajduje się w oddziale 121d, zajmuję powierzchnię 0,62 ha i reprezentuje zbiorowisko roślin charakterystyczne dla mokradeł i bagien. Drugi z użytków położony jest w oddziale 122h, obejmuje on obszar łąki śródleśnej o powierzchni 5,75 ha, teren ten wykazuje cechy zbiorowiska kserotermicznych muraw o charakterze stepowym.

• Pomniki przyrody

Obecnie na terenie gminy Jędrzejów znajduje się 13 obiektów zatwierdzonych rozporządzeniem Wojewody Kieleckiego jako pomniki przyrody. Charakterystykę i lokalizację pomników przyrody przedstawiono w tabeli 7.

Tabela 7. Wykaz istniejących pomników przyrody .

Lp.	Obręb ewidencyjny	Działka ewidencyjna	Gatunek	Wysokość [m]	Obwód [cm]
1.	Sudół	246	Czereśnia	20	139
2.	Sudół	246	Czereśnia	20	133
3.	Sudół	246	Czereśnia	22	171
4.	Sudół	249	Lipa	24	460
5.	Sudół	249	Jesion	28	400
6.	Sudół	249	Jawor	25	250
7.	Sudół	243	Dąb szypułkowy	25	314
8.	Lasków	1143	Dąb szypułkowy	19	314
9.	Mnichów	1294	Dąb szypułkowy	24	555
10.	Łączyn	528/1	Dąb szypułkowy	26	370
11.	Łączyn	529/2	Dąb szypułkowy	27	325
12.	Łączyn	532	Grupa drzew - trzy dęby szypułkowe	25-26	250; 280; 290
13.	Lścin	318	Grupa drzew-dziesięć lip drobnolistnych	20-25	245; 276; 215; 305; 246; 260; 273; 248; 237; 237

1. Wykaz obiektów i obszarów proponowanych do ochrony

• Obszary proponowane do ochrony

Na terenie gminy Jędrzejów nie ma obszarów o wybitnych walorach przyrodniczo - krajobrazowych. Najbardziej wartościowy pod względem przyrodniczym północny rejon gminy został objęty ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu. Północny fragment kompleksu leśnego „Tarszawa”, wchodzący w skład Włoszczowsko - Jedrzejowskiego OChK planuje się włączyć do tworzonego w ramach programu „Natura 2000” Specjalnego Obszaru Ochrony Wzgórza Chęcińsko - Kieleckie.

W centralnej części gminy na uwagę zasługuje dolina rzeki Brzeźnicy, gdzie roślinność podmokłych łąk i łozowiska przerywają monotonność rolniczego krajobrazu. W odniesieniu do tego rejonu planowane jest utworzenie zbiornika „Chwaścice Wólka” na rzece Brzeźnicy. Po wybudowaniu zbiornika istnieje możliwość wprowadzenia go do programu „Zrównoważony rozwój gospodarczy zlewni rzeki Nidy w związku z obszarami Natura 2000”. Omawiane przedsięwzięcie wpłynęłoby zasadniczo na podniesienie atrakcyjności tego ubogiego w zbiorniki wód powierzchniowych terenu.

Proponuje się objęcie w formie użytku ekologicznego fragment nieużytku zlokalizowany w miejscowości Potok Mały. Jest to teren położony na zachodnim zboczu niewielkiego wzniesienia, porośnięty roślinnością zielną oraz sporadycznie krzewami. Występuje tam wiele ciekawych roślin ciepłolubnych o charakterze antropofitów. Miejsce to ze względu na rozmaitość roślin kwiatowych jest bardzo chętnie odwiedzane przez szereg gatunków trzmieli, motyli i innych owadów. Wśród ciernistych gałęzi tarniny porastającej gdzieniegdzie ten obszar znajdują schronienie niewielkie ptaki, takie jak świergotki, skowronki czy gąsiorki.

1. Lista flory roślin naczyniowych gminy

Poniżej zestawiono listę gatunków w układzie systematycznym z uwzględnieniem antropofitów.

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Antropofity Uwagi

Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Antropofity Uwagi

Klasa Coniferopsida Iglaste (Szpilkowe)

Rząd Pinales Szpilkowce

Rodzina Cupressaceae Cyprysowate

1 Juniperus communis L.subsp Jałowiec pospolity typowy

communis

Rodzina Pinaceae Sosnowate

2 Abies alba Mill. Jodła pospolita

3 Picea abies (L.) H. Karst. Świerk pospolity

4 Pinus sylvestris L. Sosna zwyczajna

5 Larix decidua Mill. Modrzew europejski

Klasa Dicotyledoneae Dwuliścienne

Rząd Apiales Baldaszkowce, selerowce

Rodzina Apiaceae Baldaszkowate

6 Chaerophyllum hirsutum L. Świerząbek orzęsiony

7 Sanicula europaea L. Żankiel zwyczajny

8 Peucedanum palustre (L.) Moench Gorysz błotny

9 Angelica sylvestris L. Dzięgiel leśny

10 Oenanthe aquatica (L.) Poir. Kropidło wodne

11 Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Trybula leśna

12 Chaerophyllum bulbosum L. Świerząbek bulwiasty

13 Chaerophyllum temulum L. Świerząbek gajowy

14 Astrantia major L. Jarzmanka większa

15 Falcaria vulgaris Bernh. Sierpnica pospolita

16 Torilis japonica (Houtt.) DC. Kłobuczka pospolita

17 Cicuta virosa L. Szalej jadowity

18 Heracleum sphondylium L. agg. Barszcz zwyczajny

19 Pimpinella saxifraga L. Biedrzeniec mniejszy

20 Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr. Gorysz siny

21 Seseli annuum L. Zebrzyca roczna

22 Aegopodium podagraria L. Podagrycznik pospolity

23 Aethusa cynapium L. agg. Blekot pospolity

24 Pastinaca sativa L. Pasternak zwyczajny Prawdopodobny

antropofit

25 Daucus carota L. Marchew zwyczajna

26 Carum carvi L. Kminek zwyczajny

27 Selinum carvifolia (L.) L. Olszewnik klimkolistny

28 Laserpitium latifolium L. Okrzyn szerokolistny

Rodzina Araliaceae Araliowate

29 Hedera helix L. Bluszcz pospolity

Rząd Aristolochiales Kokornakowce

Rodzina Aristolochiaceae Kokornakowate

30 Asarum europaeum L. Kopytnik pospolity

Rząd Asterales Astrowce

Rodzina Asteraceae Złożone

31 Chamomilla suaveolens (Pursh) Rumianek bezpromieniowy Antropofit

Rydb.

32 Senecio sylvaticus L. Starzec leśny

33 Taraxacum officinale F. H. Wigg. Mniszek pospolity

34 Gnaphalium uliginosum L. Szarota błotna

35 Tanacetum vulgare L. Wrotycz pospolity

36 Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake Żółtlica owłosiona Antropofit

37 Senecio vernalis Waldst. & Kit. Starzec wiosenny Antropofit

38 Filago minima (Sm.) Pers. Nicennica drobna

39 Chamomilla recutita (L.) Rauschert Rumianek pospolity Antropofit

40 Filago arvensis L. Nicennica polna

41 Eupatorium cannabinum L. Sadziec konopiasty

42 Helianthus tuberosus L. Słonecznik bulwiasty Antropofit

43 Cichorium intybus L. subsp intybus Cykoria podróżnik Antropofit

44 Bellis perennis L. Stokrotka pospolita

45 Senecio jacobaea L. Starzec Jakubek

46 Bidens cernua L. Uczep zwisły

47 Carduus crispus L. Oset kędzierzawy

48 Centaurea cyanus L. Chaber blawatek Antropofit

49 Centaurea jacea L. Chaber łąkowy

50 Scorzonera humilis L. Wężymord niski

51 Solidago canadensis L. Nawłoć kanadyjska Antropofit

52 Solidago gigantea Aiton Nawłoć późna

53 Gnaphalium luteo-album L. Szarota żółtobiała

54 Solidago virgaurea L. agg. Nawłoć pospolita

55 Sonchus arvensis L. s. l. Mlecz polny

56 Bidens tripartita L. Uczep trójlistkowy

57 Carlina vulgaris L. Dziewięćsił pospolity

58 Galinsoga parviflora Cav. Żółtlica drobnokwiatowa Antropofit

59 Tragopogon pratensis L. s. s. Kozibród łąkowy

60 Centaurea phrygia L. Chaber austriacki

61 Centaurea scabiosa L. Chaber driakiewnik

62 Centaurea stoebe L. Chaber nadreński

63 Serratula tinctoria L. Sierpik barwierski

64 Senecio vulgaris L. Starzec zwyczajny Antropofit

65 Gnaphalium sylvaticum L. Szarota leśna

66 Sonchus oleraceus L. Mlecz zwyczajny Antropofit

67 Sonchus asper (L.) Hill Mlecz kolczasty Antropofit

68 Lapsana communis L. s. s. Łoczyga pospolita

69 Rudbeckia laciniata L. Rudbekia naga Antropofit

70 Arctium tomentosum Mill. Łopian pajęczynowaty

71 Hieracium lachenalii C. C. Gmel. Jastrzębiec Lachenala

72 Arctium lappa L. Łopian większy

73 Conyza canadensis (L.) Cronquist Konyza kanadyjska Antropofit

74 Anthemis tinctoria L. Rumian żółty

75 Anthemis arvensis L. Rumian polny Antropofit

76 Antennaria dioica (L.) Gaertn. Ukwap dwupienny

77 Lactuca serriola L. Sałata kompasowa Antropofit

78 Erigeron annuus (L.) Pers. Przymiotno białe Antropofit

79 Cirsium rivulare (Jacq). All. Ostrożeń łąkowy

80 Crepis biennis L. Pępawa dwuletnia

81 Cirsium vulgare (Savi) Ten. Ostrożeń lancetowaty Prawdopodobny

antropofit

82 Matricaria maritima L. subsp Maruna nadmorska

inodora (L.) Dostal bezwonna

83 Leontodon autumnalis L. s. l. Brodawnik jesienny

84 Leontodon hispidus L. s. l. Brodawnik zwyczajny

85 Crepis paludosa (L.) Moench Pępawa blotna

86 Crepis praemorsa (L.) Trausch Pępawa różyczkolistna

87 Crepis tectorum L. Pępawa dachowa

88 Leucanthemum vulgare Lam. agg. Jastrun właściwy

89 Achillea pannonica Scheele Krwawnik pannoński

90 Achillea millefolium L. agg. Krwawnik pospolity

91 Xanthium spinosum L. Rzepień kolczasty Antropofit

92 Erigeron acris L. Przymiotno ostre

93 Artemisia vulgaris L. Bylica pospolita

94 Onopordum acanthium L. Popłoch pospolity Antropofit

95 Carduus acanthoides L. Oset nastroszony Prawdopodobny

antropofit

96 Hieracium murorum L. Jastrzębiec leśny

97 Hieracium pilosella L. Jastrzębiec kosmaczek

98 Hieracium sabaudum L. Jastrzębiec sabaudzki

99 Cirsium arvense (L.) Scop. Ostrożeń polny

100 Hieracium umbellatum L. Jastrzębiec baldaszkowaty

101 Hypochoeris glabra L. Prosienicznik gładki

102 Cirsium oleraceum (L.) Scop. Ostrożeń warzywny

103 Arctium minus (Hill) Bernh. Łopian mniejszy

104 Tussilago farfara L. Podbiał pospolity

105 Arnoseris minima (L.) Schweigg. & Chłodek drobny

Koerte

106 Mycelis muralis (L.) Dumort. Sałatnik leśny

107 Cirsium pannonicum (L. f.) Link. Ostrożeń panoński

108 Inula britannica L. Oman łąkowy

109 Hypochoeris radicata L. Prosienicznik szorstki

110 Artemisia absinthium L. Bylica piołun Antropofit

111 Artemisia campestris L. s. l. Bylica polna

112 Cirsium palustre (L.) Scop. Ostrożeń błotny

Rząd Boraginales Ogórecznikowce

Rodzina Boraginaceae Szorstkolistne

113 Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. Niezapominajka błotna

s. l.

114 Myosotis arvensis (L.) Hill Niezapominajka polna Antropofit

115 Symphytum officinale L. Żywokost lekarski

116 Anchusa officinalis L. Farbownik lekarski Prawdopodobny

antropofit

117 Myosotis stricta Link ex Roem. & Niezapominajka piaskowa

Schult.

118 Echium vulgare L. Żmijowiec zwyczajny

119 Cynoglossum officinale L. Ostrożeń pospolity

120 Lithospermum arvense L. Nawrot polny Antropofit

121 Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. Farbownik polny

122 Pulmonaria angustifolia L. Miodunka wąskolistna

123 Cerinthe minor L. Ośmiał mniejszy

Rząd Campanulales Dzwonkowce

Rodzina Campanulaceae Dzwonkowate

124 Campanula patula L. Dzwonek rozpierzchły

125 Jasione montana L. Jasieniec piaskowy

126 Campanula cervicaria L. Dzwonek szczeciniasty

127 Campanula glomerata L. Dzwonek skupiony

128 Campanula rapunculoides L. Dzwonek jednostronny

129 Campanula persicifolia L. Dzwonek brzoskwiniolistny

130 Campanula rotundifolia L. Dzwonek okragłolistny

131 Campanula trachelium L. Dzwonek pokrzywolistny

Rząd Capparales Kaparowce

Rodzina Brassicaceae Krzyżowe

132 Neslia paniculata (L.) Desv. Ożędka groniasta Antropofit

133 Thlaspi arvense L. Tobołki polne Antropofit

134 Diplotaxis muralis L. Dwurząd murowy

135 Raphanus raphanistrum L. Rzodkiew świerzepa Antropofit

136 Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara Czosnaczek pospolity

& Grande

137 Thlaspi perfoliatum L. Tobołki przerosłe

138 Erysimum hieraciifolium L. Pszonak jastrzębcolistny

139 Berteroa incana (L.) DC. Pyleniec pospolity Prawdopodobny

antropofit

140 Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Chrzan pospolity Antropofit

Mey & Schreb.

141 Lepidium ruderale L. Pieprzyca gruzowa Antropofit

142 Erophila verna (L.) Cheval Wiosnówka pospolita

143 Lepidium campestre (L.) R. Br. Pieprzyca polna Antropofit

144 Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek Rzeżusznik piaskowy

s. l.

145 Alyssum alyssoides (L.) L. Smagliczka kielichowata

146 Teesdalea nudicaulis (L.) R. Br. Chroszcz nagołodygowy

147 Erysimum cheiranthoides L. Pszonak drobnokwiatowy Prawdopodobny

antropofit

148 Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. Rzodkiewnik pospolity

149 Rorippa sylvestris (L.) Besser Rzepicha leśna

150 Rorippa palustris (L.) Besser Rzepicha błotna

151 Barbarea vulgaris R. Br. agg. Gorycznik pospolity

152 Cardamine pratensis L. agg. Rzeżucha łąkowa

153 Sisymbrium altissimum L. Stulisz pannoński Antropofit

154 Sisymbrium officinale (L.) Scop. Stulisz lekarski Antropofit

155 Camelina microcarpa Andrz. subsp Lnicznik drobnoowocowy Antropofit

sylvestris (Wallr.) Hiitonen

156 Cardamine amara L. subsp amara Rzeżucha gorzka typowa

157 Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Tasznik pospolity Antropofit

158 Sinapis arvensis L. Gorczyca polna Antropofit

159 Diplotaxis tenuifolia L. Dwurząd wąskolistny

Rząd Caryophyllales Goździkowce

Rodzina Amaranthaceae Szarłatowate

160 Amaranthus retroflexus L. Szarłat szorstki Antropofit

Rodzina Caryophyllaceae Goździkowate

161 Lychnis flos-cuculi L. Firletka poszarpana

162 Silene nutans L. s. l. Lepnica zwisła

163 Scleranthus annuus L. Czerwiec roczny Antropofit

164 Melandrium noctiflorum (L.) Fr. Bniec dwudzielny Antropofit

165 Melandrium album (Mill.) Garcke Bniec biały Prawdopodobny

antropofit

166 Silene otites (L.) Wibel Lepnica wąskopłatkowa

167 Silene dichotoma Ehrh. Lepnica dwudzielna Antropofit

168 Cucubalus baccifer L. Wyżpin jagodowy

169 Agrostemma githago L. Kąkol polny Antropofit

170 Viscaria vulgaris Roehl. Smółka pospolita

171 Dianthus carthusianorum L. Goździk kartuzek

172 Dianthus deltoides L. Goździk kropkowany

173 Scleranthus perennis L. Czerwiec trwały

174 Spergula arvensis L. Sporek polny Antropofit

175 Stellaria media (L.) Vill. agg. Gwiazdnica pospolita

176 Sagina procumbens L. Karmnik rozesłany

177 Sagina nodosa (L.) Fenzl Karmnik kolankowaty

178 Stellaria nemorum L. Gwiazdnica gajowa

179 Stellaria palustris Retz. Gwiazdnica błotna

180 Stellaria graminea L. Gwiazdnica trawiasta

181 Spergularia rubra (L.) J. Presl & C. Muchotrzew polny

Presl

182 Saponaria officinalis L. Mydlnica lekarska

183 Cerastium arvense L. Rogownica polna

184 Silene vulgaris (Moench) Garcke Lepnica rozdęta

185 Herniaria glabra L. Połonicznik nagi

186 Myosoton aquaticum L. Kościenica wodna

187 Moehringia trinervia (L.) Clairv. Możylinek trójnerwowy

188 Stellaria holostea L. Gwiazdnica wielkokwiatowa

189 Arenaria serpyllifolia L. Piaskowiec macierzankowy

190 Gypsophila muralis L. Łyszczec polny

191 Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl Rogownica pospolita

Rodzina Chenopodiaceae Komosowate

192 Chenopodium hybridum L. Komosa wielkolistna Antropofit

193 Chenopodium polyspermum L. Komosa wielonasienna

194 Chenopodium urbicum L. Komosa trójkątna Antropofit

195 Chenopodium bonus-henricus L. Komosa strzałkowata Antropofit

196 Chenopodium album L. agg Komosa biała

197 Chenopodium glaucum L. Komosa sina

198 Atriplex nitens Schkuhr Łoboda błyszcząca Antropofit

199 Atriplex patula L. Łoboda rozłożysta

Rząd Celastrales Dławiszowce

Rodzina Celastraceae Trzmielinowate

200 Euonymus europaeus L. Trzmielina zwyczajna

201 Euonymus verrucosus Scop. Trzmielina brodawowata

Rząd Cornales Dereniowce

Rodzina Cornaceae Dereniowate

202 Cornus sanguinea L. s. l. Dereń świdwa

Rząd Dipsacales Szczeciowce

Rodzina Caprifoliaceae Przewiertnikowate

203 Lonicera xylosteum L. Wiciokrzew suchodrzew

204 Sambucus racemosa L. Bez koralowy

205 Viburnum opulus L. Kalina koralowa

206 Sambucus nigra L. Bez czarny

Rodzina Dipsacaceae Szczeciowate

207 Knautia arvensis (L.) J. M. Coult. Świerzbnica polna

208 Succisa pratensis Moench Czarcikęs łąkowy

209 Dipsacus sylvestris L. Szczeć pospolita

Rodzina Valerianaceae Kozłkowate

210 Valerianella dentata (L.) Pollich Roszpunka ząbkowana Antropofit

211 Valeriana dioica L. Kozłek dwupienny

212 Valeriana officinalis L. Kozłek lekarski

213 Valeriana simplicifolia (Rchb.) Kozłek całolistny

Kabath

Rząd Ericales Wrzosowce

Rodzina Ericaceae Wrzosowate

214 Calluna vulgaris (L.) Hull Wrzos zwyczajny

215 Andromeda polifolia L. Modrzewnica zwyczajna

216 Vaccinium myrtillus L. Borówka czarna

217 Vaccinium uliginosum L. agg. Borówka bagienna

218 Oxycoccus palustris Pers. Żurawina błotna

219 Ledum palustre L. Bagno zwyczajne

220 Vaccinium vitis-idaea L. Borówka brusznica

Rodzina Pyrolaceae Gruszyczkowate

221 Monotropa hypopitys L. s. l. Korzeniówka pospolita

222 Orthilia secunda (L.) House Gruszkówka jednostronna

Rząd Euphorbiales Wilczomleczowce

Rodzina Euphorbiaceae Wilczomleczowate

223 Mercurialis perennis L. Szczyr trwały

224 Euphorbia angulata Jacq. Wilczomlecz kątowy

225 Euphorbia amygdaloides L. Wilczomlecz migdłolistny

226 Euphorbia cyparissias L. Wilczomlecz sosnka

227 Euphorbia esula L. Wilczomlecz lancetowaty

228 Euphorbia exigua L. Wilczomlecz drobny Antropofit

229 Euphorbia peplus L. Wilczomlecz ogrodowy Antropofit

230 Euphorbia helioscopia L. Wilczomlecz obrotny Antropofit

Rząd Fabales Strączkowce

Rodzina Fabaceae Motylkowate

231 Ononis spinosa L. Wilżyna ciernista

232 Trifolium campestre Schreb. Koniczyna różnoogonkowa

233 Trifolium aureum Pollich Koniczyna złocistożółta

234 Medicago lupulina L. Lucerna nerkowata

235 Trifolium arvense L. Koniczyna polna

236 Onobrychis viciifolia Scop. Sparceta siewna Antropofit

237 Vicia tenuifolia Roth Wyka długożagielkowa

238 Ononis arvensis L. Wilżyna bezbronna

239 Trifolium dubium Sibth. Koniczyna drobnogłówkowa

240 Lathyrus pratensis L. Groszek łąkowy

241 Vicia sepium L. Wyka płotowa

242 Lathyrus niger (L.) Bernh. Groszek czerniejący

243 Lathyrus vernus (L.) Bernh. Groszek wiosenny

244 Medicago falcata L. Lucerna sierpowata

245 Medicago sativa L. Lucerna siewna Antropofit

246 Trifolium hybridum L. s. l. Koniczyna białoróżowa

247 Anthyllis vulneraria L. Przelot pospolity

248 Trifolium montanum L. Koniczyna pagórkowa

249 Melilotus officinalis (L.) Pall. Nostrzyk żółty

250 Trifolium pratense L. Koniczyna łąkowa

251 Trifolium repens L. s. l. Koniczyna biała

252 Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray Wyka drobnokwiatowa

253 Vicia cracca L. Wyka ptasia

254 Astragalus glycyphyllos L. Traganek szerokolistny

255 Vicia angustifolia L. Wyka wąskolistna

256 Lathyrus tuberosus L. Groszek bulwiasty Antropofit

257 Melilotus alba Medik. Nostrzyk biały

258 Trifolium medium L. Koniczyna pogięta

259 Coronilla varia L. Cieciorka pstra

260 Chamaecytisus supinus (L.) Link Szczodrzeniec główkowaty Stanowisko wątpliwe

261 Lembotropis nigricans (L.) Griseb. Szczodrzyk czerniejący

262 Lupinus polyphyllus Lindl. Łubin trwały Antropofit

263 Lotus corniculatus L. Komonica zwyczajna

264 Genista tinctoria L. Janowiec barwierski

265 Vicia villosa Roth Wyka kosmata Antropofit

266 Robinia pseudacacia L. Robinia akacjowa Antropofit

267 Chamaecytisus ratisbonensis Szczodrzeniec rozesłany

(Schaeff.) Rothm.

268 Vicia tetrasperma (L.) Schreb. Wyka czteronasienna Antropofit

269 Lotus uliginosus Schkuhr Komonica błotna

270 Lathyrus sylvestris L. Groszek leśny

271 Sarothamnus scoparius (L.) Wimm. Żarnowiec miotlasty

Rząd Fagales Bukowce

Rodzina Betulaceae Brzozowate

272 Corylus avellana L. Leszczyna pospolita

273 Betula pendula Roth. Brzoza brodawkowata

274 Alnus incana (L.) Moench Olsza szara

275 Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Olsza czarna

276 Betula pubescens Ehrh. subsp Brzoza omszona typowa

pubescens

277 Carpinus betulus L. Grab zwyczajny

Rodzina Fagaceae Bukowate

278 Quercus petraea (Matt.) Liebl. Dąb bezszypułkowy

279 Fagus sylvatica L. Buk zwyczajny

280 Quercus robur L. Dąb szypułkowy

281 Quercus rubra L. Dąb czerwony

Rząd Gentianales Goryczkowce

Rodzina Apocynaceae Toinowate

282 Vinca minor L. Barwinek pospolity

Rodzina Asclepiadaceae Trojeściowate

283 Vincetoxicum hirundinaria Medik. Ciemiężyk białokwiatowy

Rodzina Gentianaceae Goryczkowate

284 Centaurium erythraea Rafn subsp Centuria pospolita

erythraea

285 Genista germanica L. Janowiec ciernisty

Rodzina Menyanthaceae Bobrkowate

286 Menyanthes trifoliata L. Bobrek trójlistkowy

Rodzina Rubiaceae Marzanowate

287 Cruciata glabra (L.) Ehrend. Przytulinka wiosenna

288 Galium verum L. agg. Przytulia właściwa

289 Galium boreale L. Przytulia północna

290 Sherardia arvensis L. Rolnica pospolita Antropofit

291 Galium odoratum (L.) Scop. Przytulia wonna

292 Galium palustre L. agg. Przytulia błotna

293 Galium schultesii Vest Przytulia Schultesa

294 Galium uliginosum L. Przytulia bagienna

295 Galium aparine L. Przytulia czepna

296 Galium mollugo L. agg. Przytulia pospolita

Rząd Geraniales Bodziszkowce, gerianowce

Rodzina Geraniaceae Bodziszkowate

297 Geranium sanguineum L. Bodziszek czerwony

298 Geranium robertianum L. Bodziszek cuchnący

299 Geranium pusillum Burm. f. ex L. Bodziszek drobny Antropofit

300 Geranium pratense L. Bodziszek łąkowy

301 Geranium palustre L. Bodziszek błotny

302 Erodium cicutarium (L.) L`Her. Iglica pospolita

303 Geranium dissectum L. Bodziszek porozcinany Antropofit

304 Geranium molle L. Bodziszek kosmaty Antropofit

Rodzina Oxalidaceae Szczawikowate

305 Oxalis acetosella L. Szczawik zajęczy

306 Oxalis stricta L. Szczawik żółty Antropofit

Rząd Lamiales Jasnotowce, wargowce

Rodzina Lamiaceae Wargowe

307 Galeopsis pubescens Besser Poziewnik miękkowłosy

308 Clinopodium vulgare L. Klinopodium pospolite

309 Lamium purpureum L. Jasnota purpurowa Antropofit

310 Galeobdolon luteum Huds. s. l. Gajowiec żółty

311 Acinos arvensis (Lam.) Dandy Czyścica drobnokwiatowa

312 Ajuga reptans L. Dąbrówka rozłogowa

313 Betonica officinalis L. Bukwica zwyczajna

314 Galeopsis ladanum L. agg. Poziewnik polny

315 Lamium amplexicaule L. Jasnota różowa Antropofit

316 Leonurus cardiaca L. Serdecznik pospolity Antropofit

317 Galeopsis tetrahit L. Poziewnik szorstki

318 Glechoma hederacea L. Bluszczyk kurdybanek

319 Ballota nigra L. s. l. Mierznica czarna Antropofit

320 Galeopsis bifida Boenn. Poziewnik dwudzielny

321 Stachys annua (L.) L. Czyściec roczny Antropofit

322 Thymus serpyllum L. em. Fr. Macierzanka piaskowa

323 Thymus pulegioides L. Macierzanka zwyczajna

324 Melittis melissophyllum L. Miodownik melisowaty

325 Stachys sylvatica L. Czyściec leśny

326 Mentha longifolia (L.) L. Mięta długolistna

327 Prunella vulgaris L. Głowienka pospolita

328 Stachys palustris L. Czyściec blotny

329 Mentha aquatica L. Mięta nadwodna

330 Scutellaria galericulata L. Tarczyca pospolita

331 Salvia verticillata L. Szałwia okręgowa

332 Salvia pratensis L. Szałwia łąkowa

333 Mentha x verticillata L. Mięta okręgowa

334 Origanum vulgare L. Lebiodka pospolita

335 Lamium album L. Jasnota biała Antropofit

336 Stachys recta L. Czyściec prosty

337 Prunella grandiflora (L.) Scholler Głowienka wielkokwiatowa

338 Mentha arvensis L. Mięta polna

339 Lycopus europaeus L. Karbieniec pospolity

Rodzina Verbenaceae Werbenowate

340 Verbena officinalis L. Werbena pospolita Antropofit

Rząd Malvales Ślazowce, malwowce

Rodzina Malvaceae Ślazowate

341 Malva neglecta Wallr. Ślaz zaniedbany Antropofit

342 Malva pusilla Sm. Ślaz drobnokwiatowy Antropofit

343 Malva sylvestris L. Ślaz dziki Antropofit

344 Lavatera thuringiaca L. Ślazówka turyngska

Rodzina Tiliaceae Lipowate

345 Tilia cordata Mill. Lipa drobnolistna

346 Tilia platyphyllos Scop. Lipa szerokolistna

Rząd Myrtales Mirtowce

Rodzina Lythraceae Krwawnicowate

347 Lythrum salicaria L. Krwawnica pospolita

Rodzina Onagraceae Wiesiołkowate

348 Oenothera rubricaulis Kleb. Wiesiołek

czerwonołodygowy

349 Chamaenerion angustifolium (L.) Wierzbówka kiprzyca

Scop.

350 Epilobium montanum L. Wierzbownica górska

351 Epilobium palustre L. Wierzbownica błotna

352 Epilobium hirsutum L. Wierzbownica kosmata

353 Oenothera salicifolia Desf. ex G. Wiesiołek wierzbolistny Antropofit

Don

354 Oenothera biennis L. Wiesiołek dwuletni

355 Epilobium parviflorum L. Wierzbownica

drobnokwiatowa

356 Epilobium roseum L. Wierzbownica bladoróżowa

Rząd Nymphaeales Grzebieniowce

Rodzina Nymphaeaceae Grzybieniowate

357 Nymphaea alba L. Grzybienie białe

358 Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm. Grążel żółty

Rząd Oleales Oliwkowce

Rodzina Oleaceae Oliwkowate

359 Fraxinus excelsior L. Jesion wyniosły

Rząd Papaverales Makowce

Rodzina Papaveraceae Makowate

360 Papaver argemone L. Mak piaskowy Antropofit

361 Papaver dubium L. Mak wątpliwy Antropofit

362 Papaver rhoeas L. Mak polny Antropofit

363 Chelidonium majus L. Glistnik jaskółcze ziele

364 Fumaria officinalis L. s. l. Dymnica pospolita Antropofit

365 Fumaria vaillantii Loisel. Dymnica drobnokwiatowa Antropofit

Rząd Passiflorales Męczenninowce

Rodzina Cucurbitaceae Dyniowate

366 Echinocystis lobata L. Kolczurka klapowana

Rząd Polemoniales Wilecowce

Rodzina Convolvulaceae Powojowate

367 Calystegia sepium (L.) R. Br. Kielisznik zaroślowy

368 Convolvulus arvensis L. Powój polny

Rodzina Cuscutaceae Kaniankowate

369 Cuscuta europaea L. Kanianka pospolita

370 Cuscuta epithymum L. Kanianka macierzankowa

Rząd Polygalales Krzyżownicowce

Rodzina Polygalaceae Krzyżownicowate

371 Polygala vulgaris L. Krzyżownica zwyczajna

Rząd Polygonales Rdestowce

Rodzina Polygonaceae Rdestowate

372 Polygonum lapathifolium L. agg. Rdest szczawolistny

373 Polygonum persicaria L. Rdest plamisty

374 Polygonum mite Schrank Rdest łagodny

375 Polygonum hydropiper L. Rdest ostrogorzki

376 Polygonum bistorta L. Rdest wężownik

377 Polygonum amphibium L. Rdest ziemnowodny

378 Polygonum aviculare L. Rdest ptasi

379 Rumex aquaticus L. Szczaw wodny

380 Rumex crispus L. Szczaw kędzierzawy

381 Rumex acetosa L. Szczaw zwyczajny

382 Rumex thyrsiflorus Fingerh. Szczaw rozpierzchły Prawdopodobny

antropofit

383 Rumex obtusifolius L. Szczaw tępolistny

384 Rumex conglomeratus Murray Szczaw skupiony

385 Reynoutria sachalinensis (F. Rdestowiec sachaliński Antropofit

Schmidt) Nakai

386 Polygonum lapathifolium subsp Rdest szczawolistny typowy

lapathifolium

387 Rumex sanguineus L. Szczaw gajowy

388 Rumex acetosella L. Szczaw polny

Rząd Primulales Pierwiosnkowce

Rodzina Primulaceae Pierwiosnkowate

389 Trientalis europaea L. Siódmaczek leśny

390 Lysimachia vulgaris L. Tojeść pospolita

391 Primula veris L. Pierwiosnek lekarski

392 Hottonia palustris L. Okrężnica bagienna

393 Lysimachia thyrsiflora L. Tojeść bukietowa

394 Lysimachia nummularia L. Tojeść rozesłana

395 Centunculus minimus L. Niedośpiałek maleńki

396 Anagallis arvensis L. Kurzyślad polny Antropofit

Rząd Ranunculales Jaskrowce

Rodzina Berberidaceae Berberysowate

397 Berberis vulgaris L. Berberys zwyczajny

Rodzina Ranunculaceae Jaskrowate

398 Actaea spicata L. Czerniec gronkowy

399 Batrachium circinatum (Sibth.) Fr. Włosienicznik krążkolistny

400 Anemone sylvestris L. Zawilec wielkokwiatowy

401 Anemone nemorosa L. Zawilec gajowy

402 Ficaria verna Huds. Ziarnopłon wiosenny

403 Adonis aestivalis L. Miłek letni Antropofit

404 Acorus calamus L. Tatarak zwyczajny Antropofit

405 Batrachium aquatile (L.) Dumort. Włosienicznik wodny

agg.

406 Ranunculus cassubicus L. agg. Jaskier kaszubski

407 Consolida regalis Gray Ostróżeczka polna Antropofit

408 Clematis vitalba L. Powojnik pnący Antropofit

409 Hepatica nobilis Schreb. Przylaszczka pospolita

410 Ranunculus repens L. Jaskier rozłogowy

411 Ranunculus polyanthemos L. Jaskier wielokwiatowy

412 Caltha palustris L. s. l. Knieć błotna

413 Ranunculus flammula L. Jaskier płomiennik

414 Thalictrum flavum L. Rutewka żółta

415 Ranunculus bulbosus L. Jaskier bulwkowy

416 Ranunculus arvensis L. Jaskier polny Antropofit

417 Ranunculus sceleratus L. Jaskier jadowity

418 Ranunculus acris L. s. s. Jaskier ostry

419 Calla palustris L. Czermień błotna

420 Thalictrum aquilegiifolium L. Rutewka orlikolistna

421 Ranunculus lanuginosus L. Jaskier kosmaty

Rząd Rhamnales Szakłakowce

Rodzina Rhamnaceae Szakłakowate

422 Frangula alnus Mill. Kruszyna pospolita

423 Rhamnus catharticus L. Szakłak pospolity

Rodzina Vitaceae Winoroślowate

424 Parthenocissus inserta (A. Kern.) Winobluszcz pięciolistkowy Antropofit

Fritsch

Rząd Rosales Różowce

Rodzina Rosaceae Różowate

425 Rubus nessensis Hall Jeżyna wzniesiona

426 Pyrus pyraster Burgsd. Grusza pospolita

427 Geum rivale L. Kuklik zwisły

428 Geum urbanum L. Kuklik pospolity

429 Padus serotina (Ehrh.) Borkh. Czeremcha amerykańska Antropofit

430 Padus avium Mill. Czeremcha zwyczajna

431 Crataegus monogyna Jacq. Głóg jednoszyjkowy

432 Crataegus laevigata (Poir.) DC. Głóg dwuszyjkowy

433 Rosa agrestis Savi Róża polna

434 Comarum palustre L. Siedmiopalecznik blotny

435 Rosa canina L. Róża dzika

436 Rosa dumalis Bechts. em. Róża sina

437 Rubus caesius L. Jeżyna popielica

438 Prunus spinosa L. Śliwa tarnina

439 Aphanes arvensis L. Skrytek polny Antropofit

440 Agrimonia eupatoria L. Rzepik pospolity

441 Agrimonia procera Wallr. Rzepik wonny

442 Alchemilla acutiloba Opiz. Przywrotnik ostroklapowy

443 Alchemilla gracilis Opiz Przywrotnik połyskujący

444 Alchemilla monticola Opiz Przywrotnik pasterski

445 Rubus gracilis J. Presl & C. Presl Jeżyna ostręga

446 Alchemilla plicata Buser Przywrotnik płaskolistny

447 Rubus idaeus L. Malina właściwa

448 Sorbus aucuparia L. em. Hedl. Jarząb pospolity

449 Sanguisorba officinalis L. Krwiściąg lekarski

450 Cerasus avium (L.) Moench. Czereśnia dzika

451 Rubus saxatilis L. Malina kamionka

452 Rubus plicatus Weihe & Ness Jeżyna fałdowana

453 Sanguisorba minor Scop. agg. Krwiściąg mniejszy

454 Alchemilla baltica Sam. ex. Już Przywrotnik bałtycki

455 Potentilla anserina L. Pięciornik gęsi

456 Filipendula ulmaria (L.) Maxim Wiązówka błotna

457 Fragaria viridis Duchesne Poziomka twardawa

458 Potentilla alba L. Pięciornik biały

459 Potentilla recta L. Pieciornik wyprostowany

460 Potentilla reptans L. Pięciornik rozłogowy

461 Filipendula vulgaris Moench Wiązówka bulwkowa

462 Potentilla erecta (L.) Raeusch. Pięciornik kurze ziele

463 Potentilla argentea L. agg. Pięciornik srebrny

464 Fragaria vesca L. Poziomka pospolita

465 Potentilla arenaria Borkh. Pięciornik piaskowy

Rząd Salicales Wierzbowce

Rodzina Salicaceae Wierzbowate

466 Salix repens L. agg. Wierzba płożąca

467 Salix purpurea L. Wierzba purpurowa

468 Salix fragilis L. Wierzba krucha

469 Salix caprea L. Wierzba iwa

470 Salix pentandra L. Wierzba pięciopręcikowa

471 Salix aurita L. Wierzba uszata

472 Salix alba L. Wierzba biała

473 Populus tremula L. Topola osika

474 Salix cinerea L. Wierzba szara

475 Salix triandra L. Wierzba trójpręcikowa

476 Salix viminalis L. Wierzba wiciowa

Rząd Sapindales Mydleńcowce

Rodzina Aceraceae Klonowate

477 Acer negundo L. Klon jesionolistny Antropofit

478 Acer platanoides L. Klon zwyczajny

479 Acer pseudoplatanus L. Klon jawor

Rodzina Balsaminaceae Niecierpkowate

480 Impatiens parviflora DC. Niecierpek drobnokwiatowy Antropofit

481 Impatiens noli-tangere L. Niecierpek pospolity

482 Impatiens glandulifera Royle Niecierpek gruczołowaty Antropofit

Rząd Saxifragales Skalnicowce

Rodzina Crassulaceae Gruboszowate

483 Sedum sexangulare L. Rozchodnik sześciorzędowy

484 Sedum maximum (L.) Hoffm. Rozchodnik wielki

485 Sedum acre L. Rozchodnik ostry

Rodzina Droseraceae Rosiczkowate

486 Drosera rotundifolia L. Rosiczka okragłolistna

Rodzina Saxifragaceae Skalnicowate

487 Ribes alpinum L. Porzeczka alpejska

488 Ribes spicatum E. Robson Porzeczka czerwona

489 Ribes nigrum L. Porzeczka czarna

490 Chrysosplenium alternifolium L. Śledzienica skrętolistna

491 Ribes uva-crispa L. Porzeczka agrest

Rząd Scrophulariales Trędnikowce

Rodzina Plantaginaceae Babkowate

492 Plantago major L. Babka zwyczajna

493 Plantago media L. Babka średnia

494 Plantago intermedia Gilib. Babka wielonasienna

495 Plantago lanceolata L. Babka lancetowata

Rodzina Scrophulariaceae Trędownikowate

496 Euphrasia rostkoviana Hayne. Świetlik łąkowy

497 Verbascum phoeniceum L. Dziewanna fioletowa

498 Verbascum phlomoides L. Dziewanna kutnerowata

499 Melampyrum arvense L. Pszeniec różowy

500 Melampyrum pratense L. Pszeniec zwyczajny

501 Chaenorhinum minus (L.) Lange Lniczka mała

502 Scrophularia nodosa L. Trędownik bulwiasty

503 Rhinanthus serotinus (Schoenh.) Szelężnik większy

Oborny

504 Verbascum thapsus L. Dziewanna drobnokwiatowa

505 Melampyrum nemorosum L. Pszeniec gajowy

506 Veronica polita Fr. Przetacznik lśniący Antropofit

507 Veronica verna L. Przetacznik wiosenny

508 Veronica triphyllos L. Przetacznik trójlistkowy Antropofit

509 Veronica spicata L. s. l. Przetacznik kłosowy

510 Verbascum lychnitis L. Dziewanna firletkowa

511 Veronica serpyllifolia L. Przetacznik macierzankowy

512 Veronica agrestis L. Przetacznik rolny Antropofit

513 Veronica persica Poir. Przetacznik perski Antropofit

514 Veronica officinalis L. Przetacznik leśny

515 Veronica hederifolia L. agg. Przetacznik bluszczykowy

516 Odontites serotina (Lam.) Rchb. Zagorzałek późny

Agg.

517 Linaria vulgaris (L.) Mill. Lnica pospolita

518 Veronica anagallis-aquatica L. Przetacznik bobownik

519 Veronica dillenii Crantz Przetacznik Dillena

520 Veronica arvensis L. Przetacznik polny Antropofit

521 Veronica beccabunga L. Przetacznik bobowniczek

522 Veronica chamaedrys L. Przetacznik ożankowy

Rodzina Solanaceae Psiankowate

523 Solanum nigrum L. em. Mill. Psianka czarna Antropofit

524 Solanum dulcamara L. Psianka słodkogórz

525 Datura stramonium L. Bieluń dziędzierzawa

526 Lycium barbarum L. Kolcowój szkarłatny Antropofit

Rząd Theales Herbatowce, kameliowce

Rodzina Hypericaceae Dziurawcowate

527 Hypericum montanum L. Dziurawiec skąpolistny

528 Hypericum perforatum L. Dziurawiec zwyczajny

529 Hypericum maculatum Crantz Dziurawiec czteroboczny

530 Hypericum humifusum L. Dziurawiec rozesłany

Rząd Thymelaeales Oliwnikowce

Rodzina Thymelaeaceae Wawrzynkowate

531 Daphne mezereum L. Wawrzynek wilczełyko

Rząd Urticales Pokrzywowce

Rodzina Cannabaceae Konopiowate

532 Humulus lupulus L. Chmiel zwyczajny

Rodzina Ulmaceae Wiązowate

533 Ulmus laevis Pall. Wiąz szypułkowy

534 Ulmus minor Mill. Wiąz pospolity

Rodzina Urticaceae Pokrzywowate

535 Urtica urens L. Pokrzywa żegawka Antropofit

536 Urtica dioica L. Pokrzywa zwyczajna

Rząd Violales Fiołkowce

Rodzina Cistaceae Posłonkowate

537 Helianthemum nummularium (L.) Posłonek rozesłany

Mill. Agg.

Rodzina Violaceae Fiołkowate

538 Viola hirta L. Fiołek kosmaty

539 Viola tricolor L. agg. Fiołek trójbarwny

540 Viola canina L. agg. Fiołek psi

541 Viola sylvestris Rchb. Fiołek leśny

542 Viola riviniana Rchb. Fiołek Rivina

543 Viola palustris L. Fiołek błotny

544 Viola mirabilis L. Fiołek przedziwny

545 Viola collina Besser Fiołek pagórkowy

546 Viola arvensis Murray Fiołek polny Antropofit

Klasa Leptosporangiatae Paprocie cienkozarodnikowe

Rząd Polypodiales Paprotnikowce

Rodzina Polypodiaceae Paprotkowate

547 Dryopteris filix-mas L. Narecznica samcza

548 Athyrium filix-femina (L.) Roth Wietlica samicza

549 Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Orlica pospolita

550 Dryopteris carthusiana L. Narecznica krótkoostna

Klasa Lycopsida Widłaki

Rząd Lycopodiales Widłakowce

Rodzina Lycopodiaceae Widłakowate

551 Lycopodium clavatum L. Widłak goździsty

552 Lycopodium annotinum L. Widłak jałowcowaty

Klasa Monocotyledoneae Jednoliścienne

Rząd Alismatales Żabieńcowce

Rodzina Alismataceae Żabieńcowate

553 Sagittaria sagittifolia L. Strzałka wodna

554 Hydrocharis morsus-ranae L. Zabiścieg pływający

555 Alisma plantago-aquatica L. Żabieniec babka wodna

556 Elodea canadensis L. Moczarka kanadyjska

Rząd Arales Obrazkowce

Rodzina Lemnaceae Rzęsowate

557 Lemna minor L. Rzęsa drobna

558 Lemna trisulca L. Rzęsa trójrowkowa

559 Spirodela polyrhiza (L.) Schleid. Spirodela wielokorzeniowa

Rząd Cyperales Turzycowce

Rodzina Cyperaceae Turzycowate

560 Schoenoplectus lacustris (L.) Palla Oczeret jeziorny

561 Carex flava L. Turzyca żółta

562 Carex gracilis Curtis Turzyca zaostrzona

563 Carex lasiocarpa Ehrh. Turzyca nitkowata

564 Carex ericetorum Pollich Turzyca wrzosowiskowa

565 Carex elongata L. Turzyca długokłosa

566 Carex echinata Murray Turzyca gwiazdkowata

567 Carex acutiformis Ehrh. Turzyca błotna

568 Carex montana L. Turzyca pagórkowa

569 Carex leporina L. Turzyca zającza

570 Carex digitata L. agg. Turzyca palczasta

571 Carex sylvatica Huds. Turzyca leśna

572 Eriophorum angustifolium Honck. Wełnianka wąskolistna

573 Cyperus fuscus L. Cibora brunatna

574 Carex hirta L. Turzyca owłosiona

575 Rhynchospora alba (L.) Vahl Przygiełka biała

576 Eleocharis palustris L. Ponikło błotne

577 Carex vulpina L. Turzyca lisia

578 Carex nigra Reichard Turzyca pospolita

579 Carex spicata Huds. Turzyca ściśniona

580 Carex remota L. Turzyca rzadkowłosa

581 Carex pseudocyperus L. Turzyca nibyciborowata

582 Carex paniculata L. Turzyca prosowa

583 Carex panicea L. Turzyca prosowata

584 Carex pallescens L. Turzyca blada

585 Scirpus sylvaticus L. Sitowie leśne

Rząd Iridales Kosaćcowce

Rodzina Iridaceae Kosaćcowate

586 Iris pseudacorus L. Kosaciec żółty

587 Iris sibirica L. Kosaciec syberyjski

588 Gladiolus imbricarus L. Mieczyk dachówkowaty

Rząd Juncales Sitowce

Rodzina Juncaceae Sitowate

589 Juncus effusus L. Sit rozpierzchły

590 Juncus conglomeratus L. em. Leers Sit skupiony

591 Luzula pilosa (L.) Willd. Kosmatka owłosiona

592 Juncus tenuis Willd. Sit chudy Antropofit

593 Juncus squarrosus L. Sit sztywny

594 Luzula multiflora (Retz.) Lej. Kosmatka licznokwiatowa

595 Juncus articulatus L. em. K. Richt. Sit członowaty

596 Juncus capitatus Weigel Sit główkowaty

597 Luzula campestris (L.) DC. Kosmatka polna

598 Juncus bufonius L. Sit dwudzielny

599 Juncus inflexus L. Sit siny

600 Juncus compressus Jacq. Sit ścieśniony

Rząd Liliales Liliowce

Rodzina Liliaceae Liliowate

601 Polygonatum verticillatum (L.) All. Kokoryczka okółkowa

602 Convallaria majalis L. Konwalia majowa

603 Paris quadrifolia L. Czworolist pospolity

604 Gagea pratensis (Pers.) Dumort. Złoć łąkowa

605 Maianthemum bifolium (L.) F. W. Konwalijka dwulistna

Schmidt

606 Allium vineale L. Czosnek winnicowy

607 Allium oleraceum L. Czosnek zielonawy

608 Polygonatum odoratum (Mill.) Kokryczka wonna

Druce

609 Polygonatum multiflorum (L.) All. Kokoryczka wielokwiatowa

610 Lilium martagon L. Lilia złotogłów

Rząd Orchidales Storczykowce

Rodzina Orchidaceae Storczykowate

611 Dactylorhiza incarnata subsp Kukułka krwista typowa

incarnata L.

612 Cypripedium calceolus L. Obuwik pospolity Rezerwat "Gaj"

613 Platanthera bifolia (L.) Rich. Podkolan biały

614 Dactylorhiza majalis L. Kukułka szerokolistna

615 Neottia nidus-avis (L.) Rich. Gnieźnik leśny

Rząd Pandanales Pandanowce

Rodzina Sparganiaceae Jeżogłówkowate

616 Sparganium erectum L. em. Rchb. Jeżogłówka gałęzista

s. s.

617 Sparganium minimum Wallr. Jeżogłówka najmniejsza

Rodzina Typhaceae Pałkowate

618 Typha angustifolia L. Pałka wąskolistna

619 Typha latifolia L. Pałka szerokolistna

Rząd Poales Wiechlinowce, trawowce,

plewowce

Rodzina Poaceae Wiechlinowate

620 Dactylis glomerata subsp glomerata Kupkówka pospolita

L.

621 Anthoxanthum aristatum Boiss. Tomka oścista Antropofit

622 Anthoxanthum odoratum L. Tomka wonna

623 Poa trivialis L. Wiechlina zwyczajna

624 Cynosurus cristatus L. Grzebienica pospolita

625 Agropyron caninum (L.) P. Beauv. Perz psi

s. l.

626 Agropyron repens (L.) P. Beauv. Perz właściwy

627 Lolium multiflorum Lam. Życica wielokwiatowa Antropofit

628 Agrostis canina L. Mietlica psia

629 Agrostis capillaris L. Mietlica pospolita

630 Agrostis gigantea Roth. Mietlica olbrzymia

631 Agrostis stolonifera L. s. l. Mietlica rozłogowa

632 Phleum pratense L. Tymotka łąkowa

633 Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Trzcina pospolita

Steud.

634 Danthonia decumbens L. Izgrzyca przyziemna

635 Phalaris arundinacea L. Mozga trzcinowata

636 Echinochloa crus-galli L. Chwastnica jednostronna

637 Digitaria sanguinalis L. Palusznik krwawy

638 Alopecurus pratensis L. Wyczyniec łąkowy

639 Digitaria ischaemum L. Palusznik nitkowaty

640 Glyceria fluitans (L.) R. Br. Manna jadalna

641 Deschampsia flexuosa L. Śmiałek pogięty

642 Deschampsia caespitosa L. Śmiałek darniowy

643 Lolium perenne L. Życica trwała

644 Calamagrostis stricta (Timm) Trzcinnik prosty

645 Koeleria glauca (Spreng.) DC. Strzęplica sina

646 Brachypodium pinnatum (L.) P. Kłosownica pierzasta

Beauv.

647 Brachypodium sylvaticum (Huds.) Kłosownica leśna

P. Beauv.

648 Briza media L. Drżączka średnia

649 Bromus hordeaceus L. agg. Stokłosa miękka

650 Bromus inermis Leyss. Stokłosa bezostna

651 Bromus secalinus L. Stokłosa żytnia Antropofit

652 Festuca arundinacea Schreb. Kostrzewa trzcinowa

653 Calamagrostis epigejos (L.) Roth Trzcinnik piaskowy

654 Molinia caerulea (L.) Moench agg. Trzęślica modra

655 Calamagrostis villosa (Chaix) J. F. Trzcinnik owłosiony

Gmel.

656 Milium effusum L. Prosownica rozpierzchła

657 Poa pratensis L. agg. Wiechlina łąkowa

658 Poa compressa L. s. l. Wiechlina spłaszczona

659 Setaria viridis (L.) P. Beauv. Włośnica zielona Antropofit

660 Setaria pumila (Poir.) Roem. & Włośnica sina Antropofit

Schult.

661 Poa nemoralis L. s. l. Wiechlina gajowa

662 Calamagrostis arundinacea (L.) Trzcinnik leśny

Roth

663 Avena strigosa Schreb. Owies szorstki Antropofit

664 Eragrostis minor Host Miłka drobna

665 Holcus lanatus L. Kłosówka wełnista

666 Holcus mollis L. Kłosówka miękka

667 Puccinellia distans (Jacq.) Parl. Mannica odstająca Stanowisko synantropijne

668 Corynephorus canescens (L.) P. Szczotlicha siwa

Beauv.

669 Arrhenatherum elatius (L.) P. Rajgras wyniosły

Beauv. ex. J. Presl & C. Presl

670 Trisetum flavescens (L.) P. Beauv. Konietlica łąkowa

671 Melica uniflora Retz. Perłówka jednokwiatowa

672 Avena fatua L. Owies głuchy Antropofit

673 Melica nutans L. Perłówka zwisła

674 Trifolium alpestre L. Koniczyna dwukłosowa

675 Festuca gigantea (L.) Vill. Kostrzewa olbrzymia

676 Festuca ovina L. agg Kostrzewa owcza

677 Festuca pratensis Huds. Kostrzewa łąkowa

678 Festuca psammophila (Hack. ex Kostrzewa piaskowa

Celak.) Fritsch.

679 Festuca rubra L. agg. Kostrzewa czerwona

680 Nardus stricta L. Bliźniczka psia trawka

681 Apera spica-venti (L.) P. Beauv. Miotła zbożowa Antropofit

682 Poa annua L. Wiechlina roczna

Rząd Potamogetonales Rdestnicowce

Rodzina Potamogetonaceae Rdestnicowate

683 Potamogeton natans L. Rdestnica pływająca

684 Potamogeton lucens L. Rdestnica połyskująca

685 Fallopia convolvulus (L.) A. Loeve Rdestówka powojowata Antropofit

686 Fallopia dumetorum (L.) Holub Rdestówka zaroślowa

687 Potamogeton crispus L. Rdestica kędzierzawa

Rodzina Scheuchzeriaceae Bagnicowate

688 Triglochin palustre L. Świbka błotna

Klasa Sphenopsida Skrzypy

Rząd Equisetales Skrzypowce

Rodzina Equisetaceae Skrzypowate

689 Equisetum pratense Ehrh. Skrzyp łąkowy

690 Equisetum palustre L. Skrzyp błotny

691 Equisetum fluviatile L. Skrzyb bagienny

692 Equisetum arvense L. Skrzyp polny

693 Equisetum sylvaticum L. Skrzyp leśny

1. Inwentaryzacja wybranych grup zwierząt

1. Ryby

Obszar gminy Jędrzejów jest rejonem ubogim jeżeli chodzi o ilość wód powierzchniowych. Przez teren gminy przepływa zasadniczo tylko jedna większa rzeka Brzeźnica oraz kilka mniejszych cieków, największe wśród nich to: Grabówka, Jasionka i Jedlnica. Przepływające przez obszar gminy rzeki to jedynie wąskie i płytkie cieki, których charakter nie pozwala na to, by w ich wodach znalazły schronienie ciekawsze gatunki ryb. Sytuację poprawiają jednak stawy hodowlane, które pomimo tego że są tworem sztucznym i spełniają rolę produkcyjną, zwiększają przynajmniej okresowo bogactwo fauny na terenie gminy. Do największych obiektów należą stawy położone w pobliżu miejscowości Chorzewa, Mnichów i Potok.

W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono występowanie 17 gatunków ryb należących do 5 rodzin. Najliczniejszą, jest reprezentowana przez 11 gatunków, rodzina karpiowatych. Trzy spośród dwudziestu stwierdzonych gatunków to gatunki obcego podchodzenia (amur, tołpyga, pstrąg tęczowy).

Poniżej przedstawiono spis gatunków, których występowanie w wodach gminy zostało stwierdzone w wyniku obserwacji własnych, jak również w oparciu o informacje uzyskane z wywiadu środowiskowego.

• Systematyka ryb

Klasa: Pisces - ryby

Gromada: Osteichthes - ryby kostne

Rodzina: Cyprinidae - karpiowate

Gatunki: Cyprinus carpio - Karp

Carassius carassius - Karaś

Gobio gobio - Kiełb

Ctenopharyngodon idella - Amur biały

Tinca tinca - Lin

Hypophthalmichthys molitrix - Tołpyga biała

Aspius aspius - Boleń

Alburnus alburnus - Ukleja

Rutilus rutilus - Płoć

Leusiscus idus - Jaź

Abramis brama - Leszcz

Rodzina: Esocidae - szczupakowate

Gatunek: Esox lucius - Szczupak

Rodzina: Percidae - okoniowate

Gatunek: Perca fluviatilis - Okoń

Sander lucioperca - Sandacz

Gymnocephalus cernuus - Jazgarz

Rodzina: Salmonidae - Łososiowate

Oncorhynchus mykiss - Pstrąg tęczowy

Rodzina: Siluridae - Sumowate

Gatunek: Silurus glanis - Sum

• Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie

Karp jest na tym terenie gatunkiem hodowlanym, zasiedlającym jedynie większe stawy. Jest to ryba ciepłolubna, dlatego najczęściej spotkać ją można na płyciznach. Tam też żeruje, trzymając się głównie dna. Podejmuje pokarm tak roślinny jak i zwierzęcy.

Karaś jest gatunkiem zamieszkującym głównie środowiska wód stojących. Nie ma określonych wymagań co do warunków siedliskowych, przez co spotkać go można w oczkach, gliniankach i dołach potorfowych. Karaś jest odporną rybą, jednak w niekorzystnych warunkach, w zbiornikach z nadmiernie rozwiniętą populacją ulega skarleniu. Przez cały dzień, aktywnie poszukuje pokarmu, który najchętniej pobiera z dna. Zamieszkuje wszystkie większe stawy wespół z karpiem.

Kiełb zamieszkuje wody płynące o niezbyt szybkim nurcie oraz stawy. Ryby te przebywają na niedużej głębokości, najchętniej przy granicy nurtu i spokojnej wody, za zatopionymi pniami, w zagłębieniach pomiędzy kamieniami. W ciągu dnia odpoczywają oparte płetwami piersiowymi o podłoże, a wieczory i ranki poświęcają na poszukiwanie pokarmu. Kiełb jako ryba posiadająca dolny aparat gębowy, jest przystosowany do pobierania pokarmu wyłącznie z dna zbiornika. Odżywia się wszelkimi organizmami dennymi, które wyszukuje za pomocą pary wąsików. Na obszarze gminy spotyka się go w wodach Białej Nidy oraz w stawach hodowlanych.

Lin występuje w stawach koło Mnichowa i Chorzewy. Lubi wody o spokojnym nurcie i miękkim dnie, w którym najczęściej żeruje. Żywi się rozmaitymi organizmami bezkręgowymi, a w szczególności ślimakami.

Szczupak podobnie jak poprzedni gatunek zasiedla wymieniane wcześniej stawy hodowlane, ponadto występuje również w wodach Brzeźnicy i Białej Nidy. Za stanowiska obiera sobie najczęściej gęsto zarośnięte brzegi. W takich miejscach czuje się bezpiecznie, i może spokojnie oczekiwać na zdobycz, którą stanowią mniejsi przedstawiciele ichtiofauny.

Okoń może występować w dobrze natlenionych wodach stojących oraz w płynących. Jest to drapieżny gatunek, polujący w młodości na każdy żywy organizm, który tylko zdoła przełknąć. Na łowy wyrusza za dnia, a ofiarą okonia padają w młodości bezkręgowce, natomiast w starszym wieku ryby. Do tarła przystępuje wczesną wiosną, składając na dnie lub na roślinach długie taśmy, sklejonej galaretowatą substancją ikry. Okoń jest znajdowany w wodach większych stawów.

Boleń jest rybą typowo rzeczną, choć występuje także w zbiornikach zaporowych oraz zalanych wyrobiskach. Miejsce jego bytowania jest związane z porą roku i rodzajem akwenu. Najczęściej bolenie można spotkać na płyciznach, które penetruje w poszukiwaniu pokarmu - uklei i innych drobnych ryb. Gatunek ten spotykany jest na stawach hodowlanych w miejscowości Chorzewa.

Sum to największa ryba słodkowodna Europy. Osiąga długość 2 m i wagę ponad 100 kg. Ryba ta występuje głównie w rzekach i zbiornikach zaporowych w jeziorach sporadycznie. Aktywny zazwyczaj po zmroku, dzień spędza leżąc nieruchomo na dnie w głębokich miejscach o spokojnym przepływie. Na terenie gminy Jędrzejów gatunek ten spotykany jest w wodach stawów hodowlanych.

Sandacz występuje w słodkich wodach śródlądowych oraz w słonawych zalewach przymorskich. Ze względu na smaczne mięso chętnie zarybia się tym gatunkiem stawy hodowlane. Sandacz to drapieżnik polujący na mniejsze od siebie gatunki ryb: świnkę, okonia, ukleję. Gatunek ten podobnie jak poprzedni spotykany jest na stawach hodowlanych.

Ukleja żyje zazwyczaj gromadnie w większości naszych wód. Gatunek ten zasiedla spokojne nurty rzek oraz wody stojące. Ta niewielkich rozmiarów ryba stanowi ważny składnik łańcucha pokarmowego, występując w dużych ilościach jest naturalnym pokarmem wielu gatunków ryb drapieżnych.

Płoć występuje w całej Europie, w wodach stojących i wolno płynących. Jest to ryba typowo stadna, która lubi przybrzeżną strefę porośniętą roślinnością . Odżywia się drobnymi organizmami zwierzęcymi oraz fragmentami roślin. Rybę tą spotkać można w wodach Brzeźnicy, Białej Nidy oraz stawów hodowlanych.

Jaź to ryba rzeczna, czasami tylko spotykana w jeziorach, przebywa głównie w strefie pelagialnej. Żywi się owadami, mięczakami i skorupiakami. Gatunek ten ma spore znaczenie gospodarcze - poławiany zarówno przez rybaków śródlądowych jak i wędkarzy. Na terenie gminy spotkać go można w Białej Nidzie oraz sporadycznie na stawach chodowlanych „Chorzewa”.

Jazgarz wyglądem bardzo przypomina okonia, lecz odznacza się mniej kontrastowym ubarwieniem. Ze względu na preferencje pokarmowe (bezkręgowce, ikra, narybek) gatunek ten uważany jest przez wędkarzy za szkodnika. Rozprzestrzeniony jest on w całej Polsce, zasiedla średni i dolny bieg rzek, przydenne warstwy jezior, zalewy a nawet baseny portowe. Jazgarz spotykany jest na całym obszarze gminy.

Leszcz jest gatunkiem bytującym w głębokich wodach stojących i wolno płynących rzekach. Żyje i żeruje stadnie penetrując przydenne warstwy w poszukiwaniu drobnych cząstek organicznych zalegających w mule. Jest to gatunek ciepłolubny, na terenach gminy Jędrzejów występuje w obrębie stawów hodowlanych.

Pstrąg tęczowy został sprowadzony na kontynent europejski z Ameryki w XIX wieku. Spotkać go można w każdej niemal rzece oraz w wielu stawach i jeziorach. Ponieważ osobniki tego gatunku dobrze znoszą wyższe temperatury i mają mniejsze wymagania tlenowe od pstrąga potokowego dlatego są przenoszone i hodowane w wodach stojących. Gatunek ten można spotkać w wodach Białej Nidy oraz na stawach hodowlanych.

Amur biały ze względu na zalety użytkowe aklimatyzowany został w wielu krajach świata. W Polsce introdukowany został w latach sześćdziesiątych w kompleksie jezior konińskich skąd przedostał się do innych zbiorników wodnych i rzek. Początkowo amur odżywia się zooplanktonem, osobniki dorosłe natomiast przechodzą na pokarm roślinny. Gatunek ten jest hodowany na stawach „Chorzewa”.

Tołpyga biała podobnie jak dwa poprzednie gatunki jest obcym składnikiem naszej ichtiofauny, pochodzącym z Azji. Ryba ta została wprowadzona do wielu zbiorników na terenie naszego kraju, jej zaletą jest regulowanie nadmiernego wzrostu fitoplanktonu. Ryba ta ceniona jest również z powodu smacznego mięsa. Podobnie jak poprzedni gatunek tołpygę spotkać można na stawach hodowlanych „Chorzewa”

1. Płazy

Na temat występowania i liczebności płazów na obszarze gminy brak jest szczegółowych informacji. W oparciu o własne obserwacje, dane zawarte w operatach urządzenia lasu oraz na podstawie opisów Młynarskiego (1991), stwierdzono 13 gatunków z gromady Amphibia. W obrębie oznaczonych gatunków wyróżniono dwa, należące do grupy płazów ogoniastych. Najliczniejszą grupę stanowią na charakteryzowanym terenie żabowate, których stwierdzono 5 gatunków.

Wyniki inwentaryzacji przedstawiono w poniższym zestawieniu. Status ochronny gromady płazów ukazano w tabeli 9, a dokładną lokalizację gatunków zamieszczono na mapie nr 7.

• Systematyka płazów

Gromada: Amphibia - Płazy

Rząd: Salientia - Płazy bezogonowe

Rodzina: Discoglossidae - Ropuszkowate

Gatunek: Bombina bombina - Kumak nizinny

Rodzina: Pelobatidae - Grzebiuszkowate

Gatunek: Pelobates fuscus - Grzebiuszka ziemna

Rodzina: Bufonidae - Ropuchowate

Gatunek: Bufo bufo - Ropucha szara

Gatunek: Bufo viridis - Ropucha zielona

Gatunek: Bufo calamita - Ropucha paskówka

Rodzina: Hylidae - Rzekotkowate

Gatunek: Hyla arborea - Rzekotka drzewna

Rodzina: Ranidae - Żabowate

Gatunki: Rana „esculenta” - Żaba wodna

Rana ridibunda - Żaba śmieszka

Rana lessonae - Żaba jeziorkowa

Rana temporaria - Żaba trawna

Rana arvalis - Żaba moczarowa

Rząd: Caudata - Płazy ogoniaste

Rodzina: Salamandridae - Salamandrowate

Gatunki: Triturus vulgaris - Traszka zwyczajna

Triturus cristatus - Traszka grzebieniasta

• Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie

Kumak nizinny przypomina wyglądem ropuchę o delikatnej budowie. Długość ciała dojrzałych płciowo samców osiąga od 2,6 cm do 6,0 cm, a samic od 3,0 cm do 5,7 cm (Juszczyk 1987). Skóra kumaka jest chropowata, grzbiet ciemny, brunatny. Brzuch niebieskawy, niemalże granatowy upstrzony jaskrawymi, pomarańczowymi plamami. Pierwsze osobniki pojawiają się końcem kwietnia. Spotyka się je w dużych stawach rybnych, jak i w niewielkich gliniankach. Unikają wody bieżącej. Kumak zaobserwowany był w okolicy miejscowości Lasków.

Grzebiuszka ziemna, zwana również huczkiem, jest niewielkim zwierzęciem dochodzącym do 8 cm długości. Ciało jej jest krępe, ale kształtne. Głowa jest krótka, wyraźnie oddzielona od tułowia, oczy wypukłe maja pionową źrenicę. U nasady pierwszego palca tylnych nóg występuje u tego gatunku charakterystyczna rogowa narośl, służąca do zagrzebywania się w ziemi. Grzebiuszka zamieszkuje tereny o lekkiej piaszczystej glebie. Prowadzi ukryty tryb życia w norach, które sama wygrzebuje w miękkiej glebie; wykorzystuje też korytarze kretów i gryzoni. Na łowy wychodzi nocą.

Ropucha szara jest jednym z największych z naszych płazów. Dojrzałe płciowo samice są większe od samców i osiągają do 12,5 cm. Charakteryzuje się krępym i masywnym ciałem z dużą głową. Aktywna jest już w marcu, z którego końcem przystępuje do rozrodu. W trakcie godów przebywa w stawach, towarzysząc często żabie trawnej. Występuje dość licznie na całej powierzchni gminy.

Ropucha zielona jest zwierzęciem mniejszym od ropuchy szarej, dochodzącym maksymalnie do 14 cm długości. Ciało jest delikatniejsze, chociaż mocne i krępe. Brodawki skórne są mniejsze u tej ropuchy, dzięki czemu skóra nie robi wrażenia szorstkości. Jest to gatunek odporny na brak wody, występujący na terenach suchych, stepowych i półpustynnych. Częsta jest np. na rżyskach pól lub na nasłonecznionych zboczach jarów albo skalistych wzgórz.

Ropucha paskówka jest najmniejszą i najrzadszą z ropuch krajowych. Długość okazów sięga do 8 cm. Ciało tej ropuchy jest krótkie, płaskie i krępe. Nogi tylne są krótkie i dlatego ropucha nie może wykonywać skoków, jednakże biega bardzo szybko. Ubarwieniem i wyglądem zewnętrznym na pierwszy rzut oka przypomina ropuchę szarą. Cechą charakterystyczną jest u tego gatunku jaśniejsza pręga przebiegająca przez sam środek grzbietu. Ropucha ta żyje na terenach o lekkiej glebie, w której zagrzebuje się przy użyciu przednich i tylnych nóg.

Rzekotka drzewna jest jedynym europejskim przedstawicielem żab drzewnych. Osiąga wielkość do 5 cm. Ciało płaza jest gładkie, palce długie, zakończone przylgami umożliwiającymi utrzymanie się na powierzchni liści. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu, a do godów przystępuje w maju. Po zakończeniu godów, wędruje na tereny leżące w znacznej odległości od zbiorników wodnych. Zamieszkuje siedliska z gatunkami liściastymi, rzadziej środowiska łąkowe.

Żaba jeziorkowa jest jedną z mniejszych żab. Długość jej ciała dochodzi w Polsce do 8 cm (Młynarski 1991). Jest żabą najsilniej związaną ze środowiskiem wodnym, rzadko oddala się od zbiorników, zamieszkując tylko małe oczka, glinianki i rowy położone najczęściej na terenach leśnych. Aktywne życie rozpoczyna w kwietniu, a do godów przystępuje w maju lub na początku czerwca. Najczęściej spotykana jest w okolicy stawów w Mnichowie, Chorzewie i Potoku.

Żaba wodna jest jednym z najpospolitszych płazów spotykanych w Polsce. Jest naturalnym mieszańcem żaby śmieszki i żaby jeziorkowej. Aktywność rozpoczyna w marcu lub w kwietniu, natomiast okres godów przypada na początek maja. Żyje w niewielkich i płytkich zbiornikach wodnych, takich jak stawy rybne, zatoki jezior, rowy. Poza okresem godowym spotkać ją można nad brzegami wolno płynących cieków wodnych. Występuje pospolicie w zbiornikach wodnych na całej powierzchni gminy.

Żaba śmieszka jest największą z naszych żab o masywnej budowie ciała. Długość ciała dojrzałych płciowo samic dochodzi do 13 cm. Ma chropowatą skórę grzbietu o barwie oliwkowo zielonej. Ze snu zimowego budzi się w końcu marca, a okres godowy rozpoczyna, gdy woda osiągnie temperaturę 17-23oC. Zamieszkuje większe zbiorniki wodne, jeziora, stawy oraz starorzecza.

Żaba trawna należy do najpospolitszych żab brunatnych. Jest to płaz spędzający większość swojego życia na lądzie. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje najpóźniej w kwietniu. Najczęściej występuje w lasach liściastych i parkach o wilgotnym podłożu. Ponadto zasiedla środowiska łąk i pól uprawnych. Zazwyczaj poluje o zmroku lub w czasie deszczowej pogody. Jest pospolitym przedstawicielem płazów na tym terenie.

Żaba moczarowa jest gatunkiem podobnym do żaby trawnej, a zmienne ubarwienie utrudnia ich odróżnienie. Dominującym typem ubarwienia są różne odcienie brązu. W okresie godów samce przybierają błękitną barwę. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje w końcu miesiąca lub na początku kwietnia. Po zakończeniu godów prowadzi lądowy tryb życia. Występuje najczęściej na łąkach, torfowiskach i bagnach. Spotykana jest na podmokłych łąkach w północnej i centralnej części gminy.

Traszka zwyczajna jest gatunkiem o długości ciała około 10 - 12 cm. Odbywa gody w rozmaitych stawach, gliniankach, rowach obfitujących w roślinność wodną. Zimuje gromadnie w kryjówkach na lądzie. Ochronne ubarwienie upodabnia ją do otaczającego ją środowiska. Traszka była widziana w okolicy stawów hodowlanych w Mnichowie oraz kompleksu stawów „Chorzewa”.

Traszka grzebieniasta to gatunek nieco większy niż traszka zwyczajna (dochodzi do 15 cm). Ciało jej jest masywne, mocne, walcowate. Skóra - zawsze chropowata, pokryta w części grzbietowej i po bokach jak gdyby drobnymi guzkowatymi brodawkami. Ubarwienie grzbietu jest prawie czarne, spód natomiast pomarańczowy z czarnymi plamkami. Pojawia się zwykle w większych zbiornikach wodnych. Ulubionym jej środowiskiem są np. doły po torfie, gliniaste rowy lub sadzawki. Podobnie jak kumak nizinny gatunek ten spotykany był w okolicy miejscowości Lasków.

• Ochrona gatunkowa

Tabela 8. Chronione gatunki płazów, występujące w wodach gminy Jędrzejów (objaśnienia do tabeli na końcu rozdziału 8, str 107).

Lp.	Nazwa gatunkowa (polska i łacińska )	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa
1.	Kumak nizinny (Bombina bombina)	s	DD	Bern2
2.	Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus)	s	-	Bern3
3.	Ropucha zielona (Bufo viridis)	s	-	Bern3
4.	Ropucha paskówka (Bufo calamita)	s	-	Bern2
5.	Ropucha szara (Bufo bufo)	s	-	Bern3
6.	Rzekotka drzewna (Hyla arborea)	s	-	Bern2
7.	Żaba wodna (Rana esculenta)	cz	-	Bern3
8.	Żaba śmieszka (Rana ridibunda)	cz	-	Bern3
9.	Żaba jeziorkowa (Rana lessonae)	cz	-	Bern3
10.	Żaba moczarowa (Rana arvalis)	s	-	Bern3
11.	Żaba trawna (Rana temporaria)	s	-	Bern3
12.	Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)	s	NT	Bern2
13.	Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris)	s	-	Bern3

• Zagrożenia

Różnorodność środowisk, jakie można znaleźć na obszarze gminy, sprzyja występowaniu różnych gatunków płazów. Żaby zielone i kumaki przez cały okres życia żyją w wodzie, lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Ropuchy w parkach, ogrodach i na obrzeżach lasów, a żaby brunatne na łąkach, w ogrodach i w rzadkich lasach. Ze względu na pożyteczną funkcję jaką pełnią w ekosystemie, zasługują na większą uwagę, przejawiającą się ochroną naturalnych stanowisk godowych.

Największym zagrożeniem dla zwierząt ziemnowodnych są zmiany zachodzące w stosunkach wodnych. Obniżenie poziomu wód gruntowych wywołane nieprzemyślanymi melioracjami, przejawia się wysychaniem oczek wodnych, małych zbiorników i zabagnień będących naturalnym miejscem rozrodu wielu gatunków płazów (Leśniak i in., 1995). Do głównych przyczyn ograniczenia liczebności płazów należy zaliczyć również zanieczyszczenie i eutrofizację wód oraz występowaniem kwaśnych deszczy mających duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju skrzeku i kijanek. Lokalnie duże znaczenie dla egzystencji tej grupy zwierząt mają również szlaki komunikacyjne niezabezpieczone odpowiednimi przepustami podziemnymi.

Na szczęście dla płazów zagrożenia związane z obniżeniem poziomu wód gruntowych, a tym samym z wysychaniem płytkich oczek jest coraz mniejsze. Jest to związane ze zmianą polityki środowiskowej- dąży się do zaniechania uproduktywnienia fragmentów naturalnych środowisk (nieodwadnianie terenów zabagnionych), dzięki czemu zwiększa się bioróżnorodność i atrakcyjność przyrodnicza rejonu. Powoduje to, że płazy nadal znajdują tutaj schronienie i korzystne warunki dla rozwoju swoich larw.

1. Gady

Gromada gadów jest reprezentowana w rodzimej faunie przez 9 gatunków, z czego 5 występuje na terenie gminy Jędrzejów. Stanowią one najmniej liczną grupą zwierząt zamieszkujących obszar gminy. Wynika to w dużej mierze z dominacji krajobrazu rolniczego, który nie sprzyja ich występowaniu. Do najczęściej występujących gadów należy jaszczurka zwinka oraz żyworodna. Padalec, zaskroniec i żmija zygzakowata spotykane są na tym terenie rzadko. Dokładna lokalizacja gatunków gadów została przedstawiona na mapie nr 7.

• Systematyka gadów

Gromada: Reptilia - Gady

Rząd: Squamata - Łuskonośne

Rodzina: Anguidae - Padalcowate

Gatunek: Anguis fragilis - Padalec zwyczajny

Rodzina: Lacertidae - Jaszczurkowate

Gatunki: Lacerta agilis - Jaszczurka zwinka

Lacerta vivipara - Jaszczurka żyworodna

Rodzina: Colubridae - Wężowate

Gatunek: Natrix natrix - Zaskroniec zwyczajny

Rodzina: Viperidae - Żmijowate

Gatunek: Vipera berus - Żmija zygzakowata

• Ogólna charakterystyka gatunków i występowanie

Jaszczurka zwinka jest najpospolitszym gadem. Ciało smukłe, masywne. Nogi silne, długie palce zakończone pazurkami. Największe osobniki osiągają 20 cm długości (Młynarski 1991). Ubarwienie jaszczurki jest brunatne, urozmaicone jasnymi plamkami. W okresie godowym samce przybierają ozdobne, zielone ubarwienie. Ze snu zimowego budzi się w marcu lub na początku kwietnia. Gody trwają od kwietnia do czerwca. Najchętniej zamieszkuje silnie nasłonecznione polany leśne, skraje dróg i wrzosowisk. Jaszczurka zwinka należy do najpospolitszych gadów spotykanych na terenie gminy.

Jaszczurka żyworodna jest gadem o delikatnej budowie. Długość ciała rzadko przekracza 14 cm. Ubarwienie grzbietu jest brunatne z rzędami punktów i plamek. Żyworódka jest wolniejsza od zwinki, przez co łatwiej ją zaobserwować. Aktywność życiową rozpoczyna w marcu, a do godów przystępuje w maju lub na początku czerwca. Jej środowiskiem są wilgotne lasy oraz małe polany w pobliżu wody. Jaszczurka żyworodna spotykana jest w okolicach miejscowości Mnichów, Chorzewa, Lasków, Potok Wielki.

Padalec zwyczajny jest niewielką, beznogą jaszczurką, przypominającą kształtem małego węża. Ciało tego gada jest wydłużone, walcowate. Głowa mała, słabo odgraniczona od tułowia. Ubarwienie najczęściej brunatnobrązowe, rzadziej szare. Żyje w lasach i zaroślach. Zagrzebuje się pod mchem i w ściółce prowadząc ukryty tryb życia. Ze snu zimowego budzi się w marcu lub w kwietniu, a gody rozpoczyna w maju. Jest zwierzęciem jajożyworodnym. Padalec występuje w lasach na zachód od Łysakowa i w kompleksach leśnych „Tarszawa” oraz „Gaj”.

Zaskroniec zwyczajny należy do węży niejadowitych. W Polsce okazy zaskrońca nie przekraczają długości 1m. W ubarwieniu części grzbietowej dominują barwy brunatna lub lekko oliwkowa. Występuje na terenach ze zbiornikami wodnymi, ale spotykany bywa również w miejscach suchych. Budzi się w marcu, a gody rozpoczyna w kwietniu i w maju. W związku ze środowiskiem, w którym najczęściej przebywa, na dietę zaskrońca składają się głównie żaby. Trenami, na których najchętniej przebywa i jest spotykany są okolice cieków wodnych w północnej części gminy oraz na terenach podmokłych łąk w pobliżu rzeki Brzeźnicy, Białej Nidy oraz stawów hodowlanych.

Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem żyjącym w Polsce. Ubarwienie ciała żmii jest bardzo zmienne. Spotykane są formy szare, brązowe i melanistyczne. Ulubionym miejscem bytowania są polanki w podmokłych lasach. Pojawia się w marcu, a do godów przystępuje w kwietniu i w maju. Jest gatunkiem jajożyworodnym. W upalne dni lubi wygrzewać się w słońcu. Poluje prawie wyłącznie na drobne ssaki. W sen zimowy zapada w październiku. Żmija występuje głównie w północnej części gminy, zarówno na terenach leśnych jak i w ich pobliżu.

• Ochrona gatunkowa

Tabela 9. Ochrona gatunkowa gadów w Polsce (objaśnienia na str. 107).

Lp.	Nazwa gatunkowa (polska i łacińska)	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa
1.	Padalec zwyczajny (Anguis fragilis)	s	-	Bern3
2.	Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)	s	-	Bern2
3.	Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara)	s	-	Bern3
4.	Zaskroniec (Natrix natrix)	s	-	Bern3
5.	Żmija (Vipera berus)	s	-	Bern3

• Zagrożenia

Grupa gadów jest jedną z najbardziej zagrożonych grup zwierząt w Polsce. Ze względu na swą pożyteczność, istotną rolę w biocenozie oraz w wielu przypadkach reliktowy charakter, nasze gady zasługują na jak najdalej idącą ochronę i opiekę. O stanie naszej herpetofauny decyduje szereg czynników wymienionych w rozdziale poświęconemu płazom. Pomimo objęcia wszystkich gadów ochroną ścisłą i ochrony stanowisk występowania poszczególnych gatunków, czyha na nie wiele niebezpieczeństw.

Oprócz zagrożeń związanych z ruchem drogowym oraz przekształceniem naturalnych siedlisk, wymienić należy niską kulturę ekologiczną. Mała świadomość społeczna odnośnie roli gadów w przyrodzie oraz przesądy i obawy, są przyczyną nieuzasadnionego tępienia tych rzadkich zwierząt, a ofiarami są zarówno bezbronne zaskrońce i padalce, jak i jadowite żmije. W związku z powyższym, zachodzi konieczność opracowania stosownego programu edukacyjnego dla młodzieży, zarówno w szkołach podstawowych, jak i w średnich.

1. Ptaki

Dane dotyczące składu gatunkowego awifauny występującej na terenie Gminy Jędrzejów opracowano na podstawie wizji terenowych przeprowadzanych w okresie od maja do końca września. Aby uzupełnić obserwacje ptaków o okres migracji, posiłkowano się informacjami i wskazówkami leśników, jak również skorzystano z prac badawczych Tomiałojcia (1990), ogólnodostępnych publikacji przyrodniczych oraz informacji zamieszczanych na witrynach internetowych. Na podstawie zebranych informacji liczebność ptaków określono na 95 gatunków.

Dla potrzeb inwentaryzacji na obszarze gminy wydzielono 5 podstawowych typów środowisk, z którymi w mniejszym lub większym stopniu związane są określone gatunki ptaków. Do określonych typów należą: zbiorniki wodne i torfowiska, wilgotne łąki, pola uprawne, lasy oraz tereny zurbanizowane.

• Ptaki zbiorników wodnych i torfowisk

Awifauna środowisk wodnych nie prezentuje się imponująco. Lista gatunków zawiera 24 pozycje. Wszystkie gatunki lęgowe związane są z pasem trzcin, w których znajdują dogodne miejsce do gniazdowania. Najbardziej sprzyjające warunki występują na zbiornikach otoczonych drzewostanami w północnej części gminy, gdzie obok śródleśnych stawów na rozległej powierzchni występują podmokłe łąki. Nieco ponad połowa z notowanych ptaków to gatunki przelotne. Niechęć do zakładania gniazd na tym obszarze wiąże się zapewne z gospodarczym charakterem zbiorników wodnych. W związku z tym, jedynymi gatunkami lęgowymi są drobne ptaki jak brzęczka, łozówka, pliszka siwa, potrzos lub trzciniak. Więksi przedstawiciele awifauny jak czapla, widywane są niemal przez cały rok. Pozostałe gatunki można tutaj spotkać w okresie wiosennych bądź jesiennych migracji.

Tabela 10. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach zbiorników wodnych i torfowisk w gminie Jędrzejów.

Lp.	Gatunek obserwowany	Kategoria lęgowości
1.	Brzęczka (Locustella luscinioides)	L
2.	Czapla siwa (Ardea cinerea)	N
3.	Czapla modronosa (Ardeola ralloides)	N
4.	Czernica (Aythya fuligula)	N
5.	Cyranka (Anas querquedula)	N
6.	Głowienka (Aythya ferina)	N
7.	Kokoszka wodna (Gallinula chloropus)	N
8.	Krzyżówka (Anas platyrhynchos)	N
9.	Łabędź niemy (Cygnus olor)	N
10.	Łozówka (Acrocephalus palustris)	L
11.	Łyska (Fulica atra)	N
12.	Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus)	N
13.	Perkozek (Tachybaptus ruficollis)	N
14.	Piecuszek (Phylloscopus trochilus)	L
15.	Pliszka siwa (Motacilla alba)	L
16.	Płaskonos (Anas clypeata)	N
17.	Potrzos (Emberiza schoeniclus)	L
18.	Rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo)	N
19.	Samotnik (Tringa ochropus)	N
20.	Świerszczak (Locustella naevia)	L
21.	Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus)	L
22.	Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus)	L
23.	Zimorodek (Alcedo atthis)	N
24.	Żuraw (Grus grus)	N

L - gatunki lęgowe, P - gatunki prawdopodobnie lęgowe, N - gatunki nielęgowe

• Ptaki siedlisk łąkowych

Część powierzchni gminy zajmują obszary o niskiej przydatności rolniczej. Niezbyt szerokie doliny rzeczne zostały przeznaczone pod użytki zielone tworząc zespoły łąk kośnych i pastwisk. Większość z nich skupia się w centralnej i wschodniej części gminy. Krajobraz dodatkowo urozmaicają zarośla krzewiaste, zapewniając dogodne miejsca do odbywania lęgów. W tych warunkach występują ptaki zakładające gniazda na ziemi, jak świergotek łąkowy i skowronek. Spośród gatunków znajdujących tutaj pożywienie należą powszechnie występujące krukowate, szpaki i bociany. Niskie krzewy zachęcają do zakładania gniazd przez pokląskwę, dzwońca czy gąsiorka. W wyższych szuwarach schronienie znajdują łozówka i świerszczak, a wzdłuż brzegów rowów spotkać można pliszkę siwą czy potrzosa.

Tabela 11. Gatunki ptaków stwierdzone na siedliskach łąkowych w gminie Jędrzejów.

Lp.	Gatunek obserwowany	Kategoria lęgowości
1.	Bażant (Phasianus colchicus)	L
2.	Bocian biały (Ciconia ciconia)	L
3.	Cierniówka (Sylvia communis)	P
4.	Czajka (Vanellus vanellus)	P
5.	Dziwonia (Carpodacus erythrinus)	L
6.	Dzwoniec (Cardelius chloris)	L
7.	Gąsiorek (Lanius collurio)	L
8.	Gawron (Corvus frugilegus)	L
9.	Jarzębatka (Sylvia nisoria)	L
10.	Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)	L
11.	Jaskółka oknówka (Delichon urbica)	L
12.	Krogulec (Accipiter nisus)	L
13.	Łozówka (Acrocephalus palustris)	L
14.	Muchołówka szara (Musciacapa striata)	L
15.	Myszołów (Buteo buteo)	P
16.	Pliszka siwa (Motacilla alba)	L
17.	Pokląskwa (Saxicola rubetra)	L
18.	Potrzos (Emberiza schoeniclus)	N
19.	Skowronek polny (Alauda arvensis)	L
20.	Sroka (Pica pica)	L
21.	Srokosz (Lanius excubitor)	L
22.	Strzyżyk (Troglodytes troglodytes)	L
23.	Szczygieł (Cardelius cardelius)	L
24.	Szpak (Sturnus vulgaris)	L
25.	Śmieszka (Larus ridibundus)	N
26.	Świergotek łąkowy (Anthus pratensis)	L
27.	Świergotek polny (Anthus campesris)	L
28.	Świerszczak (Locustella naevia)	L
29.	Wrona siwa (Corvus corone)	L
30.	Zięba (Fringilla coelebs)	L

L - gatunki lęgowe, P - gatunki prawdopodobnie lęgowe, N - gatunki nielęgowe

• Ptaki pól uprawnych

Obszar gminy Jędrzejów w znacznej mierze zajmują pola uprawne. Zabiegi agrotechniczne przeprowadzane w sezonie lęgowym na ogół nie sprzyjają zasiedlaniu tego środowiska przez ptaki. Dodatkowym minusem jest mały udział zadrzewień śródpolnych, które stanowią swoiste ostoje w ubogim krajobrazie pól uprawnych. Najczęstszymi mieszkańcami pól są pliszka żółta, świergotek polny oraz skowronek. Z kuraków najliczniejszy jest bażant, rzadziej widuje się kuropatwy oraz przepiórki. Zadrzewienia zasiedlane są przez sroki i gawrony, a w formacjach krzewiastych gniazda zakładają kulczyk, makolągwa, szczygieł i gąsiorek.

Tabela 12. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach pól uprawnych w gminie Jędrzejów.

Lp.	Gatunek obserwowany	Kategoria lęgowości
1.	Bażant (Phasianus colchicus)	L
2.	Bocian biały (Ciconia ciconia)	L
3.	Gąsiorek (Lanius collurio)	L
4.	Gawron (Corvus frugilegus)	L
5.	Gołąb grzywacz (Columba palumbus)	L
6.	Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)	L
7.	Jaskółka oknówka (Delichon urbica)	L
8.	Kawka (Corvus monedula)	L
9.	Kulczyk (Serinus serinus)	L
10.	Kuropatwa (Perdix perdix)	L
11.	Makolągwa (Cardueliscannabina)	L
12.	Myszołów (Buteo buteo)	L
13.	Pliszka żółta (Motacilla flava)	L
14.	Przepiórka (Coturnix coturnix)	P
15.	Pustułka ( Falco tinnunculus)	L
16.	Skowronek polny (Alauda arvensis)	L
17.	Śmieszka (Larus ridibundus)	N
18.	Sroka (Pica pica)	L
19.	Świergotek polny (Anthus campesris)	L
20.	Szczygieł (Cardelius cardelius)	L
21.	Szpak (Sturnus vulgaris)	L
22.	Zięba (Fringilla coelebs)	L

L - gatunki lęgowe, P - gatunki prawdopodobnie lęgowe, N - gatunki nielęgowe

• Ptaki środowisk leśnych

Zróżnicowane siedliskowo lasy obszaru gminy Jędrzejów dają schronienie wielu gatunkom ptaków. Bogate siedliska lasowe z dobrze rozwiniętym podszyciem stanowią bazę pokarmową oraz miejsca gniazdowania wielu gatunków ptaków. Natomiast siedliska uboższe to miajsca bytowania lelka, sikory czubatki i trznadla.

Gatunkami powszechnie spotykanymi w lasach są kowaliki, zięby, sójki oraz rudziki. Równie często spotykane są kosy i dzięcioły. Z rzadkich ptaków drapieżnych na uwagę zasługuje jastrząb, puszczyk, kruk i płomykówka.

Tabela 13. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach lasów w gminie Jędrzejów.

Lp.	Gatunek obserwowany	Kategoria lęgowości
1.	Bażant (Phasianus colchicus)	L
2.	Bocian czarny (Ciconia nigra)	L
3.	Dudek (Upupa epops)	L
4.	Dzięcioł duży (Dendrocopos major)	L
5.	Dzięcioł średni (Dendrocopos medius)	L
6.	Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus)	L
7.	Dzięcioł zielony (Picus viridis)	L
8.	Dzięciołek (Dendrocopos minor)	L
9.	Gil (Pyrrhula pyrrhula)	N
10.	Gołąb grzywacz (Columba palumbus)	L
11.	Grubodziób (Coccothraustes coccothraustes)	N
12.	Jastrząb gołębiarz (Accipiter gentiles)	N
13.	Kos (Turdus merula)	L
14.	Kowalik (Sitta europea)	L
15.	Kruk (Corvus corax)	L
16.	Kukułka (Cuculus canorus)	L
17.	Kwiczoł (Turdus pilaris)	P
18.	Lelek kozodój (Caprimulgus europaeus)	L
19.	Muchołówka szara (Musciacapa striata)	L
20.	Myszołów (Buteo buteo)	P
21.	Paszkot (Turdus viscivorus)	P
22.	Pełzacz leśny (Certhia familiaris)	L
23.	Piecuszek (Phylloscopus trochilus)	L
24.	Pierwiosnek (Phylloscopus collybita)	L
25.	Płomykówka (Tyto alba)	P
26.	Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla)	L
27.	Pokrzewka ogrodowa (Silvia borin)	L
28.	Puszczyk (Strix aluco)	N
29.	Rudzik (Erithacus rubecula)	L
30.	Samotnik (Tringa ochropus)	N
31.	Sikora bogatka (Parus maior)	L
32.	Sikora sosnówka (Parus ater)	L
33.	Sikora uboga (Parus palustris)	L
34.	Słowik szary (Luscinia luscinia)	L
35.	Sójka (Garrulus glandarius)	L
36.	Strzyżyk (Troglodytes troglodytes)	L
37.	Szpak (Sturnus vulgaris)	L
38.	Trznadel (Emberiza citrinella)	L
39.	Wilga (Oriolus oriolus)	L
40.	Zaganiacz (Hippolais icterina)	L
41.	Zięba (Fringilla coelebs)	L

L - gatunki lęgowe, P - gatunki prawdopodobnie lęgowe, N - gatunki nielęgowe

• Ptaki terenów zurbanizowanych

Gmina Jędrzejów jest gminą miejsko - wiejską o stosunkowo rozproszonej zabudowie. Większość miejscowości zlokalizowana jest na otwartym terenie i rzadko spotkać w nich można większe grupy drzew. Czynnikami zwiększającymi atrakcyjność osiedli ludzkich pod względem miejsc lęgowych, są pozostałości parków podworskich oraz wszelkiego rodzaju krzewy sadzone w formie żywopłotów lub pojedynczo, niskie drzewa ozdobne, zaniedbane ogrody lub zabudowania gospodarcze (wiaty, stodoły i obory).

Najczęstszymi mieszkańcami ogrodów są sikory, poza nimi powszechne są pokrzewki i szczygły, natomiast rzadziej spotkać można rudziki oraz muchołówki. Z zabudowaniami gospodarczymi ściśle związane są jaskółki gnieżdżące się w oborach lub w szpaletach okien, a wróble i kawki nierzadko zasiedlają otwory wentylacyjne w murach. Różne zakamarki, szczeliny pod dachami, a także sterty desek na schronienie wykorzystują kopciuszki oraz pliszki.

Tabela 14. Gatunki ptaków stwierdzone na obszarach zurbanizowanych w gminie Jędrzejów.

Lp.	Gatunek obserwowany	Kategoria lęgowości
1.	Bocian biały (Ciconia ciconia)	L
2.	Dzięcioł średni (Dendrocopos medius)	L
3.	Dzięciołek (Dendrocopos minor)	L
4.	Dzwoniec (Cardelius chloris)	L
5.	Gawron (Corvus frugilegus)	L
6.	Gołąb grzywacz (Columba palumbus)	L
7.	Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)	L
8.	Jaskółka oknówka (Delichon urbica)	L
9.	Kawka (Corvus monedula)	L
10.	Kopciuszek (Phoenicurus ochruros)	L
11.	Kos (Turdus merula)	L
12.	Kowalik (Sitta europea)	L
13.	Kulczyk (Serinus serinus)	L
14.	Kwiczoł (Turdus pilaris)	L
15.	Mazurek (Passer montanus)	L
16.	Muchołówka szara (Musciacapa striata)	L
17.	Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla)	L
18.	Pokrzewka ogrodowa (Silvia borin)	L
19.	Rudzik (Erithacus rubecula)	L
20.	Sierpówka (Streptopelia decaocto)	L
21.	Sikora bogatka (Parus maior)	L
22.	Sikora modra (Parus caeruleus)	L
23.	Sójka (Garrulus glandarius)	L
24.	Sroka (Pica pica)	L
25.	Szczygieł (Cardelius cardelius)	L
26.	Szpak (Sturnus vulgaris)	L
27.	Wróbel (Passer domesticus)	L

L - gatunki lęgowe, P - gatunki prawdopodobnie lęgowe, N - gatunki nielęgowe

Tabela 15. Wykaz gatunków ptaków stwierdzonych na terenie gminy Jędrzejów (Objaśnienia na końcu rozdziału 8, str. 107).

Lp.	Gatunek obserwowany	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa	Dyrektywa ptasia
1.	Bażant (Phasianus colchicus)	-	-	Bern3	BD2, BD3
2.	Bocian biały (Ciconia ciconia)	s	-	Bern2	BD1
3.	Bocian czarny (Ciconia nigra)	s	-	Bern2	BD1
4.	Brzęczka (Locustella luscinioides)	s	-	Bern2	-
5.	Cierniówka (Sylvia communis)	s	-	Bern2	-
6.	Czajka (Vanellus vanellus)	s	-	Bern2	-
7.	Czapla siwa (Ardea cinerea)	cz*	-	Bern3	-
8.	Czernica (Aythya fuligula)	-	-	Bern3	BD2, BD3
9.	Cyranka (Anas querquedula)	s	-	Bern3	BD2
10.	Dudek (upupa epops)	s	-	Bern2	-
11.	Dzięcioł duży (Dendrocopos major)	s	-	Bern3	-
12.	Dzięcioł średni (Dendrocopos medius)	s	-	Bern3	BD1
13.	Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus)	s	-	Bern3	BD1
14.	Dzięcioł zielony (Picus viridis)	s	-	Bern3	-
15.	Dzięciołek (Dendrocopos minor)	s	-	Bern3	-
16.	Dziwonia (Carpodacus erythrinus)	s	-	Bern3	-
17.	Dzwoniec (Cardelius chloris)	s	-	Bern2	-
18.	Gawron (Corvus frugilegus)	cz	-	-	BD2
19.	Gąsiorek (Lanius collurio)	s	-	Bern2	-
20.	Gil (Pyrrhula pyrrhula)	s	-	Bern3	-
21.	Głowienka (Aythya ferina)	-	-	Bern3	BD2, BD3
22.	Gołąb grzywacz (Columba palumbus)	-	-	-	BD2, BD3
23.	Grubodziób (Coccothraustes coccothraustes)	s	-	Bern2	-
24.	Jarzębatka (Sylvia nisoria)	s	-	Bern3	BD1
25.	Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)	s	-	Bern2	-
26.	Jaskółka oknówka (Delichon urbica)	s	-	Bern2	-
27.	Jastrząb gołębiarz (Accipiter gentiles)	s	-	Bern3	-
28.	Kawka (Corvus monedula)	-	-	-	BD2
29.	Kokoszka wodna (Gallinula chloropus)	s	-	Bern3	BD2
30.	Kopciuszek (Phoenicurus ochruros)	s	-	Bern3	-
31.	Kos (Turdus merula)	s	-	Bern3	BD2
32.	Kowalik (Sitta europea)	s	-	Bern2	-
33.	Krogulec (Accipiter nisus)	s	-	Bern3	-
34.	Kruk (Corvus corax)	s	-	Bern3	BD2
35.	Krzyżówka (Anas platyrhynchos)	-	-	Bern3	BD2, BD3
36.	Kukułka (Cuculus canorus)	s	-	Bern3	-
37.	Kulczyk (Serinus serinus)	s	-	Bern2	-
38.	Kuropatwa (Perdix perdix)	-	-	Bern3	BD2, BD3
39.	Kwiczoł (Turdus pilaris)	s	-	Bern3	BD2
40.	Łabędź niemy (Cygnus olor)	s	-	Bern3	BD2
41.	Lelek kozodój (Caprimugus europaeus)	s	-	Bern3	-
42.	Łozówka (Acrocephalus palustris)	s	-	Bern2	-
43.	Łyska (Fulica atra)	-	-	Bern3	BD2, BD3
44.	Makolągwa (Carduelis cannabina)	s	-	Bern2	-
45.	Mazurek (Passer montanus)	s	-	Bern3	-
46.	Muchołówka mała (Ficedula parva)	s	-	Bern3	BD1
47.	Muchołówka szara (Musciacapa striata)	s	-	Bern2	-
48.	Myszołów (Buteo buteo)	s	-	Bern2	-
49.	Paszkot (Turdus viscivorus)	s	-	Bern3	BD2
50.	Pełzacz leśny (Certhia familiaris)	s	-	Bern2	-
51.	Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus)	s	-	Bern3	-
52.	Perkozek (Tachybaptus ruficollis)	s	-	Bern2	-
53.	Piecuszek (Phylloscopus trochilus)	s	-	Bern2	-
54.	Pierwiosnek (Phylloscopus collybita)	s	-	Bern2	-
55.	Płaskonos (Anas clypeata)	s	-	Bern3	BD2, BD3
56.	Płomykówka (Tyto alba)	s	-	Bern3	-
57.	Pliszka siwa (Motacilla alba)	s	-	Bern3	-
58.	Pliszka żółta (Motacilla flava)	s	-	Bern3	-
59.	Pokląskwa (Saxicola rubetra)	s	-	Bern2	-
60.	Pokrzewka czarnołbista (Sylvia tricapilla)	s	-	Bern2	BD1
61.	Pokrzewka odrodowa (Silvia borin)	s	-	Bern2	-
62.	Potrzos (Emberiza schoeniclus)	s	-	Bern2	-
63.	Przepiórka (Coturnix coturnix)	s	DD	Bern3	BD2
64.	Pustułka (Falco tinnunculus)	s	-	Bern3	-
65.	Puszczyk (Strix aluco)	s	-	Bern2	-
66.	Rudzik (Erithacus rubecula)	s	-	Bern2	-
67.	Rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo)	s	-	Bern2	BD1
68.	Samotnik (Tringa ochropus)	s	-	Bern2	-
69.	Sierpówka (Streptopelia decaocto)	s	-	Bern3	-
70.	Sikora bogatka (Parus maior)	s	-	Bern2	-
71.	Sikora modra (Parus caeruleus)	s	-	Bern2	-
72.	Sikora sosnówka (Parus ater)	s	-	Bern2	-
73.	Sikora uboga (Parus palustris)	s	-	Bern2	-
74.	Skowronek polny (Alauda arvensis)	s	-	Bern3	-
75.	Słowik szary (Luscinia luscinia)	s	-	Bern2	-
76.	Sójka (Garrulus glandarius)	s	-	-	-
77.	Sroka (Pica pica)	cz	-	-	BD2
78.	Srokosz (Lanius excubitor)	s	-	Bern3	-
79.	Strzyżyk (Troglodytes troglodytes)	s	-	Bern2	-
80.	Szczygieł (Cardelius cardelius)	s	-	Bern3	-
81.	Szpak (Sturnus vulgaris)	s	-	Bern3	-
82.	Śmieszka (Larus ridibundus)	s	-	Bern3	BD2
83.	Świergotek łąkowy (Anthus pratensis)	s	-	Bern3	-
84.	Świergotek polny (Anthus campesris)	s	-	Bern3	-
85.	Świerszczak (Locustella naevia)	s	-	Bern2	-
86.	Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus)	s	-	Bern2	-
87.	Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus)	s	-	Bern2	-
88.	Trznadel (Emberiza citrinella)	s	-	Bern2	-
89.	Wilga (Oriolus oriolus)	s	-	Bern2	-
90.	Wrona siwa (Corvus corone)	cz	-	-	BD2
91.	Wróbel (Passer domesticus)	s	-	-	-
92.	Zaganiacz (Hippolais icterina)	s	-	Bern2	-
93.	Zięba (Fringilla coelebs)	s	-	Bern3	-
94.	Zimorodek (Alcedo atthis)	s	-	Bern2	BD1
95.	Żuraw (Grus grus)	s	-	Bern2	BD1

1. Ssaki

Pomimo tego, że w gminie Jędrzejów dominuje krajobraz rolniczy liczba gatunków ssaków występujących na tym terenie jest stosunkowo duża. Sytuacja taka ma miejsce głównie dzięki dużej różnorodności siedlisk leśnych występujących w zwartym kompleksie północnej części gminy. W oparciu o przeprowadzone obserwacje terenowe oraz informacje zaczerpnięte z różnorodnych opracowań sporządzono listę gatunków występujących na terenie gminy. Lista zawiera 45 pozycji, z czego 25 to gatunki chronione. Spośród nich 6 podlega ochronie częściowej, a 19 ochronie ścisłej. Żaden z wymienionych ssaków nie jest notowany w czerwonej księdze zwierząt ani nie podlega ochronie międzynarodowej. Trzy spośród niżej wymienionych gatunków (piżmak, norka amerykańska, jenot) to gatunki obce, niewystępujące pierwotnie w faunie naszego kraju.

Na obszarze gminy stwierdzono występowanie następujących przedstawicieli ssaków:

1. Badylarka (Micromys minutus)

2. Borowiec wielki (Nyctalus noctula)

3. Borsuk (Meles meles)

4. Bóbr europejski (Castor fiber)

5. Dzik (Sus scrofa)

6. Gacek szary (Plecotus ausriacus)

7. Gronostaj (Mustela erminea)

8. Jeleń (Cervus elaphus)

9. Jenot (Nuctereutes procyonioides)

10. Jeż (Erinaceus europaeus)

11. Karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris)

12. Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus)

13. Karlik większy (Pipistrellus nathusii)

14. Kret (Talpa europaea)

15. Kuna leśna (Martes martes)

16. Kuna domowa (Martes foina)

17. Lis (Vulpes vulpes)

18. Łasica (Mustela nivalis)

19. Łoś (Alces alces)

20. Mopek (Barbastella barbastellus)

21. Mroczek późny (Eptesicus serotinus)

22. Mysz domowa (Mus musculus)

23. Mysz leśna (Apodemus flavicollis)

24. Mysz polna (Apodemus agrarius)

25. Mysz zaroślowa (Apodemus silvaticus)

26. Nocek duży (Myotis myotis)

27. Nocek Natterera (Myotis Nattereri)

28. Nocek rudy (Myotis daubentoni)

29. Norka amerykańska (Mustela vision)

30. Nornica ruda (Clethrionomys glareolus)

31. Orzesznica (Muscardinus avellanarius)

32. Piżmak (Ondatra zibethicus)

33. Polnik bury (Microtus agrestis)

34. Polnik zwyczajny (Microtus arvalis)

35. Popielica (Glis glis)

36. Ryjówka aksamitna (Sorex araneus)

37. Ryjówka malutka (Sorex minutus)

38. Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens)

39. Sarna (Capreolus capreolus)

40. Smużka (Sicista betulina)

41. Szczur wędrowny (Rattus norvegicus)

42. Tchórz pospolity (Mustela putorius)

43. Wiewiórka (Sciurus vulgaris)

44. Wydra (Lutra lutra)

45. Zając szarak (Lepus europaeus)

Spośród wymienionego wyżej szeregu taksonów, 25 to zwierzęta podlegające prawnej ochronie. Ich listę i status ochronny przedstawiono w tabeli 17.

Tabela 16. Lista ssaków chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie symboli na końcu rozdziału 8, str 107).

Lp.	Nazwa gatunkowa(polska i łacińska )	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa
1.	Badylarka (Micromys minutus)	cz	-	-
2.	Borowiec wielki (Nyctalus noctula)	s	-	Bern2
3.	Bóbr europejski (Castor fiber)	cz	-	Bern3
4.	Gacek szary (Plecotus ausriacus)	s	-	Bern2
5.	Gronostaj (Mustela erminea)	s	-	Bern3
6.	Jeż (Erinaceus europaeus)	s	-	Bern3
7.	Karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris)	cz*	-	-
8.	Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus)	s	-	Bern3
9.	Karlik większy ( Pipistrellus nathusii)	s	-	Bern2
10.	Kret (Talpa europaea)	cz*	-	-
11.	Łasica (Mustela nivalis)	s	-	Bern3
12.	Mopek (Barbastella barbastellus)	s	-	Bern2
13.	Mroczek późny (Eptesicus serotinus)	s	-	Bern2
14.	Mysz zaroślowa (Apodemus silvaticus)	cz	-	-
15.	Nocek duży (Myotis myotis)	s	-	Bern2
16.	Nocek Natterera (Myotis Nattereri)	s	-	Bern2
17.	Nocek rudy (Myotis daubentoni)	s	-	Bern2
18.	Orzesznica (Muscardinus avellanarius)	s	-	-
19.	Popielica (Glis glis)	s	NT	-
20.	Smużka (Sicista betulina)	s	-	-
21.	Ryjówka aksamitna (Sorex araneus)	s	-	Bern3
22.	Ryjówka malutka (Sorex minutus)	s	-	Bern3
23.	Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens)	s	-	Bern3
24.	Wiewiórka (Sciurus vulgaris)	s	-	Bern3
25.	Wydra (Lutra lutra)	cz*	-	Bern2

Jak wspominano w poprzednich rozdziałach, granice gminy obejmują obszary zdominowane przez rolnictwo, ale charakteryzujące się dosyć dużą zmiennością warunków siedliskowych.

Obszary podmokłe, położone nad brzegami rzek, kanałów i stawów sprzyjają głównie występowaniu drobnych gryzoni, z pośród których najczęstszymi jest polnik, nornica, karczownik i badylarka. Dzięki gęstym zaroślom znajdują one dogodne miejsce na schronienie oraz obfitość pożywienia. W pobliżu cieków wodnych spotkać można bobra oraz wydrę. Obszary stawów w nocy często są odwiedzane przez nocka rudego polującego tuż nad powierzchnią wody.

Na łąkach i pastwiskach o średnim uwilgotnieniu odnaleźć można kopce ziemne. Są one oznaką bytowania kreta. Jakkolwiek na otwartej przestrzeni jego obecność nikomu nie przeszkadza, to jednak w przydomowych ogrodach uważany jest za szkodnika i skutecznie przez człowieka tępiony.

Pola uprawne to miejsce przebywania głównie małych gryzoni. Ich obecności sprzyjają śródpolne zadrzewienia i porośnięte krzewami miedze, na których czują się bezpiecznie. Występują tutaj myszy i polniki, które znajdują mnóstwo łatwo dostępnego pokarmu w postaci ziaren zbóż, strąków lub bulw. Oprócz małych ssaków na polach spotkać można również żerujące zające, sarny oraz lisy polujące na gryzonie.

Obszary leśne na terenie gminy, dzięki swej różnorodności stanowią środowisko o największym bogactwie gatunkowym. Tereny te dzięki swej mozaikowości dostarczają dużej ilości kryjówek, które zapewniają bezpieczne schronienie zamieszkującym je zwierzętom. Z drobnych ssaków zamieszkujących lasy na uwagę zasługują: ryjówka aksamitna oraz malutka. Pomimo niewielkich rozmiarów jest bardzo żarłoczna, a zjada w ciągu doby tyle owadów i innych bezkręgowców ile sama waży, co stawia ją na czele zwierząt pożytecznych. Na bogatszych siedliskach leśnych z obfitym podszyciem spotkać można orzesznicę, popielicę i smużkę. Do największych ssaków chroniących się w lasach należą parzystokopytne, które opuszczają swe ostoje jedynie wieczorem, aby udać się na żerowiska na pobliskich łąkach. Najczęściej spotykanymi gatunkami na obszarze gminy są sarna oraz dzik, jeleń występuje tutaj rzadziej. Na podmokłych terenach śródleśnych północnej części gminy spotkać można również łosia.

Otoczenie domostw sprzyja głównie występowaniu gryzoni jak mysz domowa lub szczur. Spośród rzadszych zwierząt na uwagę zasługują nietoperze, które na strychach starych chałup znajdują schronienie, a w ich otoczeniu poszukują pokarmu. Równie rzadka, choć przez właścicieli gospodarstw niepożądana jest kuna domowa. Ilość gatunków zamieszkujących siedziby ludzkie jest zmienna w ciągu roku. Jest to związane z dostępnością pokarmu, którego ilość w okresie zimowym jest znacznie mniejsza na polach. W związku z tym część drobnych gryzoni zazwyczaj zamieszkujących pola przenosi się do stodół, piwnic i na strychy, stając się uciążliwymi lokatorami.

2. Motyle

Z racji swojego wyglądu, motyle stanowią jedną z najciekawszych i najbardziej rzucających się w oczy grup owadów. Zwierzęta te są bardzo wrażliwe na różne czynniki środowiskowe z powodu ich złożonego cyklu życiowego. Ich obecność związana jest z występowaniem roślin żywicielskich. Im bogatsza w jest flora danego obszaru, tym więcej gatunków motyli można na nim zaobserwować. Motyle zasiedlają rozmaite rodzaje środowisk. Można je spotkać w lasach, na łąkach, polach uprawnych i brzegami wód. Część gatunków zadomowiła się nawet wśród siedzib ludzkich, gdzie znajduje pokarm lub schronienie przed niesprzyjającymi warunkami.

Intensyfikacja rolnictwa następująca od ponad wieku w znaczącym stopniu przyczyniła się do fragmentacji i niszczenia wielu siedlisk. Postępująca urbanizacja i zagospodarowanie kraju, które są często realizowane bez uwzględnienia wymagań ekologicznych, melioracje, skażenia toksycznymi związkami, prowadzą do zaburzenia funkcjonowania ekosystemów. Procesy te powodują również wyraźny spadek liczebności motyli. Jako główny czynnik ograniczający wymienia się stosowanie środków ochrony roślin w uprawach rolniczych. Niewielką nadzieję na chwilowe powstrzymanie zjawiska zanikania pewnych grup motyli budzi porzucanie drobnych upraw rolnych na rzecz ugorów. Zarastające roślinnością zielną pola stwarzają sprzyjające warunki owadom, zapewniając schronienie oraz pożywienie zarówno larwom jak i osobnikom doskonałym.

Listę gatunków motyli, obejmującą 88 taksonów, których występowanie stwierdzono na terenie gminy Jędrzejów, przedstawiono poniżej. Jeden z wymienionych gatunków podlega ochronie i wymieniony został w “Polskiej czerwonej księdze zwierząt". Dokładną lokalizację poszczególnych gatunków przedstawiono na mapie nr 9 “Występowanie gatunków motyli”.

Wykaz systematyczny gatunków motyli w oparciu o podział zaproponowany przez W. Forstera i T. A. Wohlfahrta (1960, 1976, 1971):

Rząd: Motyle - Lepidoptera

Rodzina: Pazie - Papilionidae

Gatunek: 1. Paź królowej - Papilio machaon

2. Paź żeglarz - Iphiclides Podalirius

Rodzina: Bielinki - Pieridae

Gatunki: 3. Bielinek kapustnik - Pieris brassicae

4. Bielinek bytomkowiec - Pieris napi

5. Bielinek rzepnik - Pieris rapae

6. Bielinek rukiewnik - Pieris diaplicae

7. Listkowiec cytrynek - Gonepteryx rhammi

8. Zorzynek rzeżuchowiec - Anthocharis cardamines

9. Wietek gorczycznik - Leptidea sinapis

10. Szlaczkoń sylwetnik - Colias crocea

11. Szlaczkoń siarecznik - Colias hyale

Rodzina: Rusałki - Nymphalideae

Gatunki: 12. Dostojka aglaja - Agrynis aglaja

13. Dostojka malinowiec - Agrynis paphia

14. Przeplatka atalia - Melitaea athalia

15. Rusałka admirał - Vanessa atalanta

16. Rusałka pokrzywnik - Aglais urticae

17. Rusałka pawik - Nymphalis io

18. Rusałka wierzbowiec - Nymphalis polychloros

19. Rusałka ceik - Polygonia c-album

20. Rusałka osetnik - Vanessa cardui

21. Rusałka kratkowiec - Araschnia levana

22. Mieniak stróżnik - Apatura ilia

23. Mieniak tęczowiec Apatura iris

24. Perłowiec mniejszy - Issoria lathonia

25. Perłowiec selene - Clossiana selene

26. Przeplatka zwyczajna - Melitaea cinxia

Rodzina: Oczennice - Satyridae

Gatunki: 27. Polowiec szachownica - Melanargia galathea

28. Przestrojnik trawnik - Aphantopus hyperantus

29. Przestrojnik wielki - Maniola jurtina

30. Strzępotek ruczajnik - Coenonympha pamphilus

Rodzina: Modraszki - Lycaenidae

Gatunki: 31. Modraszek ikar - Polyommatus icarus

32. Modraszek wieszczek - Celastrina agrilus

33. Czerwończyk żarek - Lycaena phlaeas

34. Czerwończyk dukacik - Lycaena virgaureae

35. Pazik brzozowiec - Thecla betulae

36. Zieleńczyk ostrężyniec - Callophrys rubi

Rodzina: Powszelatki - Hesperiidae

Gatunki: 37. Karłątek przecinek - Hesperia comma

38. Karłątek ceglasty - Adopaea sylvestris

39. Karłątek kreseczka - Ochlodes venatus

40. Karłątek kniejczyk - Ochlodes faunus

Rodzina: Brudnice - Lymantriidae

Gatunki: 41. Szczotecznica szarawka - Dasychira pudibunda

42. Białka wierzbówka - Leucoma salicis

43. Brudnica nieparka - Lymantria dispar

44. Brudnica mniszka - Lymantria monacha

45. Kuprówka rudnica - Euproctis chrysorrhoea

Rodzina: Niedźwiedziówki - Arctiidae

Gatunki: 46. Niedźwiedziówka gosposia - Arctia caja

47. Niedźwiedziówka rumienica - Phragmatobia fuliginosa

48. Szewnica miętówka - Spilosoma lumbricipeda

Rodzina: Garbatki - Notodontidae

Gatunki: 49. Narożnica zbrojówka - Phalera bucephala

50. Dzióbica słomka - Euchila palpina

51. Wzjeżka łozówka - Clostera curtula

Rodzina: Kraśniki - Zyganeidae

Gatunki: 52. Kraśnik sześcioplamek - Zygaena filipendulae

53. Lśniak pospolity - Procris statices

Rodzina: Zawisaki - Sphingidae

Gatunki: 54. Gryzuń półpawik - Smerinthus ocellatus

55. Zawisak powojowiec - Agrius convolvuli

56. Zawisak borowiec - Hyloicus pinastri

Rodzina: Barczatki - Lasiocampidae

Gatunki: 57. Barczatka dębówka - Lasiocampa quercus

58. Barczatka koniczynówka - Lasiocampa trifolii

59. Barczatka sosnówka - Dendrolimus pini

60. Napójka łąkówka - Eutryx potatoria

61. Prządka pierścienica - Malacosoma neustria

Rodzina: Sówkowate - Noctuidae

Gatunki: 62. Rolnica tasiemka - Noctua pronuba

63. Rolnica aksamitka - Noctua fimbriata

64. Rolnica przepaska - Noctua janthina

65. Rolnica panewka - Amathes c-nigrum

66. Zimsterla bukówka - Eupsilia transversa

67. Rolnica szkółkówka - Agrotis vestigialis

68. Rolnica zbożówka - Agrotis segetum

69. Agatówka łobodnica - Trachea atriplicis

70. Literówka jarzynówka - Autographa gamma

71. Błyszczka spiżówka - Plusia chrysitis

72. Wstęgówka pąsówka - Catocala nupta

73. Szczerbówka ksieni - Scoliopteryx libatrix

74. Authographa bractea

75. Piętnówka mokradlica - Mynthimna conigera

76. Piętnówka chmurówka - Polia nebulosa

77. Strzygonia choinówka - Panolis flammea

Rodzina: Miernikowce - Geometridae

Gatunki: 78. Poproch cetyniak - Bupalus piniarius

79. Piędzik przedzimek - Operophtera brumata

80. Piędzik siewierak - Operophtera fagata

81. Piędzik ogołotnik - Operophtera defoliaria

Rodzina: Molowce - Microlepidoptera

Gatunki: 82. Zwójka zieloneczka - Tortrix viridana

83. Zwójka sosnóweczka - Rhiacionia buoliana

84. Wąsik runowiaczek - Nemophora degeerella

85. Piórolotek śnieżynka - Pterophorus pentadactyla

Rodzina: Omacnicowate - Pyralidae

Gatunki: 86. Szyszeń pospolity - Dioryctria abietella

87. Szyszen sosnowy - Dioryctria mutatella

Rodzina: Trociniarkowate - Cossidae

Gatunek: 88. Trociniarka czerwica - Cossus cossus

Najliczniejszą grupą spośród obserwowanych motyli jest rodzina sówkowatych, reprezentowana przez 16 gatunków, co stanowi blisko 16 % wszystkich stwierdzonych taksonów. Wśród przedstawicieli tej rodziny znaleźć można zarówno osobniki szare i niepozorne, jak i duże motyle z ciekawym rysunkiem na skrzydłach, do których należy wstęgówka pąsówka. Niedźwiedziówki zamieszkują rozmaite siedliska, począwszy od wilgotnych łąk, brzegów stawów i potoków, na polach, ogrodach, parkach i lasach kończąc.

Równie liczną na obszarze gminy, lecz skupiającą najpiękniejsze gatunki motyli jest rodzina rusałek, która obejmuje tutaj 15 taksonów. Spośród rusałek najbardziej wyróżniają się mieniak strużnik oraz mieniak tęczowiec, które do niedawna podlegały ochronie. Natomiast do najczęściej spotykanych należą pospolite w całym kraju rusałka admirał, rusałka pokrzywnik oraz sadownik pawie oczko.

Do bardzo interesujących należą gatunki z rodziny zawisaków. Na terenie gminy stwierdzono występowanie jedynie trzech gatunków, z których jeden jest częstym szkodnikiem drzewostanów sosnowych. Są to piękne motyle, głównie nocne, charakteryzujące się zdolnością zawisania w locie.

Równie pięknym jak rzadkim jest do niedawna jeszcze chroniony paź królowej, którego obserwowano w pobliżu ściany lasu na południe od Laskowa. Roślinami żywicielskimi gąsienic tego gatunku są baldaszkowate, do których należy m. in. marchew, w związku z czym, nierzadko można je odnaleźć w przydomowych ogrodach.

Najrzadszym gatunkiem wśród motyli Ziemi Jędrzejowskiej jest paź żeglarz. Owad ten jest jednym z największych motyli naszego kraju. Występuje on w lasach liściastych, ogrodach oraz obszarach zarośniętych niskimi krzewami tarniny, bzu, czeremchy. Motyle najczęściej obserwowane są na wapiennych wzniesieniach, gdzie zlatują się w słoneczne dni osobniki z całej okolicy. Gatunek ten znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz objęty jest ochroną gatunkową.

Motyle spotykane były równie często na całej powierzchni gminy, jednak największe bogactwo zachowało się w okolicach terenów leśnych oraz na wilgotnych łąkach w pobliżu cieków wodnych. Ze względu na rolniczy charakter gminy, w jej centralnej i wschodniej części dominowały gatunki pospolite takie jak bielinki czy rolnice.

Tabela 17. Lista motyli chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie pod tabelą).

Lp.	Nazwa gatunkowa(polska i łacińska )	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa
1.	Paź żeglarz (Iphiclides Podalirius)	s	VU	-

3. Chrząszcze

Chrząszcze tworzą najliczniejszą w gatunki grupę owadów. Szacuje się, że liczba wszystkich taksonów może sięgać kilku milionów. Chrząszcze to zwierzęta kosmopolityczne, zamieszkujące najrozmaitsze środowiska i klimaty. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, pasożytnicze. Ze względu na olbrzymią różnorodność zwierzęta te można spotkać niemal w każdym zakątku kuli ziemskiej.

Ze względu na olbrzymią liczbę gatunków (9 tys. szacowanych, ok. 7 tys. opisanych w Polsce) tego rzędu owadów, w opracowaniu tym przedstawiono wybrane gatunki podlegające ochronie.

Spośród gatunków chrząszczy objętych w Polsce ochroną gatunkową ścisłą na Ziemi Jędrzejowskiej spotkać można gatunki z rodziny biegaczowatych (Carabidae), a wśród nich gatunki z rodzaju biegacz (Carabus) oraz tęcznik (Calosoma). Owady należące do wymienionych rodzajów to zwierzęta drapieżne, posiadające duże znaczenie w ograniczaniu liczebności szkodliwych owadów. Na szczególną uwagę zasługują tęcznik liszkarz (Calosoma sycophanta L.) oraz tęcznik mniejszy (Calosoma inquisitor L.), polujące na gąsienice szkodliwych gatunków motyli takich jak: brudnica mniszka (Lymantria monacha L.), zawisak borowiec (Sphinx pinastri L.).

Wykaz systematyczny chronionych gatunków chrząszczy występujących na omawianym terenie:

Rząd: Chrząszcze - Coleoptera

Rodzina: Biegaczowate - Carabidae

Gatunek: 1. Biegacz skórzasty - Carabus coriaceus

2. Biegacz złocisty - Carabus auratus

3. Biegacz zielonozłoty - Carabus auronitens

4. Biegacz gajowy - Carabus nemoralis

5. Biegacz wręgaty - Carabus cancellatus

6. Biegacz ogrodowy - Carabus hortensis

7. Biegacz błyszczący - Carabus nitens

8. Biegacz fioletowy - Carabus violaceus

9. Tęcznik liszkarz - Calosoma sycophanta

10. Tęcznik mniejszy - Calosoma inquisitor

Tabela 18. Lista chrząszczy chronionych wraz ze statusem ochronnym (objaśnienie symboli na końcu rozdziału 8, str 107).

Lp.	Nazwa gatunkowa(polska i łacińska )	Rodzaj ochrony	Polska Czerwona Księga Zwierząt	Ochrona międzynarodowa
1.	Biegacz skórzasty - Carabus coriaceus	s	-	-
2.	Biegacz złocisty - Carabus auratus	s	-	-
3.	Biegacz zielonozłoty - Carabus auronitens	s	-	-
4.	Biegacz gajowy - Carabus nemoralis	s	-	-
5.	Biegacz wręgaty - Carabus cancellatus	s	-	-
6.	Biegacz ogrodowy - Carabus hortensis	s	-	-
7.	Biegacz błyszczący - Carabus nitens	s	-	-
8.	Biegacz fioletowy - Carabus violaceus	s	-	-
9.	Tęcznik liszkarz - Calosoma sycophanta	s	-	-
10.	Tęcznik mniejszy - Calosoma inquisitor	s	-	-

4. Ważki

Ważki (Odonata) to rząd owadów, który na ziemi pojawił się ponad 300 milionów lat temu, w karbonie. Obecnie opisanych jest około 5,5 tysiąca gatunków występujących na świecie. W Polsce są reprezentowane przez 73 gatunki. Ważki to owady dwuśrodowiskowe, tzn. larwy prowadzą wodny tryb życia, a owady dorosłe lądowy. Cechy charakterystyczne, wyróżniające je spośród innych owadów to: głowa z bardzo dużymi, złożonymi oczami, dwie pary niezależnych, przezroczystych skrzydeł, długi i cienki odwłok zbudowany z 10 segmentów. Ważki należą do najlepiej latających owadów. Potrafią latać we wszystkich kierunkach przekraczając prędkość 10 m/s. Jako jedne z niewielu zwierząt opanowały lot wiszący. Zarówno larwy, jak i imago są drapieżnikami. Większość ważek jest mniej lub bardziej przywiązana do określonego typu środowiska wodnego. Można je spotkać w okolicy stawów, niewielkich oczek wodnych, torfowisk, jak również w pobliżu wód płynących (rzek i strumieni). W trakcie prac inwentaryzacyjnych prowadzonych na terenie opisywanej gminy stwierdzono obecność 17 gatunków.

Rząd: Ważki Odonata

Podrząd: Ważki równoskrzydłe Zygoptera

Rodzina: Pałątkowate Lestidae

Rodzaj: Straszka Sympecma

Straszka pospolita Sympecma fusca

Rodzaj: Pałątka Lestes

Pałątka podobna Lestes dryas

Pałątka pospolita Lestes sponsa

Pałątka zielona Lestes viridis

Pałątka mała Lestes virens

Rodzina: Łątkowate Coenagrionidae

Rodzaj: Tężnica Ischnura

Tężnica wytworna Ischnura elegans

Rodzaj: Łątka Coenagrion

Łątka dzieweczka Coenagrion puella

Podrząd: Ważki różnoskrzydłe Anisoptera

Rodzina: Żagnicowate Aeshnidae

Żagnica wielka Aeshna grandis

Żagnica jesienna Aeshna mixta

Żagnica sina Aeshna cyanea

Rodzina: Szklarkowate Corduliidae

Rodzaj: Szklarka Cordulia

Szklarka zielona Cordulia aenea

Rodzaj: Miedziopieś Somatochlora

Miedziopierś błyszcząca Somatochlora metallica

Rodzina: Ważkowate Libellulidae

Rodzaj: Ważka Libellula

Ważka czteroplama Libellula qudrimaculata

Rodzaj: Lecicha Orthetrum

Lecicha pospolita Orthetrum carcellatum

Lecicha białoznaczna Orthetrum albistylum

Rodzaj: Szablak Sympetrum

Szablak krwisty Sympetrum sanguineum

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum

Wśród ważek stwierdzonych na terenie gminy żadne nie są wymienione w Czerwonej Księdze, na Czerwonej Liście Zwierząt lub w wykazie gatunków chronionych.

• Objaśnienia:

Kategorie zagrożenia według ''Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt'' (Warszawa, 2001) oraz ''Polskiej Czerwonej Księgi Roślin'' (Warszawa, 2001):

EX, EX? - Gatunki wymarłe i prawdopodobnie wymarłe (Extinct and probably extinct).

Gatunki zagrożone (Threatened):

CR - Krytycznie zagrożone (Critically Endangered)

EN - Zagrożone (Endangered)

VU - Narażone (Vulnerable)

Gatunki niższego ryzyka (Lower Risk) - LR:

NT - Bliskie zagrożenia (Near Threatened)

LC - Najmniejszej troski (Least Concern)

DD - Dane niepełne (Data Deficient)

Ochrona międzynarodowa:

BD - EU Wild Birds Directive (79/409/EEC) / Dyrektywa Ptasia Unii Europejskiej:

BD1 - gatunki silnie zagrożone wymagające szczególnej troski i ochrony, w tym głównie poprzez zabezpieczenie ich siedlisk i miejsc występowania;

BD2 - gatunki chronione, na które można polować we wszystkich państwach członkowskich UE, lub tylko we wskazanych krajach Unii; gatunki wyłączone spod ochrony lub proponowane do wyłączenia;

BD3 - gatunki, które mogą być sprzedawane, transportowane i przetrzymywane w celach handlowych, o ile zostały legalnie pozyskane we wszystkich krajach UE bądź we wskazanych krajach członkowskich UE.

Bern - Bern Convention / Konwencja Berneńska o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk:

Bern2 - gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione;

Bern3 - gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać ochronie jedynie częściowej.

Rodzaje ochrony:

s - ochrona ścisła

cz - ochrona częściowa

cz* - ochrona częściowa za wyjątkiem obiektów hodowlanych oraz zamkniętych działek i ogrodów

1. Wykaz zwierząt wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r.

Tabela 19. Wykaz zwierząt występujących na terenie gminy Jędrzejów, wymienionych w załącznikach II i IV (fauna) Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r.

Gatunek	Załącznik
Jaszczurka zwinka - Lacerta agilis	HD4*
Bóbr europejski - Castor fiber	HD2, HD4
Smużka - Sicista betulina	HD4*
Wydra - Lutra lutra	HD2, HD4*

HD - EU Habitat Directive (92/43/EEC) / Dyrektywa Siedliskowa Unii Europejskiej:

HD2 - gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk i wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony;

HD4 - gatunki wymagające ochrony ścisłej;

• GATUNKI ZWIERZĄT o znaczeniu priorytetowym

1. Szlaki migracji zwierząt - korytarze ekologiczne.

Jednym z podstawowych elementów prawidłowego rozwoju populacji jest możliwość przemieszczania się pomiędzy biotopami. Ruchy te można podzielić ze względu na cel w jakim przemieszcza się dany osobnik na:

• codzienne wędrówki wewnątrz areału osobniczego lub terytorium (poszukiwanie pożywienia, znakowanie granic);

• migracje sezonowe (sezonowe zmiany dostępności pokarmu, zachowania rozrodcze);

• migracje (dyspersyjne) młodych osobników (poszukiwanie własnego terytorium);

• migracje dorosłych (względy pokarmowe i rozrodcze).

Brak możliwości dyspersji i migracji powoduje poważne zaburzenia w funkcjonowaniu populacji takie jak:

• ograniczenie w zakresie kojarzenia par (zawężenie puli genowej - wady wrodzone - obniżenie odporności);

• zaburzenia struktur socjalnych populacji;

• nienaturalne rozmieszczenie (problemy zapewnienia bazy pokarmowej).

Warunkiem koniecznym do zapewnienia przepływu osobników jest istnienie korytarzy ekologicznych zapewniających bezpieczne połączenia pomiędzy ostojami zwierzyny. Ze względu na zasięg terytorialny korytarze ekologiczne podzielono na:

• główne - o znaczeniu międzynarodowym, wyznaczające osie migracji;

• uzupełniające - o znaczeniu krajowym;

• lokalne - zagęszczające sieć szlaków na poziomie powiatów i gmin.

Na terenie opisywanej gminy znajduje się jeden tor migracji o charakterze uzupełniającym, zajmuje on obszary kompleksu leśnego „Tarszawa” na północy omawianego rejonu oraz fragment doliny rzeki Brzeźnicy w pobliżu wschodniej granicy gminy. Szlak ten jest istotnym elementem na drodze wędrówek dużych ssaków, stanowi on połączenie (jeden z wariantów) korytarzy głównych Południowo - Centralnego i Południowego. Sieć migracyjna o znaczeniu lokalnym jest słabo rozwinięta w obrębie gminy Jędrzejów i oparta jest głównie o dolinę rzeki Brzeźnicy wraz z jej dopływami oraz rozproszone, niewielkie kompleksy leśne. Ponadto sieć tą uzupełniają szlaki zlokalizowane w okolicy kompleksu leśnego Łysaków oraz doliny cieku wodnego o nazwie Potok. Ciągi te przecinają rozległe tereny zdominowane przez działalność rolniczą i ułatwiają przemieszczanie się głównie małym ssakom, płazom i gadom.

Przebieg korytarzy ekologicznych na obszarze gminy Jędrzejów przedstawiony został na mapie nr 7.

1. Literatura

• Bouchner M. 1995, Śladami zwierząt - Przewodnik. Multico. Warszawa.

• Bróż E., 1990. Lista wymierających i zagrożonych roślin naczyniowych Krainy Świętokrzyskiej. Roczniki Święt. 17, KTN s. 90-105.

• Busse P. i in., 1990. Ptaki. Mały słownik zoologiczny; tom I-II. Wiedza Powszechna. Warszawa.

• Gągoł J., 1999. Objaśnienia do mapy geologiczno - gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Chęciny) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

• Heintze J., 1990. Motyle Polski - atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa.

• Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., 1985, Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

• Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R., Stachura K. 2004. Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt. Zakład Badania Ssaków PAN. Białowieża.

• Jonson L., 2003. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Wydanie II. MUZA SA, Warszawa.

• Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red). 2001. Polska czerwona księga roślin. Instytut Botaniki PAN, Kraków.

• Klasyfikacja gleb leśnych Polski. 2000. CILP Warszawa.

• Klimaszewski M., 1995. Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Kłosowscy S. i G., 2001.Flora Polski. Rośliny wodne i bagienne. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

• Kolik A., Starzyk J., Kinelski S., Dzwonkowski R., Atlas szkodliwych owadów leśnych. Multico O.W., Warszawa 1996.

• Kondracki J., 2001. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Leśniak A., Stachurski M., Wójtowicz B., 1995. Przyroda województwa kieleckiego. Wydział Ochrony Środowska, Urząd Wojewódzki w Kielcach.

• Łyczewska J., 1971. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.

• Matuszkiewicz J. M., 2002. Zespoły leśne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

• Matuszkiewicz W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland a cheklist. PAN, Kraków.

• Młynarski M., 1991. Płazy i gady Polski. Atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

• Narodowy Atlas Polski, 1978. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii.

• Nowak D., 1997. Objaśnienia do mapy geologiczno - gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Wodzisław) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

• Okołowicz W., 1978. Regiony klimatyczne. Narodowy Atlas Polski, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk.

• Operat glebowo-siedliskowe dla Nadleśnictwa Jędrzejów.

• Pancer-Kotejowa E., Ćwikowa A., Różański W., Szwagrzyk J., 1992. Rośliny naczyniowe runa leśnego. Skrypty dla szkół wyższych, AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, Kraków.

• Paszyński J., Niedźwiedź T., 1999. Klimat [w:] Starkel L (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Pawłowski B., Szafer W., 1977. Szata roślinna Polski, T. I i II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Pawłowski B., Szafer W., 1978. Regiony geobotaniczne. Narodowy Atlas Polski. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk.

• Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Jędrzejów.

• Pobratyń A., Olesiak W., 1998. Objaśnienia do mapy geologiczno - gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Nagłowice) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

• Pobratyń A., Bednarz K., 1999. Objaśnienia do mapy geologiczno - gospodarczej Polski 1:50000 (Arkusz Jędrzejów) Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

• Podział hydrograficzny Polski, 1983. IM i GW, Warszawa.

• Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Jędrzejów.

• Raport WIOŚ w Kielcach. 2006.

• Reichholf-Rheim H., 1996. Motyle - Leksykon przyrodniczy. Geo - Center. Warszawa.

• Richling A., Solon J., 2002. Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów, 2004. Ministerstwo Środowiska, Dziennik Ustaw, Nr 168, poz. 1764, z dnia 28 lipca 2004, Warszawa.

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową, 2004. Ministerstwo Środowiska, Dziennik Ustaw, Nr 220, poz. 2237, Warszawa.

• Serafiński W. 1995. Ssaki Polski - Atlas. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa.

• Serafiński W., Wielgus-Serafińska E, 1990. Zwierzęta świata. Ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

• Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B., 1988. Rośliny Polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

• Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych". PWRiL, Warszawa.

• Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych". PWRiL, Warszawa.

• Uglla H., Uglla Z. 1981.Gleboznawstwo leśne. PWRiL, Warszawa.

• Woś A., 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

• Wójciak H., 2003. Flora Polski. Porosty, mszaki, paprotniki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

• Załachowski W. 1992. Zwierzęta świata. Ryby. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

• Zaręba R., 1988. Fitosocjologia i typologia leśna. Skrypty SGGW AR w Warszawie, Warszawa.

• Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red), 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN, Kraków, wyd. 2.

1. Dokumentacja fotograficzna

Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Sp. z.o.o. 30 - 023 Kraków, ul. .Mazowiecka 108 tel: [phone] do 24 fax: [phone], e-mail: www.krameko.com.pl

urządzanie lasów, terenów zielonych i rekultywacja

Adela i Ryszard Kryniccy

*nr identyfikatora 008398858

Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin Województwa Świętokrzyskiego. GMINA JĘDRZEJÓW

P.W. KRAMEKO Sp. z o.o.; 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 2

---