Muzeum ikon w Supraślu

ZBIORY

Muzeum Ikon w Supraślu dysponuje jedną z najbogatszych w Polsce kolekcją ikon XVIII, XIX i XX-wiecznych. Absolutnym unikatem są XVI-wieczne freski ocalałe ze zburzonej i obecnie odbudowanej cerkwi Zwiastowania NMP, znajdującej się na terenie Monasteru Supraskiego.

FRESKI

W 1503 r., rozpoczęto w Supraślu budowę świątyni będącej niezwykłą kompilacją architektury bizantyjskiego wschodu z gotykiem. Supraska cerkiew obronna zbudowana została na planie prostokąta. W jej narożnikach umieszczono 4 okrągłe wieże. Przestrzeń między nimi wypełniały okazałe szczyty, zaś całość bryły wieńczyła ośmioboczna kopuła z wydłużonym bębnem. Dekoracyjna budowla kryła w sobie system obronnych strzelnic, który w niczym nie przeszkadzał religijnej funkcji tego miejsca. Wyróżniająca się pięknem architektury cerkiew Zwiastowania NMP, otrzymała równie wyjątkowy wystrój malarski. Stało się to dzięki archimandrycie Sergiuszowi Kimbarowi, który zlecił wykonanie fresków. Powstały one w latach 1532-1557, w technice wapienno - temperowej i pokrywały ściany i sklepienie prezbiterium oraz wnętrze korpusu głównego. Powszechnie przyjmuje się, że ich twórcą był odnotowany w Kronice Ławry Supraskiej, Serbin Nektarij Malar. Można doszukać się w tym dziele dwóch różnych malarzy, przytaczane są również argumenty mówiące o trzech wykonawcach polichromii. Pewnym jest natomiast hierarchiczno - zstępujący porządek przedstawień, właściwy dla bizantyjskiego charakteru fresków.

Cerkiew została zburzona w 1944r. Z jej wystroju zachowały się jedynie nieliczne freski znajdujące się pierwotnie na dwóch filarach korpusu głównego - postacie świętych: Jerzego, Nikity, Bachusa, Leoncjusza, Demetriusza, Kalinika i Meneasa (bądź Arethas), a także trzy medaliony ukazujące ŚŚ. Julitę, Mardariusza i Thallusa oraz wizerunek Św. Oresta, umieszczone na gurtach łuków sklepiennych. Ponadto przetrwały jeszcze inne fragmenty postaci, fryzów oraz pasów ornamentalnych z pionowej płaszczyzny i zwieńczenia filarów.

Wiodącym motywem supraskich malowideł było uosobienie Boga, wzorowane na sztuce bizantyjskiej. Freski przedstawiały sceny z życia Zbawiciela i Matki Bożej, wyobrażenia Archaniołów, Apostołów i świętych. Autorzy polichromii udowodnili, iż nieobca im była twórczość późno- i pobizantyjskich malarzy z terenu Bałkanów.

IKONY

Kolekcję ikon rosyjskich tworzy ponad tysiąc różnorodnych przedstawień wykonanych na desce oraz metalowe ikony podróżne, plakiety i krzyże. Najstarsze ikony pochodzą z XVIIIw., przy czym przeważająca część zbioru datowana jest na XIX i początek XXw. Gromadzenie sztuki prawosławnej, w ówczesnym Muzeum Okręgowym w Białymstoku, zapoczątkowano w latach 60. XXw. Odbywało się to na drodze zakupów, przekazów konserwatorskich oraz darowizn osób prywatnych. W ostatnich latach głównym źródłem pozyskiwania ikon, stał się Białostocki Urząd Celny, który przejmując nielegalnie przewożone obiekty, przekazywał je do muzeum. W ten sposób powstała pokaźna kolekcja, będąca jedną z największych i najciekawszych w kraju.

Najliczniej reprezentowane są wizerunki Matki Bożej w typie Hodegetrii, między innymi ikony Smoleńska, Kazańska, Iwerska, Tychwińska oraz Eleusa - czyli Włodzimierska i Fiodorowska. W zbiorze znajduje się także przedstawienia Bogurodzicy Znaku, Trójrękiej, Opieki, Pokrow, a także alegoryczne wyobrażenia Matki Bożej Życiodajne Źródło, Krzak Gorejący i wiele innych.

Wśród przedstawień Chrystusa występują: Mandylion, Pantokrator, Król Królów Wielki Arcykapłana, Obraz Mądrości Bożej, Oko Opatrzności Bożej oraz sceny z życia i Męki Pańskiej.
Ponadto w kolekcji znajdują się wyobrażenia Trójcy Świętej, Deesis, Wszystkich Świąt, ikony kalendarzowe - Menologiony, wizerunki Archaniołów, Apostołów, Ojców Kościoła i świętych.

IKONA. OBRAZ I SŁOWO
MIĘDZY TYM CO ULOTNE, A WIECZNE

Doktryna Kościoła Prawosławnego ma swój niepodzielny i jednolity wizerunek, przejawiający się w obrzędowości religijnej, jej sztuce i symbolice. Staje się ona dla wiernych obrazem świata - kosmosu i należy ją odczytywać w sensie teologicznym. Tak też została skomponowana ekspozycja stała w Muzeum Ikon. Jej nastrój i aranżacja, przenosi widza w nieznaną, tajemniczą przestrzeń, która budzi emocje, przenikając do najgłębszej duchowość. Niezwykłe doznania jakie towarzyszą podczas zwiedzania muzeum, potęguje wszechobecna muzyka, jednogłosowy śpiew chóralny, służący kontemplacji świętych wizerunków, zgodnie ze słowami Ojców Kościoła: "Niech twój głos śpiewa, a rozum pilnie rozmyśla nad światem."

SALA KANONU Ilustrowana opowieść o kanonie ikony, jego odniesieniach do wielowiekowej soborowej tradycji, ukształtowanej na tekstach liturgicznych, hymnografii i pismach Ojców Kościoła. Objaśnia powstanie kanonu oraz prezentuje typy przedstawień w ikonie zgodnych z kanonem

	SALA ŚWIĄTYNI Poświęcona jest cerkwi - świątyni prawosławnej, przepełnionej modlitwą i metaforą znaków. To uduchowiony Dom Ikony, która wypełnia jego przestrzeń, stając się pośrednikiem pomiędzy Bogiem, a człowiekiem i orędującym za nim zastępem świętych.

SALA IKON PODRÓŻNYCH

Ekspozycja prezentująca ikony metalowe: plakiety, krzyże i poliptyki 

	SALA CHRYSTUSA Ekspozycja prezentująca kanoniczne przedstawienia Chrystusa oraz zbiór ikon w ryzach  Galeria >>

SALA MATKI BOŻEJ Prezentuje zachwycające formą i głębią ikony Bogurodzicy.

CELA IKONOPISARZA Sekretne miejsce narodzin ikony. Dawniej pisaniem ikon zajmowali się jedynie mnisi.

SALA FRESKÓW Pokaz niezwykłych, XVI-wiecznych fresków supraskich pochodzących ze świątyni Zwiastowania w Supraślu. Prezentowane są w otoczeniu archiwalnych zdjęć odtwarzających nieistniejącą już polichromię.  Galeria >>

---