Finanse Publiczne

- wykłady

prof. AE dr hab. Teresa Famulska

Wykład 1

Finanse publiczne stanowią element składowy finansów.

Finanse - ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych. Finanse zajmują się tymi zjawiskami gdzie mamy ruch pieniądza.

Finanse publiczne - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem publicznych zasobów pieniężnych.

Publiczny z łacińskiego dotyczy ogółu, służący ogółowi, powszechny, nie prywatny

Finanse publiczne mają charakter interdyscyplinarny.

Są przedmiotem zainteresowania różnych nauk i można je zasadniczo rozpatrywać w ujęciu ekonomicznym, prawnym i politycznym.

W ujęciu ekonomicznych finanse to:

Nauka o bogactwie, bada bogactwo oraz zachowania ludzi związane z tym bogactwem. Finanse publiczne to element bogactwa. To dziedzina nauk ekonomicznych, która bada bogactwo w postaci publicznych zasobów pieniężnych oddanych do dyspozycji pomiotów publicznych.

W ujęciu ekonomicznym finanse publiczne badają:

1. w jakim stopniu to bogactwo może wpływać na koniunkturę gospodarcza, procesy gospodarcze

2. w jakim stopniu publiczne zasoby pieniężne mają oddziaływać na struktury gospodarcze i ich modyfikacje

3. w jakim stopniu struktury gospodarcze i koniunktura gospodarcza może wpływać na publiczne zasoby pieniężne.

struktura gospodarcza

Publiczne zasoby pieniężne

koniunktura gospodarcza

Finanse publiczne są bardzo ściśle związane z gospodarką

W aspekcie prawnym finanse publiczne to prawo finansowe. Rozumiemy tu ogół norm prawnych, które regulują funkcjonowanie finansów publicznych. Normy prawne zajmują się finansami publicznymi, badają normy prawne. Prawo finansowe ma charakter stanowiący, a także ma charakter wtórny (celem nie jest stworzenie ustaw, tylko ta ustawa ma służyć funkcjonowaniu finansów publicznych) Prawo finansowe, które dotyczy finansów publicznych jest ścisłe powiązane z prawem konstytucyjnym oraz z prawem administracyjnym.

W aspekcie politycznym - nauki polityczne badają w jakim stopniu publiczne zasoby pieniężne pozwalają władzy publicznej realizować jej cele i zadania.

Klasyfikacja finansów publicznych:

1. klasyfikacja podmiotowa (5 ogniw finansów)

1. Finanse władzy publicznej

2. Finanse banków

3. Finanse instytucji ubezpieczeniowych

4. Finanse przedsiębiorstw

5. Finanse gospodarstw domowych

2. klasyfikacja wg. literatury amerykańskiej

1. Finanse władzy publicznej

2. Finanse biznesu

• Finanse banków

• Finanse instytucji ubezpieczeniowych

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse indywidualne (finanse gospodarstw domowych)

3. klasyfikacja wg. literatury francuskiej

1. Finanse publiczne

2. Finanse prywatne

Finanse publiczne różnią się od prywatnych:

• Celem:

• publiczne - zaspokojenie potrzeb ogółu

• prywatne - zaspokojenie potrzeb jednostki lub małej grupy osób np.. rodziny.

W ramach finansów prywatnych, aby jednostka mogła zaspokoić swoje potrzeby musi osiągnąć zyski. Finanse publiczne nie są nastawione na realizacje zysku. Finanse publiczne to wspólna kasa, aby z niej realizować potrzebę ogółu.

• Etapem gromadzenia środków:

• finanse publiczne są (wyposażone w aparat przymusu) obciążone przymusem

• finanse prywatne w pewnej części są obciążone

• Zakresem:

Zakres finansów publicznych jest znacznie szerszy niż prywatnych i to powoduje, że finanse publiczne mają istotny wpływ na sytuację gospodarczą państwa. Skala finansów pojedynczego podmiotu jest znacznie mniejszą, zjawiska finansów pojedynczych podmiotów nie mają wpływu na zjawiska makroekonomiczne.

• Zjawiska pieniężne:

Władza publiczna jest gestorem pieniądza a prywatni posiadacze nie mają wpływu na kwestię podaży pieniądza, kursów walutowych itp.

• Kryterium kontroli: (gdzie nam jest lepiej)

• finanse publiczne są to dane kontroli społecznej

• finanse prywatne - obowiązuje dyscyplina dobrowolna, brak kontroli, chyba że dochodzi do kontaktu z finansami publicznymi.

• Kryterium własności

Sektor publiczny obejmuje:

• majątek, który służy władzy rządowej i terytorialnej

• majątek, który służy publicznym instytucjom usługowym

• majątek w użytkowaniu publicznym np. infrastrukturą: drogi, mosty, bogactwa naturalne.

• majątek zaangażowany w działalność gospodarczą,

Sektor publiczny jest rozpatrywany w ujęciu realnym i reprezentuje realne zjawiska i procesy gospodarcze.

Finanse publiczne to środki, zjawiska i procesy pieniężne. Część środków publicznych jest związana z sektorem publicznym, ale nie całość służy jego funkcjonowaniu.

Sektor publiczny, nie cały działa w oparciu o środki pieniężne. Ta, która działa na zasadach komercyjnych gromadzi środki poza finansami publicznymi.

Miejsce finansów publicznych w klasyfikacji podmiotowej finansów. Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi.???????????

Wykład 2

Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi zawierają element dyskusyjny. W naszych rozważaniach przyjmujemy szerokie rozumienie sektora publicznego, węższe rozumienie sektora publicznego eliminuje podmioty, które są nastawione komercyjnie.

Majątek publiczny (w ustawie o finansach publicznych)

Rozumienie ustawowe sektora publicznego jest zbliżone do ujęcia sektora publicznego w zawężonym zakresie.

DEF finansów publicznych:

1. w ujęciu klasycznym:

przedmiotem nauki o finansach publicznych są procesy gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych. Podmioty gospodarcze zajmują się gospodarowaniem publicznych zasobów pieniężnych.

2. w ujęciu współczesnym:

mają szerszy zakres niż w ujęciu klasycznym. Obejmuje naukę o gospodarowaniu publicznymi zasobami pieniężnymi oraz bada związki przyczynowo - skutkowe jakie zachodzą pomiędzy procesami gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych, a zjawiskami ze strefy ekonomii społecznej i politycznej.

DEF z literatury amerykańskiej:

Finanse publiczne zajmują się finansową działalnością wł. publ., opisują i analizują wydatki władzy oraz techniki używania przez władzę do sfinansowania tych wydatków.

Różnica w amerykańskiej to taka że władza musi wydać a potem dopiero gromadzi.

W finansach publicznych pierwotne są zadania. W ramach finansów publicznych wydatki są pierwotne a środki do jego sfinansowania są wtórne.

Władza publiczna rozliczona jest z wykonywanych zadań.

Patrząc na problematykę finansów publicznych można je rozpatrywać w różnych przekrojach:

1. PRZEKRÓJ PODMIOTOWY:

• władza stanowiąca ustawodawcza, czyli szczebel centralny oraz władza stanowiąca jednostek samorządu terytorialnego.

• władza wykonawcza szczebel centralny i szczebel jednostki samorządu terytorialnego

• władza kontrolna Najwyższa Izba Kontroli (NIP) i Regionalne Izby Obrachunkowe (RIO)

• aparat skarbowy

• podmioty finansowane ze środków pieniężnych (szpitale, szkoły itp.)

2. PRZEKRÓJ INSTYTUCJONALNY (w rozumieniu funduszów)

• budżet państwa

• budżety jednostek samorządu terytorialnego

• fundusze ubezpieczeń społecznych

• pozostałe fundusze publiczne, w których można wskazać fundusze celowe oraz fundacje publiczne

fundusz dochody wydatki

budżet państwa 50% 27%

budżet samorządowy 12% 22%

fundusze celowe 26% 37% (głównie renty i emerytury)

kasy chorych 7% 8%

Na etapie gromadzenia dochodów największa część dochodu wpływa do budżetu państwa, później do funduszy celowych.

Budżety samorządowe więcej wydatkują niż gromadzą dochody władza publiczna centralna dopuszcza władze lokalne do różnych zadań za pomocą dotacji, subwencji

3. PRZEKRÓJ PRAWNY

system finansów publicznych zespół norm prawnych i organizacyjnych, które regulują zachowanie podmiotów w sferze zjawisk finansów publicznych.

Akty prawne:

• konstytucja - regulujący akt prawny; w konstytucji jest mowa o finansach publicznych w:

zakresie obszernym mniej obszernym wąskim

Holandia Niemcy Austria

Belgia Grecja Francja

Finlandia Włochy

Szwecja Hiszpania

Zależy to od procesów historii, społecznych i politycznych. W Polsce rozdział X reguluje politykę finansów publicznych. W sposób obszerny traktuje zakres finansów publicznych. U nas w większym stopniu zaciążył okres 75-89 kiedy wydatki nie były niczym .................... dlatego nowa konstytucja zawarła już ten problem.

• ustawa o Finansach Publicznych (1998)

• coroczne ustawy budżetowe

• uchwały budżetowe jednostek samorządu terytorialnego

• ustawy o finansach samorządów terytorialnych

• wszelkie regulacje prawne, które określają zasady funkcjonowania w sferze finansowej podmiotów publicznych

• ustawy podatkowe oraz inne przepisy regulujące gromadzenia środków za pomocą podatków (np. kodeks karny)

METODA NAUKI FINANSÓW PUBLICZNYCH: (3 etapy)

1. obserwacja: w obszarze finansów publicznych ma charakter pośredni, tzn. ze źródłem do analiz jest materiał liczbowy gromadzony poprzez stosowanie prowadzoną rachunkowość. Aby materiał liczbowy poddać analizie musi spełniać wymogi:

• rzetelność - zgodny z prawdą, ze stanem faktycznym

• sporządzony zgodnie z przyjętymi regułami

2. poszukiwanie wzajemnych związków: polega na analizie zgromadzonego materiału oraz poszukiwaniu pewnych zależności. W sferze finansów publicznych tych związków poszukujemy w 2-óch płaszczyznach:

z definicji klasycznej w ramach samych zjawisk ze sfery finansów publicznych (czyli w dochodach i wydatkach)

z definicji współczesnej poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych, jakie zachodzą pomiędzy procesami gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych, a zjawiskami ekonomicznymi, społecznymi i politycznymi.

3. formułowanie praw i wniosków:

w finansach publicznych formułowanie praw i wniosków musi się odbywać w sposób bardzo ostrożny, ponieważ uwzględniając finanse publiczne i ich relacje z innymi zjawiskami to finanse publiczne to tylko jeden z wielu czynników, które wpływają na rzeczywistość gospodarczą, społeczną i polityczną. Rzeczywistość społeczna, gospodarcza i polityczna jest bardzo skomplikowana, dlatego wysunięcie prostych zależności jest bardzo trudne. Po drugie finanse publiczne są na tyle ubogie jako nauka prowadząca do formułowania wniosków, że nie można korzystać z metody eksperymentu.

Metodą do której można sięgnąć przy wyprowadzeniu wniosków jest METODA PRÓB I BŁEDÓW.

• po I -sze podmioty odpowiedzialne za stan finansów publicznych podejmują decyzje o zastosowaniu różnych środków (np. narzędzi, metod)

• po II-gie obserwuje się skutki z tego zastosowania

• po III-cie zaobserwowane skutki są podstawą do dokonania ewentualnych korekt, stosowanych rozwiązań.

Rozważając problematykę finansów publicznych, rozważamy dwa podejścia:

POZYTYWNE polega na badaniu zjawisk takich jakimi są, a nie takich jakimi być powinne; bada się skutki zastosowanych w praktyce rozwiązań w zakresie gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych. Podejście to prowadzi do budowania modeli pozytywnych, które opisują rzeczywistość.

NORMATYWNE rozpatrywanie finansów publicznych takich jakie powinny być. Formułuje się tu jak powinny finanse publiczne wyglądać. W ramach tego podejścia określa się pewne postulaty, wzorce, normy. Podejście to prowadzi do tworzenia modelu normatywnych, czyli projektowania rzeczywistości.

Podejście normatywne jest zawsze podporządkowane określonym normom wartościującym. Te normy są często o charakterze polityczny, społecznym, (nawiązuje do doktryny społecznej o politycznej) oraz nawiązują do poglądów dotyczących zasad moralnych.

Które z tych spojrzeń na finanse publiczne jest bardziej pożądane???

Współcześnie rozważając problematykę w podejściu do finansów publicznych należy zauważyć, że te dwa podejścia się przenikają, tzn., że projektujący zasady odwołuje się do osiągnięć podejścia pozytywnego i odwrotnie.

Wykład 3

Funkcje finansów publicznych:

Rozpatrujemy z rożnych punktów widzenia:

I aspekt funkcji finansów wogóle pewne skonkretyzowanie funkcji finansów wogóle

II aspekt funkcji państwa

III aspekt: spojrzenie przez pryzmat funkcji poszczególnych instrumentów finansów publicznych. Funkcje finansów publicznych są wyogólnieniem funkcji poszczególnych instrumentów finansów publicznych.

Finansom publicznym przypisuje się następujące funkcje:

1. funkcja alokacyjna

- oddziaływanie przy pomocy dochodów i wydatków publicznych na alokacje zasobów w gospodarce, czyli na czynniki wytwórcze oraz wytworzonych dóbr.

• ingerencja w alokacje zasobów dokonuje się w 2 płaszczyznach:

1) miedzy sektorem publicznym a sektorem prywatnym

2) w ramach samego sektora publicznego

• alokacja zasobów odgrywa się w oparciu o kryteria rynkowe a podstawowym instrumentem jest cena, gry siły rynkowej która sprowadza się do zapłacenia odpowiedniej ceny.

• w pewnych obszarach rynek zawodzi, wtedy do gier sił rynkowych wmiesza się władza, ingeruje w alokacje np. występowanie efektu zewnętrznego państwo dostarcza pewne dobra pożądane ze względu społecznych gdy podmiot gospodarczy nastawiony na realizację zysku mógłby takich dóbr nie dostarczyć, Państwo występuje w roli bezpośredniego dostawcy dóbr, jako podmiot, który dotuje

• dokonywanie alokacji działa na mechanizm rynkowy in + i -

In - państwo żeby zaserwować pewne dobra musi zmniejszyć możliwości sektora prywatnego

In + państwo po przez zabezpieczenie infrastruktury, podnoszenie poziomu edukacji obywateli działa pozytywnie na procesy gospodarcze.

2. funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza)

- wiąże się z tzw podziałem wtórnym dochodu i majtku. W warunkach gospodarki rynkowej podział pierwotny dokonuje się w oparciu o kryteria rynkowe: praca i kapitał. W podziale pierwotnym nie uczestniczą wszystkie podmioty z przyczyn zawinionych lub niezawinionych przez siebie. Dochodzi do ingerencji co określa się mianem PODZIALU WTORNEGO który odbywa się w oparciu o kryteria sprawiedliwości społecznej. Te podmioty, które nie uczestniczyły w podziale pierwotnym mają uczestniczyć we wtórnym.

• polega na korygowaniu poziomu dochodów podmiotu ukształtowanego w rezultacie procesów rynkowych

• oznacza, że część podmiotów ma okrojone dochody, a część podmiotów zostaje wyposażona w określone środki.

O udziale państwa w zakresie alokacji ujawnia się po przez stronę wydatków państwa, ponieważ państwo wydaje pewne środki, aby sfinansować pewne wydatki.

Zarówno w Polsce jak i w OECD władza publiczna nie jest w stanie pozyskać tyle środków, które musi wydać. Zarówno strona dochodowa i wydatkowa świadczą, ze państwa jest dużo, które nie jest obojętne na procesy społeczne i ekonomiczne.

OPTYMALNY POZIOM ALOKACYJNEJ I FUNKCJI REDYSTRYBUCYJNEJ

Badania nie doprowadziły do jednoznacznego wniosku, związku pomiędzy poziomem alokacji a stopniem gospodarczego rozwoju danego kraju. Nie zawsze, ale można się doszukać związku, ze jeśli udział PKB wydatków wzrasta o 10% wzrost gospodarczy maleje o około 1%. Jest to tendencja.

3. funkcja stabilizacyjna

- oznacza wykorzystywanie dochodów i wydatków publicznych w celu oddziaływania na procesy społeczno - gospodarcze z perspektywy makro. Np., dążenie do osiągnięcia wysokiego poziomu zatrudnienia, oddziaływanie na inflacje (stabilizacja cen), dążenie do równowagi bilansu płatniczego, dążenie do stałego wzrostu gospodarczego.

DOBRA PUBLICZNE

Potrzeby ludzkie są przedmiotem zainteresowania bardzo wielu dyscyplin. Mogą być definiowane na wiele sposobów. Stanowią główny motyw gospodarowania.

Potrzeba jest to pożądanie wartości użytkowych, czyli dóbr i usług wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego, kulturowego, cywilizacyjnego ludzkości. Ulegają zmianom w czasie i przestrzeni.

Podział potrzeb na: (wg kryterium sposobu zaspokojenia danej potrzeby)

• indywidualne to takie, które zgłaszają jednostki i zaspokojone zostają na rzecz jednostek

• zbiorowe to takie, które zgłaszają jednostki bądź całe zbiorowości a zaspokojenie ich może nastąpić tylko na rzecz zbiorowości.

Po przez fakt istnienia potrzeb, których nie można zaspokoić inaczej jak tylko na rzecz całej zbiorowości dochodzi się do wniosku, że potrzebne są wspólne środki pieniężne.

Dla finansów publicznych jest ważne, jaki zakres potrzeb będzie zaspokojony w oparciu o środki pieniężne. Do zaspokajania potrzeb służą dobra. Jakie to dobra serwuje władza publiczna obywatelom??? Tzw. dobra publiczne, które dzielą się na czyste dobra publiczne (sensu stricto) oraz na dobra społeczne (dobra quasi - publiczne)

czyste dobra publiczne - to dobra, które są konsumowane egalitarnie przez członków danej zbiorowości. Jeżeli pewna ilość danego dobra jest dostępna 1-mu członkowi danej zbiorowości, inni członkowie tej zbiorowości z definicji powinni mieć dostęp do tego dobra w takiej samej ilości, czyli nie można wyodrębnić indywidualnie należnej części. To są dobra, które służą zaspokojeniu potrzeb typowo zbiorowych.

Potrzeby typowo zbiorowe:

1. potrzeby, które wynikają z faktu istnienia społ. Oraz z instytucji, które są jego tworem - państwo

prawo - wymiar sprawiedliwości

bezpieczeństwo publiczne

obrona narodowa

władza

administracja

służby dyplomatyczne

2. to takie, o których przesądzają cechy tych potrzeb, wiążą się one głównie ze środowiskiem naturalnym np, ochrona sanitarna, szczepienia chorych.

dobra społeczne - służą do zaspokojenia potrzeb indywidualnych, a przesądzają o tym względy społeczne, polityczne i etyczne, są serwowane przez państwo i rynek. Zakres potrzeb zależy od poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju - stanu zamożności, od realizowanej doktryny społecznej. Władza publiczna ma możliwości z zaserowowaniem potrzeb, które korespondują z rozwojem państwa.

Wykład 4

Władza publiczna serwuje społeczeństwu pewne dobra. Konsekwencja wyodrębnienia dóbr publicznych są dobra prywatne.

Wskazanie różnicy miedzy dobrami jest trudne i nie wynika z ich cech fizycznych tzn., określone dobro w pewnej sytuacji jest dobrem publicznym a w innej dobrem prywatnym.

Kryteria charakterystyki dóbr publicznych i prywatnych:

1. kryterium społeczne (użyteczności)

dobra publiczne dobra prywatne

korzyści dla ogółu korzyści dla jednaj osoby (malej grupy osobno)

ogólna dostępność jeżeli korzysta dana osoba to dobro nie jest dostępne dla

innych.

brak rywalizacji w dostępie zjawisko rywalizacji pomiędzy użytkownikami danego

dobra.

To kryterium sprawdza się w przypadku czystych dóbr publicznych

2. kryterium ekonomiczne (odpłatności)

dobra publiczne dobra prywatne

dla odbiorcy bezpłatne lub częściowo odpłatne pełna odpłatność (cena rynkowa)

finansowanie z funduszy publicznych finansowanie z funduszy prywatnych

(ewentualnie z prywatnych)

dostarcza państwo lub inne podmioty publiczne dostarcza rynek

Fakt serwowania przez państwo pewnych dóbr, nie wyklucza tego ze mogą one być również serwowane przez rynek:

potrzeby ludzkie: indywidualne zbiorowe

dobra: prywatne publiczne

społeczne sensu stricto

źródła finansów: f. prywatne fundusze publiczne

Rozrost dóbr społecznych (które mogą zaspokoić potrzeby indywidualne i mogą być zabezpieczone przez państwo) nie jest pożądany.

1. Sfera publiczna, usług społecznych, finansów publicznych jest bardzo podatna na nadużycia i marnotrawstwo

2. Serwowanie dóbr przez państwo (konsumpcji zbiorowej) dokonuje się kosztem konsumpcji indywidualnej.

3. Serwowanie i zabezpieczenie przez państwo bieżącej konsumpcji ma charakter konsumpcji narzuconej co ogranicza wolność jednostki.

BUDŻET PAŃSTWA

Przesłanki świadczące o randze tego funduszu:

1. fundusz ten ciągle obejmuje największą część zasobów pieniężnych - ranga wynika ze skali środków jakie w ramach tego funduszu są gromadzone i rozdysponowane.

2. władze centralne pozostają dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego w danym kraju. Budżet państwa jest podstawowym instrumentem władzy państwa.

3. transfery dokonywane z budżetu państwa mają istotny wpływ na poziom środków pozostających w dyspozycji innych funduszy publicznych (transfery na rzecz funduszy jednostek terytorialnych ubezpieczeń społecznych)

4. jest on istotnym instrumentem istotnych powiązań międzynarodowych.

5. ma on rangę ustawy, decyduje o nim najwyższa władza w państwie.

BUDŻET:

• zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków jakiegokolwiek podmiotu na określony

czas

• dotyczy okresów przyszłych, czyli ma on charakter prognostyczny, planistyczny.

• obejmuje dochody i wydatki

To, co różnicuje budżety to podmiot, dla którego jest on sporządzany.

BUDŻET PAŃSTWA: (ekonom.) scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z wykonywanymi funkcjami państwa

(prawna) plan finansowy najwyższej rangi obejmujący zestawienie dochodów i wydatków państwa w określonym przedziale czasowym, plan ten jest zatwierdzany przez parlament.

Budżet można rozpatrywać w trzech aspektach:

1. ekonomicznym

2. prawny

3. techniczny

Aspekt ekonomiczny pewien fundusz (po co jest?)

Aspekt prawny ranga prawna (instytucje jako określony akt prawny)

Aspekt techniczny instytucja budżetu od strony technicznej plan

W poszczególnych krajach budżet państwa jest jednak definiowany przez prawo w danym kraju obowiązującego.

W Polsce definicję budżetu reguluje Ustawa o Finansach Publicznych:

BUDŻET PAŃSTWA roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: organów władzy państwowej, organów ochrony i kontroli prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego (tzw., rok budżetowy), w budżet państwa są włączone środki zagraniczne nie podlegające zwrotowi i wydatki z nich finansowane.

Można go utożsamić z budżetem centralnym (wg. ekonomii)

Budżet państwa to kategoria, która podlegała i podlega przemianom. Ona rozwinęła się wraz z rozwojem instytucji państwa.

GENEZA BUDŻETU: (wyróżniamy dwa okresy)

1. okres wcześniejszy okres ten dotyczy rozwoju budżetu w aspekcie ekonomicznym i technicznym

zalążki budżetu są już w starożytności Egipt, Rzym, Grecja; miały charakter ewidencyjny, analityczny i kontrolny.

1. EWIDENCYJNY - sporządzane różnego rodzaju spisy (kosztowności w skarbcu, majątku)władza patrzy co ma.

2. ANALITYCZNY - podejmowanie, ustalanie kosztów, które mają nastąpić w pewnym celu władza zaczyna się zastanawiać ile coś będzie ją kosztować.

3. KONTROLNY - w starożytnych Atenach powoływano specjalne komisje kontrolujące urzędników - czy nie robią nadużyć władza sprawdza czy jej nie oszukiwano.

2. okres właściwy (późniejszy) ma tu miejsce kształtowanie się budżetu w formie aktu prawnego, co było związane m.in. z następującymi procesami:

• rozdział majątku panującego od majątku typowo publicznego

• rozwój parlamentaryzmu - przestrzeganie różnych stanów; walczą o równe prawa

Kraje, w których budżet najszybciej się wykształcił to:

Anglia XIII w - prawo stanowienia o dochodach

XVII w - w ramach ustawy o prawach parlament otrzymał prawo stanowiące o wydatkach

Francja

Najpierw wywalczono prawo stanowiące o dochodach a potem o wydatkach.

W Polsce w XVI - XVII w wykształciła się instytucja budżetu.

1768 - I budżet

od 1791r. - systematycznie był stanowiony.

W państwach o charakterze federacyjnym z tradycyjnego budżetu państwa doszło do wyodrębnienia budżetów terytorialnych:

BUDŻET PAŃSTWA

WŁADZY CENTRALNEJ

BUDŻET PAŃSTWA

Tradycyjny

BUDŻETY JEDNOSTEK

SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH

WŁADZE LOKALNE

Funkcje budżetu:

1. Ekonomiczne alokacyjna

redystrybucyjna

stabilizacyjna

2. Polityczne ustrojowa jest ona narzędziem określonego ustroju społeczno -

gospodarczego, jest atrybutem władzy

demokratyczna polega na zainwestowaniu i wpływie społeczeństwa na

opracowanie i wykonanie budżetu (wiąże się z upublicznieniem prac nad budżetem)

Wykład 5

Zasady budżetowe - to postulaty formułowane przez naukę pod adresem ustawodawstwa i praktyki, których przestrzeganie powinno zapewnić prawidłowe funkcjonowanie budżetu państwa. Jest to wyraz podejścia pozytywnego do finansów publicznych.

1. zsada równowagi budżetowej - postulat sformułowany przez klasyków. Jest to dostosowanie poziomu dochodów do poziomu wydatków. Oznacza nie akceptowanie deficytu budżetowego. Jednostka nie może wydać więcej środków niż udało jej się zgromadzić przeniesienie przez klasyków i zweryfikowano. Współcześnie ta zasada nie jest przestrzegana. Zakres wydatków generuje stronę dochodową.

2. zsada powszechności (zasada zupełności) - postulat ujmowania wszystkich dochodów oraz wszystkich wpływów w ramach budżetu. W ujęciu wąskim oznacza, że spełniają go tylko te podmioty ze sfery budżetowej, które są powiązane z budżetem według metody brutto tzn., wszelkie wydatki mają pokrywane z budżetu ja również wszelkie dochody odprowadzają do budżetu. W szerszym ujęciu przez zasadę zupełności rozumie się te podmioty, które są powiązane z budżetem wg. metody netto tzn, że dany podmiot ze sfery budżetowej pokrywa swoje wydatki z własnych wpływów natomiast w budżecie jest ujęty tylko wynikiem. Rozszerzenie spowodowało rozrost finansów publicznych a w ślad za tym zróżnicowanie podmiotów w tej sferze - pojawia się trudność przepływów środków. Fundusze, które są tworzone poza budżetem nie honorują zasady zupełności.

3. zsada jedności

formalna - postulat sporządzania budżetu w formie 1 aktu prawnego.

materialna - postulat finansowania ogółu wydatków z ogółu dochodów. Postulat niefunduszowania, czyli niełączenia konkretnych wpływów z konkretnymi wydatkami. Stosowanie ma zapewnić elastyczność gosp., fin, oraz ma umożliwiać bieżącą hierarchizację celów.

4. zasada szczegółowości (specjalizacji). Rozpatruje się w 3 aspektach

• rodzajowym - postulat konstrukcji budżetu w uporządkowaniu na określone grupy rodzajowe zarówno strony dochodowej jak i strony wydatkowej w określonych grupach rodzajowych.

• ilościowym - postulat wydatkowania środków publicznych do wysokości ustalonej w budżecie

• czasowym - mówi, że wydatkowanie środków było dokonane zgodnie z ustalonym czasem.

5. zasada jednorodności - postulat sporządzania budżetu na okres 1 roku - nie musi odpowiadać kalendarzowi.

6. zasada operatywności - postulat sporządzenia budżetu z rozpisaniem zadań na określone podmioty. Układ składa się z części, działów, rozdziałów i paragrafów.

7. zasada jawności - postulat upublicznienia prac na budżetem oraz opublikowania samej ustawy budżetowej, poinformowania społeczeństwo o wykonaniu i wykonania budżetu państwa.

8. zasada gospodarności - postulat oszczędnego, racjonalnego wydatkowania środków publicznych.

Zasady budżetowe podlegają modyfikacjom, część się desaktualizuje, pojawiają się nowe zasady. Nie są dane raz na zawsze. Trzeba je uwzględnić przy konstrukcji budżetu jednak nie zawsze się realizują.

Gospodarka budżetowa - wydźwięk czynnościowy, pojęcie to obejmuje gromadzenie środków budżetowych, wydatkowanie środków budżetowych oraz zaplanowanie środków budżetowych. Musi mieć miejsce kontrola i analiza procesu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych. Niektórzy wyodrębniają ewidencję.

System budżetowy - ujęcie prawno - organizacyjne, to zespuł norm prawnych i organizacyjnych, które regulują organizację finansowych organów państwa i instytucji objętych gospodarką finansową oraz określają zasady gromadzenia i wydatkowania środków. Kto i w jaki sposób zachowa się w określonej sytuacji w zakresie gospodarki budżetowej.

POLITYKA to dążenie do zrealizowania określonego celu, może mieć miejsce wtedy, gdy jest możliwość wyboru metod i narzędzi albo sposób zrealizowania tego celu.

Polityka budżetowa - jest to dążenie do realizacji określonych celów społecznych, gospodarczych i politycznych przy wykorzystaniu narzędzi budżetowych. Polityka budżetowa nie ma celu samego w sobie, jest podrzędna względem polityki państwa.

• cele społeczno-gospodarcze realizowane przy wykorzystaniu narzędzi budżetowych tj, określenie źródeł dochodów i kierunku wydatkowania środków.

Władza publiczna deklaruje cele to po stronie dochodów budżetowych może zrezygnować z części dochodów, które korespondują z dochodami publicznymi. Po stronie wydatków zamiast przeznaczyć środki na 1 przenoszone na 2.

Klasyfikacja budżetowa - sposób grupowania dochodów i wydatków budżetowych stosowanych w planowaniu oraz ewidencji wykonania budżetu. Ten sposób grupowania to uporządkowanie strony dochodowej, nawiązuje do zasady specjalizacji rodzajowej.

Jednostki podziału klasyfikacji budżetowej:

Wyodrębniamy w budżecie : części

działy

rozdziały

paragrafy

Najbardziej ogólna jest CZĘŚĆ. Części są wyodrębnione wg kryterium podmiotowo-przedmiotowego dlatego, że pewna część części wskazuje podmioty natomiast zdecydowana grupa CZĘŚCI jest wyodrębniona wg kryterium przedmiotowego.

Części dzielą się na działy. DZIAŁY są wyodrębnione wg kryterium przedmiotowego, niektórzy nazywają to kryterium przedmiotowo-funkcjonalnym. Wyodrębnienie działów odpowiada klasyfikacji działalności polskiej korespondującą z europejską.

Poszczególne działy dzielą się na ROZDZIAŁY kryterium podmiotowe a w niektórych przypadkach kryterium przedmiotowe.

Dalszym rozpisaniem są PARAGRAFY kryterium rodzajowe. Wyodrębnieniem paragrafy jest uszczególnienie sytuacji według rodzaju.

NP.: CZĘŚĆ Minister Edukacji

DZIAŁY oświata i wychowanie

ROZDZIAŁY licea ogólnokształcące

PARAGRAF wynagrodzenia pracowników

FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH:

1. jednostka budżetowa rozlicza się z budżetem według metody brutto; ogół wydatków sfinansowana jest z budżetu a realizowane dochody są odprowadzane do budżetu.

wykonują czynności nieodpłatnie (jak jest to sporadyczna, znikoma)

charakterystyczna formuła dla organów władzy, wymiaru sprawiedliwości, urzędów skarbowych.

działa w oparciu o sporządzony przez siebie plan finansowy

ma ograniczoną sferę samodzielności finansowej w szczególności to, że niewykorzystane środki pieniężne przepadają po zakończeniu roku budżetowego co nie skłania do efektywności wykonywania tych środków.

jest w mniejszym stopniu motywująca niż zakład budżetowy

2. zakłady budżetowe to podmiot ujęty w budżecie zgodnie z metodą netto (jest ujęty wynikiem) - nadwyżka wpływów nad wydatkami jest odprowadzana do budżetu w przeciwnym razie otrzymuje środki z budżetu

ma rację bytu w sytuacjach gdzie ma miejsce odpłatność lub częściowa odpłatność za wykonanie czynności (np., przedszkole, ośrodki szkoleniowe przy ministerstwach)

w ostatnim okresie ich ilość w sferze finansów publicznych zmniejszyła się, gdyż te mające nadwyżkę przekształcają się na inne formy prawne (na zasadach komercyjnych)

nie skłania do efektywności wydatkowania środków

działa w oparciu o plan finansowy

zachowane środki nie przepadają

3. gospodarstwa pomocnicze wyodrębnienie organizacyjno-finansowe w ramach jednostki budżetowej.

rozlicza się z budżetem po przez jednostkę macierzystą (zakład budżetowy) wyodrębniony w ramach jednostki budżetowej.

pokrywa z przychodów wydatki, jeśli środków jest za mało to po przez jednostkę budżetową otrzymuje środki z budżetu

w przypadku nadwyżki połowę zatrzymuje jednostka macierzysta a połowa trafia do budżetu (np., hotel pracowniczy w ramach ministerstwa)

ma sens tylko tam gdzie realizowane przychody korespondują z wydatkami.

Sens wyodrębnienia gospodarstwa pomocniczego to:

• gromadzenie przepływów pieniężnych

• zwiększenie zainteresowania pozyskiwaniem środków

4. środki specjalne wyodrębnione w ramach jednostki budżetowej o charakterze finansowym (utwór wirtualny - subkonto w jednostce budżetowej) rachunku.

intencją utworzenia środków specjalnych jest określenie źródeł przychodów oraz kierunków wydatkowania

stały się ścieżką do pewnych zadurzyć, mają je przede wszystkim ministerstwa (np., ministerstwo finansów ma fundusze nagród)

dziś środki specjalne stały się możliwością wymknięcia spod kontroli.

Wykład 6

Formy gospodarowania środkami publicznymi są zróżnicowane. Nastąpiło odejście od klasycznego powiązania z budżetu. Klasyczna metoda - brutto.

Co spowodowało o odejściu od metody klasycznej?

• wzrost finansów publicznych (I wydatków i dochodów)

• dążenie do poszukiwania takich form gospodarowania środkami publicznymi, które byłyby jak najbardziej efektywne.

To nie są jedyne formy gospodarowania środkami publicznymi.

Są grupy podmiotów, które funkcjonują w oparciu o środki budżetowe ale wg form odrębnie określonych mają na celu uwzględniać specyfikę działania tych podmiotów. Tą grupą podmiotów są szkoły wyższe ( o finansach decyduje senat uczelni, który zatwierdza plan finansowy, oznacza to jej zwiększoną samodzielność). Jednym ze źródeł dochodów jest dotacja z budżetu państwa. Dotacje są ustalane wg zobiektywizowanych kryteriów. Jednym z nich jest ilość słuchaczy studiów dziennych ma swoją ...................... finansową.

Inną grupą podmiotów są instytucje kultury i filmu przesunięcie samodzielności na ich stronę. Tak budują plan, ale Ministerstwo też daje określoną dotację z centrum. Te kwoty dotacyjne są bardzo istotne (75%...................... wśród tych podmiotów są agencje rządowe - podmioty specyficzne powiązane z budżetem) Powołane w celu wspomagania działań organów rządowych. Każda z nich jest specyficznym bytem. Każda działa na swój sposób. Nie można wykazać ile środków przepływa przez agencję.

Co przemawia za powołaniem agencji?

gdy pojawia się jakieś specyficzne zadanie (np., prywatyzacja)

Są jeszcze inne podmioty (często ze sfery............. np., Polska Akademia Nauk)




Fundusze celowe, to jednostki, które możemy nazwać małymi budżetami (pozabudżety). Mają one wskazane cele na, które przeznaczają środki. Mają również wskazane źródła dochodów wśród których najczęściej znajdują się świadczenia o charakterze pozafiskalnym (publiczno-prawne). Przesłanki do powołania dążenie do zagwarantowania środków na realizację pożądanie społecznie celów.

Początkowo było około 40 funduszy. Dzisiaj jest kilkanaście. Po przez fundusze wydawane jest około 40% środków publicznych w Polsce.

Takim funduszem jest:

• Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

• Fundusz Pracy

• KRUS (ubpezp. rolników)

Mają zarezerwowane środki, które wpłacają im przedsiębiorstwa.

Oprócz różnych źródeł dochodów część funduszy otrzymuje DOTACJĘ z budżetu państwa. Mamy nowy fundusz: Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych (Mają służyć szczytnym celom)

Zasadnicza nieprawidłowość funduszy: z jednej strony otrzymują środki ............................... (nie podlegają ścisłym regułom kontrolnym)

Bardzo duża niegospodarnosć jeśli mają funkcjonować powinien istnieć lepszy system kontroli.

Procedura budżetowa:

1. planowanie

2. uchwalanie

3. wykonywanie

4. kontrola wykonywania budżetu

PLANOWANIE: Budżet uchwalony z reguły nieznacznie różni się od projektu rządowego (przedłożonego przez rząd Sejmowi) zmiana rządu 1%. Do opracowania projektu niezbędna jest duża liczba danych, które posiada tylko rząd. Jest jedynym podmiotem, który ma inicjatywę ustawodawczą.

UCHWALANIE: planowanie budżetu jest procesem ciągłym, w którym są zaangażowane określone komórki w Ministerstwie Finansów.

Częste prace nad budżetem są odbierane jao spór pomiędzy Ministerstwem Finansów a Ministerstwami Resortowymi. Taki spór ma podłoże ekonomiczne.

Dla Ministra Finansów budżet jest to instrument o charakterze makroekonomicznym mający bardzo due znaczenie w związku z procesami inflacyjnymi.

Ministerstwa Resortowe patrzą na budżet jako źródło środków do realizacji zadań.

Podmiotem odpowiedzialnym za planowanie jest Ministerstwo Finansów, które organizuje prace nad projektem ustawy budżetowej.

1. Ministerstwo Finansów 2. Dysponenci części

Wstępna koncepcja BP Założenia rządowe RP

Nota budżetowa




W oparciu o prognozy podstawowych parametrów makroekonomicznych w zakresie bezrobocia, bilansu płatniczego, przyrostu naturalnego buduje się wstępną koncepcję oraz wydaje notę budżetową ( ma uporządkować prace nad projektem budżetu, ma rangę rozporządzenia harmonogram prac, formularze, zasady planowania posiadanych wydatków).

Zgodnie z notą dyspozycyjną sporządzają założenia rzeczowe dotyczące budżetu państwa (RZ).w nielicznych miejscach pojawiają się kwoty. Przysyłają do Ministerstwa Finansów.




Ministerstwo Finansów

Opracowuje założenia projektu BP. Ministerstwo Finansów dostarcza odpowiedzi na pytania co można zrobić? Reprezentanci poszczególnych części: co chcieliby zrobić? Ministerstwo Finansów przedstawia warunki.

Rada Ministrów (debata)

Założenia przenoszone do Rady Ministrów. Co jest w założeniach?

• ministerstwo finansów pokazuje prognozy makroekonomiczne

• dzieli się problemami ze sporządzania ustawy budżetowej

• przedstawienie.................... założenia dochodów i wydatków, w ramach założeń podane są limity wydatków dla poszczególnych części.

Dysponenci części - wycinkowe projekty BP (każdy dla swojego odcinka opracowuje plan wartościowy)

+ projekt Kancelarii Sejmu, nie są objęte

Kancelarii Prezydenta RP, limitom

NIK itd. „święte krowy”

Ministerstwo Finansów

Zanim powstaje projekt etap dwustronnych uzgodnień

+ protokół rozbieżności

jest przedstawiany Radzie Ministrów

Prace planistyczne kończy uchwała

Rada Ministrów

Obrady

Uchwała

Przekazanie do 30 IX

II etap czyli uchwalanie budżetu państwa następuje według 3 czytań:

1. Pierwsze czytanie projektu budżetowego prezentacja tego projektu przez Ministra Finansów (ekspoze budżetowe)

Towarzyszy temu debata plenarna wystąpienie szefów klubów parlamentarych.

2. Prace w komisjach sejmowych szef wiodącej komisji prezentuje wersję Finansów Publicznych

3. Drugie czytanie projektu zmodyfikowanego budżetu

4. Prace Komisji Finansów Publicznych

5. Trzecie czytanie projektu budżetu ( głosowanie)

6. Uchwalenie przez Sejm ( wędruje to do Senatu)

7. Senat wnosi poprawki

8. Komisja Finansów Publicznych analizuje skutki finansowe poprawek Senatu

9. Sejm przyjmuje lub odrzuca po przez.......................

Zmiany nie mogą prowadzić do wzrostu deficytu budżetowego. Prace komisji nie kończą się na odrzuceniu.

Uchwalony budżet ustawa budżetowa wędruje do Prezydenta do podpisu. Nie może zawierać............ dni na podpisanie. Może nie podpisać ale kieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego, który bada zgodność z Konstytucją.

Ustawa powinna być podpisana przed 01.01 danego roku budżetowego. Gdy jej nie ma do 01.01 to następuje PROWIZORIUM BUDŻETOWE - skrócony budżet na okres do uchwalenia ustawy budżetowej, przygotowuje ją rząd i też ma rangę ustawy.

Wykład 7

Podatek jako zasadniczy dochód budżetowy

1. Istota i cechy podatku

2. Zasady podatku

3. Funkcje podatku

1. Istota i cechy podatku:

• cechy podatku są cechami stałymi,

• jest to świadczenie pieniężne o charakterze

• przymusowym,

• bezzwrotnym,

• nieodpłatnym,

• nakładane jednostronnie,

• ogólnym,

• ponoszonym na rzecz związków publiczno - prawnych (budżet państwa, jednostki terytorialne)

Elementy konstrukcyjne podatku:

• Podmiot podatku:

• czynny to ten, który ma prawo do nakładania podatku i na rzecz którego ten podatek jest odprowadzany (państwa, zw. publ - pr) {wojewódctw -1%, powiaty -27,6% gminy}

• bierny: jest zobowiązany albo do ponoszenia wydatku i poboru zobowiązania, to podmiot zobowiązany podatkowo

• podatnik to taki podmiot, który ponosi ciężar podatku, na nim ciąży obowiązek

• płatnik to ten, który oblicza, pobiera i odprowadza podatki

• indosent pobiera i odprowadza podatki np. podatki lokalne na rzecz gmin

• Przedmiot podatku: to zdarzenie lub rzecz uznana do opodatkowania. Osiąganie dochodu, przychodu, otrzymanie majątku, konsumpcja dóbr (np. benzyna), wygrane na loterii.

• zdarzenie

• rzecz

• Podstawa opodatkowania wyrażona wartościowo lub ilościowo przedm. opodatkowania. Ustala się podatek co do wartości i co do ilości sztuk zawartych w podatku.

• ilość np. ilość gruntów

• wartość np. jeżeli przedmiotem podatku jest dochód

• Stawka podatkowa

• kwotowe najprostsza ale niesprawiedliwa np. w przypadku środków transportu

• procentowe są sprawiedliwsze

• równomierna liniowa niezależnie od........... wartości podstawa opodatkowania ta sama, stabilna

• progresywne im większa podstawa tym większa stawka

• globalne - dochód objęty jest taką stawką jaka jest charakterystyczna dla ostatniej złotówki tej podstawy w przedziałach np. 1% - 250

2% - 250-500

• szczeblowe - 1% - 100

2 % - 200 np. 150 100x1%+50x2%

3 % - 300

• regresywna przeciwieństwo progresywnej (jak rośnie podstawa maleje stawka)

• degresywna połączenie regresywnej z liniową, do pewnego momentu wraz ze wzrostem dochodu maleje stawka, po czym stawka od wybranego momentu zaczyna się stabilizować.

• mierzone stawki kwotowo - procentowe

• Ulgi i zwolnienia podatkowe, zwyżki podatkowe np. odszkodowanie, nagroda za wybitne osiągnięcia, zwyżki podatkowe (charakter sankcyjny)

• Tryb i warunki płatności aktem prawnym dla podatków jest ordynacja podatkowa. Każda umowa musi ustalić w jakim terminie, gdzie, z jaką dokumentacją należy uregulować zobowiązania podatkowe.

Podatki publiczno prawne są nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne, świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub gminy wynikające z umowy podatkowej

1. Zasady podatkowe:

to zalecenia kierowane pod adresem konstrukcji podatkowej.

• PIERWOTNE: (A. Smith)

1. równości obciążenia podatku równo traktować obywateli tzn. od wszystkich tyle samo pobierać podatku, powszechne.

2. pewności podatku podatnik z góry powinien znać i rozumieć jakie podatki i w jakiej wysokości, w jakich terminach i w jaki sposób zobowiązany jest płacić

3. dogodności podatku dopasować terminy dogodne dla każdego podatnika (płacącego)

4. zasada taniości podatku jak najniższe koszty poboru, jeżeli koszty przewyższą dochód z danego podatku to nie ma on prawa istnienia

• WSPÓŁCZESNE: (Adolf Wagner)

Grupy zasad podatkowych:

1. Skarbowe (polityki fiskalnej) tani w poborze, występuje wtedy kiedy państwu jest potrzebny i ...................... się do cyklu koniunkturalnego

• wydajność

• elastyczność

• stałość

• dogodność

• Ekonomiczne (gospodarne) nie wolno niszczyć podstawy opodatkowania

• nienaruszalności źródła podatku

• Sprawiedliwości (moralno - polityczne) powinno odnosić się do danych grup

• powszechności

• zdolności

• równości

1. Funkcje podatkowe

1. fiskalna dają dochody budżetowe

2. redystrybucyjna zabierają części naszego dochodu

3. stymulacyjna

4. kontrolna informacyjna; informuje o stanie gospodarki

Wykład 8

Funkcjonowanie finansów publicznych na podstawie ustawy budżetowej

Prerogacja - przedłużenie obowiązywania ustawy budżetowej z roku poprzedniego. W Polsce nie ma zastosowania, zastosowanie w niektórych krajach zachodnich.

III etap: WYKONANIE budżetu państwa

Jest to wdrożenie w życie uchwalonej ustawy budżetowej. Obejmuje gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków oraz zarządzanie długiem publicznym.

Organem naczelnym w zakresie wykonania budżetu państwa zgodnie z Konstytucją jest Rada Ministrów natomiast szczegółowe uprawnienia sprawuje Minister Finansów (z mocy zapisów o ustawach finansów publicznych).

Dysponent - podmiot uprawniony do gospodarowania środkami budżetowymi.

Wyodrębniamy dysponentów 3 stopni; istnieje hierarchiczna zależność.

Dysponenci:	Przykład:
Dysponenci 1 stopnia (dysponent główny) W jego gestii jest określenie części budżetu	Ministerstwo Finansów
Dysponenci 2 stopnia	Izby Skarbowe
Dysponenci 3 stopnia (dysponent ostateczny) Dokonuje faktycznego, wydatkowania środków budżetowych. Nie ma uprawnień do przekazywania środków innym podmiotom	Urzędy Urzędy Skarbowe Kontroli Centrala MF Skarbowej

Czasem w strukturze może być pominięty jeden podmiot (np. dysponent stopnia 2)

Gdy jest gotowa ustawa budżetowa dysponenci stopnia 1-go podejmują prace, które są nazywane desagregacją (uszczegółowienie, rozpisanie wielkości, które znajdują się w budżecie dla poszczególnych części), którzy sprzedają tzw. układ wykładniczy i przekazują go do Ministerstwa Finansów.

W jaki sposób dokonują się przepływy pieniężne środków w trakcie wykonywania budżetu państwa??

Dla obsługi budżetu państwa powołany jest centralny rachunek bieżący budżetu państwa - prowadzi i jest powoływany przez NBP. Na ten rachunek płyną środki z Urzędów Skarbowych z jednostek budżetowych.

Z rachunku środki są przekazywane dysponentom.

Banki komercyjne angażują się w wykonywaniu budżetu - prowadzą rachunki dla różnych podmiotów sfery budżetowej.

Dysponowanie środkami budżetu państwa podlega znacznym rygorom i może mieć miejsce ograniczenie prawa dysponowania tymi środkami określonemu podmiotowi.

Sytuacje:

• jeżeli zostanie zagrożona przewidziana w ustawie budżetowej równowaga budżetowa.

np. gdy występują wpływy mniejsze niż przewidywano to wzrasta deficyt i wtedy trzeba się zastanowić czy grupy podmiotów nie będą miały zredukowane środki do dyspozycji.

• stwierdzenie niegospodarności nadużyć

• jeżeli stwierdzi się zagrożenie realizacji założonych zadań

• gdy wpływy realizowane przez dany podmiot powodują nadmiar środków

to ograniczenie prawa dysponowania środkami budżetowymi może polegać na ich zmniejszeniu, zablokowaniu lub zamknięciu. Te ruchy wykonują dysponenci względem dysponentów im podległym.

Zmiany w trakcie wykonywania budżetu:

• sytuacje nieprzewidziane

• nieudolność w konstrukcji budżetu

• niektórych wydatków nie da się w sposób szczegółowy rozpisać budując wydatki budżetu: fundusz przeznaczony na wpłatę premii gwarancyjnych posiadaczy książek mieszkaniowych

Gospodarność finansami publicznymi powinna być elastyczna są dopuszczalne pewne zmiany w wykonywaniu środków publicznych.

1. Przeniesienie zasobów (zabieg neutralny) oznacza, że środki w ramach danej przedziałki klasyfikacyjnej zastaną przesunięte, zabrane 1 i przekazane 2-mu podmiotowi.

przeniesienia nie mogą być dokonywane częściami ani w ramach działów. Można w ramach rozdziałów i paragrafów.

przeniesienia nie mogą przekraczać 5% wydatków przewidzianej dla danej jednostki.

jeżeli przeniesienie miałoby uszczuplić wydatki o charakterze majątkowym to musi być zgoda Ministerstwa Finansów.

o przenoszeniu decydują dysponenci nadrzędni względem danych podmiotów.

2. Dysponowanie rezerwą
   Są tworzone 2 grupy: rezerwa ogólna
   rezerwy celowe
   
   Rezerwa ogólna nie może przekroczyć 0,2% ogólnych wydatków budżetu. Służy pokryciu tych wydatków które nie były przewidziane w trakcie tworzenia budżetu. Dysponowana jest przez Radę Ministrów, pewne uprawnienia przekazane Ministrowi Finansów.
   
   Rezerwy celowe służą sfinansowaniu tych wydatków, których nie można było szczegółowo rozpisać budując budżet - nie mogą przekraczać łącznie 5% ogółu wydatków budżetu. Dysponuje Minister Finansów.

IV etap: KONTROLA wykonywania budżetu państwa

W tym etapie pojawia się władza ustawodawcza i Sejm. Na bieżąco kontrolę sprawują bardzo różne podmioty. Organem powołanym do kontroli jest Najwyższa Izba Kontroli - prowadzi na bieżąco kontrolę w zakresie dysponowanych środków publicznych.

Sprawozdanie roczne z wykonania budżetu jest sprawozdane przez Ministra Finansów i to sprawozdanie trafia na obrady Rady Ministrów. Rada Ministrów powinna je uchwalić a zatwierdzone sprawozdanie powinno do 31 maja roku następnego trafić do Sejmu. To samo sprawozdanie trafia do NIK.

Sprawozdanie złożone przez Radę Ministrów w Sejmie najpierw jest przedmiotem obrad a następnie skierowane do komisji sejmowych. Komisją nadzoru jest Sejmowa Komisja Finansów Publicznych. Ma złożyć wniosek czy przyjmuje czy nie i zatwierdzenie sprawozdania jest równoznaczne z udzieleniem absolutorium Sejmowi. Sejm ma 90 dni na udzielenie bądź odmowę absolutorium.

Sprawozdanie obejmuje:

• informację o długu publicznym

• sprawozdanie z przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• ocena realizacji założeń wielkości makroekonomicznych

Sejm przyjmując absolutorium powinien stwierdzić czy:

• budżet dokonywano w zgodzie z ustawą o finansach publicznych

• w jakim stopniu zrealizowano zadania w budżecie

• ustosunkowuje się do wykonywania rezerwy ogólnej i rezerw celowych

• czy środki były wydatkowane w sposób celowy i oszczędny

Sejm sięga do raportu NIKu.

Sejm jest bardziej aktywny na etapie budowy niż na etapie kontroli jej wykonywania.

WPŁYWY PUBLICZNE (BUDŻETOWE)

Można klasyfikować na wiele różnych sposobów:

1. Klasyfikacja prawna za kryterium przyjmuje się sięganie przez władze publiczne po środki przymusu na etapie gromadzenia wpływów.


- wpływy przymusowe - gromadząc władza publiczna sięga po środki przymusu: podatek, cło, opłaty o kary, grzywny.


- wpływy dobrowolne - przy gromadzeniu władza publiczna zachowuje się na wzór podmiotu prywatnego. Nie sięga po środki przymusu, wpływy pochodzą ze sprzedaży elementów majątku publicznego lub pochodzą z wykorzystywania majątku publicznego. np.: środki otrzymane drogą pożyczkową, kredyty, pożyczka publiczna, darowizny.

2. Klasyfikacja opierająca się o kryterium definitywności danego wpływu publicznego

- wpływy definitywne (bezzwrotne) - w sposób definitywny staje się cząstką majątku publicznego, nie wiążą się z koniecznością zwrotu. Są to dochody publiczne (pojęcie węższe niż wpływy) podatki, cła, opłaty, kary, grzywny, wpływy pochodzące z majątku publicznego (sprzedaż majątku, darowizny). Nie wszystkie wpływy definitywne mają charakter przymusowy.

- wpływy czasowe (zwrotne) - takie wpływy, które władza publiczna ma czasowo do dyspozycji oraz wiążą się one z koniecznością zwrotu. Wpływy pochodzące z kredytów banków komercyjnych, z pożyczki publicznej. Wiążą się z konieczności zwrotu. W wykorzystywaniu środków nie stosuje się określonych reguł. Zasada jawności powoduje, że ogół wpływów przekazywane są na ogół wydatków.

3. Klasyfikacja ekonomiczna; kryterium skutki gospodarcze gromadzenia określonego rodzaju wpływów.

- wpływy zwyczajne - gromadzenie nie wywołuje istotnych skutków gospodarczych

- wpływy nadzwyczajne - uruchomione, żeby wywołać skutki gospodarcze; gromadzenie wywołuje istotne skutki gospodarcze.

Zaklasyfikowanie do jednej z grup nie wiąże się z jego wielkością ale systematycznością stosowania.

Typowe budżety współczesne bazują na wpływach przymusowych, definitywnych i zwyczajnych. Wśród tych wszystkich wpływów dominuje podatek.

Wykład 9

Podatek przymusowe pobranie dokonywane przez władzę publiczną w celu zasilenia kas publicznych przy uwzględnieniu zdolności podatkowych obywateli (def. ekonomiczna)

Źródło podatków fundusze prywatne; podstawa funduszu: fiskalna.

Funkcja podatków zakłada się, że podatek ma charakter instrumentalny.

Zdolność podatkowa zdolność do poniesienia ciężaru podatku. Ustalenie tej zdolności metodą prób i błędów (raz podnosi obiążenie a raz obniża)

Zapłacenie najbardziej pożądana ze strony władz publicznych podstawa i w ramach tej reakcji można wyróżnić 3 typy zachowań:

1. uleganie płacenie podatków bez przekonania o ich słuszności w obawie przed konsekwencjami

2. identyfikacja płacenie podatków bez przekonania o ich słuszności, celem uzyskania akceptacji określonej grupy autorytetów

3. internalizacja podatki są akceptowane w ramach systemu wartości jednostki (przekonany, że podatek jest instrumentem słusznie stosowanym), najbardziej pożądany podmiot przez władze publiczne

Ucieczkę można klasyfikować na wiele różnych sposobów:

1. Kryterium rozmiaru ciężaru podatku:

• całkowita

• częściowa

2. Kryterium definitywności

• definitywny

• czasowa (odraczanie, rozkładanie na raty)

3. Kryterium terytorialności

• wewnętrzna dany podmiot porusza się w ramach jednego systemu podatkowego np.: podatku, ( w których poszczególne stany mają dość dużą autonomię, podatki - w ramach 1 stanu)

• zewnętrzna podmiot wykorzystuje różnice w regulacjach podatkowych różnych krajów ( stanów)

U nas zjawisko ucieczki zewnętrznej ma ograniczone znaczenie ( podmioty, które maja możliwości prawne, organizacyjne, te, w które wszedł kapitał zagraniczny) w świecie (kraje o wyższej zamożności społeczeństwa) ucieczka przesunęła się z przedsiębiorstw na gospodarstwa domowe.

4. Kryterium prawne

• Unikanie gdy podatnik nie wchodzi w kolizję z przepisami prawnymi

• przyzwolenie nakładającego tam gdzie stosuje, ryczałtowe ( szacunkowe) formy opodatkowania; uproszczone formy opodatkowania.

• luki w prawie podatkowym i w prawie, które jest powiązane z prawem podatkowym.

• Uchylanie formy postaw, zachowań; gdy dochodzi do kolizji

• zatajanie stanu rzeczywistego (prowadzenie działalności gospodarczej bez zarejestrowania np.: korepetycje, usługi medyczne, urzędnicy skarbowi jako doradcy podatkowi)

• fałszywe kwalifikowanie - zachodzą pewne zdarzenia, ale są one kwalifikowane podatkowo korzystnie ( dokonywano zakupów na firmę, podczas gdy nabyte dobra służą potrzeba osobistym)

• tworzenie fikcji prawnie korzystnych podatkowo ( darowizny).

Ucieczka od podatków to zjawisko niepożądane, które prowadzi do:

1. Zjawiska, które negatywnie wpływa na stronę dochodową finansów publicznych, wpływa mniej środków niż zaplanowano; brak możliwości ograniczenia wydatków oznacza, że władza publiczna musi szukać innych źródeł finansowania dochodu- ci, którzy płacą będą płacić więcej

2. Zakłócenia mechanizmu gospodarczego (podmioty, które nie płacą są bardziej konkurencyjne względem podmiotów, które są prawidłowo rozliczane)

3. Jeżeli proceder się rozkręca, dochodzi do demoralizacji uczciwych podatników.

Przyczyny ucieczki od podatku:

1. Moralne w powszechnej ocenie moralnej ucieczka od podatku nie posiada jednoznacznie negatywnej oceny

Władza i obywatel to strony nierówne - szuka się wyjaśnienia ( „brudny” obywatel, samo rozgrzeszenie, władczy urzędnik)

Należy rozróżnić:

1. moralność podmiotu - reprezentuje jednostka

2. mentalność podmiotów - reprezentują całe grupy społeczne.

• Północna - akceptuje się podatki ( Niemcy, kraje skandynawskie)

• Południowa - akceptuje się ucieczkę od podatków (Turcja, Grecja, Włochy, Francja)

1. Polityczne można sprowadzić do braku identyfikacji podatnika z władzą czynnik moralny i polityczny wzmaga zjawiska marnotractwa w ramach finansów publicznych

2. Ekonomiczne najważniejsza, podatnik rozważa korzyści, jakie zrealizuje uciekając od podatku. Im korzyści większe tym bardziej podatnik skłonny podjąć ryzyko ucieczki.

Prawo Von Gerloffa narastającego oporu wobec podatków:

w miarę wzrostu ciężarów podatkowych wzrasta opór podatkowy.

3. Techniczne wiąże się ze skomplikowaniem systemu podatkowego. Im bardziej system jest skomplikowany, niejasny tym większe niesie impulsy do ucieczki, bo:

• daje większe możliwości opodatkowanemu

• jest trudniejszy w obsłudze dla służb skarbowych.

Przeciwdziałanie ucieczce:

• Wszelkie działania w zakresie ograniczenia ucieczki od podatku leżą po stronie władzy publicznej.

• Władza publiczna powinna pracować nad regulacjami, nad „ infrastrukturą” obsługi podatkowej ( kompetencji, edukacja i morale służb skarbowych), nad podatnikiem ( edukować, tłumaczyć, finezja kontaktów społecznych.)

STRATEGIA PODATKOWA- postawa, która polega na płaceniu podatków, przy czym jest to postawa ex ante ( wyprzedzająca);

• w przypadku strategii czynnik podatkowy zostaje uwzględniony przy podejmowaniu różnego rodzaju decyzji,

• czynnik podatkowy jest tylko jednym z wielu czynników, które wpływają na podjęcie decyzji

• strategia podatkowa nie oznacza dążenia do minimalizacji podatku tylko do zapłacenia kwoty optymalnej w danej sytuacji (kredyt; podejmując decyzje „ decyduje” o podatku.)

• granica między ucieczką a strategią podatkową jest trudna do uchwycenia.

ZAPŁACENIE- najpierw zachodzą zdarzenia potem się rozważa skutki.

Rodzaje podatków:

1. Biorąc pod uwagę opcje społeczne:

• podatki rzeczowe (w ich konstrukcji nie uwzględnia się sytuacji osoby opodatkowanego) biorąc pod uwagę walory fiskalne -korzystniejsze

• podatki osobiste (w ich konstrukcji uwzględnia się sytuacje opodatkowanego) biorąc pod uwagę elementy (zasadę) sprawiedliwości podatkowej- korzystniejsze

2. W ramach opcji ekonomicznej nawiązuje do przedmiotu opodatkowania; źródłem podatku pozostaje zawsze bogactwo, w zależności, w jakiej fazie bogactwo jest opodatkowane

1. dochodowy faza powstawania bogactwa

2. majątkowy faza zakrzepła bogactwa

3. konsumpcyjny faza wydatkowania bogactwa

Opłata ( o charakterze fiskalnym)	Cena
Towarzyszy świadczeniu Nie musi mieć charakteru ekwiwalentnego Jest uregulowana przepisami prawa ( jej wartość ma charakter obligatoryjny)	Jest celem świadczenia Powinna mieć charakter ekwiwalentny Ma charakter umowny

Exice duty - akcyza

Podatki jako źródło dochodu budżetu państwa:

- podatki pośrednie ( VAT, akcyza) dostarczają około 60 % dochodów do budżetu

- podatki dochodowe ( CIT, PIT) dostarcza około 30% dochodów do budżetu.

WYKŁAD 10

• Podatki pośrednie podstawowe źródło dochodu w Polsce. Obecny system podatkowy w Polsce został ukształtowany w ramach reformy w Polsce w 19990 roku, reforma miała 2 cele:

1. w związku z transformacja dążono do ukształtowania sytemu podatkowego odpowiadającego realiom gospodarki rynkowej

2. ukształtowanie sytemu podatkowego na wzór rozwiązań stosowanych w krajach UE- dążenie do członkostwa w UE.

Reforma objęła:

• podatki dochodowe 1992r.

• podatki obrotowe - podatki pośrednie 1993r.

• grupa podatków majątkowych czeka na zreformowanie (nie ma dyrektyw narzuconych, co reforma ma zrobić).

• Podatki pośrednie podatki, na których bazuje budżet. Podatek, który wiąże się z pewnymi faktami, zdarzeniami, dystansuje od odpowiedzialności podatkowej obciążonego podmiotu, najczęściej towarzyszy transakcjom (kupno- sprzedaż); ma charakter cenotwórczy

• podatek od wydatków

• podatek konsumpcyjny

• podatek od przychodów

Wyróżniamy 2 grupy podatków obrotowych:

1. PODATKI SELEKTYWNE podatki nazywane podatkiem akcyzowym (akcyzami)

Cechy:

• ograniczony zakres przedmiotowy - dotyczą one tylko wybranych dóbr i usług

• mogą one mieć wysoka nawet bardzo wysoką stawkę

A jeżeli stawki są tak wysokie, ze, jeżeli cena danego dobra w zdecydowanej części to podatek - cenopodatek

Fiskus wybiera pewne dobra, które obciąża w specjalnie wysokie podatki; obywatele oczekują wyjaśnienia.

Przesłanki, przyczyny dla obciążeń selektywnych:

1. Obciążenie tych dóbr, których nadmierna konsumpcja nie jest pożądana społecznie (wyroby alkoholowe, tytoniowe, hazard- gry hazardowe). Obciążenie tych dóbr w słabym stopniu wpływa na zmniejszenie konsumpcji tych dóbr.

2. Obciążenie tych dóbr, których konsumpcja rodzi tzw. dodatkowe koszty społeczne (efekt zewnętrzny) np.: benzyna oraz inne wyroby ropopochodne.

3. Dobra, które wdanym miejscu i czasie są uznawane za luksusowe lub ponad standardowe. Władza publiczna ma duże pole do uznaniowości.

4. Względy ekologiczne, mogą spowodować nałożenie podstawowych ciężarów.

5. Dobra, które maja wysokie walory fiskalne:

1. takie, które w danym czasie cieszą się wyjątkowym popytem

2. dobra, które spełniają pewne cechy:

• niski jednostkowy koszt wytworzenia (umożliwiają wkomponowanie relatywnie wysokiego obciążenia fiskalnego)

• masowa konsumpcja

• sztywny popyt (sól)

Regulacje w Polsce w ramach podatku selektywnego:

• podatek akcyzowy

• podatek od gier

Pozostałe towary obciążone akcyzą budują znacznie szerszy zakres niż w krajach UE.

Czy po wejściu do UE będziemy musieli skasować akcyzę np.: na sprzęt RTV?

Nie ma nacisku i wymogów, nie ma takiej dyrektywy.

2. PODATKI POWSZECHNE ogólne, przszłe ewolucje, której efektem jest podatek VAT.

Cechy:

• szeroki zakres przedmiotowy (maja one charakter wszechogarniający)

• wyważona stawka (władza publiczna w danym kraju powinna wziąć pod uwagę podnosząc wszystkie ceny w gospodarce), do jakiego poziomu może podnieść „sztucznie” ceny nie powodując zakłóceń gospodarczych.

• Podatek VAT podatek od wartości dodanej; w założeniu obciąża konsumenta, natomiast w system jego poboru są włączone wszystkie kolejne fazy obrotu gospodarczego; Zakłada, że każda faza płaci podatek od wartości, jaka dodaje.

W praktyce nigdzie się tej wartości dodanej się nie definiuje ani oblicza natomiast podatek funkcjonuje wg. tzw. Metody uprzedniego obliczania podatku - metoda polega na tym, że od podatku przypadającego do zapłaty w danej fazie obrotu gospodarczego od tzw. VAT należnego odejmuje się podatek, który zapłaciły fazy wcześniejsze, czyli tzw. VAT naliczony.

MECHANIZM FUNKCJONOWANIA PODATKU VAT

FAZY OBROTU	WARTOŚĆ NETTO	VAT NALICZONY		VAT NALEŻNY	VAT NALEŻNY- VAT NALICZONY ( DO US)	WARTOŚĆ BRUTTO
I	1000	20	220		200	1220
II	3000	220	660		440	3660
III	7000	660	1540		8540	880
IV	9000	1540	1980		440	10980

Wartość netto wartość sprzedaży bez podatku, wartość, po której dokonywano by transakcji, gdyby fiskus nie pobierał działki.

Wartość brutto wartość netto + VAT należny

Założenia:

1. Każdy sprzedaje wszystko następnym

2. VAT naliczony w I fazie = 20

Finalny nabywca konsument nie ma, na kogo przerzucić - ponosi ciężar tego podatku.

METODY OBLICZANIA PODATKU POŚREDNIEGO.

Przykład:

• Proszę obliczyć cenę sprzedaży VAT i AKCYZĘ, jeżeli cena towaru bez VAT i akcyzy wynosi 1400, stawka akcyzy wynosi 30% a stawka podatku VAT wynosi 22%.

AKCYZA ^{W STU} / _{WARTOŚĆ NETTO} ^{OD STU} _{/ WARTOŚĆ NETTO} CENA= WARTOŚĆ NETTO + VAT






AKCYZA=600

WARTOŚĆ NETTO=1400+600=2000

VAT =22%*2000=440

CENA=2000+440=2440

Podatek VAT w Polsce:

Co podlega:

• sprzedaż towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium RP

• eksport i import oraz grupa czynności zrównanych ze sprzedażą np.: darowizny, przekazanie towarów w ramach reprezentacji i reklamy.

Zakres podmiotowy VAT:

• Podatek terytorialny współcześnie podatek ten funkcjonuje zgodnie z zasada terytorialności w kraju nabywcy. Ta zasada mówi, że podatek VAT jest pobierany przez budżet tego państwa oraz wg stawki tego państwa, w którym jest nabywca towaru.

Niemcy
Polska

16% 22%

Import16%
export 0%


export 0% import 22%

Zasada terytorialności

Stawka 0% - element mechanizmu VAT, który służy do wyeliminowania VAT-u z ceny danego dobra. Instrukcja przypisana do eksportu.

Stawka 0% oraz zasada kraju przeznaczenia przestała się sprawdzać w UE po zniesieniu granic, bo rozliczenie stawki 0% dokonuje się o uczciwość podatnika.

Docelowo UE zmierza do zastosowania zasady terytorialności kraju sprzedawcy (przegrywają kraje z wyższą stawką)

dopóki transakcje będą dokonywane w ramach UE nie będzie działało miano eksportu i stawki 0%.

Na przeszkodzie stoi znaczna rozbieżność w stosowaniu VAT między różnymi krajami UE.

Zakres podmiotowy:

• Podatkiem VAT objęte są osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Podmiot tego podatku jest tak określony, aby zapewnić wszechogarniający charakter tego podatku oraz zabezpieczyć zasady użyteczności kraju nabywcy.

• Podatek VAT nie nadaje się ze swej istoty ekonomicznej do zwolnień podmiotowych. Zwolnienie podmiotu przenosi się na przedmioty opodatkowania. Zwolnienia podatkowe zakłócają mechanizm cenowy. Stosuje się pewne zwolnienia dla drobnych podmiotów gospodarczych.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---