VIII TEORETYCZNE PODSTAWY POLITYKI FISKLANEJ

W modelu analizowanym w poprzednim wykładzie założyliśmy brak państwa, co oznacza, że równy produkcji dochód w całości trafiał do gospodarstwa domowe i jako dochód do dyspozycji był przeznaczony na zakup dóbr konsumpcyjnych lub oszczędzany. Z drugiej strony sektor prywatny wydawał całość zarobionych dochodów na dobra konsumpcyjne lub inwestycyjne. W efekcie działania mechanizmu stabilizacji występowała samoczynna tendencją do kształtowanie się PKB na poziomie, przy którym łączne wydatki równe są wytwarzanemu produktowi, lub patrząc na to w kategoriach dopływów i odpływów, przy którym ma miejsce równość oszczędności i inwestycji sektora prywatnego

Analizując działanie tego skomplikowanego mechanizmu, jakim jest gospodarka, spostrzegliśmy, że nie wszystko przebiega tam bezproblemowo. Zauważyliśmy, że inwestycje nie muszą być ex ante równe oszczędnościom a produkt równowagi nie musi zapewniać pełnego zatrudnienia. Jest to spowodowane tym, że aktywność gospodarcza faluje w rytm cyklu koniunkturalnego, co oznacza, że okresy dobrej i złej koniunktury przeplatają się ze sobą. Jednocześnie, gospodar­ka jest nękana albo przez inflację albo przez bezrobocie, a obecnie najczęściej przez jedno i drugie.

Skoro sam mechanizm rynkowy nie prowadzi do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i nie jest w stania zapewnić bezkryzysowego wzrostu, to warto zastanowić się, czy ludzie nie mogliby coś zrobić, aby unikać załamań i związanego z tym bezrobocia i przegrzania koniunktury powodującej nasilenie się inflacji.

Podmiotem gospodarczym, który może wpływać stabilizująco na stan gospodarki jest państwo i reprezentujący je rząd. Wykorzystuje on w tym celu wiele instrumentów ekonomicznych i prawnych, na przykład przedkłada sejmowi projekty ustaw regulujących sferę gospodarczą, udziela koncesji oraz dokonuje bezpośredniej interwencji w gospodarkę prowadząc określoną politykę fiskalną monetarną czy dochodową

W wykładzie tym zbadamy jak sam fakt istnienia państwa pobieranych przez nie podatków i wydatkowania tych pieniędzy wpływa na wielkość zagregowanych wydatków a przez to na produktu na poziomie równowagi, zatrudnienie i bezrobocie. Zobaczymy, czy i jak podatki i wydatki rządu wpływają na poziom aktywności gospodarczej a co za tym na stopień wykorzystania potencjału produkcyjnego. W tym celu pokażemy, jak oba te strumienie wpływają na wielkość produktu na poziomie równowagi. Analizę przeprowadzimy etapami. Najpierw wyjaśnimy czyste efekty wydatkowe, potem czyste efekty podatkowe. Na koniec połączymy je w całość, w jednym wspólnym modelu dochodowo - wydatkowym.

Dla określających poziom PKB globalnych wydatków funkcji dopływów i odpływów najważniejsze są z jednej strony wydatki rządowe i transfery z drugiej pobierane przez państwo podatki, dlatego na nich skoncentrujemy naszą uwagę. Zanim do tego dojdziemy, najpierw wyjaśnimy, czym można uzasadnić zabierania nam i wydawania naszych, pieniędzy. Zajmiemy się zatem celowością istnienia państwa. Wynika ona z funkcji, jakie pełnie ono w dzisiejszym społeczeństwie Funkcji wszystkim nam potrzebnych, w pełnieniu których państwo jest niezastąpione.

Funkcje i zadania państwa

Należy pamiętać, że swoboda jednostki w dążeniu do realizacji celów gospodarczych nie może naruszać wolności innych osób. Państwo powinno stać na straży prawa zapewniającego ludziom nienaruszalność ich majątku oraz dającego im możliwość szybkiego i pełnego egzekwowania umów.

Państwo minimum

Państwo minimalne to państwo ograniczające się do minimalnej interwencji, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz zapewniające istnienie rynku. Do minimalnych zadań państwa należą:

* stanowienie prawa;

* ochrona przed przemocą;

* ochrona przed kradzieżą ;

* ochrona przed oszustwem ;

* zapewnienie egzekwowania prawa ;

* zapewnienie egzekwowania swobodnie zawartych umów.

Ponadto do tradycyjnych zadań państwa zalicza się zwykle

* zapewnienie obywatelom bezpieczeń­stwa zewnętrznego (przez utrzymywanie sił i urządzeń służących obronie narodowej- szczególnie wojska), oraz

* zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego (utrzymywanie policji, aparatu wymiaru sprawiedliwości.

Osobny problem natury ekonomicznej to kształtowanie i kontrolowanie systemu pieniężnego.

Sfera pożytecznej aktywności państwa może jeszcze rozciągać na współfinansowanie produkcji dóbr publicznych, czyli przynoszących korzyści większej liczbie osób niż tylko bezpośrednim użytkownikom. Są to :

* podstawowa infrastruktura techniczna np. transportowa, przeciwpowodziowa

* ochrona epidemiologiczna,

* oświata,

Każde z tych zadań należy traktować jako warunek konieczny do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku. Warunki te kwalifikują bowiem poszczególne formy działalności gospodarczej, respektują prawo własności oraz określają związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, wpływają na podział dochodu, efektywność i rozwój gospodarki.

Najważniejszymi z nich, w przypadku rozpatrywania gospodarki rynkowej są stanowienie i egzekwowanie prawa Zapewnienie przez państwo egzekwowania prawa sprawia, że hasła te nie są jedynie abstrakcyjnymi pojęciami. Działalność wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania ma na celu zapewnienie ochrony zarówno obywatelom jak i przedsiębiorstwom, tak by mogły one korzystać z przysługujących im praw.

Do XX wieku obowiązki państwa ograniczały się prawie wyłącznie do tych dziedzin. Brak wydatków państwa na inne cele nie oznaczał, że nie były one realizowane. Były, ale bez kosztownego pośrednictwa urzędników.

Współcześnie we wszystkich niemal krajach państwa zdecydowanie wychodzą poza to minimum i swoją działalnością obejmują także korygowanie słabości i eliminowanie niedostatków mechanizmów rynku.

W części mikroekonomicznej i przekonaliśmy się, że w warunkach monopolu i konkurencji monopolistycznej gospodarka rynkowa często funkcjonuje nieefektywnie. Wiele potrzebnych dóbr wytwarza się w zbyt małych w stosunku do potrzeb ilościach. Stojące do dyspozycji zasoby nie są wykorzystywane w pełni. W tej sytuacji państwo nie tylko chroni własność, ale broni zapewniającej efektywne wykorzystanie środków wolnej konkurencji.

Ponadto państwu przydzielono nowe zadania:

* ochrona środowiska,

* gwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego

* wpływanie na koniunkturę gospodarczą.

Jak z tego wynika w dzisiejszym świecie rząd ma wiele zadań. Miedzy innymi jest odpowiedzialny za obronę narodową, bezpieczeństwo wewnętrzne, organizowanie i utrzymywanie praworządności zdrowie, edukację, a także za ochronę środowis­ka. Zdania te możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy:

* wytwarzanie dóbr publicznych i gospodarowanie nimi,

* dystrybucja i redystrybucja dochodów,

* stabilizacja gospodarki.

Wytwarzanie dóbr publicznych i gospodarowanie nimi

W części mikroekonomicznej zapoznaliśmy się z funkcjonowaniem pojedynczych rynków. Na tych rynkach oferowane były na sprzedaż produkty wytwarzane przez firmy prywatne, dlatego też możemy nazwać je dobrami i usługami prywatnymi.

Alokacyjna funkcję rządu

Dobra prywatne są to dobra wytwarzane i dostarczane są na rynek przez prywatnych producentów. Jednakże kierujący się rentownością sektor prywatny nie chce lub nie jest w stanie wytworzyć wszystkiego, co jest nam dziś do życia potrzebne. W warunkach alokacji rynkowej wiele potrzebnych dla społeczeństwa dóbr nie byłoby w ogóle wytwarzany w sektorze prywatnym. Ich produkcja jest nieopłacalna ze względu na wysokie koszty produkcji i niemożność ściągniecie należności od ich użytkowników. Oznacza to, że gospodarka działająca tylko w oparciu o mechanizm rynkowy może znacznie odbiegać in minus od stanu uznanego za optymalny ze społecznego punktu widzenie. W tej sytuacji część potrzebnych nam dóbr powstaje w sektorze publicznym lub jest wytwarzana na jego zamówienie.

Państwo rozwija i utrzymuje infrastrukturę komunikacyjną - drogi, mosty, porty, wiadukty latarnie morskie, kopie kanały, utrzymuje siły zbrojne, aparat ścigania i sądowniczy, szkoły, lecznice i wiele innych potrzebnych nam instytucji i urządzeń społecznych. Wszystko to są dobra publiczne. Dlaczego? Bo bez względu na to, jak one powstają ich produkcja jest opłacana jest ze środków wspólnych, czyli publicznych.

Potrzeba dóbr publicznych wymaga przesunięcia części czynników wytwórczych do ich produkcji. Dlatego to właśnie wyróżniliśmy alokacyjną funkcję rządu. Trzeba jednak pamiętać, że korzyści z dóbr publicznych maleją wraz ze wzrostem wydatków na nie. Na przykład wybudowanie drogi równoległej do już istniejącej, nie poprawi sytuacji ludzi w takim stopniu, w jakim poprawiło ją wybudowanie pierwszej drogi. Tymczasem uciążliwość podatków, z których finansowane są wydatki, rośnie.

Gospodarowanie dobrami publicznymi.

Państwo gospodaruje głównie (lub wyłącznie) tylko tymi dobrami, które ze swej istoty nie mogą być kupowane i sprzedawane przez jednostki prywatne na ogólnych zasadach rynkowych. Może to robić na dwa sposoby

Pierwszy polega na tym, że występuje ono jako producent (przedsiębiorca) samo inwestuje w drogi i koleje i samo nimi zarządza, produkt końcowy zaś rozdziela, najczęściej nieodpłatnie, między obywateli (gospodarstwa domowe) i przedsiębiorstwa. Ten sposób gospodarowania ze względu na wysokie koszty jest oceniany krytycznie. Dlaczego? Jest tak, bo efektywność przedsię­biorstw zarządzanych przez urzędników jest z reguły niższa niż od tych, które są pod kontrolą prywatnego biznesu.

Drugi sposób to kupowanie przez państwo tych dóbr od przedsiębiorstw prywatnych i następnie rozdzielanie między obywateli (częściowo za darmo, a częściowo odpłatnie, z reguły po zaniżonej cenie, jak np.. lekarstwa).

Darmowe rozdzielanie dóbr publicznych korzyść czy strata?

Wymienione dobra i usługi publiczne charakteryzuj się tym, że są one dostarczane całemu społeczeństwu nieodpłatnie. Mówiąc dokładniej mieszkańcy kraju nie muszą bezpośrednio płacić za ich konsumpcję. W dodatku wiele z tych dóbr i usług ma również takie właściwości techniczne, że może być konsumowana tylko wspólnie (zbiorowo). Przykładem jest obronność kraju, bezpieczeństwo publiczne, sądownictwo, budowa i utrzymanie dróg czy system legislacyjny

Niezależnie od tego, kto i jak efektywnie wytwarza dobra publiczne, krytycz­ne uwagi nasuwa również ich darmowe rozdzielanie między obywateli. Ten sposób dys­trybucji (w porównaniu z rynkowym) demoralizuje konsumentów wyzwala bowiem u nich skłonność do marnotrawstwa. Zmusza to państwo do stosowania rozdzielnictwa, co skutkuje pono­szenia wysokich kosztów administracji i rzecz oczywista sprzyja korupcji.

Co powinno być, a co nie dobrem publicznym?

Państwo powinno być aktywne tylko w tych sferach, w których jest sprawniejsze od osób prywatnych i firm. Pieniądze na finansowanie swojej aktywności czerpie bowiem z ich kieszeni.

Przykładami potrzebnych nam wszystkim dóbr publicznych mogą być: obrona narodowa, służby legislacyjne, sądownictwo, państwowa służba zdrowia, państwowe szkolnictwo, a także ochrona porządku publicz­nego przez policję oświetlenie ulic czy budowa autostrad.

Niektóre z nich mogą być dostarczane jako dobra prywatne, istnieje jednak obawa, że w tym przypadku ich podaż byłaby mała i droga, w efekcie byłyby one rozdzielane między obywateli bardzo nierównomiernie. Do takich dóbr niektórzy ekonomiści zaliczają znaczna część oświaty i ochrony zdrowia.

Za naturalną sferę aktywności państwa trzeba uznać finansowanie dóbr publicznych, które są ludziom niezbędne, a za które nie mogą samodzielnie płacić, dlatego że koszt ich produkcji jest zbyt wysoki a ludzie są zbyt biedni.

Granica między dobrami niezbędnymi i niepotrzebnymi jest płynna i spory na temat tego, produkcję których dóbr należy powierzyć państwu trwają. Na ogół wszyscy są zgodni, że należą do nich: bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości oraz obrona narodowa

W krajach demokratycznych w praktyce rozstrzygają o tym wyborcy powołując do rządzenie krajem zwolenników liberalizmu lub etatyzmu gospodarczego. Gdy do władzy dochodzą etatyści wiele dóbr z natury prywatnych zostaje objętych gospodarką państwową i zostaje przekształconych w publiczne. Gdy zmieniają ich liberałowie ilość dóbr publicznych ulega zmniejszeniu.

Wytworzenie dóbr publicznych wymaga środków rzeczowych i finansowych Środki te trzeba zabrać z sektora prywatnego i przesunąć do sektora publicznego. Mówiąc krótko, aby je wytwarzać trzeba dokonać innej niż rynkowa alokacji zasobów, a to wymaga redystrybucji dochodów, ale to nie wszystko. Dystrybucyjna funkcja państwa polega również na działalnością prowadzącej do sprawiedliwszego podziału dochodu i bogactwa w stosunku do tego, który jest osiągany jako efekt wyłącznego działania mechanizmu rynkowego.

Dystrybucja i redystrybucja dochodów

Mechanizm rynkowy stwarza ogromne dysproporcje dochodowe a w konsekwencji i majątkowe, które rodzą poczucie krzywdy i niesprawiedliwości wśród biedniejszych warstw. W krajach kapitalistycznych panuje ponadto dość powszechne, (choć w niejednakowym stopniu) przekonanie, że zadaniem państwa jest łagodzenie różnic w zamożności obywateli. W trosce o stabilność polityczną i społeczną kraju (niekiedy nawet w poczuciu solidaryzmu) państwo występuje w obronie tych najbiedniejszych.

Wyrównywania dysproporcji

Państwo niweluje lub przynajmniej łagodzi dysproporcje za pośrednictwem systemu podatków i wydatków. Aby cel ten osiągnąć stosuje się zróżnicowanie zobowiązań wobec państwa (np.. progresja podatkowa) oraz dokonuje się transferów, to znaczy przekazuje sumy ściągnięte od jednych obywateli innym w postaci subsydiów, zapomóg, zasiłków, stypendiów Może też to robić poprzez regulację cen i płac ( np.. płaca minimalna)

Wyższe dochody opodatkowane są bardziej, natomiast słabo zarabiający, bezrobotni czy niezdolni do pracy otrzymują pomoc od państwa w postaci różnego rodzaju zasiłków dopłat.

Wahania koniunktury pogłębiają dysproporcje

Wspomniane wyżej dysproporcje powstają i pogłębiają się w czasie w wyniku zmian koniunktury. W efekcie dochody podmiotów gospodarczych okresowo rosną i spadają, co odbija się na poziomie życia obywateli i wpływa na poziom aktywności gospodar­czej. Wprawdzie czynnikiem łagodzącym to zjawisko są oszczędności gospodarstw domo­wych i rezerwy przedsiębiorstw na nieprzewidziane wypadki, ale nie są one w stanie całkowicie zapobiec pogorszeniu się sytuacji całych grup społecznych (np. rolnicy), czy całych regionów kraju np. Śląsk. Aby zapobiec negatywnym skutkom zmian koniunktury państwo przyjmuje na siebie obowiązek stabilizacji gospodarki.

Stabilizacja gospodarki

Wiemy już, że z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej związane są poważne problemy dotyczące dobrobyty ludzi, takie na przykład jak wahania produkcji inflacja i bezrobocia. Jeśli samoczynny mechanizm rynkowy generuje tego rodzaju problemy, funkcję stabilizacji gospodarki spoczywa na państwie. Dlatego każdy odpowiedzialny rząd powinien być aktywnie zaangażowany w działania mające na celu osiąganie pełnego zatrudnienia, stabilnych cen i zapewniającego poprawę dobrobytu wzrostu gospodarczego bez trudności płatniczych w kontaktach z zagranicą

Aby móc prawidłowo wypełniać swe funkcje, rząd zostaje wyposażony w specjalne uprawnienie i narzędzia, które umożliwiają mu prowadzenie polityki gospodarczej.

Polityka gospodarcza rządu i jej rodzaje

Polityka to z greki metody organizowania się społeczeństwa dla realizacji celów uznawanych za wspólne, a także sposób przewodzenia we wspólnych działaniach. Podstawowymi zasadami funkcjonowania polityki są:

* określenie celu i sposobu artykulacji interesu politycznego,

* jednoczenie się sił politycznych przeciw wspólnemu wrogowi,

* instrumentalne traktowanie idei,

* prymat interesu danej struktury nad innymi czynnikami, realizacja racji stanu, a także - liczenie się z zasadami geopolityki (polityka zagraniczna).

Nieodłącznym elementem polityki jest siła: wojskowa, prestiżu, presji psychologicznej, poparcia społecznego, która służy do osiągania zamierzonych celów.

Polityka ekonomiczna

Polityka ekonomiczna (ang. economic policy) to działalność państwa lub innego organu publicznego polegająca na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do ich realizacji w ściśle określonych warunkach i określonym przedziale czasu.

Może być ona nakierowana na określone dziedziny życia gospodarczego (np. przemysł, budownictwo mieszkaniowe, rolnictwo, handel zagraniczny itp.)

Jej celem mogą być zmiany w strukturze gałęziowej gospodarki, w strukturze dochodów i zachowania poszczególnych grup podmiotów gospodarczych.

Może też dotyczyć konkretnych problemów (np. inwestycje, ochrona środowiska, ubezpieczenia, kształtowanie cen, płac, walka z bezrobociem, inflacją).

W zależności od zakresu działanie politykę gospodarczą dzieli się na makroekonomiczną i mikroekonomiczną. W wykładzie tym zajmiemy się polityką makroekonomiczna

Polityka makroekonomiczna

Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie utrzymania produkcji bądź przywrócenie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Jej głównym celem jest osiąganie produkcji na poziomie zapewniającym pełne wykorzystanie czynników produkcji (zwłaszcza siły roboczej), stabilnego poziomu cen i możliwie szybkiego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego. W zakres polityki makroekonomicznej wchodzą m.in.:

* polityka budżetowa, której częścią jest polityka fiskalna (finanse publiczne)

* polityka handlowa (handel zagraniczny), w tym m.in. polityka celna

* polityka pieniężna

* polityka kursu walutowego.

Regulacja przychodów budżetu (głównie podatków) oraz jego wydatków w celu realizacji określonych celów ekonomicznych i społecznych nosi nazwę polityki fiskalnej. Jej elementem jest ewentualne finansowania zbyt dużych wydatków pożyczkami i zarządzania długiem publicznym.

Polityka monetarna (pieniężna) polityka dotyczy kontrolowania podaży pieniądza w gospodarce, a przez to oddziaływanie na poziom cen i stopy procentowej.

Polityka dochodowa (ang. incomes policy) to narzędzie uzupełniające politykę fiskalną oraz politykę pieniężną. Jest formą bezpośredniej ingerencji w proces ustalania wysokości płac i cen.

Płace w gospodarce rynkowej są jednym z głównych czynników kosztowych, dlatego też jako jedną z głównych metod przeciwdziałania inflacji, a dokładniej inflacji podażowej staje się polityka dochodowa. Zmniejsza ona oczekiwania inflacyjne, a tym samym oddziałuje na stopę procentową, porozumienia płacowe i inne decyzje gospodarcze.

W praktyce państwo stosuje określoną kombinację różnych form polityki makro- i mikroekonomicznej (tzw. policy mix). Działalność w ramach jednej, co widać gołym okiem, ma wyraźny wpływ na pozostałe. Na przykład wprowadzenie płac minima1nych wyrównuje proporcje podziału dochodu pomiędzy członkami społeczeństwa, ale jednocześnie może prowadzić do powstania lub wzrost bezrobocia. Z kolei działalność rządu nakierowana na walkę z inflacją i bezrobociem, wpływa na dystrybucję dochodu i alokację zasobów używanych do realizacji cele prywatnych i publicznych. W wykładzie tym zajmiemy się teoretycznymi podstawami polityki fiskalnej

Polityka fiskalna

Nazwa „fiskalna" pochodzi od łacińskiego słowa fiscus, które w przeszłości znaczyło koszyk, skrzynkę na pieniądze, wreszcie skarbiec władcy. Fiskalny to znaczy dotyczący kształtowania dochodów i wydatków pańs­twowych.

Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu na temat wielkości i struktury wydatków publicznych, źródeł ich sfinansowania (w tym zwłaszcza wysokości i struktury dochodów podatkowych) oraz deficytu budżetowego.

Cele i narzędzia polityki fiskalnej

Jak podaje encyklopedia internetowa „Wiem” polityka fiskalna jest częścią polityki finansowej państwa obejmująca ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków mających na celu realizację określonych zadań ekonomicznych i społecznych. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:

1) dostarczenie środków na finansowanie działalności państwa

2) redystrybucja dochodów

3) stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.

Głównym celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim dostarczanie dóbr publicznych i zagwarantowanie finansowania niezbędnych wydatków państwa. Tradycyjnie uważa się, że w drugiej kolejności celem polityki fiskalnej może być też stabilizacja gospodarki poprzez eliminację nadmiernych wahań rozwoju gospodarczego w krótkim i średnim okresie.

Makroekonomiczne cele polityki fiskalnej i jej narzędzia

Głównym makroekonomicznym celem polityki fiskalnej jest łagodzenie skutków cyklu koniunkturalnego, czyli stabilizowanie cen oraz produkcji na poziomie najbliższym produktowi potencjalnemu. Polityka stabilizacji gospodarki polega wykorzystywanie dochodów, wydatków deficytu i długu finansów państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu koniunkturalnego. W zależności odo stanu koniunktury prowadzona przez rząd polityka może być ekspansyjna lub restrykcyjna. Inny podział to polityka aktywna i pasywna

W okresach zagrożenia inflacją (wtedy gdy mamy do czynienia z nadmiernym popytem) rząd podejmuje próby studzenia koniunktury (osłabienia ciśnienia popytu globalnego) poprzez zwiększenie obciążeń podatkowych (wzrost wpływów budżetowych) i zmniejszanie wydatków rządowych na zakup dóbr publicznych, finansowanie zasiłków, inwestycje rządowe itp. (ograniczanie wydatków budżetowych). Jest to polityka restrykcyjna. W sytuacji recesji, aby pobudzić popyt i poprawić koniunkturę w gospodarce rząd zmniejsza wpływy budżetu. Jest to polityka ekspansyjna

Narzędzia polityki stabilizacji

Aby osiągnąć te cele rząd posługuje się różnymi środkami oddziaływania na wielkość dopływów i odpływów z ruchu okrężnego. Głównymi narzędziami są: stopy opodatkowania, różnorodne wydatki publiczne oraz deficyt budżetowy.

Od strony dopływów są wydatki związane z tworzeniem dóbr publicznych, różnego rodzaju przekazy środków finansowych na rzecz sektora prywatnego np. dotacji dla firm czy transfery dla gospodarstw domowych. Narzędziami oddziaływania na wielkość odpływów są pobierane przez rząd różnego rodzaju podatki oraz wszelkie inne pobierane przez rząd od podmiotów prywatnych płatności pieniężne np. opłaty zasilające różnego rodzaju fundusze vide składka na Narodowy Fundusz Zdrowia czy FUS i wiele innych.

Makroekonomiczne skutki wydatków i transferów rządowych

Najważniejszym narzędziem regulacji dopływów są wydatki rządowe na dobra i usługi, Obejmują one koszty wykonywania funkcji państwa (na sądy, wojsko, policję, drogi - są to wydatki własne jednostek budżetowych), koszty wsparcia jednostek organizacyjnych i osób fizycznych (renty, zasiłki, szkoły, czyli wszystko, co wiąże się z redystrybucją dochodów) oraz koszty obsługi długu publicznego. Ich poziom wpływa na wysokość zagregowanych wydatków gospodarce. Są one ponadto nakierowane na dostarczanie dóbr i usług publicznych oraz prywatnych, a także na równiejszą, sprawiedliwszą dystrybucję dochodu.

Wiemy, że gospodarka dąży do równowagi w produkcji, to znaczy stanu, w którym planowane dopływy są równe odpływom. W gospodarce zamkniętej z państwem ma to miejsce wtedy, gdy jest spełniona w kategoriach ex ante równość

Kw+Iw+Gw=Kw+Os+Tn

Wprowadzone do modelu państwo oddziałuje na dopływy poprzez wydatki i na odpływy poprzez pobierane od sektora prywatnego podatki. Jak pokażemy dalej wydatki oddziałują ekspansyjnie a podatki depresyjnie. Naszym celem jest zatem zbadanie efektu netto. W tym celu musimy skonfrontować ze sobą czysty efekt wydatkowy i podatkowy. Inny problem, któremu będziemy musieli stawić się czoła, to wpływ deficytu budżetowego na produkt równowagi.

Analizę zaczynamy od strony wydatkowej, ponieważ jak pokażemy dalej każdy rodzaj wydatku będzie powodować takie same efekty. Nie można tego powiedzieć o podatkach. Ich wpływ na PKB zależy od sposobu ich poboru. Inaczej to wygląda, gdy są pobierane kwotowo, a inaczej, gdy procentowo

Przystępując do badania wpływu wydatków rządowych na poziom PKB i globalnego popytu, pominiemy początkowo podatki. Nie będzie, więc nas interesować skąd rząd wziął środki na ich sfinansowanie.

Autonomiczny charakter wydatków rządowych

W celu łatwiejszego przeanalizowania ich wpływu na zagregowany popyt przyjmujemy, że wszystkie wydatki rządowe mają charakter autonomiczny tzn. są niezależne od dochodu.

Rys Autonomiczne wydatki rządowe

Ga

Ga

Y₁ Y₂ Y

W praktyce nie zawsze tak być musi. Weźmy np. wysokość transferów rządowych. W okresie recesji, gdy spada poziom PKB i rośnie bezrobocie, rząd zmuszony jest do wypłacania większych zasiłków dla bezrobotnych i zapomóg. Z kolei w fazie ożywienia, wypłaty te maleją. Możemy jednak uznać, że przyjęta przez parlament ustawa budżetowa, zobowiązuje bezwarunkowo rząd do dokonania zawartych w niej wydatków, a więc niezależnie od stanu koniunktury poziomu dochodu narodowego. Ta wcześniej ustalona kwota musi trafić pod różnymi postaciami na rynek PKB. Jeżeli w czasie realizacji wydatków okaże się, że dochody budżetowe nie są w stanie ich sfinansować, powstaje deficyt budżetowy. Można, więc przyjąć, że deficyt w jakimś stopniu potwierdza autonomiczność wydatków państwa.

Funkcja globalnych wydatków

Wydatki rządowe są tożsame, co do swego charakteru z wydatkami sektora prywatnego, gdyż państwo także zakupuje dobra i usługi konsumpcyjne oraz inwestycyjne. Stąd też wydatki rządowe są częścią zagregowanego popytu. Aby zatem mieć kompletny obraz ponoszonych w gospodarce wydatków musimy do funkcji globalnych wydatków z modelu dwupodmiotowego dodać wydatki rządowe. Ponieważ są to wydatki autonomiczne wystarczy do funkcji wydatków w modelu dwupodmiotowym:

ADy=Ka+Ia+c*Y

dodać oznaczone symbolem Ga wydatki rządowe. W efekcie dochodowa funkcja wydatków zagregowanych wydatków przyjmuje postać :

ADy=Ka+Ia+Ga+c*Y

Rys A Wydatki w gospodarce bez państwa Rys B Wydatki z państwem

ADy ADy

ADy`=Ka+Ia+Ga+c*Yd

ADy=Ka+Ia+c*Yd

Ga

Ka+Ia Ka+Ia

Y Y

W modelu dwupodmiotowym, jak to przedstawiono na rys A, krzywa zagregowanych wydatków rozpoczynała swój bieg na poziomie wyznaczonym przez wydatki autonomiczne gospodarstw domowych i wydatki inwestycyjne firm (A=Ka+Ia).

W modelu gospodarki z państwem funkcja globalnych wydatków zostaje, jak to przedstawiono na rys. B, przesunięta do góry o wielkość Ga i będzie przecinać oś pionową układu współrzędnych w wyżej położonym punkcie (A`=Ka+Ia+Ga) .

W rozbudowanym modelu gospodarki trójpodmiotowej nachylenie krzywej globalnych wydatków jest takie samo jak w gospodarce dwupodmiotowej i równe jest krańcowej skłonności do konsumpcji „c”.

Zastanówmy się teraz, jakie konsekwencje dla poziomu PKB w równowadze przynosi wprowadzeniem autonomicznych wydatków rządowych Na tym etapie analizujemy czysty efekt wydatkowy, to znaczy że chwilowo nie uwzględniamy wpływu podatków, które służą do finansowanie wydatków rządowych na poziom PKB.

Wydatki rządowe a PKB na poziomie równowagi.

Wprowadzone do modelu wydatki rządowe, kreują dodatkowy autonomiczny popyt, który zwiększa zagregowane wydatki. Gdy czynniki wytwórcze nie są w pełni wykorzystane, zgodnie z teorią popytową dochodu, wzrośnie produkt równowagi i stopień wykorzystania czynników wytwórczych.

ADy=Y

ADy E1 ADy1=Ka+Ia+Ga+c*Yd

ADy0=Ka+Ia+c*Yd

Luka ekspansyjna

Ka+Ia+Ga E0

Ka+Ia ΔYe

Y=PKB

Ye0 Ye₁

Zależność tę można zaobserwować dość wyraźnie na poniższym wykresie. O ile w gospodarce bez państwa produkt równowagi w punkcie E0 wynosił:

Ka + Ia

Ye0 = -------------

1- c

to teraz po wprowadzeniu wydatków rządowe Ga, krzywa ADy0 przesuwa się w górę do pozycji ADy1 W efekcie powstaje zakłócająca równowagę luka ekspansyjna ADy1>Yeo, która uruchomi znany nam już mechanizm dostosowujący poziom produkcji do wielkości globalnych wydatków.

Przedsiębiorcy zanotują wzrost zamówień, w odpowiedzi zwiększą dostawy w wyniku, czego skurczą się ich zapasy, czyli powstanę ujemne inwestycje w kapitał obrotowy, a więc w odpowiedzi na wzrost zamówień, zwiększą oni rozmiary produkcji do poziomu Ye₁. Nowy PKB na poziomie równowagi będzie teraz wynosił:

Ka + Ia + Ga

Ye1 = -------------------

1 - c

Nasuwający się wniosek jest następujący: wprowadzenie autonomicznych wydatków rządowych, przy braku podatków netto i stałej skłonności do konsumpcji c, nie tylko przesuwa krzywą globalnych wydatków równolegle do góry o wielkość Ga, ale jednocześnie uruchamia mechanizm dążenia do produktu na poziomie równowagi, który przez efekty mnożnikowi powiększają faktyczny PKB o zwielokrotnioną wielkość tych wydatków.

Mnożnik wydatków rządowych

Pierwotne wydatki rządu Ga>0, uruchomią zatem, podobnie jak w przypadku inwestycji, cały łańcuch indukowanych (zależnych od dochodu) wydatków wtórnych, dokonywanych przez budowniczych dróg, urzędników, pielęgniarki i inne podmioty otrzymujące od sektora publiczne płacę lub inne wpływy. W efekcie następuje wzrost PKB, który można obliczyć jako różnicę między poziomami dochodu narodowego w dwóch punktach równowagi

ΔYe=Ye₁-Ye₀

Ka + Ia + G Ka + I a Ga

ΔYe = ------------- - -------------- = -----------

1- c 1- c 1- c

1

ΔYe = ----------- * Ga lub ΔYe= mw*Ga

1- c

Przykład liczbowy

Ka =100 Ia=100 c= 0,8 Obliczy produkt na poziomie równowagi przed i po wprowadzeniu wydatków rządowych Ga=20

Ye0= (100+100)/(1-0,8)=200/0.2=1000

Ye1= (100+100+20)/0,2=1100

ΔYe=1100-1000=100

Istotną cechą wydatków rządowych jest to, że wpływają one na produkt równowagi w sposób identyczny, co inwestycje czy autonomiczna konsumpcja. Jest to oddziaływanie mnożnikowe.

Mechanizm działania mnożnika autonomicznych wydatków rządowych

A oto bardziej szczegółowy opis działania mechanizmu mnożnika wydatków rządowych, gdy krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi c=0,6 zaś pierwotne wydatki rządu wynoszą Ga=100 mln zł

Rząd wydaje 100 mln zł. na budowę nowej autostrady

Producenci czynników

potrzebnych do budowy autostrady

otrzymują 100 ml zł. . Przy

krańcowej skłonności

do konsumpcji wynoszącej 0,6, zaoszczędzają z tej kwoty 40 mln zł a resztę czyli 60 mln zł wydają Załóżmy, że kupują sobie nowe samochody

Dealerzy samochodów otrzymują dodatkowe

60 mln zł. . Zaoszczędzają z tego 40 % a resztę,

czyli 36 mln zł. wydają na wakacje

Biura podróży otrzymują dodatkowy dochód w wysokości 36 mln zł , z czego zaoszczędzają 14,4 mln zł. a resztę 21,6 wydają na sprzęt gospodarstwa

Proces trwa aż fala dodatkowego dochodu

napływająca do producentów dóbr i usług

konsumpcyjnych opadnie do zera

Z obliczeń wynika, że gdy krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,6, zaś pierwotne wydatki rządowe 100 mln zł. . To początkowy wydatek rządu G=100 spowoduje łączny wzrost wydatków konsumpcyjnych o 150 mln zł , czyli w sumie zagregowane wydatki i PKB równowagi wzrosną o 250 mln zł.

Kolejne rundy wydatków	Rodzaje wydatków	Wartość wydatków w rundzie	Całkowity wzrost wydatków
1	Rządowe	100,0	100
2	Konsumpcyjne	60,0	160
3	Konsumpcyjne	36,0	196
4	Konsumpcyjne	21,6	217,6
5	Konsumpcyjne	12,96	230,56
6	Konsumpcyjne	7,776	238,336
7	Konsumpcyjne	4,665	243,001
8	Konsumpcyjne	2,799	245,800
9	Konsumpcyjne	1,679	247,480
10	Konsumpcyjne	1,007	248,488
: n	Konsumpcyjne		:
Koniec			250,000

Podobnie będzie się dziać, gdy wydatki rządowe wzrosną o ΔG. w stosunku do już istniejącego poziomu. Wówczas produkcja i dochód wzrosną w sposób zwielokrotniony według wzoru:

1

ΔYe = ----------- * ΔG

1 - c

Wydatki rządowe a produkt zapewniający pełne zatrudnienie

Z dotychczasowej analizy wynika, że wprowadzone do modelu wydatki rządowe (G) reprezentujące popyt autonomiczny, działają na gospodarkę pobudzająco. Zwiększają globalny popyt i wpływają mnożnikowe na wzrost produktu

AD0 AD1 AS

Y0 Y1 Y*

E1

ΔG
E0

Ye0 Ye1 Y*

Jeżeli Yf<Y* produkt faktyczny jest w punkcie wyjścia mniejszy od potencjalnego to ich wzrost spowoduje, ceteris paribus wzrost realnego PKB a wraz z nim rośnie zatrudnienie, spada stopa bezrobocia,

Mechanizm mnożnika wydatków działa w dwie strony

Zauważmy, że opisany mechanizm mnożnika działa również w przeciwnym kierunku. Jeżeli państwo zmniejszy swoje wydatki o ΔG a w punkcie wyjścia była równość Ady=Y lub równość dopływów i odpływów Ia+Ga=Os to w nowej sytuacji Ady<Y czyli dopływy do ruchu okrężnego będą mniejsze od oszczędności (odpływów), czyli Ia + Ga < Os. Oznacza wystąpienie znanej nam luki depresyjna, w wyniku której, PKB równowagi w sposób mnożnikowy spadnie do niższego poziomu.

Poznane powyżej zależności pozwalają zrozumieć przyczyny załamań koniunktury i długotrwałość depresji, ale okazuje się , że istnieją sposoby, jeśli nie na całkowitego jej unikniecie, to przynajmniej złagodzenie jej przebiegu i skutków.

Popytowa teoria dochodu mówi, że państwo ma potężne możliwości oddziaływania na stan koniunktury gospodarczej a przez to na wielkość produkcji i zatrudnienia. Wystarczy doprowadzić do wzrostu wydatków autonomicznych.

W czasie recesji, gdy wydatki inwestycyjne są niskie i niski jest poziom PKB w równowadze Ye0<Y* (a zatem ma miejsce niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych, i duże bezrobocie), wzrost wydatków rządowych o ΔG powyżej dotychczasowego autonomicznego poziomu Ga0 powoduje powstanie luki ekspansywnej, co uruchamia mnożnikowy mechanizm osiągania produktu równowagi. W efekcie dochodzi do wzrostu produkcji i zatrudnienia. Gdy koniunktura się przegrzewa może ją chłodzić ograniczając swoje wydatki

Nie ma jednak róży bez kolców. Skuteczność polityki nakręcania wydatków osłabia konieczność zdobycia środków na finansowanie rosnących wydatków. Ich źródłem głównym źródłem są podatki a te działają na gospodarkę depresyjnie

Wydatki wymagają środków finansowych

W gospodarce rynkowej każdy pozytywnie oddziałujący na gospodarkę wydatek wymaga zdobycia środków na jego sfinansowanie. Istnieje wiele źródeł finansowania wydatków rządu. Najważniejszym z nich na długą metę są pobierane od sektora prywatnego podatki i na nich skoncentrujemy naszą uwagę.

Jak wiemy podatki są odpływem z ruchu okrężnego, zmniejszają środki przeznaczane na konsumpcje i inwestycje, zatem same z siebie oddziałują na gospodarkę depresyjne. Nakręcająca koniunkturę polityka zwiększania wydatków jest zatem, przynajmniej częściowo, neutralizowana przez konieczność uzyskania na jej sfinansowania podatków.

Aby zatem ustalić łączny wpływ podatków i wydatków na poziom PKB równowagi, musimy wyjaśnić wpływ samych podatków .

Makroekonomiczne skutki podatków

Na tym etapie zbadamy czysty efekt podatkowy, zatem zakładamy, że państwo pobiera podatki, natomiast zdobytych w te sposób środków nie wydaje. Mamy zatem do czynienia z sytuacją (T>0, G = 0).

Ponadto dla uproszczenie analizy zakładamy, że operujemy kategorią podatku netto to znaczy podatkiem pomniejszonym o transfery budżetowe Tn=T-Bt. Podatek ten wyraża rzeczywiste obciążenia podatkowe sektora prywatnego.

Rzecz oczywista, że w analizach modelowych nie jesteśmy w stanie uwzględnić wszystkich subtelności i niuansów systemu podatkowego, dlatego przyjmujemy szereg założeń upraszczających, które w miarę potrzeby będą usuwane

Ponieważ w naszym modelu produkcja tworzy równe sobie dochody, które z kolei przekształcają się w wydatki, dlatego naszej analizie ograniczamy się jedynie do podatków dochodowych, a pomijamy natomiast podatki pośrednie.

Przypomnijmy, że w dalszym ciągu obowiązuje założenie o stałości cen i płac nominalnych, założenie o niepełnym wykorzystanie zdolności wytwórczych oraz o autarkicznym charakterze gospodarki.

Sposoby poboru podatków dochodowych

Podatek dochodowe mogą być pobierany kwotowo w formie zryczałtowanej lub procentowo, jako pewna część osiągniętego przez podatnika dochodu

Podatki pobierane kwotowo - zryczałtowane (autonomiczne Tba)

Gdy podatek pobierany jest kwotowo (ryczałt) jego wielkość niezależny od poziomu dowodu podlegającego opodatkowaniu. Tego typy podatki mają w naszym modelu charakter autonomiczny.

Rys Autonomiczny podatek dochodowy Tba

Tba

Tba₁

Ta₀

Ta₂

Y0 Y1 Dochód do opodatkowania

Podatki te ustalane są przez upoważnione instytucji nie są zatem niezmienne Każdorazowa zmiana ustalonego przez państwo podatku kwotowego przesuwa krzywą podatków netto w górę (przy wzroście obciążenia podatkowego) lub w dół ( przy spadku obciążenia podatkowego) niezależnie od poziomu dochodu do opodatkowania.

Podatki procentowe (Indukowane Tbi

Podatki dochodowe są najczęściej podatkami procentowymi Tego typu podatki obliczane są jako pewna procentowe wielkość dochodu będącego przedmiotem opodatkowania. W tym przypadku wysokość obciążeń podatkowych uzależniona jest od poziomu dochodu Y oraz od ustalonej przez odpowiednie władze stopy podatkowej t=T/Y, która informuje: ile groszy z każdej zarobionej złotówki dochody należy oddać władzom fiskalnym

Wysokość świadczeń podatkowych Tbi=t*Y jest, zatem funkcją dwóch zmiennych: poziomu dochodu, czyli podstawy opodatkowanie i wysokości stopy opodatkowania

Podatki procentowe mogą być pobierane z kwotą dochodu wolną od podatków, lub bez niej. Gdy kwot takich nie ma, funkcję podatku dochodowego możemy zapisać jak powyżej:

Tbi=t*Y

Jeśli kwota tak istnieje w wysokości np. g , to funkcję tę zapiszemy jako:

Tbi=-g + t*Y

Podatki liniowe i nieliniowe

Podatek procentowy może być liniowy wówczas stopa opodatkowania jest niezależnie od poziomu dochodu lub nieliniowy wtedy stopa ta zmienia się wraz ze zmianami dochodu do opodatkowania. Podatek nieliniowy może być degresywny, gdy wraz ze wzrostem dochodu stopa opodatkowania maleje, albo progresywny, gdy ze wzrostem dochodu stopa opodatkowania rośnie. Ilustruje to zamieszczony poniżej rysunek.

Podatki dochodowe liniowe, progresywne, regresywne

Stopa podatkowa ( t )

progresywne t

liniowe t = const

regresywne t

Dochód podlegający opodatkowaniu (Y)

Podatek regresywny

Podatek regresywny występuje wtedy, gdy w miarę wzrostu dochodu stosuje się coraz niższe stawki podatkowe. Współczesne ustawodawstwo podatkowe nie stosuje regresji w jawnej formie. Najczęściej pojawia się ona jako następstwo opodatkowania dochodu wydatkowanego. Przy wzroście dochodów, jak już wiemy, maleje udział wydatków konsumpcyjnych na rzecz oszczędności. Oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu maleje także obciążenie podatkami typu VAT, akcyza ( wydatkowymi).

W praktyce szczególnie w przypadku podatków od dochodów osobistych PIT bywa stosowana stopa progresywna.

Progresywna stopa podatkowa

O podatku progresywnym mówimy, gdy stopa podatkowa rośnie w miarę wzrostu dochodu. Stopa podatkowa jak to zaznaczono na rysunku powyżej może zmieniać się automatycznie, wraz z poziomem dochodów podlegających opodatkowaniu. Gdy dochody rosną, stopa opodatkowania rośnie wraz z nimi, a gdy spadają stopa podatkowa również spada

Rys Podatek progresywny

t=ΔTbi/ΔY

t2

t1

t0

Y0 Y1 Y2

Podatkiem progresywnym opodatkowane są dochody indywidualne gospodarstw domowych (podatek dochodowy od osób fizycznych, czyli tzw. PIT. Progresja podatkowa jest najczęściej uzasadniana dążnością do zmniejszania rozpiętości dochodowych i majątkowych między obywatelami oraz chęcią zwiększenie w ten sposób dochodów państwa. Z tych samych względów przy pobieraniu tych podatku stosowana jest najczęściej zasada zwolnienia od podatku pewnej kwoty. Ponadto w systemie tym dopuszczalne są ulgi podatkowe, czyli pomniejszenie należnych kwot w zależności od sytuacji politycznej, ekonomicznej i społecznej.

Skuteczność tego typu rozwiązań jest jednak bardzo wątpliwa (nie niweluje rozpiętości, bo równolegle stosowne są faworyzujące zamożne grupy ulgi

Inny problem, którym zajmiemy się w końcowej części to, czy wzrost stopy opodatkowania zawsze przynosi wzrostu dochodów budżetu państwa i na odwrót, czy spadek stopy musi nieuchronnie prowadzić do spadku dochodów budżetu państwa.

Podatek liniowy

Podatki linowe są pobierane według stałej niezależnej od poziomy dochodu stopy opodatkowanie t.

Podatek liniowy bez kwoty wolnej

Jeśli przyjmujemy, że brak jest kwoty wolnej od podatku, ulg podatkowych, to funkcja podatkowa przyjmuje algebraiczną postać jak poniżej:

Tbi=t*Y

Zwróćmy uwagę, że przy ustalonej stałej stopie podatkowe t, pobierane podatki rosną automatycznie wraz ze wzrostem dochodów Tbi1>Tbi0 i spadają automatycznie wraz z jego spadkiem. Jeżeli np. stopa podatku jest stała i wynosi t=10 %, oznacza to, że z każdej zarobionej dodatkowo złotówki 10 groszy oddawane jest budżetowi państwa. Jeżeli dochód wynosi 1000 zł, obciążenie podatkowe wynosi 100 zł. Jeżeli jednak dochód wzrośnie do 10 000 zł, to kwota płaconego podatku wzrośnie do 1000 zł.

Rys Liniowy podatek dochodowy

T Tbi=t*Y Tbi=-g+t*Y

T1

T0 ΔT

ΔY

α ) α)

Y₁ Y₂ Y g Y₁ Y₂ Y

Podatek liniowy bez kwoty wolnej Podatek z kwotą wolną

W przypadku podatków liniowych wartości absolutne rosną wraz ze wzrostem dochodu i maleją wraz z jego spadkiem, są to więc wielkości indukowane.

W Polsce typowym podatkiem dochodowym obliczanym liniowo bez kwoty wolnej od opodatkowanie jest podatek dochodowy od osób prawnych, czyli tzw. CIT Stała stopa opodatkowanie wynosiła jeszcze niedawno w Polsce 27 %, a obecnie została obniżona do poziomu 19 %.

Stopa opodatkowania krańcowego i przeciętnego

Udział podatków w dochodzie T/Y jest miarą fiskalizmu Zauważmy ,że gdy brak jest kwoty wolnej od podatku funkcja podatków rozpoczyna swój bieg w początku układy współrzędnych, a to oznacza, że mierząca stopień fiskalizmu przeciętna stopa opodatkowanie T/Y całego dochodu jest równa krańcowej stopie opodatkowania, czyli stopie opodatkowania dodatkowego dochodu ΔTbi/ΔY

Tbi/Y=tg α= t=ΔTbi/ΔY

Ponieważ krańcowa stopa opodatkowanie t=ΔTbi/ΔY jest stała, zatem stałe jest również mierzące stopień fiskalizmu opodatkowanie przeciętne Tbi/Y

Przykład liczbowy

Niech t=0,2 Oblicz wysokość podatków i przeciętną stopę podatkowania przy dochodzie Y0=10000 i Y1= 1200

Rozwiązanie

T0= 0,2*1000= 200 T0/Y0= 200/1000= 0,2

T1=0,2 *1200= 240 T1/Y1 = 240/1200= 0,2

Podatek liniowy bez kwoty wolnej, uzależnia wysokość płaconej kwoty od stanu aktywności, ale sam z siebie jej nie zabija, bo choć dochody budżetu rosną, nie powoduje zabijającego przedsiębiorczość wzrostu fiskalizmu mierzonego przeciętną stopą opodatkowania T/Y

Podatek płaski z kwotą wolna od opodatkowania

Jeżeli w analizach naszych chcemy uwzględnić dochód wolny od podatków, to algebraiczna postać funkcji podatków przyjmie zmodyfikowaną postać jak poniżej:

Tbi=- g+t*Y

Gdzie:

t- stała stopa podatkowa

g - kwot dochodu zwolniona od opodatkowania

Rys A Funkcja podatku liniowego Rys B. Funkcja podatku płaskiego

T Tbi=t*Y Tbi=-g+t*Y

T1

T0 ΔT

ΔY

α ) α)

Y₁ Y₂ Y g Y₁ Y₂ Y

Dla funkcji z kwotą wolną od podatku krańcowa stopa opodatkowanie t=ΔTbi/ΔY pozostaje niezmieniona, ale przeciętna stopa opodatkowanie Tbi/Y rośnie wraz ze wzrostem dochodu. Dla potwierdzenia tej tezy odwołamy się do zamieszczonego poniżej przykładu liczbowego.

Przykład liczbowy

Posługując się danymi z przykładu powyżej oblicz wysokość podatków i przeciętną stopę opodatkowania T/Y dla dwóch poziomów dochodu Y0=150 i Y1= 1200 przyjmując, że kwota wolna od podatku w obu przypadkach jest stała i wynosi g = 50

Rozwiązanie

Tbi0= - 50 + 0,2 * 1000 = 150 Tbi0/Y0 = 150/1000 = 0,15

Tbi1= - 50 + 0,2 * 1200 = 190 Tbi1/Y1 = 190/1200 = 0,1583

Wynika z tego ,że gdy w systemie podatkowym występują kwoty wolnymi od podatku, mamy do czynienia nie z "czystym" podatkiem liniowym, lecz z podatkiem zbliżonym do liniowego, który została nazwany "podatkiem płaskim".

Analiza trygonometryczna ***

Zależność tę można uzasadnić odwołując się do wykresów i geometrycznych i funkcji trygonometrycznych

Rys Funkcja podatków liniowych z kwotą wolną

Tbi

Tbi= -g+ t*Y

Tbi1

ΔT

α)

Tbo0 ΔY

β) α)

g Y0 Y1 Y

Przeciętne opodatkowanie rośnie, gdy rośnie stosunek T/Y. Dzieje się tak, gdy licznik tego ułamka, czyli podatki rosną szybciej niż mianownik, czyli dochód. Warunek wzrostu stopy opodatkowanie możemy przedstawić za pomocą nierówności:

ΔTbi/Tb>ΔY/Y

Dzieląc nierówność stronami przez ΔY/Y przekształcamy ją do postaci:

ΔTbi/Tb

----------- >1

ΔY/Y

A po dalszych przekształceniach dochodzimy do ostatecznej postaci nierówności warunkującej szybszy wzrost podatków:

ΔTbi Y

------ * -------- .> 1

ΔY Tbi

Z analizy trygonometrycznej przedstawionej na rysunku powyżej funkcji podatków wynika, że jej człon tgα,=ΔTbi/ΔY to nic innego tylko mierząca nachylenia funkcji podatków stała krańcowa stopa opodatkowanie t. Z kolei wyrażenie Y/T=ctg β to przeciętna stopa opodatkowania. Całe wyrażenie można zatem przedstawić jako tgα*ctg β lub jako tgα/tg β

Z przedstawionego powyżej wykresu funkcji podatku płaskiego wynika, że w każdym jej punkcie miejsce nierówność α>β, co oznacza, że tgα/tg β>1 Wynika z tego, że przypadku podatków z kwotą wolną w każdym punkcie funkcji podatków interesujące nas wyrażenie jest większe od jedności, a to oznacza, że podatki rosną szybciej niż dochód. Wskutek tego w miarę wzrostu dochodu przeciętnie opodatkowanie rośnie naszym przykładzie ma miejsce sytuacja T1/Y1>T0/Y0

Analiza trygonometryczna potwierdza zatem wyniki naszych obliczeń z których wynika ze gdy w systemie podatku liniowego uwzględniona jest kwota wolna od podatku, podatki rosną szybciej niż dochód, zatem stopa przeciętnego opodatkowania rośnie Gdyby nie liczyć różnych stosowanych ulg i odliczeń, to im wyższy dochód, tym wyższa byłaby nie tylko absolutna wielkość płaconego podatku, ale i jego udział w dochodzie brutto.

Zalety stałej stopy opodatkowania

Oba systemy (liniowy i "płaski") łączy to, że przyrost dochodów podatnika nie powoduje przyrostu górnej stopy podatkowej, co jest w gruncie rzeczy najważniejszą korzyścią tego sposobu opodatkowania .

Inaczej jest w systemie podatku progresywnego, który "karze" najbardziej wydajnych pracowników wyższymi stawkami podatkowymi, zniechęcając ich do podejmowania dodatkowych wysiłków i osiągania dodatkowych dochodów. Podatek płaski lub liniowy nie zniechęca. Zwiększa też skłonność do oszczędzania, gdyż w krajach pokomunistycznych oszczędności tworzy 20 proc. najzamożniejszych osób. A ze wzrostem oszczędności rosną możliwości inwestowania i utrzymania długotrwałego wzrostu gospodarczego.

Głównym celem wprowadzenia jednej stawki jest uproszczenie, a przez to zmniejszenie kosztów funkcjonowania systemu podatkowego. Przede wszystkim pobranie takiego podatku jest tańsze. Ponadto stała stopa podatkowa oznacza, że wyliczenie należności dla fiskusa jest dużo łatwiejsze. Korzysta na tym kasa państwa, gdyż do ściągnięcia podatków angażuje mniej urzędników. Oszczędzają również podatnicy, którzy mniej czasu poświęcają na wypełnienie deklaracji podatkowych.

Wreszcie im mniej jest skomplikowany system, tym trudniej unikać podatków i łatwiej je ściągać urzędom skarbowym. Prostota systemu zniechęca do unikania opodatkowania i utrudnia dokonywanie oszustw. A wręcz odwrotnie - zachęca do pracy, oszczędzania i inwestowania. W rezultacie powinny zwiększyć się dochody państwa z podatków, nie tylko w wyniku poprawy ich ściągalności, ale także dzięki zwiększeniu aktywności gospodarczej obywateli.

Zwolennicy podatku liniowego wskazują ponadto, że jest on sprawiedliwszy niż progresywny, gdyż wszyscy oddają do kasy publicznej taką samą część swoich dochodów.

Niskie podatki - szczególnie niska górna stawka PIT i niskie podatki od firm (CIT) stanowią zachętę dla kapitału zagranicznego. Kraje pokomunistyczne dysponują w gruncie rzeczy tylko dwoma wabikami zagranicznych inwestorów - tanią siłą roboczą i niskimi podatkami. Wszystkie kraje, które przeszły doświadczenia komunizmu, mają niesprawne instytucje państwowe i wszystkie liczą na napływ zagranicznego kapitału zwabionego prostym systemem podatkowym. To są główne argumenty za wprowadzeniem podatku liniowego (lub "płaskiego").

Trochę historii***

Liniowy podatek dochodowy nie jest żadną nowością. Rozwiązanie takie stosowano już w XIX wieku. Później świat zawojowany został przez podatek progresywny, z kilkoma progami dochodu, których przekroczenie oznaczało wzrost stawki podatkowej. Nieliczne kraje decydowały się na stosowanie jednolitej stawki. Dopiero w ostatnim czasie nastąpił renesans podatku liniowego. Rozpoczął się on od Estonii, która w 1994 roku w miejsce dwóch stawek: 16 i 33 procent, wprowadziła stawkę 26-procentową, znacznie, bo o połowę, podwyższając kwotę wolną od podatku. Od tego czasu stopa podatkowa stopniowo jest obniżana. W 2009 roku ma spaść do 20 procent.

Jednolita stawka podatkowa: 33 procent zamiast dwóch (18 i 33 procent) zaczęła obowiązywać w 1994 roku na Litwie. W tym przypadku kwota dochodu wolna od podatku wzrosła prawie trzykrotnie. W przeciwieństwie do Tallina Wilno w kolejnych latach utrzymało stopę podatku na niezmienionym poziomie.

Trzy lata później podatek liniowy pojawił się na Łotwie. Jego stopa wynosi do dziś 25 procent. Przed reformą obowiązywał tam podatek degresywny - podstawowa stawka wynosiła 25 procent, a po przekroczeniu odpowiednio wysokiego progu dochodów - spadała do 10 procent. Kwota wolna od podatku, która wcześniej była stosunkowo wysoka, została nieco obniżona.

Siedem lat później, w 2001 r., Rosja zadziwiła świat, wprowadzając podatek liniowy na poziomie 13 proc. (zamiast trzech (12, 20 i 30 procent) - zarówno od dochodów indywidualnych, jak i osób prawnych. Kwota wolna od podatku została wtedy nieco zwiększona.. Jej wielkość zmniejsza się jednak wraz ze wzrostem dochodu. Jednocześnie przeprowadzono głęboką reformę systemu świadczeń socjalnych, obniżając obciążenia płac składkami z tego tytułu Po wprowadzeniu tej reformy zanotowano znaczy wzrost wpływów podatkowych od osób fizycznych - o ponad jedną czwartą w ujęciu realnym. Dochody z podatku PIT wzrosły realnie o jedną czwartą.

Sukces ten zachęcił inne kraje do wprowadzenia podobnych zmian.. Kolejne kraje zmieniały swoje systemy podatkowe, konkurując z sąsiadami - kto bardziej obniży i uprości podatki. Podatek liniowy istnieje we wszystkich trzech krajach bałtyckich, na Ukrainie, Słowacji, w Serbii.

W 2003 roku postkomunistyczny prezydent Rumunii Ion Iliescu zawetował projekt podatku liniowego. Ale w grudniu 2004 roku wybory prezydenckie w tym kraju wygrał Traian Basescu, który w swym programie wyborczym miał wprowadzenie podatku liniowego. Podatek rzeczywiście został wprowadzony dwa tygodnie po wyborach. Stawka wynosi 16 proc zamiast pięciu funkcjonujących wcześniej (od 18 do 40 procent) i jest jednakowa dla PIT i dla CIT. Jednocześnie zdecydowano się na podwyższenie kwoty nieopodatkowanej.

Ukraina przyjęła w 2004 roku rozwiązanie podobne do rosyjskiego Zamiast kilku progów od 10 do 40 procent wprowadzono stawkę 13-procentową. Kwota wolna od podatku została zwiększona ponad dwukrotnie. Jednak, podobnie jak na Rosji, po osiągnięciu pewnego, niezbyt wysokiego poziomu dochodu, traci się do niej prawo. W tym samym roku znacznie szerszą reformę podatkową przeprowadzono na Słowacji. Tam wprowadzono jednolitą stawkę nie tylko podatku dochodowego od osób fizycznych i firm, ale także VAT. Wynosi ona 19 procent. W przypadku podatku PIT wcześniej obowiązywało tam pięć stawek od 10 do 38 procent.

Rok później w styczniu 2005 roku na podatek liniowy zdecydowała się Gruzja. 12-procentowa stawka zastąpiła cztery progi od 12 do 20 procent Projekt ten przegłosowany przygniatającą większością głosów - 107 do 11. To co różniło gruzińskie rozwiązanie od poprzednich była całkowita rezygnacja z kwoty zwolnionej od podatku.

Kraje, które nie wprowadziły podatku liniowego (np. Bułgaria, Węgry), obniżyły w ostatnich latach górne stawki PIT i CIT.

System podatku dochodowego z jedną stawką nie wszędzie ma tę samą postać. Przyjęte rozwiązania różnią się znacznie między sobą. Wspólnym wyznacznikiem "podatku liniowego" jest stosowanie jednej stawki podatku od dochodów z pracy.  W części wymienionych wyżej krajów stosowana jest ona także do innych dochodów osób fizycznych. W innych jednak wyłącznie do wpływów osiąganych z pracy. W niektórych z nich stosunkowo niskim stawkom podatkowym towarzyszą wysokie obciążenia parapodatkowe, przede wszystkim składki na ubezpieczenia społeczne. W efekcie efektywne opodatkowanie dochodów z pracy jest dużo wyższe, niż wskazuje sama stawka podatku PIT. Dlatego w niektórych przypadkach wprowadzeniu podatku liniowego towarzyszyły reformy systemu ubezpieczeń społecznych zmierzające do obniżenia płaconych składek.

Podatki a funkcja globalnych wydatków

Aby określić jak podatki wpływają na poziom dochodu równowagi, musimy zmodyfikować funkcji wydatków konsumpcyjnych oraz kategorię dochody do dyspozycji. Ponieważ w naszym modelu państwo pobiera podatki dochodowe, zatem dochód do dyspozycji przyjmuje obecnie postać:

Yd=Y-Tn

W efekcie funkcja wydatków konsumpcyjnych przyjmuje postać

Kw=Ka+c(Y-Tn)

W tych warunkach funkcję globalnych wydatków zapisujemy jako:

ADy=Ka+Ia+c(Y-Tn)

Jeżeli utrzymamy w mocy założenie o autonomiczności części wydatków konsumpcyjnych i całych wydatków inwestycyjnych, wówczas nasza analiza wpływy podatków na PKB równowagi sprowadzi się do wpływu podatków na poziom wydatków konsumpcji oraz ich wpływu na wysokość mnożnika.

Ogólna zasada, jest następująca: wprowadzone do modelu podatki zmniejszają dochód do dyspozycji ludności Yd, czyli ceteris paribus zmniejszają wydatki konsumpcyjne a za tym również łączne wydatki ADy Wynika z tego, że oddziałują one ujemnie (depresyjnie) na poziom dochodu równowagi i wielkość zatrudnienia. Natomiast ich likwidacja lub zmniejszenie działa w kierunku odwrotnym, czyli ekspansyjne.

Jak pokażemy dalej siła wpływu zależy i od tego czy są to podatki pobierana kwotowe, czy procentowo Z tego właśnie względu przeanalizujemy oddzielnie wpływ każdego z tego typu podatków. Zacznijmy od podatków kwotowych Są one pobierana niezależnie od dochody, czyli jest to zmienna autonomiczna

Funkcja zagregowanych wydatków w warunkach podatków kwotowych

Gdy w gospodarce podatki pobierane są kwotowo funkcja konsumpcji przyjmuje zmodyfikowaną postać :

Kw=Ka+c(Y-Tn)

Kw=Ka-cTn+cY

Wynika z niej ,że nałożenie podatku kwotowego (autonomicznego) przy każdym poziomie dochody Y gospodarstwa domowe kupują mniej Inaczej mówiąc wprowadzenie podatków kwotowych przesuwa funkcję konsumpcji do dołu o o wartość wyrażenie -cT

Gdy do tak zmodyfikowanej funkcji konsumpcji Kw=Ka-c*T+cY dodamy pozostałe wydatki autonomiczne, czyli inwestycje Ia, to otrzymamy zmodyfikowaną, choć niekompletną, bo bez wydatków państwa, funkcję zagregowanych wydatków:

ADy'=Ka+Ia- cT+cY

Jej graficznym wyrazem jest krzywa przesuniętą równolegle do dołu o wartość wyrażenie - cT. W nowyhch warunkach zaczyna ona swój bieg na poziomie A`=Ka+Ia- cT, natomiast jej nachylenie c pozostaje bez zmian

Rys Zmodyfikowana krzywa zagregowanych wydatków

ADy

ADy=(Ka+Ia) +cYd

Ka+Ia ADy`
=Ka+Ia - cT+cYd

-cT

Ka+Ia-cY

Y

Wpływ podatków kwotowych na produkt równowagi

Niech punktem wyjścia naszej analizy będzie gospodarka bez państwa, w której produkt na poziomie równowagi wynosi:

Ye0 = (Ka+Ia) /(1- c)

A teraz wprowadźmy państwo, które zaczyna pobierać podatki kwotowe T. Funkcja globalnych wydatków przesunie się równolegle w dół o wielkość równą -cT.

Rys Podatki kwotowe a produkt równowagi

ADy ADy=Ka+Ia+cY

E



0

Luka depresyjna

E1 ADy`=Ka+Ia-cT+cY

-cTn

Ka+Ia

Y

Ye1 Ye0

Jeśli wszystkie inne wielkości pozostają niezmienione, wprowadzenie podatku spowoduje wystąpienie luki depresyjnej, której skutkiem będzie nieplanowany w wzrost zapasów+ΔZ. Znany nam mechanizm uruchomi procesy doprowadzające dochód i produkcję do nowego, produktu równowagi (Ye₁<Ye0), czyli na niższym niż przed ich wprowadzeniem poziomie

Jego wielkość wyznaczymy algebraiczne posługując się znaną nam już metodą:

Y=ADy

Y=Ka+ Ia+cY- cTn

Y- cY= Ka+Ia- cTn

Ka + Ia- cTn

Ye₁ = --------------------

1- c

Wywołany wprowadzeniem podatku kwotowego spadek produkcji i dochodu ΔYT obliczamy odejmując od produktu równowagi po wprowadzeniu podatków Ye₁, produkt równowagi przed ich wprowadzeniem Ye₀.

ΔYT =Ye₁-Ye₀

Ka + Ia- cTn Ka + Ia - c Tn - c

ΔYT = ----------------- - ------------ = ----------------- = -----------* Tn

1- c 1- c 1- c 1 - c

- c

ΔYT = ------------ * Tn , a ponieważ 1- c = s

1- c

zatem

- c

ΔYT = -------- * Tn

s

Przykład liczbowy

Ka =100; Ia=100 ; c= 0,8 Obliczy produkt na poziomie równowagi przed i po wprowadzeniu podatków kwotowych T=20

Ye0=(Ka+Ia)/(1-c)= (100+100)/(1-0,8)=200/0,2=1000

Ye1=(Ka+Ia-cT)/(1-c)=(100+100- 0,8*20)/1-0,8)=920

ΔYT=-80

Mnożnik podatków kwotowych

Z powyższej zależności wynika również, że wszelkie zmiany podatku kwotowego o ΔT w stosunku do wyjściowego poziomu T0 powodować będą dodatnie (spadek podatków) lub ujemne (wzrost podatków) zmiany produktu na poziomie równowagi o zwielokrotnioną wielkość:

-c

ΔYT = ------- *ΔTn

s

Zauważmy, że podobnie jak w przypadku wydatków zmiany te mają również charakter mnożnikowy. O sile zmian informuje wyrażenie -c/s, która nazywamy mnożnikiem autonomicznych podatków kwotowych. Mówi nam ono, o ile groszy spadnie PKB równowagi, gdy państwo nałoży od zera, lub zwiększy podatek kwotowy w wysokości 1 zł.. Jednocześnie z uwagi na odwrotnie kierunkową zależność między zmianami podatków kwotowych a zmianami dochodu i produkcji, mnożnik ten jest ujemny wskazując, że przy wzroście podatków, dochód i produkcja spadają, zaś przy redukcji obciążeń podatkowych - rosną.

Zauważmy ponadto, że ponieważ krańcowa skłonność do konsumpcji jest z reguły wyższa aniżeli krańcowa skłonność do oszczędzania, c>s, zatem tak mnożnik podatków zryczałtowanych -c/s jest z reguły większy od jedności, zatem nałożenie czy podniesienie podatków kwotowych powoduje zwielokrotniony spadek dochodu i produkcji.

Przykład liczbowy

Rząd zwiększa podatki do Tn=30

Ye2=(100+100-08*30):(1-0,8)=176:0,2=880

ΔYe=920-880=40

ΔYe= -c/s*ΔT=0,8/02*10 = 40

Podsumujmy

Nakładanie podatków kwotowych obniżając funkcję globalnych wydatków i produkt równowagi oddziałują na gospodarkę depresyjnie, a w dodatku wskutek występowania efektów mnożnikowych, spadek ten jest wielokrotnie większy od wprowadzonych z ruchu okrężnego podatków. Z kolei likwidacja lub obniżanie podatków działa na gospodarkę pobudzająco, ekspansyjnie w dodatku pozytywne efekty są zwielokrotnione

Produkt równowagi w warunkach wydatków finansowanych podatkami kwotowymi

Do tej pory analizowaliśmy nieco sztuczny sposób oddzielnie czysty efekt wydatkowy i podatkowy. Robiliśmy tak, aby pokazać, że wydatki państwa działają pobudzająco (ekspansyjnie) na gospodarkę, zaś podatki depresyjnie. Pora obecnie nasz model urealnić i uwzględnić łączne oddziaływania wydatków i podatków na PKB równowagi. Aby ułatwić sobie zadania w pierwszej kolejności przeanalizujmy łączny efekt w sytuacji zrównoważonego budżetu państwa, czyli w warunkach, gdy wydatki państwa finansowane są w całości z podatków, co zapisujemy jako Gw=T

Funkcja globalnych wydatków w warunkach budżetu zrównoważonego

Zmodyfikowana, uwzględniająca wydatki i podatki funkcja zagregowanych wydatków, przyjmuje postać:

ADy`=Ka+Ia+(Ga- cT)+ c*Y

Wynika z niej, że rządowe wydatki podnoszą krzywą zagregowanych wydatków o wielkość Ga, natomiast pobierane kwotowo podatki obniżają ją o wielkość wyrazu wolnego -cT. Jaki będzie zatem ich efekt netto?

Rys Funkcja zagregowanych wydatków przy zrównoważonym budżecie

ADy`=Ka+Ia+(Ga- cT) +c*Y

ADy

ADy =Ka+Ia+cY

(Ga-cT )

Ka+Ia+ (Ga - cT)

Ka+Ia

Y

W warunkach budżetu zrównoważonego Ga=Tn, zatem |Ga|>|-cT| , w konsekwencji |Ga|-|-c*T|>0, a to oznacza, że funkcja globalnych wydatków z państwem musi być przesunięta do góry w stosunku do tej w gospodarce bez państwa o wielkość G-cT.

Produkt na poziomie równowagi

Przejdźmy teraz do PKB na poziomie równowagi. Aby go wyznaczyć musimy zmodyfikowaną powyżej funkcje globalnych wydatków:

ADy`=Ka+Ia+Ga-cT+cY

zestawić z funkcją produktu równowagi Y=ADy

Rys Produkt równowagi

ADy`=Ka+Ia+Ga- cT +cY

ADy E`

ADy=Ka+Ia+cY

luka

Ka+Ia+(Ga -cT ) ekspansyjna E0

Ka+Ia

45)

Ye0 Ye` Y= PKB

W tych warunkach powstaje luka ekspansyjna, która uruchomi poznany już samoczynny mechanizm doprowadzające PKB do poziom równowagi Ye, przy którym produkcja tworzy równe sobie wydatki. Produkt ten wyznaczamy analitycznie według poznanej procedury:

Y=ADy`

ADy`=Ka+Ia+Ga- cT+cY

Y= Ka+Ia+Ga-cT+cY

Y- cY= Ka+Ia+Ga-cT

Y(1- c)= Ka+Ia+Ga-cT

Ye`=(Ka+Ia+Ga-cT)/(1-c)

Ponieważ G-cT>0 zatem wyznaczony w punkcie E` produkt równowagi Ye` dla gospodarki z państwem jest większy od wyznaczonego w punkcie E produktu Ye dla gospodarki dwupodmiotowej

Ye`=(Ka+Ia+Ga-cT)/(1-c )>Ye0 =(Ka+Ia )/( 1-c )

Ta dodatnia różnica ΔYe=Ye`-Ye0, świadczy o tym, że przy podatkach pobieranych kwotowo równe im wydatki budżetowe powiększają globalne wydatki i produkt równowagi w porównaniu do PKB osiąganego w gospodarce bez państwa. Przyrost ten możemy ustalić analitycznie jako różnicę:

ΔYe =Ye`-Ye

Ka +Ia+Ga- c*T Ka+Ia Ga-cT

ΔYe= ----------------------- - ---------- ---= --------

1-c 1-c 1-c

Ponieważ w przypadku budżetu zrównoważonego G=T, zatem przyrost produktu na poziomie równowagi wynosi:

Ga-cGa) Ga (1- c)

ΔYe= ------------- = ------------ = Ga

1- c 1- c

Wniosek

Gdy podatki pobierane kwotowo i wystarczają na sfinansowanie wydatków rządowych PKB równowagi z państwem jest większe od PKB w gospodarce bez państwa o równowartość tych wydatków. Dlaczego? Bo dodatni efekt wydatkowy +ΔY_G jest większy od ujemnego podatkowego - ΔY_{T ,} a efekt netto jest równy ich różnicy. Ustalmy je po kolei

Efekt wydatków

Z poznanych powyżej zależności wynika, że spowodowany wprowadzeniem wydatków rządu w wysokości Ga wynosi::

Ga

+ΔY_G = ----------

1-c

Efekt podatków

Ujemny efekt spowodowany wprowadzeniem podatków Tn wynosi:

- cTn

- ΔY_T = -----------

1-c

Efekt netto

Jest to różnicą między efektem dodatnim i ujemnym

Ga cTn

ΔY_G,T = --------- - ---------

1- c 1- c

G a- cGa Ga (1 - c )

ΔY_G,T = ------------- = ---------------- = 1*Ga=Ga

1- c 1- c

Wniosek

W warunkach budżetu zrównoważonego i podatków pobieranych kwotowo produkt równowagi z państwem jest większy od produkt w gospodarce bez państwa o równowartość wydatków rządowych.

Przykład liczbowy

Ka=100; Ia=100;c= 0,8 Oblicz o ile zmienił się produkt na poziomie równowagi po wprowadzeniu wydatków rządowych finansowanych z równych im podatków Ga=T=20.

Rozwiązanie

Ye=(100+100) : (1-0,8) = 200 : 0,2= 1000

Ye``=(Ka+Ia+Ga-cT)/(1-c)=(100+100+20-0,8*20)/0,2=204/0,2=1020

ΔYe=1020-1000=20

Mnożnik budżetu zrównoważonego

Wiemy już, że produkt równowagi jest większy od analogicznego produktu w gospodarce bez udziału państwa o wielkość wydatków rządowych G. Nietrudno zgadnąć, co stanie się z produktem równowagi, gdy przy danym poziomie produktu państwo z tych czy innych względów zdecyduje się na wzrost wydatków o ΔG i o tę kwotę zwiększy finansujące je podatki ΔT=ΔG. Przez analogię możemy stwierdzić, że efektem tego zabiegu powinien być przyrost produktu równowagi równy przyrostowi wydatków

ΔY=ΔG

Wynika z tego, że w warunkach finansujących w całości wydatki rządowe podatków kwotowych, mnożnik zrównoważonego budżetu wynosi:

mw=ΔY/ΔG= 1

Jego wartość wskazuje, że każda dodatkowo wydana na przez budżet i finansowana dodatkowymi podatkami złotówka, powiększy produkt równowagi o jedną złotówkę.

Produkt równowagi a produkt potencjalny.

Wiemy już że w okresie depresji produkt faktyczny jest niższy od potencjalnego Ye<Y* i że różnica (Y*- Ye ) to nic innego tylko spowodowana bezrobociem cyklicznym znana nam luka PKB.

C AD0 AD1 AS

AS AD

Ye0 Ye1 =Y*

ADy ADy = Ka +Ia +Ga -cT +cY

ADy = Ka +Ia +c*Y

Ye0 Ye1 Y

Z przedstawionych powyżej teoretycznych zależności wynika, że rząd może tę lukę zmniejszyć, a nawet zlikwidować. Wystarczy powiększyć wydatki i podatki o ΔG=ΔT do poziomu, który zapewni pełne zatrudnienie

ΔY=1*ΔG

Ye+ΔY=Y*

Wzrost wydatków i podatków spowoduje bowiem przesunięcie krzywej globalnych wydatków do góry o wielkość (ΔG-c*ΔT). W efekcie produktu równowagi wzrośnie o wielkość ΔY_GT= ΔG

Czy mnożnik budżetu zrównoważonego to samograj?

Na podstawie powyższych rozważań można by dojść do wniosku, że dzięki odkryciu mnożnika budżetu zrównoważonego Keynesa rząd został wyposażony w cudowne narzędzie nakręcania koniunktury, pozwalające mu łatwo i bezproblemowo regulować podatki i wydatki, czyli zarządzać popytem tak, by nie dopuścić do bezrobocia, a jeśli już powstanie pozwala ono szybko i skutecznie je zlikwidować bez konieczności zadłużania się

Gdyby to było możliwe, nie istniałby ani problem bezrobocia ani deficytu budżetowego. Tymczasem oba te zjawiska występują z mniejszą lub większą siła we współczesnych gospodarkach rynkowych. Coś musi zatem ograniczać skuteczność tej metody oddziaływania państwa na koniunkturę

* Po pierwsze zwiększeniu wydatków i wymaga podnoszenie podatków czemu towarzyszy zjawisko wypychania wydatków prywatnych przez wydatki rządowe. Te ostatnie są na ogół mniej efektywne od prywatnych a to oznacza, ze z danych zasobów uzyskuje się mniejsze efekty. Gospodarka jako całość i dobrobyt obywateli cierpi na tym

* Po drugie podwyższanie finansujących zwiększone wydatki podatków (podkręcanie śruby podatkowej) rodzi niekiedy czynny opór grożący destabilizacją polityczną, a prawie zawsze opór bierny, którego efektem może być spadek aktywności gospodarczej. Gdy tak się stanie wzrost wydatków da odwrotne od zamierzonych efekty Produkcja i dochody spadną, bezrobocie wzrośnie

* Po trzecie polityka nakręcania koniunktury z wielu powodów, między innymi ze względu na przebieg procesów mnożnikowych, wymaga czasu. Gdy opóźnienia są zbyt duże i warunki ulegną zmianie, jej skutki mogą być przeciwne od zamierzonych

* Po czwarte rząd poprzez swoje wydatki może kraj wyciągnąć z dołka, ale polityka fiskalna oparta na podatkach kwotowych nie zapobiega silnym wynikającym z mechanizmu mnożnika wahaniom koniunktury. Podatki kwotowe źle służą stabilizacji gospodarki.

W następnym punkcie pokażemy, że znacznie lepiej zadania to spełniają podatki pobierana procentowo. Przy ich stosowaniu gospodarka jest stabilniejsza i wymaga mniej bezpośredniej, w dodatku niekiedy wątpliwej co do skuteczności, interwencji państwa.

Makroekonomiczne skutki podatków procentowych

Przyszłą pora by przyjrzeć się bliżej makroekonomicznym skutkom podatków dochodowych, które są pobierane jako ustalona procentowa część zarobionego dochodu. Tego typu podatki są dodatnia funkcją dochodu:

T=f(Y)

Aby opisać przebieg funkcji zagregowanych wydatków, musimy w pierwszej kolejności pokazać jak podatki procentowe modyfikują przebieg funkcji konsumpcji

Podatki procentowe a funkcja konsumpcji

Analizując wpływ procentowych podatków na globalne wydatki ograniczymy się do bezpośrednich podatków dochodowych. Przyjmijmy chwilowo że są to podatki liniowe bez wolnych kwot. W tych warunkach funkcję podatków netto możemy zapisać jako:

T=t*Y

Natomiast pozostający po opodatkowaniu dochód do dyspozycji to

Yd=Y- t*Y

A po wyciągnięci Y przed nawias otrzymujemy

Yd =Y(1- t )

Wnika z tego że gdy podatki pobierane są procentowo, funkcja konsumpcji przyjmuje postać jak poniżej:

Kw`=Ka+c(1- t)*Y

Jej współczynnika nachylenia obecnie wynosi c`=c(1- t), zatem zależy nie tylko od znanej nam już krańcowej skłonności do konsumpcji „c” czy oszczędzania s=1-c, ale również od poziomu stopy podatkowej „t”

Rys. Funkcja konsumpcji w warunkach podatków procentowych

Kw

Kw=Ka+cY

Kw`=Ka+c(1-t)Y

Ka+Ia

Y

Wprowadzenie podatków procentowych powoduje, że staję się ona bardziej płaska, co oznacza to, że w odpowiedzi na zmiany dochodu konsumpcja rośnie wolniej i spada wolniej niż w gospodarce bez państw. Dzieje się tak, bo gospodarstwu domowemu pozostaje tylko (1-t) część każdej zarobionej złotówki. Gdy stopa podatkowa zostaje ustalona np. na 20%, czyli t=0,2, to gospodarstwa domowe rozporządzają tylko 80% zarobionego dochodu natomiast pozostałe 20% muszą przekazać w postaci podatku do budżetu państwa. W tej sytuacji z każdej zarobionej złotówki mają do dyspozycji 80 groszy. Gdy stopa konsumpcji wynosi c=0,8 wówczas z każdej zarobionej złotówki na dodatkową konsumpcję wydadzą 0,8*80=64 grosze.

Podatki procentowe a produkt równowagi

Analizując czysty wpływ podatków procentowych na wielkość produktu równowagi musimy odwołać się do krzyża keynesowskiego gdzie w funkcji wydatków pomijamy autonomiczne wydatki rządowe

Rys Produkt równowagi w warunkach wydatków autonomicznych i podatków procentowych

Y=Ady

ADy E0 Ady=Ka+Ia +cY

ADy`=Ka+Ia+c(1-t)Y

E1

Ka+Ia+Ga

Ka+Ia

Y

Ye1 Ye0

Jego poziom można również wyznaczyć algebraiczne. W punkcie E ma miejsce równość:

Y`=Ia+Ka+ c(1- t)Y

Odejmując stronami c (1- t)Y otrzymujemy:

[Y-c(1-t)Y]=Ka+Ia+Ga

Wyciągając przed nawias Y dostajemy

Y[1- c (1-t)]=Ka+Ia

Dzieląc stronami przez wyrażenie [1- c(1- t)] otrzymujemy wartość produktu równowagi Ye

Ka+Ia 1

Ye= ----------------= ---------------*(Ka+Ia)

1- c(1- t) 1- c(1- t)

Przy czym Ye1=(Ka+Ia)/[1-c(1- t)] czyli produkt równowagi po wprowadzeniu podatku jest mniejszy od Ye0= (Ka+Ia)/1/(1-c), czyli produktu po wprowadzeniu podatku bo 1/(1-c ) > 1/1- c(1- t)

Wynika z tego że wprowadzenie podatków procentowych oddziałuje na gospodarkę depresyjnie ale jest to oddziaływanie łagodniejsze

Przykład

Ka=100; Ia=100;c=0,8 Oblicz o ile zmieniał się produkt na poziomie równowagi Ye0 po wprowadzeniu podatku procentowego t=0,2

.

Rozwiązanie

Ye0=(100+100) : (1-0,8)= 200 : 0,2= 1000

Ye1=(Ka+Ia):[1-c (1-t )] = 200: [1- 08(1-0,2)]= 200:0,36=555

ΔYe= 555 - 1000= -455

Funkcja globalnych wydatków w warunkach podatków procentowych

Aby uzyskać pełną funkcję wydatków w warunkach podatków pobieranych procentowa do wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych Ia musimy dodać autonomiczne wydatki państwa Ga. Nasza funkcja zagregowanych wydatków przyjmuje postać:

Ady``=Ka+Ia+Ga+c(1- t)Y

Rys Funkcja zagregowanych wydatków w warunkach podatków procentowych

ADy ADy`= Ka + Ia +Ga+c(1- t)Y

Ka+Ia+Ga

ADy` = Ka +Ia + c(1- t)Y

Ka+Ia

Y

Uwzględnienie podatków procentowych zmieniło jej kąt nachylenia na c(1-t), natomiast wprowadzenie wydatków inwestycyjnych i rządowych przesuwa ją do góry o wielkość Ia+Ga

Produkt równowagi

Znając funkcję globalnych wydatków możemy, jak to pokazano na rysunku poniżej, geometrycznie wyznaczać produkt równowagi Ye

Rys Produkt równowagi w warunkach wydatków autonomicznych i podatków procentowych

ADy=Y

ADy Ady = Ka +Ia+Ga+c*Y

ADy`=Ka+Ia+Ga+c(1-t)Y

E

Ka+Ia+Ga

Ka+Ia 45)

Y

Ye

Jego poziom można również wyznaczyć algebraiczne. W punkcie E ma miejsce równość:

Y`=Ia+Ga+Ka+ c(1- t)Y

Odejmując stronami c (1- t)Y otrzymujemy:

[Y-c(1-t)Y]=Ka+Ia+Ga

Wyciągając przed nawias Y dostajemy

Y[1- c (1-t)]=Ka+Ia+Ga

Dzieląc stronami przez wyrażenie [1- c(1- t)] otrzymujemy wartość produktu równowagi Ye

Ka+Ia+Ga 1

Ye= ------------------=- ----------------*(Ka+Ia+Ga)

1- c(1- t) 1- c(1- t)

Od czego zależy produkt na poziomie równowagi

Z przedstawionej powyżej formuły produktu równowagi wynika, że jego poziom zależy od poziomu wydatków autonomicznych Ka+Ia+Ga oraz od wartości wyrażenia 1/[|1- c(1- t) ]. Jeśli w gospodarce został osiągnięty jakiś produkt równowagi Ye, to zmian każdego z nich spowoduje ceteris praribus stan nierównowagi, a wynikająca z tego niej luka ekspansyjna lub depresyjna uruchomi mechanizmy dostosowujące produkcję do nowych warunków.

Mnożnik wydatków

Przy danym poziomie wydatków autonomicznych A=const wartość produktu równowagi zależy wartości wyrażenie 1/[1-c(1-t)], które jak się można domyślić, jest kolejną postacią mnożnika wydatków autonomicznych, zmodyfikowana dla gospodarki z podatkami pobieranymi procentowo. Wyrażenie to informuje, że generowany przez wydatki autonomiczne PKB równowagi jest ich wielokrotnością, którą wyraża liczbowy stosunek Ye/A

Ye Ye 1

---- = --------------= ------------- = mw

A Ka+Ia+Ga 1- c(1- t)

Wartość tak skonstruowanego mnożnika zależy od dwóch czynników

- wysokości krańcowej skłonności do konsumpcji „c”

- wysokości stopy podatkowej „t”

Oba te parametry wyznaczają nachylenie krzywej zagregowanych wydatków.

Jeżeli w gospodarce osiągnięty został produkt równowagi, to zmiana każdej z nich spowoduje powstanie nierównowagi, a wynikająca z niej luka ekspansyjna lub depresyjna uruchomi mechanizmy dostosowujące produkcję do nowych warunków.

Zmiana krańcowej stopy konsumpcji a PKB równowagi

Przy danym poziomie wydatków autonomicznych i stopie podatków każda zmiana krańcowej skłonności do konsumpcji c spowoduje zmianą produktu równowagi. Gdy c rośnie, wraz z nim rośnie wartość mnożnika, co przy niezmienionych wydatkach autonomicznych spowoduje wzrost produktu równowagi Gdy rośnie krańcowa skłonność do konsumpcji krzywa globalnych wydatków staje się bardziej stroma produkt rośnie

Zmian stopy opodatkowania

Z kolei przy danych wydatkach i da­nej krańcowej skłonności do konsump­cji „c” każde zwięk­szenie stopy podatkowej, t1> t0 zmniejsza nachylenie krzywej c`=1-c(1-t). Staje się ona bardziej płaska. W rezultacie przy niezmienionych wydatkach autonomicznych PKB równowagi maleje

Rys Produkt równowagi przy rosnącej stopie opodatkowanie

ADy

E0 ADy0=Ka+Ia+ Ga+ c(1- t0)Y

ADy1=Ka+Ia+ Ga+ c(1- t1)Y

E1

Ye1 Ye0 Y

Z kolei zmniejszenie stopy opodatkowania t2<t0 powoduje zwiększenie krańcowej skłonności do konsumpcji zagregowanych wydatków. Staję bardziej stroma W rezultacie przy niezmienionych wydatkach autonomicznych wielkość PKB równowagi rośnie

Rys Produkt równowagi przy malejącej stopy opodatkowanie

ADy

E2 ADy2=Ka+Ia+ Ga+ c(1-t2)Y

ADy0=Ka+Ia+ Ga+ c(1-t0)Y

E0

Ye0 Ye

Z naszych ustaleń wynika, że różnemu poziomowi stopy opodatkowania odpowiada różna wielkość produktu równowagi. Gdy stopa podatkowa rośnie produkt ten spada, a gdy spada rośnie. Dlaczego? Bo zmiany stopy podatkowej wpływają na poziom zmodyfikowanego mnożnika mw=1/[1-c(1-t)], a przez to na wielkość produktu równowagi

Podsumowanie i przykład liczbowy

Poniższa tabela pokazuje jak zmienia się wartość nachylania funkcji wydatków w zależności od zmiany stopy konsumpcji oraz stopy opodatkowania dochodów oraz jak zmiany nachylenia krzywej o wpływają na wartość mnożnika i produkt równowagi, jeśli przyjmiemy, że wydatki autonomiczne są stałe i wynoszą Ka=100 Ia=100; Ga=100

	c	t	Nachylenie c = c(1-t)	Mnożnik 1/ [1 -c (1 - t) ]	Produkt równowagi Ye
a	0,9	0	0,9 (1-0,0 )=0,9	1: 0,10 = 10,0	10,0 *300 =3 000
b	0,9	0,2	0,9 (1-0,2) =0,72	1; 028 =3,57	3,57*300 = 1071,42
c	0,7	0	0,7(1-0,0)= 0,7	1: 0,30 = 3,33	3,33*300 = 1 000,00
d	0,7	0,2	0,7 (1- 0,2=0,56	1: 0,44= 2,27,	2,27* 300=681,8
e	0,7	0,4	0,7(1- 0,4) =0,42	1: 0,58= 1,724	1,72*300=517,2

Wykorzystując powyższe dane możemy dokonać obliczeń hipotetycznego PKB równowagi dla każdej z możliwych poniżej kombinacji c i t

a)stopa konsumpcji c = 0,9 stopa podatkowa t= 0

300 300

Ye=----------------= ---------= 3 000

1- 0,9 0,1

b) Stopa konsumpcji c= 0,9, stopa podatkowa t= 0,2

300 300 300

Ye=----------------= ---------= -------- =1 071

1-09(1-0,2) 1-0,72 0,28

c) Stopa konsumpcji c= 0,7 , stopa opodatkowanie t= 0

300 300

Ye=----------------= ---------= 1 000

1- 07 0,3

d) Stopa konsumpcji c= 0,7 , stopa podatkowanie t=0,2

300 300 300

Ye= ---------------- = ------------= -----------= 681,8

1-07(1-0,2) 1- 0,56 0,44

e) Stopa konsumpcji c= 0,7, stopa opodatkowanie t=0,4

300 300 300

Ye= ---------------- = ------------= -----------= 517,2

1-07(1-0,4) 1- 0,42 0,58

Z przedstawionych obliczeń wynika, że gdy wydatki autonomiczne pozostają niezmienione, produkt na poziomie równowagi jest ujemnie skorelowany z krańcową stopą opodatkowania t oraz dodatnio ze stopą konsumpcji c

Wydatki autonomiczne a produkt równowagi

Z formuły produktu równowagi wynika, że produkt równowagi jest dodatni skorelowany z poziomem wydatków autonomicznych Gdy wartość mnożnika jest stała wówczas wielkość produktu równowagi Ye zależy od poziomu wydatków autonomicznych A=Ka+Ia+Ga. Im ich łączna wartość jest niższa, tym niższy produkt równowagi i na odwrót im wyższe wydatki autonomiczne, tym wyższy produkt równowagi i zatrudnienie

Każda zmiana wydatków autonomicznych ceteris paribus uruchamia samoczynny i w dodatku mnożnikowi mechanizm zmian PKB. Gdy wydatki rosą produkt równowagi rośnie mnożnikowo. Gdy wydatki maleją produkt równowagi mnożnikowo maleje.

1

ΔYe = ------------ (ΔKa+ΔIa +ΔGa )

1-c(1-t)

Siła zachodzących w gospodarce procesów dostosowawczych zleży się od wartości mnożnika. Znając jego wartość możemy obliczyć o ile przy dane stopie konsumpcji i podatków zmieni się produkt równowagi ΔYe gdy wydatki autonomiczne wzrosną lub spadną o ΔA

Przykład liczbowy

Przyjmijmy, że w punkcie wyjścia wynoszą one A=300 natomiast krańcowa stopa konsumpcji c= 0,7 i podatków t= 0,2

A mw = 1/[c(1-t)] Ye=A/[1-0,7(1- 0,2)] ΔA ΔYe

250 2,27 250 / 0,44= 568,1 - 50 -113

300 2,27 300 / 0,44= 681,8 0 0

350 2,27 350 / 0,44= 795,5 +50 +113

Gdy np. z tych czy innych względów spadną prywatne wydatki inwestycyjne czy konsumpcyjne, a gospodarka funkcjonowała w warunkach pełnego zatrudnienia, to rezultatem tego będzie mnożnikowy spadek produkcji w konsekwencji może powstać bezrobocie. Z drugiej strony, jeśli w warunkach bezrobocia na rynku pracy wydatki autonomiczne wzrosną, to generowany przez nie wzrost produkcji i zatrudnienia będzie czynnikiem wpływającym na spadek bezrobocia. Jeżeli jednak gospodarka funkcjonuje w warunkach pełnego zatrudnienia, to wzrost wydatków spowoduje mnożnikowy wzrost produktu w wyrażeniu nominalnym, podczas gdy jego realna wartość pozostaje niezmieniona, a to oznacza inflacyjny wzrost cen

Państwo a wielkość produkt równowagi

Z przedstawionych powyżej zależności wynika, że państwo może na kilka sposobów wpływać na wielkość zagregowanych wydatków i PKB równowagi Może ono zwiększać lub zmniejszać swoje wydatki ΔGa Może zmieniać wysokość podatków zryczałtowanych. Może również wpływać na wysokość mnożnika zmieniając stopę opodatkowania „t”. To regulujące oddziaływanie na wszystkie wyżej wymienione wielkości i parametry stanowi przedmiot makroekonomicznej polityki fiskalnej.

Państwo może ponadto oddziaływać na wysokość krańcowej skłonności do konsumpcji „c”, dokonując redystrybucji dochodów. Oddziaływanie to stanowi przedmiot polityki dochodowej państwa.

Aktywna i pasywna polityka fiskalna

Polityka państwa może być aktywna lub pasywna. Polityka aktywna ma miejsce, gdy państwo wpływa na poziom aktywności poprzez zmiany wyżej wymienionych parametrów. Polityka pasywna polega na wmontowaniu do gospodarki automatycznych stabilizatorów.

Jak pokażemy dalej narzędzia skuteczne do prowadzenia jednego rodzaju polityki mogą osłabiać skuteczność polityki drugiego rodzaju. Dobrym przykładem są podatki procentowe.

Stabilizująca rola podatków procentowych

Zwróćmy uwagę na fakt, że gdy podatek pobierany jest procentowo, wartość mnożnika wydatków autonomicznych jest zawsze mniejsza od mnożnika z podatkami kwotowych lub dla gospodarki bez państwa.

1 1

----------- < -----------

[1-c(1-t)] 1-c

Gdy t>0, to znajdujące się w mianowniku mnożnika wyrażenie [1-c(1-t)] jest mniejsze od wyrażenia (1-c), które jest mianownikiem mnożnika podatków kwotowych

Oznacza to, że w przypadku podatków procentowych zmiany globalnych wydatków wywołują mniejsze wahania produkcji i zatrudnienia, niż w przypadku podatków kwotowych.

Przykład liczbowy

Odwołajmy się do powyższego przykładu, w którym Ka=100; Ia=100 ; Ga0=100; c=0,7. Obliczmy o ile spadnie produkt na poziomie równowagi w przypadku podatków pobieranych kwotowo i procentowe, gdy wydatki inwestycyjne spadną do poziomu I1=50 czyli ΔIa=- 50 Obliczmy najpierw spadek dla podatków kwotowych:

1 - 50 -50

ΔYe =-----------= -------- = -------= - 166,5

1- c 1 - 07 0,3

A teraz obliczmy spadek, gdy podatki pobierana są procentowo według stałej stopy t= 0,2

1 - 50 -50 -50

ΔYe =--------------- = --------------- = ----------= -----= 113,2

1- c(1- t) 1-07(1-0,2) 1-056 0,44

Obliczeń potwierdzają naszą hipotezę Podatki procentowe opóźniają i osłabiają negatywne skutki pogorszenia stanu koniunktury, zatem działają na gospodarkę stabilizująco, gdyż zwalniają tempo spadku produkcji i zatrudnienia w okresie recesji.

I na odwrót, gdy produkcja i dochody rosną, rosnące szybciej kwoty podatku powodują, że możliwości konsumpcyjne globalne wydatki rosną wolniej od produkcji. W ten sposób w okresie rozkwitu podatki procentowe opóźniają moment, w którym produkt faktyczny przekracza potencjalny, czyli zapobiegają przegrzaniu koniunktury i nasileniu się procesów inflacyjnych.

Przykład liczbowy

Aby to udowodnić odwołajmy się do powyższego przykładu, w którym Ka=100; Ia=100; Ga0=100; c=0,7.Obliczmy o ile wzrośnie produkt równowagi w przypadku podatków pobieranych kwotowo i procentowe, gdy wydatki inwestycyjne wzrosną do I1=150 czyli ΔIa=+50

Obliczmy najpierw wzrost dla systemu podatków kwotowych

1 50 50

ΔYe =--------------- = -------- = -------= 166,5

1- c 1- 07 0,3

A teraz obliczmy wzrost, dla systemu podatków procentowych według stałej stopy t= 0,2

1 + 50 +50 +50

ΔYe =--------------= --------------- = --------= -------- = 113,2

1- c(1- t) 1-07(1- 0,2) 1-056 0,44

Zaletą podatków procentowych jest zatem to, iż amortyzują wpływ zmian wydatków autonomicznych na PKB i w ten sposób stabilizują koniunkturą Wzmacnia to system podatków progresywnych

Podatki progresywne wzmacniają funkcję stabilizującą

Zwróćmy również uwagę na rolę podatków o zmiennej stopie. Rosnąca i spadająca wraz z dochodem stopa podatkowa t = ΔTn/ΔY dodatkowo wzmacnia stabilizujący wpływ podatków procentowych. Jeżeli stopa podatkowa rośnie wraz ze wzrostem dochodu, to są to są to podatki progresywne W rezultacie w okresie dobrej koniunktury dochody do dyspozycji rosną wolniej od dochodów do opodatkowania. zatem osłabieniu ulega dynamika wydatków konsumpcyjnych a co za tym i wydatków globalnych. Z kolei w okresie pogorszenia koniunktury, gdy produkcja i dochód maleją stopa opodatkowanie maleje, zatem stają się one degresywne Coraz niższa stopa podatkowa powoduje, że dochody dyspozycyjne spadają wolniej niż dochód do opodatkowanie, w efekcie osłabieniu ulega dynamika spadku wydatków konsumpcyjnych a zatem również i wydatków globalnych.

Czy wydatki rządowe są skutecznym narzędziem nakręcania koniunktury?

Wiemy już wzrost wydatków autonomicznych owocuje wzrostem PKB i zatrudnienia. Wiemy również, że w skład wydatków autonomicznych wchodzą wydatki rządowe. Wynika z tego, że wszelki zmiany wydatków rządowych powinny prowadzić do mnożnikowych zmian PKB równowagi:

1 1

ΔY = ---------- * (ΔGa) lub ΔY=--------=(ΔGa)

1- c(1-t) 1-c

Z formuły mnożnika wynika, że przyrost wydatków rządowych wywołuje dodatnie i zwielokrotnione efekty w produkcji i zatrudnieniu, natomiast odwrotne efekty powoduje ich spadek.

Państwo ma zatem potężne narzędzie oddziaływania na stan koniunktury gospodarczej na wielkość produkcji i zatrudnienia. Manipulując wielkością swoich wydatków może skutecznie oddziaływać na stan koniunktury gospodarczej wielkość produkcji i zatrudnienia. Gdy produkt faktyczny jest mniejszy od potencjalnego, państwo może zwiększając swoje wydatki nakręcać koniunkturę. Gdy koniunktura słabnie i grozi bezrobocie, może ją podtrzymywać. Z kolei, gdy gospodarka się przegrzewa i grozi inflacja, może ją studzić ograniczając je

Zauważmy jednak, że w warunkach podatków procentowych skuteczność polityki nakręcania koniunktury jest mniejsza, niż przy podatkach kwotowych, bo mniejsza jest wartość mnożnika.

Przykład liczbowy

Odwołując się do przykładu powyżej w którym Ka=100, Ia=100, Ga=100 obliczmy o ile wzrośnie PKB równowagi Ye0=681,8 w sytuacji gdy wydatki państwa wzrosną do poziomu Ga1=150.

a ) podatki pobierane są procentowo

100+100+115 315 315

Ye1 = ------------------- = --------- =--------- =715,9

1- 0,7 (1- 0,2) 1-0,44 0,44

ΔY= Ye1 -Ye0 =715,9- 681,8 =34,1

Do identycznego wyniku dojdziemy posługując się formułą

ΔGa=115-100=15

1

ΔY= --------* 15= 34,1

0,44

Ye=Ye +ΔY=500+25=525

b) podatki pobierane kwotowo Tn=100 Gw=100

1 1 15

ΔY= --------* Ga = ------* 15= --------= 50

1- c 1-0,7 0,3

Z powyższych obliczeń wynika, że w przypadku podatków kwotowych ΔGa=15 powoduje przyrost produktu na poziomie równowagi ΔYe=50 natomiast, gdy są one pobierane procentowo tylko ΔYe=34,1. Z kolei, gdy wydatki autonomiczne spadają, produkcja i zatrudnienie spadają silniej przy kwotowym poborze podatku niż przy procentowym

Można by rzec, że każdy z wyżej wymienionych sposobów poboru podatków ma swoje plusy i minusy.

Podatki kwotowe sprowadzają się lepiej niż procentowe w warunkach nakręcania rosnącymi wydatkami rządowymi koniunktury, ale nie zapobiegają spadkowi produkcji i nie tłumią wahań koniunktury. Natomiast podatki procentowe są lepszym narzędziem stabilizacji wydatków produkcji i zatrudniane. Gdy inne wydatki autonomiczne np. inwestycyjna maleją towarzyszą im mniejsze spadki produkcji i zatrudnienia niż ma to miejsce w gospodarce bez państwa, czy z podatkami pobieranymi kwotowo. Ale jednocześnie ten sposób pobierania podatków osłabia skuteczność oddziaływania autonomicznych wydatków rządowych na poziom produkcji i zatrudnienia.

Na tym zakończaliśmy wykład, w którym opisaliśmy rolę państwa w tworzeniu zagregowanych wydatków rozmiarów produkcji i zatrudnienia jednocześnie stworzyliśmy teoretyczne ramy wyjaśniające, kiedy, dlaczego i za pomocą, jakich narzędzi państwo może i powinno prowadzić politykę fiskalnej. W następnym wykładzie zajmiemy się praktycznymi aspektami tej polityki Jej celowością, zakresem i skutecznością.

PODSUMOWANIE I SYNTEZA

1. Dawno temu społeczności doznawały klęsk głodu w następstwie nie­urodzaju. We współczesnej gospodarce rynkowej można cierpieć nędzę pośród obfitości. Mogą tu występować olbrzymie luki między potencjalną a faktyczną wielkością produktu wskutek niedostatecznego globalnego popytu. Albo też nadmierne wydatki mogą prowadzić do inflacji. Teraz badamy, w jaki sposób polityka fiskalna może coś zdziałać dla wygładzenia cyklicznych boomów i zapaści gospodarczych.

2. Przedstawiana tu analiza polityki fiskalnej jest kontynuacją Keynesow­skiego modelu mnożnikowego z poprzedniego wykładu. Najlepiej można ją zrozumieć w odniesieniu do świata, w którym ceny i płace pozostają sztywne, tak, że krzywa globalnej podaży dla poziomów produktu nie osiągających potencjal­nej wielkości PKB jest płaska.

3. Zwiększenie wydatków rządowych - samo przez się, przy nie zmienio­nych podatkach i inwestycjach - bardzo podobnie jak zwiększenie inwestycji pobudza ekspansję produktu narodowego. Funkcja Kw+I+G przesuwa się w górę, do wyżej położonego punktu przecięcia (w stanie równowagi) z siecz­ną biegnącą pod kątem 45°.

4. Obniżenie podatków - samo przez się, przy niezmienionych inwesty­cjach i wydatkach rządowych - podwyższa poziom równowagi produktu narodowego. Funkcja konsumpcji Kw w stosunku do PKB w wyniku obniżek podatków przesuwa się w górę i ku lewej stronie, ponieważ jednak dodatkowe dolary rozporządzalnego dochodu idą częściowo na oszczędności, wyrażony w dolarach przyrost konsumpcji nie będzie tak duży, jak wyrażony w dolarach przyrost rozporządzalnego dochodu. Dlatego mnożnik podatkowy jest niższy od mnożnika wydatków rządowych.

5 Wynikającym z tego morałem nie jest zalecenie, by każdy „rzucał pienię­dzmi" w czasie depresji, usiłując działać patriotycznie. Chodzi natomiast o zwrócenie uwagi, że polityka może odtworzyć warunki wysokiego zatrud­nienia, w których cnoty prywatne nie są już równoznaczne ze społeczną głupotą.

WYKORZYSTANA LITERATURA

Acocella Nicola : Zasady polityki gospodarczej; Warszawa: PWN, 2002

Barro R.J.: Makroekonomia PWE 1997 roz. 12 i 13

Begg D. i inni: Ekonomia PWE1993 t.2 roz. 24

Beksiak J, red naukowy : Ekonomia PWN 2000 roz. 19

Blaug M.: Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne PWN 1994

Bowden E.Bowden J. : Ekonomia cyt. wyd. roz. 15

Burda M. Wyplosz CH.: Makroekonomia. Podręcznik europejski PWE1995 roz. 13

Czarny B. Rapacki R. :Podstawy ekonomii PWE 2002

Encyklopedia internetowa „Wiem” Portal Onet

Encyklopedia internetowa „Interia ” Portal Interia

Radomski W.: Liniowy kompromis podatkowy Gazeta Wyborcza 07-07-2005

Garbicz M. Golachowski E.: Elementarne modele ekonomiczne SGH 1999

Hall R. Taylor J. : Makroekonomia PWN 1995 roz.13

Milewski R. i inni Podstawy ekonomii PWE 1998 roz. 11

Nasiłowski M :System rynkowy Podstawy mikro-i makroekonomii Key Text 2000 roz. 10

Owsiak S. Finanse publiczne Teoria i praktyka PWN 1999 roz. 7

Piński A. Piński . Fijor M.: Ministerstwo Łupienia Polaków Tygodnik "Wprost", Nr 1191 (02 października 2005

Polityka gospodarcza pod redakcją Henryka Ćwiklińskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2001;

Polityka gospodarcza pod redakcją Bolesława Winiarskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Sloman J.: Podstawy ekonomii PWE 2001. ss353-366

Samuelson P.NordhausW :Ekonomia PWN1995 t.1 roz.

Tanzi V. : Gospodarcza rola państwa w XXI wieku NBP Materiały i studia .Zeszyt 204

PROBLEMY, ZADANIA, TESTY

1) państwo,

2) dobra publiczne,

3) negatywne efekty zewnętrzne,

4) dobra korzystne społecznie, dobra niekorzystne społecznie,

5) ekonomiczne funkcje państwa: alokacyjna, stabilizacyjna i re­dystrybucyjna,

6) nacjonalizacja, prywatyzacja,

7) polityka ekonomiczna, polityka fiskalna, polityka monetarna. 8) instrumenty polityki ekonomicznej, instrumenty bezpośrednie i pośrednie,

9) świadczenia pieniężne i świadczenia w naturze,

10) realny i regulacyjny aspekt ekonomicznej roli państwa,

11) tzw) prawo Wagnera,

12) nurt liberalny i nurt interwencjonistyczny,

13) „roboty publiczne",

14) stagflacja,

15) interwencje zachowawcze i dostosowawcze,

16) interwencje zgodne z rynkiem i niezgodne z rynkiem,

17) optimum w sensie Pareto; poprawa w sensie Pareto,

18) efektywność prywatna i społeczna w sferze konsumpcji,

19) efektywność prywatna i społeczna w sferze produkcji.

Wyjaśnij pojęcia

1. krzywa Laffera

2. mnożnik zrównoważonego budżetu

3. automatyczne stabilizatory koniunktury

4. deficyt budżetowy

5. dług publiczny.

Test prawda-nieprawda

2. Mnożnik podatkowy jest większy niż mnożnik wydatków rzą­dowych.

6. Produkcją potencjalną nazywamy produkcję przy pełnym wy­korzystaniu czynników produkcji.

7. Ekstremalne stanowisko neoklasyczne głosi, że krzywa agrega­towej podaży jest pozioma.

8. Zgodnie z podejściem podażowy, dochód narodowy deter­minowany jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania.

9. Zgodnie z hipotezą dochodu permanentnego, wydatki konsum­pcyjne zależą od przeciętnego dochodu, jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.

10. Zmianę wydatków konsumpcyjnych spowodowaną zmianą no­minalnej wartości majątku nazywamy efektem majątkowym.

11. Stosunek wydatków konsumpcyjnych do dochodu narodowe­go nazywamy krańcową skłonnością do konsumpcji.

12. Im wyższa jest krańcowa skłonność do konsumpcji, tym bar­dziej stroma jest krzywa agregatowego popytu.

13. Inwestycje są malejącą funkcją stopy procentowej.

14. Paradoks zapobiegliwości polega na wzroście dochodu naro­dowego pod wpływem wzrostu oszczędności.

16. Zgodnie z hipotezą dochodu absolutnego, wysokość wydat­ków konsumpcyjnych jednostki zależy od poziomu życia jej znajo­mych i sąsiadów.

17. Rozmiary inwestycji zależą między innymi od kosztów wy­posażenia kapitałowego.

18. Jeżeli I> Os, to dochodzenie do równowagi na rynku to­warowym następuje poprzez zmniejszenie zapasów i wzrost produk­cji.

19. Poziom inwestycji autonomicznych zależy od wysokości sto­py procentowej.

21. Zwiększenie poziomu wydatków rządowych powoduje prze­sunięcie krzywej agregatowego popytu do góry.

22. Zmiana poziomu inwestycji zawsze powoduje przesunięcie krzywej agregatowego popytu w dół.

23. Dochód narodowy zapewniający równowagę jest wyznacza­ny graficznie przez punkt przecięcia krzywej agregatowego popytu i półprostej wychodzącej z początku układu współrzędnych o współ­czynniku kierunkowym 1.

24. W prostym modelu gospodarki (Y=Kw +c*Yd ) dochód narodo­wy zapewniający równowagę jest wyznaczany przez punkt, w któ­rym inwestycje zrównują się z oszczędnościami.

25. Wartości bezwzględne konsumpcji autonomicznej i oszczęd­ności autonomicznych są jednakowe.

26. Wydatki na konsumpcję autonomiczną mogą być finanso­wane przez zaciągnięcie kredytu.

27. Oszczędności rosną wraz ze wzrostem podatków.

28. Warunkiem równowagi na rynku towarowym jest zrównanie się agregatowego popytu z dochodem narodowym.

29. Zmiana inwestycji autonomicznych powoduje przesunięcie krzywej oszczędności.

31. Krzywa agregatowego popytu pokazuje zależność agregato­wego popytu od agregatowej podaży.

32. Agregatowa podaż zależy od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania.

33. Agregatowy popyt jest determinowany przez wysokość docho­du narodowego na jednego mieszkańca.

34. Według popytowej teorii kształtowania dochodu narodowego, faktyczny poziom produkcji w gospodarce wyznaczany jest przez po­ziom agregatowego popytu.

35. Funkcja oszczędności wyznacza poziom dochodu narodowego przy danym poziomie konsumpcji.

36. Funkcja oszczędności jest rosnącą funkcją dochodu narodowego.

37. Krańcowa skłonność do konsumpcji jest równa krańcowej skłonności do oszczędzania pomniejszonej o 1.

38. Warunkiem równowagi w prostym modelu gospodarki ( Y = Kw +c*Yd )jest równość planowanych inwestycji i oszczędności.

39. Mnożnik inwestycyjny pokazuje, jak zmieni się dochód naro­dowy w stanie równowagi pod wpływem zmiany autonomicznych wydatków inwestycyjnych.

Test prawda-nieprawda

1. N, 2. N, 3. N, 4. N, 5. P, 6. P, 7. N ,8. P,9. P,10. N, 11. N, 12. P, 13. P, 14. N, 15. P, 16. N, 17. P,18. P,19. N,20. P,21. P, 22. N, 23. P, 24. P, 25. P, 26. P, 27. N,28. P,29. N,30. N,31. N, 32. P, 33. P, 34. P, 35. N, 36. N, 37. N,38. P,39. P,40. P.

Test prawda - nieprawda

1. Państwo jest to zróżnicowana wewnętrznie grupa społeczna zamieszkująca określone terytorium .F

2. Dobra publiczne są to dobra będące własnością państwa. F

3. Głównym źródłem dochodów państwa w gospodarce rynkowej są podatki od dochodów osób prawnych. F

4. Konieczność interwencji państwa w gospodarkę wynika głów­nie się z niedoskonałości działania mechanizmów rynkowych. P

5. Jednym z istotnych zadań państwa jest dostarczanie dóbr publicznych. P

6. Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnemu wykorzystaniu zasobów gospodarczych. P

7. Celem interwencji państwa w gospodarkę jest rozszerzanie własności publicznej. F

8. Według klasyków, państwo powinno interweniować w przypa­dku niedostatecznego popytu .F

9. Powietrze jest przykładem dobra publicznego.

10. Polityka monetarna polega na oddziaływaniu przez państwo na wielkość i strukturę wydatków budżetowych. F

11. Polityka fiskalna dotyczy gromadzenia dochodów i dokonywa­nia wydatków przez państwo. P

12. Funkcja redystrybucyjna państwa dotyczy gromadzenia dochodów budżetowych. F

13. Procesy prywatyzacyjne dokonywane w Polsce w latach dzie­więćdziesiątych motywowane były głównie względami politycznymi. F

14. Według przeciwników interwencjonizmu państwowego, państwo powinno jedynie wspierać własność prywatną i konkurencję w gospodarce. P

15. Stabilizacyjna funkcja państwa polega na regulowaniu przez państwo cen dóbr podstawowych. F

16. Wykonawcami polityki fiskalnej państwa są urzędy skarbowe. F

17. Automatyczne stabilizatory koniunktury są instrumentami ak­tywnej polityki państwa w gospodarce. F

18. Wydatki państwa wpływają na wielkość popytu globalnego. P

19. Zakaz odprowadzania ścieków do określonego zbiornika wod­nego jest przykładem bezpośredniego instrumentu polityki ekonomicz­nej państwa. P

20. Redystrybucyjna funkcja państwa polega na działaniach zmierza­jących do likwidacji zróżnicowania dochodów obywateli danego kraju. P

21. Płatności transferowe są częścią wydatków rządowych .P

22. Płatności transferowe są podstawowym instrumentem realiza­cji funkcji redystrybucyjnej państwa. F

23. W Stanach Zjednoczonych występują powszechne ubezpiecze­nia zdrowotne obywateli. F

24. Aspekt realny ekonomicznej roli państwa wyraża się głównie w tym, że Ministerstwo Skarbu jest właścicielem kontrolnych pakietów akcji w przedsiębiorstwach. F

25. Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa wyraża się we wpływie państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych. P

26. Udział wydatków budżetowych w PKB jest syntetycznym wskaźnikiem roli państwa w gospodarce danego kraju.P

27. Nurt liberalny postuluje ograniczenie roli państwa do niezbęd­nego minimum.P

28. Nurt interwencjonistyczny głosi konieczność upaństwowienia kluczowych dziedzin gospodarki kraju. F

29. A. Smith oraz D. Ricardo są prekursorami interwencjonizmu państwowego. F

30. J.M. Keynes głosił konieczność szerokiej interwencji państwa w procesy gospodarcze. P

Test prawda-nieprawda

1. Formuły mnożnika podatkowego i mnożnika wydatków rzą­dowych są jednakowe. F

2. Mnożnik podatkowy jest większy niż mnożnik wydatków rzą­dowych. F

3.Uwzględnienie dodatniej stopy opodatkowania dochodów spowoduje zwiększenie mnożnika wydatków rządowych. P

4. Mnożnik podatkowy nigdy nie jest równy zeru, natomiast może być dodatni lub ujemny. F

5. Formuła mnożnika wydatków rządowych ma taka samą po­stać, jak formuła mnożnika inwestycyjnego. P

21. Zwiększenie poziomu wydatków rządowych powoduje prze­sunięcie krzywej agregatowego popytu do góry. P

23. Dochód narodowy zapewniający równowagę jest wyznacza­ny graficznie przez punkt przecięcia krzywej agregatowego popytu i półprostej wychodzącej z początku układu współrzędnych o współ­czynniku kierunkowym równym jeden P

28. Warunkiem równowagi na rynku towarowym jest zrównanie się agregatowego popytu z PKB P.

40. Mnożnik zrównoważonego budżetu jest oparty na założeniu, że zmiana wydatków rządowych jest równa zmianie przychodów z po­datków. P

Test prawda - fałsz

1. Budżet państwa są to dochody rządowe. F

2. Podatki to zwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo. F

3. VAT to podatek obrotowy. F

4. Mnożnik podatkowy jest większy niż mnożnik wydatków rządowych. F

5. Automatyczne stabilizatory koniunktury to instrumenty ekonomiczne zmniej­szające podatność gospodarki na wstrząsy. P

6. Przyrost wydatków budżetowych zrównoważony przyrostem podatków nie po­woduje zmiany dochodu narodowego zapewniającego równowagę. F

7. Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek. P

8. Zasiłki dla bezrobotnych to automatyczne stabilizatory koniunktury. P

9. Krzywa Laffera przedstawia relacje między wpływami do budżetu z tytułu po­datków a wysokością deficytu budżetowego. F

10. Polityka podatkowa jest narzędziem redystrybucji dochodów. P

11. Stopa podatkowa zwiększa mnożnik wydatków rządowych. F

12. Budżet państwa nie jest obciążony obsługą długu publicznego. F

13. Przychody do budżetu państwa nie zależą od wielkości dochodu narodowego. F

14. Dostosowywanie progów podatkowych do zmian stopy inflacji nazywamy opodatkowaniem progresywnym. F

15. Mnożnik zrównoważonego budżetu przyjmuje wartości w przedziale od 0 do 1. F

Test prawda - fałsz

P- prawda, N - nieprawda)

1 N	6.N	11. N
2 N	7 P	12. N
3 N	8.P	13.N
4 N	9 N	14.N
5 P	I0.P	15.N

Test wyboru

1. Argumenty na rzecz aktywnej roli państwa w gospodarce wiązane są między innymi z następującymi czynnikami:

a) konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej,

b) pojawianie się niedoborów w wyniku regulacji państwowych,

c) zniekształcone informacje,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

2. Przykładem dóbr publicznych są:

a) woda i powietrze,

b) usługi dostarczane przez policję i wojsko,

c) usługi świadczone przez zakład fryzjerski,

d) buty produkowane przez szewca.

3. Państwo spełnia następujące funkcje ekonomiczne w gospodarce:

a) stabilizacyjna, redystrybucyjna i alokacyjna,

b) stymulacyjna,

c) tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

4. Tworzenie odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego jest to:

a) długookresowa funkcja państwa,

b) krótkookresowa funkcja państwa,

c) bieżąca interwencja natury prawnej,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

5. W ramach funkcji stabilizacyjnej państwo realizuje następujące cele:

a) osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego,

b) zwiększenie dysproporcji w poziomie dochodów,

c) zwiększenie amplitudy wahań koniunkturalnych,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

6. Polityka fiskalna oddziałuje przede wszystkim na:

a) popytową stronę gospodarki,

b) podażową stronę gospodarki,

c) zasoby pieniężne gospodarstw domowych,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

7. Polityka fiskalna i pieniężna oddziałują na gospodarkę:

a) długookresowo,

b) krótkookresowo,

c) nie mają wpływu na gospodarkę,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

8. Państwo może oddziaływać na stronę podażową gospodarki przez:

a) wspieranie postępu technicznego,

b) stabilizowanie rynku towarowego oraz tworzenie bodźców do konsumpcji,

c) zwiększanie świadczeń społecznych,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

9. Głównymi instrumentami realizacji funkcji redystrybucyjnej przez państwo są:

a) system podatkowy i wydatki budżetowe,

b) stopy oprocentowania,

c) stopa redyskontowa,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

10. Według A. Wagnera, wzrost udziału wydatków rządowych w PKB związany jest z:

a) występowaniem częstych konfliktów zbrojnych, b) wzrostem przestępczości,

c) klęskami żywiołowymi,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

11. Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego sugeruje, iż istnieje pozytywny związek

przyczynowo-skutkowy między politycznym cyklem wyborczym a:

a) pojawianiem się plam na Słońcu,

b) pojawianiem się nowych wynalazków, c) cyklem gospodarczym,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

12. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej jest koncepcją gospodarki wolnorynkowej z

nowoczesnym, realistycznie zorganizowanym:

a) systemem zabezpieczeń społecznych,

b) szkolnictwem,

c) systemem partyjnym,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

13. Według przedstawicieli ekonomii dobrobytu, w warunkach kon­kurencji doskonałej mechanizmy

rynkowe prowadzą samoczynnie do równowagi:

a) tylko na rynkach poszczególnych produktów i czynników pro­dukcji,

b) tylko do równowagi ogólnej,

c) do równowagi cząstkowej oraz jednocześnie do równowagi ogó­lnej,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

14. Przedstawiciele nowej ekonomii klasycznej stoją na stanowisku, że aktywna polityka

stabilizacyjna jest:

a) nieskuteczna w krótkim okresie,

b) nieskuteczna zarówno w krótkim jak i w długim okresie, ponie­waż państwo nie jest w stanie trwale oddziaływać na wielkości realne, takie jak produkcja i zatrudnienie,

c) skuteczna zarówno w krótkim jak i w długim okresie, ponieważ państwo jest w stanie trwale oddziaływać na wielkości realne, takie jak produkcja i zatrudnienie,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

15. Ekonomia podaży traktuje interweniowanie państwa w gospodarkę jako:

a) jeden z najważniejszych czynników zewnętrznych wspomagają­cych działanie mechanizmu rynkowego,

b) jeden z najważniejszych czynników zewnętrznych zakłócających działanie mechanizmu rynkowego,

c) czynnik nie mający wpływu na procesy zachodzące w gospodar­ce,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

16. Szkoła neoaustriacka postuluje:

a) aby państwo koncentrowało uwagę na nacjonalizacji podstawo­wych dziedzin gospodarki,

b) aby państwo koncentrowało uwagę na ochronie własności pry­watnej i konkurencji oraz wspomaganiu systemu obiegu informacji ekonomicznej,

c) odpowiedzi (a) i (b) są dobre,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

17. Teoria wyboru publicznego mówi, że państwo powinno interwenio­wać w gospodarkę:

a) w celu ograniczania wahań koniunkturalnych,

b) w celu zwiększenia tempa wzrostu gospodarczego,

c) tylko wtedy, gdy istnieją jednoznaczne dowody, że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

Test wyboru

1. Budżet państwa spełnia funkcje:

a) stabilizacyjną,

b) tezauryzacji,

c) fiskalną,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra. e) wszystkie

2. Jeśli wydatki rządowe i przychody z podatków wzrosły jednocześnie o 100. To w warunkach podatków kwotowych dochód narodowy:

a) nie zmieni się. b) wzrośnie o 200, c) wzrośnie o 100, d) spadnie o 200.

3. Krzywa Laffera pokazuje, że wzrost stopy opodatkowania:

1. zwiększa zawsze dochody budżetowe,

2. zawsze zmniejsza zawsze dochody budżetowe,

3. zwiększa deficyt budżetowy,

4. zwiększa dochody i deficyt

5. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

4. Jeśli stopa opodatkowania t=0,2, a krańcowa skłonność do konsumpcji c= 0,75, to

mnożnik wydatków rządowych wynosi:

a ) 1. b) 1,5, c) 2,5, d) 3.

5. Gdy wydatki rządowe (G) i przychody z podatków kwotowych (T) rosną o tę samą wielkość (ΔG= ΔT), to wzrost dochodu narodowego ΔY wyniesie:

a) ΔG

b) ΔG+ΔKw

c) G+ΔG+ΔT,

d) ΔG+ ΔT

12. Spadek dochodów budżetowych może wynikać:

a) ze wzrostu rentowności przedsiębiorstw,

b) z wąskiego zakresu ulg i zwolnień podatkowych,

c) z małej skłonności przedsiębiorstw prywatnych do unikania opodatkowania,

d) z niskiej sprawności systemu podatkowego i celnego.

e wszystkie

Test wyboru odpowiedzi

1. c, 2. c, 3. d, 4. c, 5. a, 6. b, 7. a, 8. c, 9. d, 10. a, 11. c, 12. d.

Test wyboru

Odpowiedzi 1c 2c 3c 4b 5d 6d 7c 8d

1 Jeśli wydatki rządowe i podatki wzrosły jednocześnie o 100, to dochód narodowy:

1. nie uległ zmianie b.; wzrósł o 200; c. wzrósł o 100 ; d. spadł o 200

2. spadł o 100.

2. Krzywa Laffera pokazuje, że wzrost stopy podatkowej:

a. zwiększa zawsze dochody budżetowe

b. zmniejsza zawsze dochody budżetowe

c. w związku z efektem mnożnikowym nie wpływa na dochody budżeto­we

d zwiększa deficyt budżetowy.

e. żadna z powyższych.

3. Wzrost stopy podatkowej:

1. zwiększa globalne wydatki

2. zmniejsza globalne wydatki

c. nie wpływa na globalne wydatki

d obraca krzywą globalnych wydatków w dół

e. obraca krzywą globalnych wydatków w górę

4. Wzrost stopy podatkowej przy danym poziomie wydatków państwa:

1. zwiększa globalne wydatki

2. zwiększa poziom równoważącego gospodarkę dochodu narodowego

3. nie wpływa na globalne wydatki

4. może zmniejszyć rozmiary deficytu budżetowego

5. żadna z powyższych.

5. Jeśli stopa podatkowa wynosi t=0,25, a krańcowa skłonność do konsumpcji c=0,8, to mnożnik wydatków rządowych To wynosi:

a. 1 ; b. 1,5 ; c. 2 ; d. 2,5 ; e. żadna z powyższych.

6. Jeśli stopa podatkowa t = 0,25, a krańcowa skłonność do konsumpcji c=0,8, to mnożnik podatków autonomicznych To wynosi;

a. 1 ; b. 1,5 ; c. 2 ; d. 2,5 ; e. żadna z powyższych.

7. Jeśli stopa podatkowa t =0, a krańcowa skłonność do konsumpcji c=0,75, to mnożnik wydatków rządowych wynosi:

a.1.; b 2 ; c.3 ; d. 4 ; e. żadna z powyższych.

8 Wzrost dochodu narodowego w sytuacji, gdy wydatki rządowe i przychody z podatków T rosną o tą samą wielkość, wyniesie:

a. ΔG

b. ΔG+ΔKw

c:. ΔG+ΔKw +ΔT

d. ΔG+ ΔT

e. żadna z powyższych.

Test wyboru

Test wyboru odpowiedzi

1. b, 2. d, 3. d, 4. c, 5. b, 6. d, 7. d, 8*. b, 9*. b, 10. a, 11. d, 12. b, 13. a, 14. a, 15. b, 16. c.

1. Wzrost stopy opodatkowania:

1. zwiększa agregatowy popyt,

2. zmniejsza agregatowy popyt,

3. nie wpływa na agregatowy popyt,

4. zwiększa nachylenie krzywej agregatowego popytu.

e. .żadna

2. Wzrost stopy opodatkowania przy danym poziomie wydatków pań­stwa:

1. zwiększa agregatowy popyt,

2. zwiększa poziom równoważącego gospodarkę dochodu narodo­wego,

3. nie wpływa na agregatowy popyt,

4. zmniejsza PKB na poziomie równowagi

e. żadna

3. Jeśli stopa opodatkowania t = 0,2, a krańcowa skłonność do kon­sumpcji c = 0,75, to mnożnik wydatków rządowych wynosi:

a) 1, b) ; 1.5; c) 2 ; d) 2,5; e .żadna

4. Jeśli stopa opodatkowania t = 0,25, a krańcowa skłonność do konsumpcji c = 0,8, to

mnożnik podatkowy wynosi:

a) 1 ; b) 1,5 ; c) 2 ; d) 2,5.

8*. Jeżeli Iw = 30, G = 40, T = 40 i Os = 0,15 Y, to dochód narodowy zapewniający

równowagę wynosi:

a) 100, b) 200, c) 300, d) 400.

9*. Jeżeli Iw=40, G=40, T=40, Ex=20, Im=30 i S=O,15Y, to dochód narodowy zapewniający równowagę wynosi:

a) 100, b) 200. c) 300, d) 400.

10. Dla danej funkcji konsumpcji: Kw =Ka+ c(1-t)Y, gdzie Ka = 20, c = 0,75, t = 0,2 przy

poziomie dochodu Y = 100, oszczędności wynoszą:

a) 0 ; b) 20 ; c) 25, ; d) 75 ; e.) żadna

11. Wzrost krańcowej skłonności do oszczędzania:

a) zwiększa konsumpcję,

b) zmniejsza oszczędności,

c) zwiększa dochód narodowy,

d) zmniejsza konsumpcję.

e) żadna

15. Wzrost poziomu inwestycji jest efektem:

a pesymistycznych oczekiwań dotyczących przyszłości,

b spadku kosztów wyposażenia kapitałowego,

c spadku tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego,

d wzrostu stopy procentowej.

e. żadna

Test wyboru odpowiedzi

1. b, 2. d, 3. d, 4. c, 5. b, 6. d, 7. d, 8*. b, 9*. b, 10. a, 11. d, 12. b, 13. a, 14. a, 15. b, 16. c.

BUDŻET PAŃSTWA

Podstawowe pojęcia

1) budżet państwa i jego funkcje,

2) budżet centralny i budżety lokalne,

3) zasady polityki budżetowej,

4) źródła dochodów budżetu państwa, 5) podatki,

6) podatki bezpośrednie i pośrednie,

7) podatki proporcjonalne, progresywne i degresywne,

8) krzywa Laffera,

9) wydatki budżetu państwa,

10) mnożnik wydatków rządowych,

11) płatności transferowe,

12) podatki netto,

13) mnożnik podatkowy,

14) mnożnik zrównoważonego budżetu,

15) aktywna i pasywna polityka fiskalna,

16) automatyczne stabilizatory koniunktury,

17) dług publiczny, dług krajowy i zagraniczny,

18) deficyt budżetowy.

Wybrane problemy

1. Graficzne ujęcie deficytu budżetowego.

2. Relacja między długiem publicznym a deficytem budżetowym. 3*. Wzrost stopy opodatkowania a deficyt budżetowy.

Test prawda-nieprawda

1. N, 2. P, 3. N, 4. N, S. N, 6. N, 7. P, 8. N, 9. N. l0. N; 11. N, 12. N, 13. P, 14. P, 15. P, 16. N, 17. P, 18. N, 19. N, 20. N, 21. N, 22. P, 23. P, 24. N, 25. N, 26. N, 27. P, 28. N, 29. P, 30. P, 31. P, 32. P, 33. P, 34. N, 35. P.

1. Budżet państwa to dochody rządu pomniejszone o płatności transferowe. F

2. Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw zasi­lają budżet państwa. P

3. Podatek progresywny występuje wtedy, gdy podatki wzrastają rocznie o ten sam procent. F

4. Podatki to zwrotne i odpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo. F

5. VAT to podatek majątkowy. F

6. Podatki bezpośrednie zawarte są w cenach produktów i usług. F

8. Realizacja funkcji fiskalnej budżetu państwa pozwala utrzymać podatki na określonym poziomie. F

10. Podatki netto to różnica między podatkami brutto i amortyza­cją. F

12. Przyrost wydatków budżetowych zrównoważony przyrostem podatków nie powoduje zmiany dochodu narodowego zapewniającego równowagę. F

16. Krzywa Laffera przedstawia zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków a wysokością deficytu budżetowego. F

17. Podatki są narzędziem redystrybucji dochodów. P

18. Przychody do budżetu państwa nie zależą od wielkości do­chodu narodowego. F

20 Dostosowywanie progów podatkowych do zmian stopy inflacji nazywamy opodatkowaniem progresywnym. F

21. Mnożnik zrównoważonego budżetu przyjmuje wartości w przedziale od 0 do 1/2. F

22. Koszty obsługi długu publicznego obciążają pośrednio podat­ników.

25. Krzywa Laffera pokazuje, że największe przychody z podat­ków osiągane są przy stopie opodatkowania równej jeden.F

26. Podatki płacone od posiadanego majątku nazywane są podat­kami konsumpcyjnymi. F

27. Podatek degresywny polega na tym, że wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe. P

28. Podatki pośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek.

29. Składki ubezpieczeniowe można traktować jako formę opodat­kowania.

31. Z krzywej Laffera wynika, że przy różnych stopach opodat­kowania przychody z podatków mogą być tej samej wielkości. P

32. Wydatki budżetowe związane są między innymi z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu". P

33. Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem in­ercji. P

34. Sytuacja demograficzna nie ma wpływu na wielkość wydatków budżetowych .F

35. Stałe subwencje zaliczamy do automatycznych stabilizatorów koniunktury P

Test prawda-nieprawda

1. N, 2. P, 3. N, 4. N, S. N, 6. N, 7. P, 8. N, 9. N. l0. N; 11. N, 12. N, 13. P, 14. P, 15. P, 16. N, 17. P, 18. N, 19. N, 20. N, 21. N, 22. P, 23. P, 24. N, 25. N, 26. N, 27. P, 28. N, 29. P, 30. P, 31. P, 32. P, 33. P, 34. N, 35. P.

Test wyboru

1. Budżet państwa spełnia funkcję:

a) stabilizacyjną,

b) tezauryzacji,

c) fiskalną,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

2 Jeśli wydatki rządowe i przychody z podatków wzrosły jednocześnie 0 100, to dochód narodowy:

a) nie zmieni się, b) wzrośnie o 200, c) wzrośnie o 100, d) spadnie o 200.

3. Krzywa Laffera pokazuje, że wzrost stopy opodatkowania:

a) zwiększa zawsze dochody budżetowe,

b) zmniejsza zawsze dochody budżetowe,

c) zwiększa deficyt budżetowy,

d) żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra.

4. Jeśli stopa opodatkowania t = 0,2, a krańcowa skłonność do konsumpcji c = 0,75, to mnożnik zrównoważonego budżetu wynosi:

a) 1, b) 1,5, c) 2, d) 3. e). żadna m=2,5

5. Gdy wydatki rządowe (G) i przychody z podatków (T) rosną o tę samą wielkość (ΔG = Δ, to T wzrost dochodu narodowego wyniesie:

a) ΔGΔ ; b) G+C, ) 0G+0C+~T, d) G + 4 T.

6. Zmiana stopy opodatkowania o 0t spowoduje zmianę przychodów z podatków o:

a) Y4t,

b) YOt+t4Y+Ot0Y,

c) YOt-t4Y,

d) G+4T.

7. Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury polega na:

a) hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie recesji,

b) hamowaniu wzrostu globalnego popytu w okresie recesji,

c) hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie ekspansji,

d) hamowaniu wydatków budżetowych.

8. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:

a) wydatki rządowe,

b) oszczędności,

c) podatki pośrednie,

d) wszystkie powyższe wielkości ekonomiczne.

9. Dług publiczny to:

a) finansowe zobowiązanie części społeczeństwa z tytułu zaciągnię­tych pożyczek,

b) wyłącznie finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągnię­tych pożyczek krajowych,

c) finansowe zobowiązanie banku centralnego z tytułu zaciągnię­tych pożyczek zagranicznych,

d) finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych poży­czek.

10. Deficyt budżetowy może prowadzić do zmniejszenia:

a) inwestycji prywatnych,

b) stopy procentowej,

c) popytu globalnego,

d) wszystkich powyższych wielkości ekonomicznych.

11. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:

a) wydatki rządowe,

b) oszczędności,

c) politykę gwarantowanych cen na produkty rolne,

d) stopę procentową.

12. Spadek dochodów budżetowych może wynikać:

a) ze wzrostu rentowności przedsiębiorstw,

b) z wąskiego zakresu ulg i zwolnień podatkowych,

c) z małej skłonności przedsiębiorstw prywatnych do unikania opodatkowania,

d) z niskiej sprawności systemu podatkowego i celnego.

Zadania

Zadanie 1

Załóżmy, że funkcja konsumpcji ma postać:

C= Ca+ksx~Y-T)~

Konsumpcja autonomiczna, inwestycje autonomiczne i wydatki rządowe wynoszą: Ca = 100, la = 100, G = 100. Krańcowa skłonność do konsumpcji ksk = 0,5, a przychody z podatków T = tY, gdzie stopa opodatkowania t = 0,2. Czy budżet jest zrównoważony, jeśli poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę w gospodarce?

ENCYKLOPEDIA INTERNETOWA

AKCYZA Podatek pośredni -wartość akcyzy dolicza się do ceny płaconej przez konsumenta. Akcyza znana była już w czasach starożytnych. W Polsce, podobnie jak w całej Europie, akcyza naliczana jest przede wszystkim od:

* benzyny i oleju napędowego (1 l benzyny bezołowiowej obciążony jest akcyzą w wysokości 1,46 zł; litr oleju napędowego ma w sobie akcyzę 1,06 zł;

* spirytusu i alkoholi (półlitrowa butelka wódki zawiera akcyzę w wysokości ok. 11 zł); n

* papierosów (paczka papierosów zagranicznych obciążona

jest akcyzą ok. 2 zł).

Akcyzą obciążone są także inne towary, np. energia elektryczna, broń myśliwska, pistolety gazowe, sprzęt elektroniczny powszechnego użytku, sól, futra, perfumy, opakowania z tworzyw sztucznych, łodzie żaglowe, samochody i karty do gry. Akcyza jest źródłem znacznych dochodów budżetowych. Pozwala też ograniczać konsumpcję pewnych towarów, które państwo uznaje za „niepożądane” (alkoholu, papierosów), lub oszczędnie gospodarować

produktami (np. benzyną). Wiele rządów, zwłaszcza w krajach, gdzie efektywność systemów podatkowych jest niska, stoi przed moralnym dylematem: czy ograniczać produkcję i sprzedaż towarów szkodliwych, powodując tym samym znaczny ubytek dochodów z akcyzy,

czy też nie.

W Związku Radzieckim ostatni sekretarz KC KPZR Michaił Gorbaczow postawił na walkę z alkoholizmem, lekceważąc dochody z akcyzy. Dziś wielu ekonomistów jest zdania, że przyczyniło się to do ruiny finansów imperium sowieckiego i jego upadku.

Akcyza (excise tax), (łac. accisus - przycięty); forma selektywnego podatku pośredniego nakładanego przez państwo na niektóre artykuły spożywcze, przedmioty użytkowe i usługi, wkalkulowana w cenę. Akcyzy jako odrębne podatki konsumpcyjne występują głównie w krajach rozwiniętych. U nas są one także aktualne w związku z wprowadzeniem podatku od wartości dodanej (VAT). W Polsce akcyza jest stosowania od momentu wprowadzenia podatku VAT.

Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej lub prowizorium budżetowego (uchwalana w szczególnych przypadkach ustawa obejmująca dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok).

Budżet państwa jest podstawowym instrumentem określania i realizacji polityki gospodarczej i społecznej rządu, a konieczność zatwierdzenia projektu przez parlament zapewnia parlamentarną kontrolę nad poczynaniami rządu. Identyfikuje on źródła dochodów i prognozowane ich kwoty oraz sposób ich rozdysponowania. Głównymi dochodami budżetu państwa są: wpływy z podatków, opłat, ceł oraz dochody z majątku skarbu państwa. Podstawowe wydatki związane są z: utrzymaniem administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, armii, policji, służb dyplomatycznych, finansowaniem sfery socjalnej i kultury, utrzymaniem i rozwojem infrastruktury, działaniami interwencyjnymi w gospodarce. Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.

Budżetowe prawo, dział prawa finansowego, obejmujący wszelkie przepisy regulujące zasady i procedury sporządzania budżetu państwa, państwowych i samorządowych jednostek władzy terenowej oraz innych instytucji działających z mocy prawa w oparciu o budżet, określające jego strukturę wewnętrzną, tryb wykonywania i zasady kontroli, a także podstawowe reguły gospodarki budżetowej. Obowiązujące w Polsce budżetowe prawo zostało uchwalone w 1991 r.

Budżetowa ustawa, jeden z najważniejszych aktów prawnych obowiązujących w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów (minister), uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 X każdego roku.

Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.

Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Budżetowe zasady, zasady zapewniające prawidłowe funkcjonowanie gospodarki budżetowej państwa. Regulują ogół czynności związanych z gromadzeniem i rozdzielaniem środków budżetowych, dotyczą zwłaszcza cech gospodarki uważanych za najważniejsze dla właściwej realizacji politycznej i ekonomicznej funkcji budżetu.

Podstawowe zasady budżetowe:

1) zasada jedności - wymaga objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna),

2) zasada powszechności (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem,

3) zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego przez parlament budżetu,

4) zasada szczegółowości - oznacza takie usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament.

Do zasad budżetowych uzupełniających zalicza się: zasadę uprzedniości - zobowiązującą do uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego, zasadę przejrzystości, wymagającą przedstawiania budżetu w możliwie jasnym układzie, oraz zasadę jawności wymagającą, aby klasyfikacja dochodów i wydatków ułatwiała kontrolę polityki finansowej rządu przez parlament i opinię publiczną.

Coraz częściej rezygnuje się z zasady równowagi budżetowej, zgodnie z którą przewidywane wydatki z budżetu powinny znajdować pokrycie w jego dochodach.

Celna polityka, część polityki handlu zagranicznego, ustalająca cele gospodarcze dotyczące wymiany towarowej z zagranicą oraz dobór odpowiednich środków ich realizacji: zakres stosowania ceł, sposób ich ustalania, poziom stawek celnych, zasady poboru ceł, zakres i warunki stosowania ulg celnych itp.

Przesłankami stosowania ceł są najczęściej: ochrona interesów rodzimych producentów przed konkurencją towarów zagranicznych, sprzyjanie uprzemysłowieniu, a zwłaszcza rozwojowi nowych gałęzi produkcji, zmniejszenie bezrobocia i pauperyzacji robotników, umacnianie bezpieczeństwa militarnego, dążenie do powiększenia zagregowanego popytu (poprzez ograniczenie odpływu pieniędzy za granicę), odwet za działania protekcyjne (protekcjonizm) ze strony innych państw, dążenie do zwiększenia dochodów budżetu państwa.

CIT (CORPORATE INCOME TAX) W Polsce zwany podatkiem dochodowym od osób prawnych lub popularnie podatkiem korporacyjnym. Istnieje w większości krajów. Nakładany jest na zyski firm, czyli przychody minus koszty. W Europie najniższy jest w Estonii - wynosi 0 proc. W Polsce został w roku bieżącym obniżony do 19 proc.

DEFICYT BUDŻETU PAŃSTWA Różnica między dochodami i wydatkami państwa. W rzeczywistości pojęcie to wcale nie jest łatwe do wyjaśnienia, gdyż co pewien czas zmieniają się zasady księgowania budżetu. Na przykład w roku 2003 minister finansów zaproponował, by w budżecie centralnym nie uwzględniać pieniędzy przekazywanych do ZUS mających na celu refundowanie składek przekazywanych do otwartych funduszy emerytalnych. Dzięki temu prostemu zabiegowi deficyt budżetu zmalał o kilkanaście miliardów złotych. Niestety, tylko na papierze. W Polsce stosuje się dwie kategorie określające deficyt (lub nadwyżkę) finansów publicznych:

* deficyt budżetu centralnego;

* deficyt sektora finansów publicznych.

Ten pierwszy odnosi się do wielkości uchwalanych w corocznej ustawie budżetowej.

DEFICYT (LUB NADWYŻKA) SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Różnica między dochodami publicznymi (powiększonymi

o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi) a wydatkami publicznymi. Deficyt (lub nadwyżka) sektora finansów publicznych jest zatem pojęciem szerszym niż deficyt (lub nadwyżka) budżetu państwa, co przedstawia poniższy

schemat:

deficyt (lub nadwyżka) sektora finansów publicznych

= deficyt (lub nadwyżka) budżetu państwa

+ deficyt (lub nadwyżka) jednostek samorządu terytorialnego

+ deficyt (lub nadwyżka) funduszy celowych.

Dochód zapewniający pełne zatrudnienie. Wielkość dochodu narodowego przy której panuje pełne zatrudnienie (brak zatrudnienia)

Dochód na poziomie równowagi. Dochód przy którym produkcja tworzy równe sobie wydatki

DZIEŃ WOLNOŚCI PODATKOWEJ Symboliczny moment, w którym przestaliśmy zarabiać na podatki, a zaczynamy pracować na własne potrzeby. Co roku dzień ten przypada w innym terminie Zależy on od narzuconych na nas ciężarów podatkowych. Różnice są tu jednak niewielkie. Prawie zawsze okazuje się, że wciąż musimy pół roku pracować „na rząd”, a dopiero drugie pół na siebie i swoje rodziny. W tym roku dzień wolności podatkowej przypadł w Polsce 25 czerwca, w kilku krajach Europy dopiero w lipcu, a w Stanach Zjednoczonych już w kwietniu.

Efekt mnożnikowy, początkowy wzrost popytu globalnego prowadzi do ostatecznego zwielokrotnionego wzrostu PKB.

ESA 95 Czyli European System of Accounts 1995. To system uzgodnionych w Unii Europejskiej definicji i klasyfikacji mający na celu osiągnięcie harmonizacji krajowych statystyk dotyczących makroekonomii. ESA 95 to unijna wersja systemu SNA 93 (System of National Accounts) stosowanego przez międzynarodowe instytucje finansowe.

System ESA 95 wszedł w życie w 1999 roku. Określa, w jaki sposób należy klasyfikować różne wielkości, m.in. wydatki, dochody, deficyt czy dług publiczny. W Polsce sposób księgowania finansów państwa odbiega od ESA 95. Minister finansów uważa, że po przejściu na liczenie w systemie unijnym okaże się, że sytuacja naszych finansów nie jest tak tragiczna. Zaznaczmy jednak, że w rzeczywistości polskie zadłużenie od tego nie zmaleje, a dzięki zmianie systemu liczenia będzie tylko wyglądało lepiej na papierze.

Finanse,

1) ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem zasobów pieniężnych, tj. gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy przez różne podmioty gospodarcze. Są formą podziału produktu społecznego związaną z gospodarką towarowo-pieniężną i zależną od stopnia jej rozwoju. Zakres zjawisk finansowych rozszerzał się wraz ze zmianami systemów gospodarczych. W zależności od typów podmiotów gospodarczych gromadzących i wydających środki pieniężne wyróżniamy finanse gospodarstw domowych, finanse przedsiębiorstw oraz finanse publiczne. Rozwój gospodarczy doprowadził do wyodrębnienia się wyspecjalizowanych instytucji finansowych.

2) dziedzina wiedzy ekonomicznej zajmująca się finansami w znaczeniu pierwszym.

Finanse publiczne, gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publiczno-prawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządowe, instytucje ubezpieczeniowe i inne). Finanse publiczne są materialną podstawą działania tych instytucji i warunkiem spełnienia przez nie funkcji społecznych i gospodarczych do których zostały powołane.

Głównymi źródłami dochodów publicznych są: podatki, opłaty publiczne, darowizny, kontrybucje, grzywny, kary, pożyczki, oprocentowanie, emisja znaków pieniężnych i papierów wartościowych, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy mienia publicznego, lokaty, depozyty, składki i inne.

Wydatki publiczne obejmują głównie finansowanie administracji państwowej, wymiary sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia, oświaty, nauki i sfery socjalnej (wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków itp.). Mogą one obejmować także finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, poszczególnych procesów lub podmiotów gospodarczych.

Istnieniu finansów publicznych towarzyszy system organów finansowania, spełniających na poszczególnych szczeblach administracji państwowej funkcje decyzyjne (ustalanie wysokości dochodów i rozdział wydatków), funkcje poboru (aparat skarbowy) funkcje kontrolne.

Finansowanie, uzyskiwanie przez podmioty gospodarcze lub dostarczanie im środków pieniężnych niezbędnych do pokrycia wydatków lub wykonania określonych zadań. Po stronie przychodów obejmuje ono nie tylko wpływy pieniężne, ale także pewne nie zrealizowane zobowiązania, np. ulgi podatkowe, umorzone kredyty bankowe, odsetki od nich, umorzone podatki itp.

FINANSOWANIE DEFICYTU, Jeśli przewidziane dochody budżetu są mniejsze od wydatków, powstaje deficyt, który państwo musi pokryć, zaciągając dług. Praktycznie polega to na tym, że minister finansów sprzedaje papiery dłużne - bony skarbowe i obligacje. Nabywcami są zwykle instytucje finansowe, które uważają rządowe papiery za korzystną lokatę kapitału. Im bardziej państwo się zadłuża, tym wyższy płaci procent od pożyczonych pieniędzy, a tym samym rośnie stopa procentowa od kredytów zaciąganych przez przedsiębiorstwa. Rząd spłaca długi wraz z odsetkami, co obciąża wydatki budżetu. Skumulowany przez lata deficyt jest częścią długu publicznego.

FISKALIZM Ogólny poziom podatków. Można go mierzyć wielkością dochodów podatkowych państwa w stosunku do produktu krajowego brutto (PKB). Rosnąca stopa fiskalizmu nie sprzyja wzrostowi gospodarczemu, gdyż państwo zabiera prywatnym firmom ich zyski i wydaje zwykle w sposób marnotrawny. Często wysokiej stopie fiskalizmu towarzyszy wysokie bezrobocie wynikające z wysokich zasiłków socjalnych. Amerykańscy naukowcy z Joint Economic Committee wyliczyli, że podniesienie stopy fiskalizmu o 10 proc. powoduje spadek tempa wzrostu o 1 punkt procentowy. Dziś kraje OECD (organizacja, do której należy kilkadziesiąt bogatych i średnio zamożnych krajów świata) mają stopę fiskalizmu wyższą o 21 punktów procentowych niż przed 40 laty. To jedna z przyczyn tego, że tempo wzrostu jest dziś wyraźnie niższe. Istnieją nieliczne przypadki wyraźnego obniżenia podatków. Najbardziej znanym przypadkiem w Europie jest Irlandia, która w ciągu dziewięciu lat (1987-96) obniżyła stopę fiskalizmu o 14,6 proc., co pozwoliło jej utrzymać wysokie tempo wzrostu.

FLAT TAX, CZYLI PODATEK PŁASKI Jest on często mylony z podatkiem liniowym, co jest pewnym błędem. Podatek liniowy przewiduje jedną stawkę i prosty algorytm: dochód x stawka = należny podatek

Przy podatku płaskim sprawa się nieco komplikuje i algorytm wygląda następująco:

(dochód - kwota wolna od podatku) x stawka = podatek

Ponieważ „kwota wolna” jest wielkością stałą określaną przez ustawę, efektywna stopa podatkowa rośnie, choć nigdy nie przekracza „stawki”. Podatek liniowy jest szczególnym przypadkiem podatku płaskiego, kiedy „kwota wolna” jest równa zeru. Podatek płaski od dochodów osobistych obowiązuje dziś w Estonii, na Litwie, Łotwie i Słowacji, w Rosji, na Ukrainie, w Gruzji i Serbii. W Polsce od lat mamy podatek płaski - niestety, tylko od dochodów firm.

FUNDUSZE CELOWE Fundusze ustawowo powołane, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację specjalnych zadań. Są one czymś w rodzaju samodzielnych budżetów. Niektóre z funduszy celowych, np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i Fundusz Pracy, mogą zaciągać kredyty i pożyczki. Ich wydatki nie są jednak ujęte w wykazie wydatków budżetu, a finanse nie w pełni kontrolowane przez Ministerstwo Finansów. Zmniejsza to dyscyplinę finansów publicznych. Możliwość zadłużania się funduszy celowych sprawia, że deficyt sektora finansów publicznych może być większy (choć czasami mniejszy) niż deficyt budżetowy.

Fundusz emerytalny, część środków finansowych przedsiębiorstwa wyodrębnionych w celu powiększenia emerytury pracowników, należących do funduszu i opłacających składkę, oprócz przysługującej im emerytury należnej po przepracowaniu odpowiedniej liczby lat i osiągnięciu odpowiedniego wieku. Ponadto fundusz emerytalny to jedna z instytucji finansowych. Od 1 stycznia 1999 wprowadzony został nowy system emerytalny.

Fundusz emerytalny działają w ramach II i III filaru tego systemu. W II filarze część składki pracownika (około 1/3) jest bezpiecznie inwestowana przez fundusz emerytalny w celu powiększenia w przyszłości wypłacanej emerytury. Komercyjne fundusz emerytalny III filaru są niezależne i działają na podstawie umowy z klientem, która zapewnia mu wypłaty po okresie i w wysokości zawartej w umowie. Jest to jedna z długoterminowych form oszczędzania.

Komercyjne fundusze emerytalne dzięki dochodom z inwestycji w papiery wartościowe, nieruchomości, papiery rządowe itd. mogą wypłacać wyższe emerytury niż wkład wniesiony przez klienta.

Gospodarka planowa, gospodarka nakazowa, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze.

Roczne narodowe plany gospodarcze, przygotowywane przez powołane do tego agendy rządowe i zatwierdzane przez parlament, mają charakter dyrektywny - określone w nich zadania, wraz z przyznanymi środkami na ich realizację są adresowane do konkretnych podmiotów gospodarczych, które też odpowiadają za ich realizację.

Dyrektywne planowanie gospodarcze w skali makroekonomicznej jest możliwe dzięki wyłączności lub dominacji społecznej (państwowej lub spółdzielczej) własności materialnych czynników wytwórczych. Plany roczne są uszczegółowieniem planów wieloletnich, a te - perspektywicznych, wyznaczających długofalowe kierunki rozwoju.

Gosopodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).

Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki planowej w kilku krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.

Instytucja finansowa, organizacja pełniąca w gospodarce funkcję podmiotu dokonującego operacji finansowych, np. udzielanie pożyczek, kupno akcji czy obligacji. Do typowych instytucji finansowych należą banki, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, a także rząd (oferując subsydia, pomoc w zakładaniu małych firm).

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2) dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3) protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4) polityka monetarna;

5) polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Krańcowa skłonność do wycofywania z obiegu. Procentowa część przyrostu narodowego, która jest wycofywana z ruchu okrężnego.

Metody finansowania, sposoby i źródła pozyskiwania przez podmioty gospodarcze środków pieniężnych niezbędnych do realizacji celów i zadań lub działalności gospodarczej, do których zostały powołane.

Najczęściej wyróżnia się trzy metody finansowania: samofinansowanie, finansowanie kredytowe i dotacyjne.

Metoda samofinansowania polega na pokrywaniu wydatków z własnych dochodów. W przedsiębiorstwie są to głównie zysk i amortyzacja, ewentualnie emisja akcji, w gospodarstwie domowym - płace, świadczenia społeczne, dochody z kapitału (m.in. oprocentowanie oszczędności i obligacji, dywidendy, czynsze), w przypadku państwa - podatki, opłaty, dochody z majątku i in. Stosowanie tej metody świadczy o pełnej samodzielności podmiotu gospodarczego.

Metoda kredytowa polega na czasowym, z reguły odpłatnym korzystaniu ze środków pieniężnych będących własnością innych podmiotów gospodarczych: kredytów (bankowych lub handlowych), pożyczek, środków z emisji obligacji (przedsiębiorstwa i państwo). Cechą metody kredytowej jest możliwość wcześniejszego wykorzystania przyszłych dochodów, z koniecznością jednak poniesienia z tego tytułu określonych kosztów (oprocentowanie).

Metoda dotacyjna (budżetowa) występuje w odniesieniu do jednostek gospodarczych pokrywających swe wydatki stale lub okresowo, w całości lub w części z dotacji z budżetu państwa lub z niezrealizowanych zobowiązań wobec niego (zwolnienia podatkowe, celne, z różnego rodzaju opłat itp.). Korzystanie z tej metody finansowania oznacza często podporządkowanie jednostki finansowanej podmiotowi finansującemu, a więc ograniczenie, a w skrajnym przypadku pozbawienie samodzielności.

W praktyce podmioty gospodarcze łączą w swej działalności różne metody finansowania.

Mnożnik. Liczba, która informuje ile razy przyrost dochodu narodowego będzie większy o przyrostu dopływów które go spowodowały.

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY Zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Elementem państwowego długu publicznego jest dług skarbu państwa. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz zobowiązań wynikających z ustaw, orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów. Dług skarbu państwa jest obsługiwany przez budżet państwa, a koszt obsługi długu zaliczany jest do wydatków budżetu.

PIT (PERSONAL INCOME TAX) Podatek dochodowy od osób fizycznych. W Polsce obowiązuje od 1992 r. Każdego roku określane są stawki i progi podatkowe, które mogą się zmieniać wraz z inflacją, choć od trzech lat są zamrożone. W Polsce PIT płacą także małe firmy rodzinne, spółki jawne i osobowe. Mogą płacić podatek 19-proc., bez ulg, lub też progresywny, trzystopniowy, z ulgami i kwotą wolną. W wielu krajach PIT został wprowadzony dopiero w XX wieku. W Stanach Zjednoczonych w roku 1894 Kongres uchwalił 2-proc. podatek od dochodów przekraczających 4 tys. dol. rocznie. Sąd najwyższy podatek ten uznał za sprzeczny z konstytucją i na kilkanaście lat Amerykanie mieli spokój. Dopiero w roku 1909 Kongres uchwalił szesnastą poprawkę do konstytucji i podatki dochodowe stały się legalne. Obłożono nimi wówczas tylko roczne dochody powyżej 3 tys. dol. dla osób samotnych i powyżej 4 tys. dla małżeństw. Zaledwie 0,4 proc. społeczeństwa przekraczało te sumy i płaciło podatki. Podatek był progresywny i zaczynał się od 1 proc. dla dochodów poniżej 20 tys. dol., a kończył na 7 proc. od dochodów powyżej 500 tys. Dziś możemy o tym tylko pomarzyć.

Płatności transferowe, przepływy pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi, nie związane z obowiązkiem odwrotnego przekazywania dóbr, świadczenia usług, ani z powstawaniem innych bezpośrednich zobowiązań podmiotu otrzymującego wobec podmiotu przekazującego płatności transferowe.

Charakter płatności transferowych mają m.in. podatki, cła, wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków, subwencje dla przedsiębiorstw.

PODATKI Przymusowe świadczenia pieniężne na rzecz państwa lub lokalnych władz samorządowych. W krajach demokratycznych są ustanawiane przez parlament. Historia rozwoju parlamentaryzmu jest nieodłącznie związana z problemem uchwalania podatków. Poddani godzili się na ich płacenie, ale tylko pod warunkiem, że sami przez swoich przedstawicieli określą wielkość, a także przedmiot opodatkowania.

Podatki spełniają trzy podstawowe funkcje: fiskalną (zapewniają państwu dochody), stymulacyjną (umożliwiają prowadzenie polityki budżetowej, co zdaniem niektórych ekonomistów może stymulować wzrost gospodarczy), redystrybucyjną (czyli zgodnie z zasadami Janosika - zabierają bogatszym i wspomagają biedniejszych). Pomiędzy funkcjami może wystąpić konflikt. Funkcja fiskalna wymaga maksymalizowania podatków, co hamuje wzrost gospodarczy. W miarę rozwoju cywilizacji podatki ulegały komplikacji i zwiększał się ich wymiar. Często podnoszono podatki, by sfinansować wojnę, ale po jej zakończeniu dziwnym trafem zapominano o powrocie do dawnych stawek.

Podatek (tax), przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Świadczenie to może być również pobierane przez inne organy władzy publicznej, jak np. samorząd terytorialny. Jego płatnikami są osoby fizyczne i prawne.

Podatki są najważniejszym źródłem dochodów budżetowych. Inne źródła, takie jak np. cła, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne czy dochody z prywatyzowanych przedsiębiorstw odgrywają w praktyce niewielką rolę.

Podatki są pobierane w celu:

• zdobywania pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego;

• dokonywania redystrybucji dochodów między różnymi sektorami gospodarki i grupami ludności dysponującymi różnymi dochodami;

• ograniczania konsumpcji niektórych produktów;

• wykorzystania ich jako narzędzi polityki antyinflacyjnej i kształtowania koniunktury;

• aktywizowania niektórych rodzajów działalności (zwolnienie od podatku czy stosowanie ulg podatkowych).

Wśród podatków pobieranych przez państwo najważniejszą pozycję zajmuje podatek od dochodów osobistych ludności (ponad 30%), podatek od towarów i usług (podatek VAT), składki na ubezpieczenie społeczne (opodatkowanie dochodów) i podatek od dochodów przedsiębiorstw. W krajach gospodarczo rozwiniętych dochody z różnego rodzaju podatków stanowią około 40% produktu narodowego.

Podatki

• Informacje ogólne

• Historia

• Funkcje podatków

• Rodzaje podatów

Informacje ogólne

Podatek, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne.

Historia

Za pierwotne formy podatków uznaje się znane już w starożytności daniny (w naturze i pieniądzu) od ludności na rzecz panującego oraz kontrybucje płacone przez ludność okupowanego kraju na rzecz kraju zwycięskiego. Rozwojowi społeczeństw towarzyszyła ewolucja podatków, zmieniająca ich charakter z doraźnego na regularny, z dobrowolnego na przymusowy, z płaconego na rzecz panującego na płacony na rzecz państwa, ze świadczenia w naturze na pieniężne. Dokonywało się także zróżnicowanie i zwiększanie liczby płaconych podatków z punktu widzenia przedmiotów i podmiotów opodatkowania.

Funkcje podatków

Podatki spełniają trzy główne funkcje:

1) fiskalną - są głównym źródłem dochodów budżetu państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych. Jest to pierwotna, najstarsza funkcja podatków.

2) redystrybucyjną - są instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi.

3) stymulacyjną - są wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa.

Rodzaje podatków

Ogół podatków funkcjonujących w państwie w określonym czasie tworzy system podatkowy. Mnogość i różnorodność stosowanych współcześnie podatków wymaga dokonania klasyfikacji ich ogółu przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Z punktu widzenia jedności podmiotu opodatkowania wyróżnia się podatki bezpośrednie i podatki pośrednie.

Rodzaj przedmiotu opodatkowania jest podstawą podziału podatków na podatki dochodowe, podatki od obrotu i konsumpcji (podatek VAT) oraz podatki majątkowe. W zależności od organu pobierającego podatki można je podzielić na podatki centralne i podatki lokalne.

W zależności od sposobu opodatkowania dochodów pochodzących z różnych źródeł rozróżnia się podatek globalny i podatek cedularny.

Podatki bezpośrednie, typ podatków, których zasadniczą cechą w intencji ustawodawcy jest jedność podmiotu opłacającego ten podatek i ponoszącego jego faktyczny ciężar ekonomiczny.

W praktyce gospodarczej jednak zdarza się czasem, że podatek nałożony na określony podmiot gospodarczy jest przerzucany (wbrew intencji prawa) na inny podmiot poprzez wliczenie go do ceny towaru. Do podatków bezpośrednich zalicza się podatki dochodowe i podatki majątkowe.

Podatek od spadków i darowizn, podatek bezpośredni o charakterze majątkowym, którego przedmiotem jest nieodpłatne nabycie rzeczy lub praw majątkowych. Podatnikami są spadkobiercy lub obdarowani, a podstawą opodatkowania jest wartość nabytego majątku oszacowana wg cen rynkowych.

Źródłem płatności podatku od spadków i darowizn może być dochód podatnika lub sam majątek. Wysokość podatku od spadków i darowizn uzależniona jest od ich wartości i stopnia pokrewieństwa pomiędzy spadkodawcą i spadkobiercą oraz darczyńcą i obdarowanym. Polskie prawo podatkowe wyróżnia pod tym względem trzy grupy podatkowe: najbliższą rodzinę, dalszą rodzinę oraz osoby obce.

Skala podatkowa jest progresywna, ale zróżnicowana w grupach podatkowych. Preferowana jest pierwsza grupa podatkowa, w odniesieniu do której zastosowano najwyższą wartość spadku lub darowizny wolną od podatku, relatywnie niskie stawki i najniższą ich progresję, zwłaszcza w przypadku, gdy przedmiotem opodatkowania jest dom lub mieszkanie.

Do 1975 podatek od spadków i darowizn nosił nazwę podatku od nabycia praw majątkowych (potocznie od wzbogacenia) i obejmował również podatek od odpłatnego nabycia rzeczy lub praw majątkowych.

Podatki majątkowe, ogół podatków związanych z prawami własności. Podatki majątkowe można podzielić na cztery grupy:

1) podatki od posiadania majątku. W zależności od obowiązującego systemu podatkowego mogą to być podatki od całkowitej wartości majątku należącego do danego podmiotu gospodarczego (majątku ruchomego i nieruchomego, gotówki, wkładów bankowych itp.) lub - częściej - tylko od określonych jego składników.

W Polsce najważniejszymi podatkami tej grupy są: podatek rolny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu.

2) podatki od przyrostu majątku. Przedmiotem opodatkowania jest nabycie rzeczy lub praw majątkowych w drodze kupna, darowizny lub spadku. Do tej grupy zalicza się podatek od spadków i darowizn oraz opłatę skarbową.

3) podatki od wzrostu wartości posiadanego majątku, gdy wzrost ten nastąpił z przyczyn niezależnych od właściciela. Przykładem może być opłata adiacencka, płacona przez właścicieli nieruchomości z tytułu wzrostu ich wartości wskutek np. finansowanego przez władze lokalne uzbrojenia terenu, zmiany planu zagospodarowania przestrzennego itp.

4) podatki od transformacji substancji majątkowej. Są to podatki płacone w przypadku sprzedaży lub zamiany rzeczy lub praw majątkowych na inne rzeczy lub prawa majątkowe. W Polsce przyjmują one postać opłaty skarbowej.

Podatki dochodowe, ogół podatków, w których przedmiotem opodatkowania jest osiągany przez podmiot gospodarczy, podlegający obowiązkowi podatkowemu dochód, będący zarazem źródłem opłacenia tego podatku.

Kwota należnego podatku dochodowego uzależniona jest od wysokości dochodu, będącej podstawą opodatkowania, oraz od obowiązującej skali podatkowej. Podatki dochodowe są płacone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, jednak wg różnych zasad. W zależności od sposobu opodatkowania dochodów pochodzących z różnych źródeł wyróżnia się podatek cedularny i podatek globalny.

W systemach podatkowych różnych krajów podatki dochodowe mogą przyjmować różne formy. W gospodarce rynkowej są to najczęściej: podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych.

Podatek dochodowy od osób fizycznych, osobisty podatek dochodowy, Personal Income Tax, PIT, powszechny, bezpośredni podatek o charakterze globalnym od dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne ze stosunku pracy, emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych, z działalności gospodarczej na własny rachunek, wykonywania wolnego zawodu, twórczości i działalności naukowej, oświatowej, literackiej, artystycznej i publicystycznej (w oparciu o umowę-zlecenie lub umowę o dzieło), z kapitałów i praw majątkowych oraz ich sprzedaży.

Wprowadzony w Polsce w 1992, zastąpił podatek od wynagrodzeń, podatek od płac, podatek z działów specjalnych produkcji rolnej (podatek rolny) oraz podatek wyrównawczy. Podstawą opodatkowania jest dochód, stanowiący różnicę między przychodem pieniężnym i ewentualnie w naturze a kosztami jego uzyskania ustalonymi w wielkości rzeczywistej - w odniesieniu do podatników prowadzących działalność gospodarczą, lub w formie zryczałtowanej - w przypadku pozostałych podatników.

Podatnikami są wszystkie osoby fizyczne osiągające dochody, płatnikami są sami podatnicy (w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek) lub ich pracodawcy. Źródłem opłacenia podatków dochodowych od osób fizycznych jest opodatkowany dochód.

W Polsce podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym, o trójstopniowej skali podatkowej, wyznaczonej przez waloryzowane co roku z powodu inflacji progi podatkowe, ze stawkami podatkowymi 20, 31 i 44% (od 1998r. 19, 30 i 40%).

Podatek jest naliczany i odprowadzany do urzędu skarbowego zaliczkowo w momencie uzyskiwania dochodu, a rozliczany przez podatnika (lub na jego wniosek przez pracodawcę, jeśli osiąga dochody tylko z jednego źródła) po upływie roku podatkowego.

Podatek dochodowy od osób prawnych, powszechny, bezpośredni podatek o charakterze globalnym, płacony przez jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, a także państwowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przedmiotem opodatkowania jest całkowity dochód tych jednostek, niezależnie od źródła i rodzaju, będący różnicą pomiędzy przychodami pieniężnymi a kosztami ich uzyskania, ustalonymi na podstawie ewidencji księgowej, pomniejszony o darowizny na przewidziane ustawą cele.

W Polsce wprowadzony w 1989 w miejsce podatku dochodowego od gospodarki uspołecznionej, objął także część przedsiębiorstw prywatnych. Zwolnione z jego płacenia są m.in.: Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz jednostki budżetowe.

Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem liniowym płaconym zaliczkowo w ratach miesięcznych, a rozliczanym po zakończeniu roku podatkowego.

Podatki pośrednie, typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny.

Wiąże się to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu (w sposób ukryty lub jawny), w rezultacie czego faktycznie (choć pośrednio) ich ciężar ponosi nabywca. Do podatków pośrednich zalicza się wszystkie podatki od obrotu i konsumpcji (np. podatek VAT).

Podatek obrotowy, jeden z najstarszych rodzajów podatku, płacony przez podmioty gospodarcze zajmujące się wytwarzaniem dóbr lub świadczeniem usług. Jest to podatek pośredni, jego ciężar ekonomiczny ponosi ostateczny nabywca. Podstawą opodatkowania jest przychód ze sprzedaży dóbr i usług (obrót). Skala podatku obrotowego jest zawsze liniowa, zazwyczaj jednolita dla wszystkich dziedzin działalności gospodarczej.

W swej historii podatek obrotowy podlegał ewolucji. Pierwotnie był naliczany i pobierany w każdej fazie produkcji i obrotu, co powodowało w kolejnych fazach naliczanie podatku od podatku zapłaconego wcześniej - dlatego nazwano go podatkiem wielofazowym kaskadowym lub kumulacyjnym.

Jego wadą było nierównomierne obciążenie podatkiem różnych, a czasem nawet tych samych dóbr i usług w zależności od liczby pośrednich faz wytwarzania. Inną, późniejszą metodą naliczania podatku obrotowego była metoda jednofazowa, jednokrotna - podatek naliczano w całości w jednej tylko fazie procesu gospodarczego, najczęściej w momencie sprzedaży towaru przez producenta do handlu (sprzedaż hurtowa) lub sprzedaży ostatecznemu nabywcy (w handlu detalicznym).

Zaletą tego podatku jest jego prostota i mniejsza liczba płatników, wadą - konieczność posługiwania się dwiema cenami tego samego produktu (z podatkiem i bez), gdy jest on jednocześnie wyrobem finalnym trafiającym do ostatecznego nabywcy i surowcem lub półfabrykatem używanym w dalszej produkcji. Ta forma podatku obrotowego nie może być także wykorzystywana jako instrument polityki fiskalnej państwa.

Wady obu tych form podatku obrotowego likwiduje podatek od wartości dodanej (VAT), podatek w polskim systemie podatkowym do 1993 funkcjonował podatek obrotowy jednofazowy, ze stawką 20% od ceny sprzedaży dóbr materialnych i 5% od ceny sprzedaży usług.

Był on naliczany i płacony tylko w odniesieniu do dóbr i usług konsumpcyjnych, dobra i usługi produkcyjne były z niego zwolnione. Ustawa podatkowa przewidywała wiele zwolnień od podatku obrotowego (np. w odniesieniu do określonych towarów pierwszej potrzeby) oraz odstępstw od stawki zasadniczej (np. wyższy podatek obrotowy od towarów luksusowych, alkoholu, papierosów i in.).

Małe przedsiębiorstwa rzemieślnicze w zależności od rodzaju działalności gospodarczej i wielkości zatrudnienia płaciły mieszany podatek obrotowo-dochodowy w formie opłaty skarbowej, karty podatkowej lub ryczałtu podatkowego.

W 1993 podatek obrotowy jednofazowy został zastąpiony podatkiem od towarów i usług oraz akcyzą, a w odniesieniu do małych firm ryczałtem ewidencjonowanym.

Podatek od towarów i usług, podatek od wartości dodanej, podatek VAT, forma podatku obrotowego stosowana obecnie w większości krajów świata, również w Polsce od 1993.

Przedmiotem opodatkowania jest wartość sprzedaży towarów i usług, a podstawą opodatkowania jest przyrost ich wartości netto w danej fazie procesu gospodarowania (wartość dodana). Jest podatkiem wielofazowym, ale pozbawionym cechy kumulacji (kaskadowości) dzięki specyficznej metodzie jego rozliczania: podatnik nalicza ten podatek od wartości sprzedanych przez siebie towarów i usług, ale płaci tylko różnicę pomiędzy podatkiem naliczonym a zapłaconym w związku z wcześniejszym nabyciem towarów i usług (produkcyjnych lub handlowych), uwidocznionym w fakturach nabycia lub dokumentach celnych. Jeśli różnica jest ujemna (co może mieć miejsce np. w przypadku, gdy produkt obłożony jest niższą stawką podatku niż materiały, z których został wytworzony), płatnik ma prawo do zwrotu nadpłaconego podatku z urzędu skarbowego.

Podatek VAT ma charakter liniowy. Polskie prawo podatkowe przewiduje stawkę podstawową 22% (dla większości towarów i usług), stawkę obniżoną 7% (m.in. surowce energetyczne i nośniki energii, materiały budowlane, roboty budowlano-montażowe związane z budownictwem mieszkaniowym, obiekty budownictwa mieszkalnego), stawkę 0% (głównie dla towarów eksportowanych).

Obowiązek płacenia podatku VAT spoczywa na osobach fizycznych, prawnych oraz jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, sprzedających w ciągu roku towary i usługi o wartości przekraczającej określoną przepisami kwotę (waloryzowaną co roku w związku z inflacją).

Podatki pośrednie, typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny.

Wiąże się to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu (w sposób ukryty lub jawny), w rezultacie czego faktycznie (choć pośrednio) ich ciężar ponosi nabywca. Do podatków pośrednich zalicza się wszystkie podatki od obrotu i konsumpcji (np. podatek VAT).

Podatek od wartości dodanej (Value Added Tax (VAT)), typ powszechnego opodatkowania dóbr i usług od wartości dodanej, polegającego na pobieraniu podatku od dodatkowego wkładu do wartości dobra lub usługi przekazanej poprzez działalność gospodarczą. Na każdym szczeblu obrotu podatek jest więc opłacany jedynie od przyrostu wartości sprzedawanych towarów czy usług powstałego w danej fazie produkcji czy dystrybucji.

Podatek ten nie ma charakteru kumulacyjnego i w rezultacie stopa obciążenia podatkowego jest niezależna od tego, ile dokonano transakcji sprzedaży, zanim opodatkowany produkt trafił do ostatecznego nabywcy.

Każdy uczestnik procesu produkcyjnego i obrotu będący płatnikiem tego podatku, może odliczyć od podatku, który zapłaci, sprzedając swój produkt (usługę), czyli od tzw. podatku należnego - podatek, który zapłacił wcześniej, kupując materiały, surowce, półfabrykaty itp. (tzw. podatek naliczony). W rzeczywistości podatek ten płaci przede wszystkim ostateczny nabywca - konsument.

Podatki i parapodatki stosowane obecnie w Polsce

• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)

• ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

• karta podatkowa

• zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych

• podatek odsetkowy (tzw. podatek Belki)

• podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

• podatek VAT

• podatek akcyzowy

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportowych

• podatek od posiadania psów

• opłata targowa

• opłata miejscowa (zwana także opłatą klimatyczną)

• opłata administracyjna (za czynności administracyjne nie objęte opłatą skarbową)

• składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

• składka na PFRON

• opłata adiacencka

• opłata skarbowa

• opłata ewidencyjna (na nie istniejący jeszcze centralny rejestr pojazdów i kierowców)

• opłaty za udostępnienie danych ze zbiorów meldunkowych, zbioru PESEL oraz ewidencji wydanych i utraconych dowodów osobistych

• opłata za wydanie dowodu osobistego

• opłaty paszportowe

• opłaty konsularne

• opłaty za ogłaszanie obwieszczeń i ogłoszeń w "Monitorze Polskim" (firmy mają obowiązek publikowania w nim sprawozdań finansowych)

• opłaty za zamieszczenie ogłoszenia lub obwieszczenia w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym" (na przykład obowiązkowe wpisy do rejestru handlowego)

• opłata za prawo do dysponowania częstotliwością radiową

• abonament RTV

• opłaty za udzielenie koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych

• opłaty za dokonanie wpisu do rejestru programów rozprowadzanych w sieciach kablowych

• opłaty ekologiczne (za dokonywanie zmian w środowisku naturalnym, na przykład za usunięcie drzewa)

• opłata produktowa (za wprowadzenie na rynek towarów w opakowaniach)

• opłata depozytowa (za sprzedaż akumulatorów)

• opłaty za wydanie dowodu rejestracyjnego, pozwolenia czasowego i tablic rejestracyjnych pojazdów

• opłata będąca warunkiem wyrejestrowania pojazdu w wypadku udokumentowanej trwałej i zupełnej utraty pojazdu bez zmiany w zakresie prawa własności

• opłaty za kartę pojazdu

• opłaty za wydanie i zmianę świadectwa homologacji

• opłata za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania

• opłata za przejazdy po drogach publicznych pojazdów nienormatywnych

• opłata za przejazdy przez mosty i tunele zlokalizowane w ciągach dróg publicznych

• opłata za przeprawy promowe na drogach publicznych

• opłaty za zajęcie pasa drogowego dróg, których zarządcą jest generalny dyrektor dróg krajowych i autostrad

• opłaty za przejazd autostradą

• opłaty za czynności administracyjne związane z transportem drogowym

• opłaty za licencje (na przykład na krajowy transport drogowy)

• opłaty za zezwolenia, formularz jazdy i świadectwo kierowcy

• opłaty za zaświadczenia na przewozy drogowe na potrzeby własne

• opłaty za egzaminowanie oraz za wydanie certyfikatu kompetencji zawodowych i certyfikatu potwierdzającego spełnienie przez pojazd odpowiednich wymogów bezpieczeństwa lub warunków dopuszczenia do ruchu

• opłata paliwowa

• opłaty portowe

POD I NAD KRESKĄ Sposób księgowania wydatków budżetu dający ministrowi finansów możliwości wykorzystania „kreatywnej księgowości”. Rząd może zapisać w budżecie pewien wydatek - na przykład dotację do funduszu celowego - jako wydatek „nad kreską”, powiększający sumę wydatków i wpływający na wielkość deficytu budżetu centralnego. Może jednak wydatek „pominąć”, a fundusz celowy zaciągnie kredyt gwarantowany przez ministra finansów. W takim przypadku fundusz będzie finansowany „pod kreską”. Formalnie wydatek nie powiększy deficytu budżetu centralnego, chociaż z punktu widzenia stabilności finansów publicznych w obu przypadkach sytuacja będzie jednakowa. W ostatnich latach „pod kreską” księgowane były na przykład wydatki na wypłaty rekompensat

Polityka, metody organizowania się społeczeństwa dla realizacji celów uznawanych za wspólne, a także sposób przewodzenia we wspólnych działaniach. Również walka o władzę oraz jej sprawowanie, czyli techniki i mechanizmy jej funkcjonowania (a nie wartości i ideały).

Nieodłącznym elementem polityki jest siła: wojskowa, prestiżu, presji psychologicznej, poparcia społecznego, która służy do osiągania zamierzonych celów.

Podstawowymi zasadami funkcjonowania polityki są: określenie celu i sposobu artykulacji interesu politycznego, jednoczenie się sił politycznych przeciw wspólnemu wrogowi, instrumentalne traktowanie idei, prymat interesu danej struktury nad innymi czynnikami, realizacja racji stanu, a także - liczenie się z zasadami geopolityki (polityka zagraniczna).

POLITYKA [gr.], ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państw. (tj. dysponującej legalnymi środkami przymusu fiz.), jej wykonywaniem oraz z wytyczaniem kierunku rozwoju państwa w różnych dziedzinach (polityka społeczna, polityka zagraniczna itp.); polit. sferę życia społ. tworzą: system organów państw., system partyjny, system prawny, ideologie polit. i nar., kultura polit. społeczeństwa; potocznie często przez politykę rozumie się: 1) program albo kierunek działalności państwa lub określonego polityka; 2) sztukę kierowania sprawami publ., zwł. umiejętność działania w granicach istniejących możliwości; 3) grę partyjną lub samą walkę o władzę i związane z nią korzyści. W szerszym znaczeniu terminu polityka używa się także na oznaczenie konsekwentnego stosowania przez kierownictwo zorganizowanych grup (rzadziej jednostek) zespołu zasad i metod zmierzających do osiągnięcia określonych celów (polityka mieszkaniowa, polityka personalna itp.).

W nauk. refleksji najczęściej są spotykane 2 ujęcia polityki. W pierwszym, szerszym polityka jest określana jako rządzenie i kierowanie sprawami wspólnoty, państwa (prawno-adm. koncepcja polityki). Polityka to sfera wzajemnych oddziaływań między państwem a zorganizowanymi grupami społ., dotyczących celów i środków działalności państwa. Państwo nie tylko reguluje współżycie ludzi należących do zbiorowości (stanowiąc i stosując prawo), ale także organizuje i kieruje działalnością różnych instytucji usługowych i produkcyjnych, np. świadomie wpływa na kierunek rozwoju życia społ., m.in. przez zapewnienie porządku wewn. i bezpieczeństwa zewn., reprezentowanie nar. interesów polit. i ekon. na arenie międzynar., popieranie postępu techn. itp.; państwo wpływa na życie gosp. przez tworzenie jego ram prawnych i przez podatki oraz planowanie budżetu; poglądy i postulaty odnoszące się do tej sfery w dużej mierze determinują kształt życia politycznego. Państwo harmonizuje interesy partykularno-grupowe z interesem ogólnospoł. w warunkach współdziałania, współzawodnictwa i walki różnych grup społecznych. Źródłem polityki jest bowiem sprzeczność i rozbieżność interesów oraz aspiracji grupowych, wynikająca ze zróżnicowania społeczeństwa (na grupy zaw., klasy i warstwy, obozy polit. itp.). Ogólnospołeczna doniosłość polityki polega na integrowaniu społeczeństwa pluralistycznego, na tworzeniu warunków do zorganizowanego współdziałania obywateli. W tej koncepcji zaciera się granica między polit. a ekon. sferą życia społ., ponadto między działaniami administracji państw. w sensie ścisłym (tj. odwołującym się przynajmniej potencjalnie do środków legalnego przymusu fiz.) a administrowaniem w skali całego społeczeństwa (np. między kierowaniem edukacją nar. a stosowaniem przymusu szkolnego). W węższym rozumieniu polityka jest określana jako prawomocne stosowanie środków publ. regulacji (legalnego przymusu fiz.). Polityka to: działania ludzi, które polegają na wyznaczaniu sfery stosowania przemocy publ. w społeczeństwie, na kierowaniu sposobem jej stosowania przez stanowienie i egzekwowanie prawa (parlament i rząd), działania ludzi bezpośrednio obsługujących środki przymusu (policja, wojsko, służba celna, aparat fiskalny) oraz działania osób określających rodzaj i wymiar stosowanego przymusu (wymiar sprawiedliwości). Przemoc fiz. ma charakter publ., m.in. dlatego, że jej środki nie są obiektami własności prywatnej, lecz publ.; ma charakter monopolistyczny, a zakres i sposób jej stosowania jest uregulowany prawnie. Środki przymusu są stosowane do zapewniania bezpieczeństwa zewn., utrzymywania ładu wewn. oraz instytucjonalnych ram własności. Każdy obywatel jest podmiotem polityki w omawianym ujęciu, przede wszystkim przez udział w wyborach i referendach, a ponadto za pośrednictwem swych reprezentantów w najwyższych organach władzy państw. oraz udział w ruchach politycznych. Posługiwanie się przez specjalną grupę ludzi środkami publ. regulacji stanowi specyficzną cechę polityki. Zgodnie z tą koncepcją uprawianie polityki polega na czynieniu użytku z uprawnień władzy: stanowieniu prawa na mocy kompetencji prawodawczej, wydawaniu aktów adm., wymierzaniu sankcji (m.in. Th. Hobbes, J. Locke, K. Marks, M. Weber, F. Znaniecki). Nie ma ona nic wspólnego z deprecjacją roli praworządności i demokracji polit. w życiu społecznym.

S. OSSOWSKI Władza polityczna i władza ekonomiczna, w: O strukturze społecznej, Warszawa 1982;

M. WEBER Polityka jako zawód i powołanie, Warszawa 1989;

J. LOCKE Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992;

F. RYSZKA O pojęciu polityki, Warszawa 1992.

POLITYKA EKONOMICZNA, oddziaływanie państwa na przebieg procesów gosp.; obejmuje politykę makroekon. (fiskalną, monetarną, dochodów, kursu walutowego), ukierunkowaną na utrzymanie bądź przywrócenie równowagi wewn. i zewn., oraz politykę mikroekon., ukierunkowaną na zmiany w strukturze gałęziowej gospodarki, w strukturze dochodów i zachowania poszczególnych grup podmiotów gospodarczych. Fiskalna polityka ekonomiczna dotyczy wpływów i wydatków budżetowych, ewentualnego finansowania wydatków z deficytu i zarządzania długiem publicznym. Ekspansywna fiskalna polityka ekonomiczna oznacza finansowanie zwiększonych wydatków państwa z deficytu, mające na celu utrzymanie popytu na wysokim poziomie; restrykcyjna fiskalna polityka ekonomiczna oznacza ograniczenie wydatków budżetowych. Monetarna (pieniężna) polityka ekonomiczna dotyczy kontrolowania podaży pieniądza w gospodarce, a przez to oddziaływanie na poziom cen i stopy procentowej. Ekspansywna monetarna polityka ekonomiczna oznacza zwiększenie podaży pieniądza; restrykcyjna monetarna polityka ekonomiczna oznacza ograniczanie wzrostu jego podaży. W praktyce państwo stosuje określoną kombinację różnych form polityki makro- i mikroekon. (tzw. policy mix). Skuteczność prowadzonej polityki ekonomicznej można oceniać wg 4 podstawowych kryteriów: 1) efektywności alokacyjnej; 2) podziału dochodu nar. między grupy społ.; 3) stabilności gospodarki (stopnia wahań cyklicznych); 4) wpływu na długookresowe tempo wzrostu gospodarczego. Prowadzenie polityki ekonomicznej wymaga sformułowania celów, wyboru narzędzi służących ich realizacji oraz skonstruowania modelu gospodarki, pozwalającego powiązać instrumenty z celami. Zgodnie z tzw. zasadą Tinbergena do osiągnięcia N celów jest potrzebnych co najmniej N narzędzi. Sytuacja komplikuje się, gdy poszczególne polityki są prowadzone w sposób nieskoordynowany przez odrębne instytucje, np. polityka fiskalna przez rząd, a polityka monetarna przez bank centralny. Znajduje wówczas zastosowanie tzw. zasada Mundella, sugerująca takie przyporządkowanie instrumentów celom, które pozwala na wykorzystanie względnej przewagi danego instrumentu. Zgodnie z tą zasadą, np. w warunkach stałego kursu walutowego i doskonałej mobilności kapitału polityka pieniężna powinna służyć utrzymaniu równowagi zewn., a polityka fiskalna równowagi wewnętrznej.

Ekonomiści różnią się w poglądach co do skuteczności polityki ekonomicznej. W latach po II wojnie świat. dominował pogląd, że państwo powinno prowadzić aktywną politykę makroekonomiczną. Pogląd ten został poddany krytyce na przeł. lat 60. i 70. Najbardziej sceptycznie nastawieni do prowadzenia uznaniowej (dyskrecjonalnej) polityki ekonomicznej są przedstawiciele nowej ekonomii klasycznej. Zgodnie z tezą o nieskuteczności polityki ekonomicznej, sformułowaną przez J.T. Sargenta i N. Wallace'a, tylko nieantycypowane, przypadkowe zmiany w polityce ekonomicznej wywierają wpływ na zachowanie się zmiennych realnych w gospodarce (produkcji, zatrudnienia), przy przyjęciu założenia o racjonalnym charakterze oczekiwań podmiotów gosp. (racjonalnych oczekiwań hipoteza). Zdaniem monetarystów polityka makroekon. może wywierać w krótkim okresie istotny wpływ na gospodarkę, ale ze względu na występujący w niej stopień niepewności (związany m.in. z brakiem rozeznania co do właściwej synchronizacji działań i długości opóźnień, dotyczących opracowania i wdrożenia narzędzi, oraz z reakcją na nie podmiotów gosp.), może ona wzmocnić (zamiast ograniczyć) amplitudę wahań cyklicznych. W ostatnich latach daje się zauważyć coraz większą zgodność poglądów, że polityka ekonomiczna powinna być oparta na stabilnych regułach, nie zaś na podejmowanych doraźnie działaniach uznaniowych. Wyróżnia się tzw. reguły stałe, w których przypadku dana zmienna powinna pozostawać na określonej ścieżce niezależnie od okoliczności (np. reguła stałego tempa wzrostu podaży pieniądza), oraz reguły oparte na sprzężeniu zwrotnym, uwzględniające zmiany w sytuacji gosp. (np. podaż pieniądza rośnie szybciej, jeśli produkcja spada poniżej pewnego progu). Jednym z ważnych argumentów za stosowaniem reguł jest dążenie do uniezależnienia polityki ekonomicznej od wpływu czynników polit.; skuteczność reguł zależy w dużej mierze od ich przejrzystości oraz wiarygodności i reputacji osób i instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie polityki ekonomicznej.

Polityka ekonomiczna ogół działań państwa (rządu) mających na celu stymulowanie procesów gospodarczych zgodnie z celami ogólnogospodarczymi i ogólnospołecznymi. W ujęciu makroekonomicznym polityka ekonomiczna zmierza do utrzymania produkcji na poziomie zapewniającym pełne wykorzystanie czynników produkcji (zwłaszcza siły roboczej), stabilnego poziomu cen i wzrostu gospodarczego.

Jej elementami są: polityka fiskalna i monetarna. Polityka ekonomiczna może być także nakierowana na określone dziedziny życia gospodarczego (np. przemysł, budownictwo mieszkaniowe, rolnictwo, handel zagraniczny itp.) lub dotyczyć konkretnych problemów (np. inwestycje, ochrona środowiska, ubezpieczenia, kształtowanie cen, płac, walka z bezrobociem, inflacją).

Polityka fiskalna (fiscal policy), polityka skarbowa; wszelkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na ogólny poziom efektywności gospodarczej kraju. Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (np. roboty publiczne), zmiana stawek i zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określaniu sposobu, zakresu i terminu, w jakim instrumenty te zostaną wykorzystane.

Polityka fiskalna prowadzona obecnie w większości krajów wiąże się z wysokimi wydatkami publicznymi, często przewyższającymi bieżące dochody budżetowe, co powoduje, że rośnie deficyt budżetowy i zadłużenie publiczne.

Polityka podatkowa (policy of taxation), polityka formułująca cele poboru podatków oraz metody ich realizacji. Polityka ta jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodów - progresja podatkowa, system ulg i zwolnień podatkowych, zasady opodatkowania towarów i usług wpływające na kształtowanie się realnych dochodów ludności.

POLITYKA SPOŁECZNA, polityka socjalna,

1) Działalność państwa i in. organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludzi oraz stosunków społ., mająca na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu, zapewnienie ładu społecznego. Polityka społeczna jako dziedzina działalności państwa (państwowa polityka społeczna) może być realizowana przez różne polityki szczegółowe, np. politykę zabezpieczenia społ. i ochrony zdrowia, zatrudnienia, oświat., ochrony pracy, rodzinną, mieszkaniową, kult. (upowszechnianie kultury), walki z patologią społeczną. W zależności od dominującej w danym kraju ideologii (doktryny społ.) polityka społeczna jest realizowana w zróżnicowanym zakresie i wg różnych modeli, np. modelu socjalnej gospodarki rynkowej, państwa opiekuńczego („państwo dobrobytu”, ang. welfare state), państwa pozytywnego (model związany z doktryną liberalną i neokonserwatywną, wg których państwo nie powinno zajmować się bezpośrednio polityką społeczną, ale tworzyć jednostkom, stowarzyszeniom i gminom warunki do zaspokajania potrzeb w tej sferze). Początki polityki społecznej zazwyczaj wiąże się z ustawodawstwem społ. wprowadzonym w latach 80. XIX w. gł. w Prusach, W. Brytanii, Francji i Szwajcarii.

2) Dyscyplina nauk. zajmująca się prowadzeniem badań o charakterze diagnostycznym (obserwacja zjawisk i poszukiwanie prawidłowości), formułowaniem wskazań prakt. i określaniem środków ich realizacji. W Polsce zaczęła się rozwijać w okresie 20-lecia międzywojennego dzięki działalności Instytutu Gospodarstwa Społecznego i Inst. Spraw Społ. (1931-39) oraz skupionych wokół tych placówek uczonych (L. Krzywicki, S. Rychliński, E. Szturm de Sztrem, K. Krzeczkowski, L. Landau, W. Landau, K. Korniłowicz, E. Strzelecki). Po II wojnie świat. aż do 1957 nauka o polityce społecznej w Polsce praktycznie nie rozwijała się, gł. ze względów doktrynalnych. Uważano bowiem, iż wszystko, co mieści się w sferze działania polityki społecznej, jest i tak realizowane przez państwo w ramach jego planowej działalności na rzecz podniesienia materialnego i kult. poziomu życia ludzi. Utrwaliło się przekonanie, że jedynym podmiotem polityki społecznej jest socjalist. państwo, co zwalniało społeczeństwo od troszczenia się o dobrobyt. W latach 60. zaczęto organizować katedry polityki społecznej, a gł. ośr. badań i kształcenia w tym zakresie stały się SGPiS (ob. SGH), Uniw. Warsz. oraz Inst. Pracy i Spraw Socjalnych. W powojennej literaturze przedmiotu nie ma zgodności poglądów co do celów badawczych nauki o polityce społecznej. Można w niej wyodrębnić następujące nurty: socjalno-bytowy — koncentrujący się na poprawie warunków pracy i życia ludności, socjol.-strukturalny — zajmujący się problemami sterowania budową socjalist. struktury społ., społ.-ekon. — wiążący politykę społeczną z polityką gosp., psychol.-społ. — traktujący politykę społeczną jako działalność zmierzającą do zaspokojenia różnych potrzeb społeczeństwa, makrospoł. — rozumiany jako świadome organizowanie postępu społecznego. W latach 90. znaczenie polityki społecznej jako jednej ze sfer działalności państwa zaczęło wzrastać i obecnie są kształtowane jej nowe zasady.

Nauka o polityce społecznej, red. J. Auleytner, Warszawa 1990;

Postęp i regres społeczny, red. J. Danecki, Warszawa 1991;

J. SUPIŃSKA Dylematy polityki społecznej, Warszawa 1991.

Polityka fiskalna, polityka budżetowa, budżetowa polityka, ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Jest częścią polityki finansowej państwa. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:

1) redystrybucja dochodów

2) stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

Polityka gospodarcza (economic policy), działalność państwa lub innego organu publicznego polegająca na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do ich realizacji w ściśle określonych warunkach i określonym przedziale czasu. Obejmuje ona całą politykę fiskalną, dochodową i pieniężną oraz politykę przemysłową, rolną i handlową, mającą na celu ograniczenie lub zahamowanie inflacji, zmniejszenie lub likwidację bezrobocia, zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego kraju, rozwój ekonomiczny regionów, ochronę środowiska itp.

Polityka gospodarcza opiera się na określonej teorii ekonomicznej i jest sposobem działania oraz rozwiązywania problemów gospodarczych zgodnie z tzw. interesem publicznym i posiadanymi możliwościami. Dzieli się ona na makroekonomiczną i mikroekonomiczną. Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie kreowanie i kontrolę równowagi wewnętrznej i zewnętrznej gospodarki oraz zjawisk wzrostu, zaś mikroekonomiczna zajmuje się strukturalnymi aspektami konkretnych procesów gospodarczych.

Podział dochodu narodowego, faza procesu gospodarowania, w której następuje rozdysponowanie wytworzonego dochodu narodowego pomiędzy różne podmioty gospodarcze i na różne cele. Obejmuje przebiegające wielopłaszczyznowo procesy kształtowania się dochodów pieniężnych podmiotów gospodarczych.

Dochody te powstają częściowo w procesie wytwarzania dóbr i usług, jako wynagrodzenia dla właścicieli zaangażowanych w nim czynników wytwórczych - płace, zyski, dywidendy, procent, renta gruntowa, częściowo natomiast są rezultatem procesu redystrybucji za pośrednictwem budżetu państwa.

Ostateczne (po opodatkowaniu) dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz dochody państwa (po uregulowaniu wymienionych płatności transferowych) odzwierciedlają przypadające im cząstki dochodu narodowego.

Decyzje podmiotów gospodarczych o sposobie rozdysponowania ich dochodów wyznaczają w skali makroekonomicznej proporcje podziału dochodu narodowego z jednej strony pomiędzy sektor prywatny i publiczny, z drugiej natomiast - pomiędzy konsumpcję, zaspokajającą bieżące potrzeby indywidualne i społeczne, oraz inwestycje zapewniające rozwój gospodarki w przyszłości.

Prawo budżetowe, dział prawa finansowego regulujący funkcjonowanie budżetu państwa. Prawo budżetowe w sensie ścisłym normuje ramy budżetu państwa, jego strukturę oraz zasady przygotowania, uchwalania i wykonywania. Przygotowany przez ministra finansów projekt przedstawiony jest następnie Radzie Ministrów, która w formie uchwały przedkłada go Sejmowi, ten zaś podejmuje decyzję w ustawowym trybie przewidzianym przez Konstytucję RP. Wykonywanie budżetu należy do organów administracji państwowej, tj. Rady Ministrów, ministrów, wojewodów.

Prawo wydatkowe określa przeznaczenie oraz formy i metody dokonywania wydatków budżetowych np. dot. wynagrodzenia pracowników administracji, szkolnictwa, służby zdrowia, a także wydatków np. na kulturą i sztukę, naukę, oświatę, świadczenia emerytalne, renty oraz obronę narodową, sport itp.

Prawo dochodowe reguluje źródła i formy pobierania dochodów budżetowych, na które składają się m.in. podatki i opłaty od ludności, wpłaty przedsiębiorstw oraz instytucji finansowych (np. banków), cła. Prawo o kredycie państwowym określa zasady zaciągania i warunki spłaty pożyczek (zaciąganych bądź udzielanych przez państwo).

PROGI OSTROŻNOŚCIOWE Krytyczne poziomy długu publicznego w stosunku do PKB, których przekroczenie powoduje - zgodnie z ustawą o finansach publicznych z 1998 roku - konieczność podjęcia przez rząd programu naprawy finansów publicznych.

Pierwszym progiem jest poziom 50 proc. Jego przekroczenie oznacza, że rząd musi zaproponować budżet, w którym stosunek deficytu do dochodów budżetu nie może się powiększyć. Dotyczy to zarówno deficytu budżetu państwa na poziomie centralnym, jak i samorządów.

Przekroczenie progu 55 proc. nakłada na rząd obowiązek uchwalenia projektu ustawy budżetowej, który umożliwi obniżenie długu publicznego.

Przekroczenie ostatniego progu 60 proc. PKB oznacza, że kolejny budżet państwa musi być budżetem zrównoważonym, bez deficytu. To już jest sytuacja nadzwyczajna:

* poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu, że relacja długu do PKB przekroczyła 60 proc., podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji;

* Rada Ministrów najpóźniej w ciągu miesiąca przedstawia Sejmowi program uzdrowienia

finansów;

* kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych;

* w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok nie zawiera się deficytu budżetu państwa, a budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwala się, nie zawierając w nich deficytu.

Politycy i ekonomiści nie są jednomyślni co do tego, w jaki sposób naprawdę mechanizmy ostrożnościowe będą działać. Informacja o relacji długu do PKB jest znana dopiero kilka miesięcy po zakończeniu roku budżetowego - Główny Urząd Statystyczny musi przecież policzyć wielkość PKB. Nie wiadomo też, jaką wielkość długu należy rzeczywiście uwzględnić. Przejście polskiej księgowości budżetowej na system ESA 95 pozwoli nieco rozjaśnić sytuację, ale ostatnie doniesienia o trwających przez lata fałszerstwach odnoszących się do finansów Grecji pokazują, że politycy zawsze mają pewne pole manewru.

Redystrybucja, wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa.

Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i in.), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.

SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH Jest to pojęcie szersze niż budżet państwa. Do sektora finansów publicznych zalicza się organy władzy publicznej, administracji rządowej, kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego, jednostki budżetowe, fundusze celowe itd. Część podmiotów należących do sektora finansów publicznych ma własne źródła dochodów (np. Narodowy Fundusz Zdrowia dysponuje dochodami z naszych składek), niektóre mają dochody z własnej działalności gospodarczej (na przykład jednostki badawczo-rozwojowe), inne zaś korzystają z dotacji budżetu państwa.

System budżetowy, całokształt norm prawnych, zasad organizacyjnych i reguł postępowania regulujących w danym państwie w określonym czasie prowadzenie gospodarki budżetowej (gromadzenie i rozdzielanie scentralizowanych zasobów pieniężnych, przeznaczonych na finansowanie zadań państwa, realizowane przez centralne i terenowe organy administracji lub inne jednostki państwowe).

System finansowy państwa, zbiór norm prawa finansowego, zasad gospodarki finansowej, mających na celu ścisłe uregulowanie polityki finansowej państwa.

System ekonomiczno-społeczny określa kierunkowe cele organizacji i funkcjonowania gospodarki finansowej państwa oraz poszczególnych jednostek wchodzących w jego skład i podporządkowanych mu w sferze finansowej, jak również środki mogące służyć do realizacji tych celów. W zakres systemu ekonomiczno-społecznego wchodzą różne podsystemy: system budżetowy, system bankowy, system ubezpieczeń, system przedsiębiorstw.

System ekonomiczno-finansowy, zbiór określonych prawem instrumentów, zasad i rozwiązań regulujących działalność podmiotów gospodarczych. Jego charakter uzależniony jest od systemu ekonomiczno-społecznego danego kraju, a w jego ramach - od branżowej specyfiki działalności podmiotów gospodarczych oraz od form ich własności.

W systemie gospodarki rynkowej ograniczenia swobody decyzyjnej, nakładane przez system ekonomiczno-finansowy na podmioty gospodarcze, są generalnie znacznie mniejsze niż w systemie gospodarki planowej. W obu systemach są one też mniejsze w odniesieniu do podmiotów będących własnością prywatną, a większe dla podmiotów stanowiących własność publiczną.

System ekonomiczno-finansowy obejmuje wiele aspektów działalności podmiotów gospodarczych. Przykładowo - we wszystkich systemach gospodarczych obligatoryjne normy dotyczą m.in. zasad prowadzenia rachunkowości i statystyki przedsiębiorstw, rozliczeń pieniężnych, stosunków umownych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska. W systemie gospodarki planowej system ekonomiczno-finansowy reguluje także takie problemy, jak np.: zaopatrzenie i gospodarka materiałowa, wielkość zatrudnienia i poziom płac, inwestycje, remonty, rozmiary eksportu i importu, korzystanie z kredytów bankowych.

System ekonomiczno-społeczny, system ekonomiczny, system gospodarczy, ogół elementów składających się na gospodarkę danego kraju.

System ekonomiczno-społeczny obejmuje:

1) zasoby materialne - przestrzeń geograficzną z występującymi na niej zasobami naturalnymi i wytworzonymi przez ludzi środkami produkcji i konsumpcji.

2) działalność gospodarczą - proces wytwarzania dóbr i usług służących zaspokojeniu potrzeb.

3) reguły i normy prawne, określające sposób tworzenia, pozycję i zasady funkcjonowania podmiotów gospodarczych.

Dwa pierwsze elementy tworzą tzw. sferę realną, trzeci - sferę regulacyjną systemu ekonomiczno-społecznego.

Cywilizacja gospodarcza wykształciła na przestrzeni wieków kilka typów systemów ekonomicznych (wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, socjalizm) różniących się między sobą przede wszystkim elementami sfery regulacyjnej, w tym głównie, uzależnioną od dominującego typu własności (prywatna, publiczna), swobodą podejmowania decyzji przez mikroekonomiczne podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe).

Teoretycznie system ekonomiczno-społeczny dzieli się na: samoregulujące (wolny rynek), sterowane przez państwo i mieszane. W praktyce każdy z istniejących w przeszłości i obecnie systemów ma charakter mieszany bądź z przewagą samoregulacji (system rynkowy), bądź sterowania (system planowy). W obrębie każdego z nich, w konkretnym kraju, zakres wpływu państwa na procesy gospodarcze i społeczne jest inny i uwarunkowany odrębnymi czynnikami politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi.

USTAWA BUDŻETOWA Określa ramy finansowe, w których funkcjonuj rząd i administracja państwowa, a zatem legalizuje wydatki państwa w kolejnych latach. Jest aktem prawnym mającym szczególną wagę. Rząd, który nie potrafi na czas uzyskać poparcia Sejmu dla swego projektu budżetu, może funkcjonować jedynie tymczasowo.

Ogólne zasady prac nad ustawą budżetową zapisane są w konstytucji, która nakłada na rząd obowiązek przedstawienia projektu ustawy budżetowej do 30 września każdego roku. Parlament ma cztery miesiące na przyjęcie ustawy, prezydent zaś nie może jej zawetować. Nie przedstawienie na czas projektu budżetu może być powodem wszczęcia postępowania przez Trybunał Stanu przeciwko rządowi. Nie uchwalenie ustawy budżetowej na czas powoduje rozwiązanie parlamentu i rozpisanie nowych wyborów. Posłowie mogą zgłaszać poprawki do budżetu, ale nie mają prawa zwiększać proponowanego przez rząd deficytu budżetowego.

VAT (VALUE ADDED TAX) W świecie zwany jest podatkiem od wartości dodanej, w Polsce podatkiem od towarów i usług. Jest to najbardziej skuteczny instrument zdobywania przez państwo dochodów. W Polsce mniej więcej połowa dochodów podatkowych pochodzi z VAT. Teoretyczne podstawy tego podatku opracował niemiecki ekonomista C.F. Siemens w 1919 r. Po raz pierwszy VAT zastosowano we Francji w 1954 r. Dziś funkcjonuje w ponad 50 krajach, przede wszystkim w Europie. Od 1989 r. także w Japonii. Z dużych krajów OECD nie jest stosowany tylko w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii.

VAT pobiera się na ogół tzw. techniką fakturową. Polega ona na opodatkowywaniu całości sprzedaży, a następnie zwracaniu przedsiębiorcom VAT-u uwzględnionego w zapłaconych wcześniej fakturach. W Polsce VAT stosujemy od lipca 1993 roku.

WYDATKI SZTYWNE Wydatki budżetu wynikające z wcześniej zaciągniętych przez państwo zobowiązań. To przede wszystkim wydatki na obsługę długu oraz część transferów socjalnych, których reguły zapisane są we wcześniej przyjętych ustawach. Systematyczny wzrost wydatków sztywnych prowadzi do wypychania pozostałych wydatków finansowanych z budżetu państwa i ogranicza pole manewru polityki fiskalnej.

MATERIAŁY FAKULTATYWNE

PODATKI i MY: OD WIEKÓW PEWNE - NICZYM ŚMIERĆ...

Marcin SZALENIEC, NBPortal.pl 2003-12-29 11:53:50.0

Tylko dwie rzeczy są pewne: śmierć i podatki - konstatował niegdyś Beniamin Franklin. Od dawna można jednak zauważyć wydłużanie się średniej długości życia ludzi. Niestety, podatki także cały czas rosną i rosną. A pomysłowość rządzących w tym względzie nie ma wręcz granic...

Podatki wynaleziono prawdopodobnie wcześniej niż koło. W starożytnym Egipcie ich poborem zajmowali się pisarze królewscy (skrybowie). Rolnicy oddawali część zbiorów, rzemieślnicy płacili swoimi wyrobami, a kupcy składali daniny. Przez pewien czas istniał nawet w państwie faraonów podatek od oliwy używanej do smażenia. Aby Egipcjanie nie uchylali się od jego płacenia, skrybowie chodzili po domach i sprawdzali, czy ludzie używają wystarczająco dużo oliwy i czy nie próbują zastępować jej przez inne tłuszcze. Od podatku były zwolnione tylko świątynie i ich posiadłości.

W mieście Ugarit położonym na północy dzisiejszej Syrii kupcy prowadzący handel zagraniczny musieli uiszczać królowi opłatę w złocie. Już wtedy znano jednak zwolnienia podatkowe - zachował się dokument, w którym ugarycki król zwalnia z opłaty kupców przybywających z Krety. Z Biblii wiadomo, że podatki na kupców nakładał też król Salomon finansując w ten sposób budowę słynnej świątyni w Jerozolimie.

Uroki opodatkowania odkryli też władcy Mezopotamii. Ponieważ nie istniały wtedy pieniądze w postaci monet, mieszkańcy płacili podatki w naturze. Wiadomo, że funkcjonował podatek pogłówny w wysokości jednej krowy od ojca rodziny. Opodatkowane było niemal wszystko: żywy inwentarz, produkcja łodzi, łowienie ryb, a nawet... pogrzeby. Królowie "nie przepuścili" oczywiście kupcom - musieli oni uiszczać opłaty na rogatkach miast, cła i inne podatki. Tak jak obecnie, nie wszyscy chcieli dzielić się z fiskusem swoimi dochodami. Było to jednak dość ryzykowne. Archeolodzy odnaleźli list na glinianej tabliczce. Mezopotamski przedsiębiorca instruuje w nim swojego pracownika z odległej filii:

  - "Syn Irry przemycał towary do Puszukena, ale jego kontrabanda została przejęta. Pałac rozkazał wtrącić Puszukena do więzienia! Straże są bardzo silne... proszę, nie przemycajcie niczego więcej".

Obywatele Aten płacili podatki nazywane "eisphora" tylko w podczas wojny. Finansowano w ten sposób wysiłek wojenny. Podobnie dzieje się w czasach współczesnych - podczas wojny rządy nakładają nowe podatki albo podnoszą istniejące. Przypadek Aten jest jednak o tyle nietypowy, że po wojnie eisphora była zawieszana. Co więcej, jeśli wojna przyniosła materialne korzyści dla miasta (łupy, kontrybucje), obywatele dostawali przynajmniej częściowy zwrot podatku. Gorzej mieli zamieszkali w Atenach cudzoziemcy. Płacili oni, nawet w czasie pokoju, jedną (mężczyźni) albo pół (kobiety) drachmy miesięcznie. Nie można więc nazwać starożytnych Aten rajem podatkowym. Mimo wszystko jednak, w demokratycznych i oligarchicznych państwach greckich daniny publiczne były niezbyt wysokie.

Zmieniło się to w epoce hellenistycznej. Po podbojach Aleksandra Wielkiego powstały potężne autokratyczne królestwa. Ich władcy, Lakidzi, Seleukidzi, Antygonidzi i inni byli na tyle silni, że mogli nakładać niemal dowolne podatki na swoich poddanych. Doprowadziło to do upadku gospodarczego wschodniej części śródziemnomorskiego świata i przyczyniło się do wzrostu nowej potęgi - Rzymu.

W Republice Rzymskiej podatki były raczej umiarkowane. Opodatkowana była głównie własność: ziemia, domy, niewolnicy, zwierzęta i pieniądze. Wysokość podatku ustalano podczas okresowych spisów ludności, takich jak ten, podczas którego w Betlejem urodził się Jezus. Po podboju Italii, Imperium Romanum ciągle rosło. Podatki również. W prowincjach główną formą podatku była dziesięcina, czyli dziesięcioprocentowy podatek dochodowy. Ponieważ spisy ludności były przeprowadzane znacznie rzadziej niż w Italii, obowiązek podatkowy nakładano raczej na terytoria niż poszczególne zamieszkujące je osoby. Mieszkańcy musieli sami podzielić między siebie obowiązkowe świadczenia.

Pobór podatków został sprywatyzowany. Namiestnicy sprzedawali stanowiska poborców podatkowych na przetargach. Zwycięscy przetargów musieli zapłacić z góry należny podatek, a następnie odzyskać pieniądze ściągając je od podatników. Ten system prowadził do wielu nadużyć został zlikwidowany przez Pierwszego Obywatela Oktawiana Augusta, który po okresie wojen domowych w I w. n.e. zlikwidował Republikę i ustanowił Cesarstwo.

  Za czasów Augusta ściągano 1 proc. podatek od własności i podatek pogłówny od każdego dorosłego człowieka. Nie było to dużo i nie przeszkodziło gospodarczej prosperity czasów PAX Romana. Imperium rozkwitało. Cesarze jednak stopniowo podnosili podatki. Szczególnie uciążliwą daniną stało się aurum corinarium, czyli formalnie dobrowolny trybut od miast i prowincji z okazji szczególnie uroczystych wydarzeń i rzymskich zwycięstw. Wielu cesarzy często i chętnie wyznaczało "ochotników" do płacenia aurum corinarium przy lada okazji. Byłoby przesadą twierdzić, że Imperium upadło z powodu nadmiernych podatków, jednak coś na rzeczy być musiało. Rosnący nacisk barbarzyńskich plemion wymagał większych nakładów na armię, większe nakłady na armię wymagały większych podatków, podatki rujnowały gospodarkę, a znękana ludność wolała już barbarzyńców, niż rodzimych poborców podatków.

Po upadku Rzymu nastał czas feudalnych królestw. Podatki obowiązujące w średniowieczu nie były wysokie - większość dochodów władców pochodziło z ich majątków. Niemniej jednak, jeden z wczesnośredniowiecznych hrabiów angielskich opodatkował swoich poddanych tak wysoko, że nawet jego własna żona zaprotestowała przeciwko temu. Lady Godiva nie chciała nosić strojów pochodzących z podatkowego wyzysku i - protestując przeciw decyzjom męża - wybrała się na przejażdżkę po okolicy nago. Demonstracja ta zakończyła się sukcesem, mąż zmniejszył podatki.

Początkowo tylko władca miał prawo nakładać podatki, stopniowo, w wielu krajach te uprawnienia przejął parlament. Nie zawsze szło to gładko - jedną z przyczyn ścięcia angielskiego króla Karola I było nakładanie przezeń podatków bez zgody Parlamentu. Ale po ścięciu króla sami parlamentarzyści nałożyli... jeszcze większe podatki. Między innymi w okresie krótkotrwałej republiki angielskiej wprowadzono akcyzę na zboże i mięso, co doprowadziło do wybuchu niepokojów społecznych.

W Anglii też po raz pierwszy wprowadzono podatek dochodowy w celu zebrania funduszy na wojnę z Napoleonem. Najwyższa stawka wynosiła 10 proc., zwolnieni byli wszyscy, którzy zarabiali mniej niż 200 funtów. Średnia płaca wynosiła naówczas 20 funtów. Został on zniesiony w 1816 roku po zesłaniu Bonapartego na Wyspę Św. Heleny. Pomysł jednak chwycił i wkrótce podatki dochodowe wprowadziły kolejno Prusy, Holandia i Szwajcaria. W Stanach Zjednoczonych podatek dochodowy wprowadzono w 1862 w celu sfinansowania wojny domowej.

Podatek dochodowy wprowadzony podczas wojny secesyjnej miał dwie stawki 3 i 5 proc. Został zniesiony w 1872 roku. Uchwalono go na nowo w 1894 r., ale amerykański Sąd Najwyższy uznał obciążenie dochodów za niezgodne z konstytucją. Zmieniła to 16 poprawka do tejże konstytucji. Nowo wprowadzony podatek miał stawki od jednego do 7 proc., najwyższy próg podatkowy wynosił pół miliona dolarów, czyli, w przeliczeniu na współczesne pieniądze blisko 8 mln dol. Już w rok później najwyższa stawka podatku dochodowego w USA sięgnęła 77 proc., a w latach II wojny światowej wynosiła 94 proc. Co ciekawe, do II wojny światowej średnia stawka podatkowa (to jest całkowicie zapłacony podatek podzielony przez dochód) na rodzinę, z dochodem w wysokości 50 000 USD (mierzonym według wartości pieniądza z 1991 roku), nigdy nie wzrosła powyżej 4%. Od II wojny światowej nigdy nie spadła poniżej 14%.

Mądrzy Ateńczycy zawsze znosili podatki po wojnie, a nawet, jeśli wojna przyniosła profity, zapłacone podatki zwracali. Z tych doświadczeń jednak niechętnie korzystają współcześnie rządzący. Co więcej - w bliższych nam czasach (po II Wojnie Światowej) najpierw we Francji, potem w innych krajach wprowadzono zupełnie nowy rodzaj podatku: VAT... Wyobraźnia poborców podatku jest nieograniczona, kto wie, czego możemy spodziewać się w przyszłości?

W materiale korzystano z następujących źródeł:

 www.taxworld.org
http://ancienthistory.about.com,
serwisu internetowego biblioteki University of North Texas,

Tekst tabliczki z pismem klinowym z ok. 1900 p.n.e, na podstawie materiałów University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology

Ewolucja systemu podatkowego w Polsce

W czasach PRL dominująca gospodarka uspołeczniona podporządkowana była nakazom planu, rozliczanego najczęściej w jednostkach naturalnych. W jej obrębie nie działały takie instytucje rynkowe jak: cena, przychód, koszt, zysk i in. Podatkami odpowiadającymi wskazanym kategoriom była objęta tylko gospodarka nieuspołeczniona.

Wprowadzony w 1945 r. powszechny podatek od wynagrodzeń znoszony był sukcesywnie w latach 1971-1975 w stosunku do wynagrodzeń z tytułu zatrudnienia w jednostkach gospodarki uspołecznionej. Pobierany był aż do końca 1991 r. od osób zatrudnionych w sektorze prywatnym, a także od wynagrodzeń uzyskiwanych z pracy własnej, tj. z twórczości i działalności naukowej, oświatowej i artystycznej oraz z pracy wykonanej na podstawie umów o dzieło i umów zlecenia. Liniowa stawka podatku od wynagrodzeń ze stosunku pracy w sektorze prywatnym wynosiła najczęściej 20% lub 17,5%, w odniesieniu do honorariów artystycznych 10%, a od umów zlecenia lub o dzieło 20% podstawy opodatkowania.

Nadbudową nad tym podatkiem był podatek wyrównawczy, wprowadzony w 1957 r. i obowiązujący do 1991 r. Po przekroczeniu pewnego limitu dochodów, podatnik (także zatrudniony w gospodarce uspołecznionej), zobowiązany był do złożenia zeznania podatkowego. Przy dochodach przekraczających ustalaną administracyjnie kwotę wolną, stawka podatku wynosiła 10%. W najwyższych przedziałach skali sięgała 50%, z tym, że od 1990 r. łączne obciążenie podatkiem wyrównawczym nie mogło przekroczyć 40% dochodu. W podatku wyrównawczym stosowane były liczne ulgi, m.in.: na budowę i remont domu, na utrzymanie dzieci, dla osób wykonujących zawody twórcze

Działalność gospodarcza w sektorze nieuspołecznionym do 1993 r. opodatkowana była podatkiem obrotowym, wymierzanym od wielkości sprzedaży oraz progresywnym podatkiem dochodowym. Odmianą podatku obrotowego był podatek graniczny, obejmujący towary sprowadzane z zagranicy; zastąpiony w 1994 r. przez podatek importowy. Znaczna część podatników płaciła podatki obrotowe i dochodowe w uproszczonych, zryczałtowanych formach.

Do 1984 r. grunty indywidualnych gospodarstw rolnych były opodatkowane podatkiem gruntowym, natomiast dochody z niektórych upraw i rodzajów produkcji zwierzęcej, jako tzw. działy specjalne (uprawy gruntowe warzyw i kwiatów, krzewy owocowe, sady, uprawy w szklarniach, tunelach foliowych, drób rzeźny) opodatkowane były progresywnym podatkiem wyrównawczym. Dochód ustalany był przy zastosowaniu rocznych norm szacunkowych z jednostki produkcji. Przy wysokich dochodach podatek mógł wynieść krańcowo 50% dochodu szacunkowego.

Począwszy od 1985 r. grunty gospodarstw rolnych oraz niektóre rodzaje produkcji rolnej, zaliczone do działów specjalnych, zostały opodatkowane podatkiem rolnym stanowiącym modyfikację podatku gruntowego. W ramach reformy wprowadzającej powszechny podatek od dochodów ludności, dochody z działów specjalnych produkcji rolnej zostały objęte tym podatkiem, z tym że do działów specjalnych zaliczono jedynie uprawy i produkcje prowadzone niezależnie od warunków klimatycznych i glebowych.

Otwarcie naszej gospodarki na kraje Europy Zachodniej doprowadziło do ewolucji i kolejnych reform systemów podatkowych.  Po mniej więcej dwuletniej dyskusji (lata 1987 - 1989) i zmianie rządu (po "okrągłym stole" władzę objął pierwszy nie komunistyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego) powstał w Polsce program reform gospodarczych. Stanowił on rewolucję w stosunku do reform wprowadzanych ze zmiennym szczęściem i konsekwencją od 1956 r. Owa rewolucja polegała na uznaniu równorzędności sektorów własnościowych, a dokładniej uznaniu własności prywatnej. Znalazło to swój wyraz w uchwalonej w grudniu 1988 r. ustawie o działalności gospodarczej. Pierwsze kroki w tym kierunku uczyniono w styczniu 1989 roku, gdy uchwalono ustawę stanowiąca podwaliny przyszłego podatku dochodowego od osób prawnych.To była podstawa do zmian w następnych latach (tzw. prywatyzacji przedsiębiorstw) i wprowadzenia właśnie podatku CIT.

Wcześniejszy system polityczny faworyzował przedsiębiorstwa państwowe - ówczesny system podatkowy, poprzez wysokość podatków i brak ulg, zniechęcał prywatnych przedsiębiorców do inwestowania. Ten stan rzeczy powoli zaczęła zmieniać właśnie ustawa o podatku od osób prawnych oraz krótko potem znowelizowana ustawa dotycząca osób prowadzących działalność na własny rachunek. Obie zmiany wprowadzały jednolite i korzystne rozwiązania dla tzw. jednostek gospodarki uspołecznionej (państwowych przedsiębiorstw) i prywatnych podmiotów własności Po latach niektórzy z ekspertów oceniając ustawę z roku 1988 wspominali, że "można to było przeprowadzić lepiej". Ona miała jednak przede wszystkim ogromne znaczenie "mentalne"- Polska wkroczyła na drogę kapitalizmu.

Ale "naprawianie" polskiej gospodarki nie mogło ograniczać się jedynie do stworzenia odpowiedniego klimatu inwestycyjnego dla prywatnych przedsiębiorców. Wciąż przecież istniało wiele państwowych przedsiębiorstw, które w przyszłości mogłyby przynosić straty. Ówczesny wicepremier i minister finansów Leszek Balcerowicz zdawał sobie sprawę, że ożywienie gospodarcze będzie możliwe tylko dzięki przekształceniom własnościowym. W lipcu 1990 roku zostały uchwalone ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i utworzenia urzędu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych.

W programie przyjętym w grudniu 1988 r. zapowiedziano również wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i zastąpienie podatku obrotowego powszechnym i jednolitym opodatkowaniem wartości dodanej (VAT). Wprowadzenie tych podatków miały być krokiem w kierunku ujednolicenia systemu podatkowego i odchodzenia od własnościowych kryteriów różnicowania obciążeń.

Ten krok uczyniono w 1991 r. przez nowelizację ustawy regulującej system podatków i opłat lokalnych. Kontynuowano również przygotowania do zasadniczej reformy opodatkowania dochodów i konsumpcji (przygotowania do wprowadzenia VAT-u), stopniowo je ujednolicając. Z początkiem lat 90-tych ułomny system podatkowy został zastąpiony nowym, zbliżonym do rozwiązań stosowanych w krajach Unii Europejskiej.

W marcu 1992 r. przekazany został do Sejmu rządowy projekt ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ( PIT, uchwalony w lipcu) oraz o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym (VAT, uchwalony w roku następnym).

  Wprowadzona w 1992 ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzała w znacznie szerszym niż dotąd zakresie jednolite obciążenia w dużym stopniu uniezależniając opodatkowanie dochodów od źródła uzyskania przychodów. Także w 1992 r. wprowadzono także nowy podatek- podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), zgodny z rozwiązaniami przyjętymi ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych. W ten sposób zakres reformy podatkowej założony pod koniec 1988 r. został zrealizowany w latach 1989 - 1993.

W obszarze podatków dochodowych pewne doraźne rozwiązania utrzymały się jeszcze przez kilka lat, w tym tzw. "popiwek", czyli podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. Wprowadzony jeszcze w latach 80-tych miał być przeciwwagą dla płacowych roszczeń załóg. Był on płacony przez przedsiębiorstwa, które przekroczyły ustalony administracyjnie poziom wzrostu wynagrodzeń. Podatek ten został zniesiony całkowicie w 1996

Reforma podatkowa przeprowadzona w latach 1991-1992 zlikwidowała kilka tytułów podatkowych: podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, podatek od płac - uiszczany przez pracodawców, podatek dochodowy od działalności gospodarczej, podatek rolny z działów specjalnych produkcji rolnej. Zlikwidowano również odrębne opodatkowanie podatkiem dochodowym osób prawnych z sektora gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej, wprowadzając w styczniu 1989 r. jednolity podatek dochodowy od osób prawnych.

Wszystkie zmiany przeprowadzone w latach 1989 - 1993 - mimo nie dokończenia reformowania całego systemu - doprowadziły do powstania systemu podatkowego zgodnego z wymogami gospodarki rynkowej - to był wstęp do tego, co mamy obecnie

Obecny system podatkowy

Na polski system podatkowy składa się jedenaście tytułów podatkowych, objętych materialnym szczególnym prawem podatkowym. Pojęcie podatku zostało zdefiniowane w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) jako publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. Przepisy Ordynacji podatkowej stosuje się również do opłat i innych niepodatkowych należności budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych.  Zasadniczy podział podatków jest następujący:

1. Podatki bezpośrednie, czyli:

• podatek dochodowy od osób fizycznych,

• podatek dochodowy od osób prawnych,

• podatek od spadków i darowizn,

• podatek od czynności cywilnoprawnych,

• podatek rolny,

• podatek leśny,

• podatek od nieruchomości,

• podatek od środków transportowych,

• podatek od posiadania psów,

Podatki pośrednie:

• podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy,

• podatek od gier.


   Część materialna ogólna i część proceduralna prawa podatkowego została uregulowana przepisami Ordynacji podatkowej.

Prawne podstawy nakładania obowiązków podatkowych stanowi obowiązująca od dnia 17 października 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). W art. 217 ustrojodawca postanowił, że:

1. nakładanie:

• podatków,

• innych danin publicznych,

• określanie:

• podmiotów opodatkowania,

• przedmiotów opodatkowania,

• stawek podatkowych,

• kategorii podmiotów zwolnionych od podatków,

• zasad przyznawania ulg i umorzeń podatkowych może następować wyłącznie w drodze ustawy.


    Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 8 Konstytucji jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Oznacza to, że jeżeli w przepisach prawa podatkowego zawarte jest unormowanie sprzeczne z określonym przepisem Konstytucji, stosuje się przepis Konstytucji. Miejsce Konstytucji w systemie źródeł prawa podatkowego wymaga nadto, aby proces jego wykładni przebiegał w taki sposób, by dokonana interpretacja była zgodna z Konstytucją. W tej kwestii należy zwrócić uwagę na wytyczne Trybunału Konstytucyjnego, zawarte w uchwale z dnia 6 września 1995 r., sygn. W 20/94 (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, 1995, nr 1, poz. 6, cz. II, s. 258-265), który wskazuje, iż w sytuacji, gdy jest możliwe takie wyłożenie przepisu, aby pozostawał on w zgodzie z Konstytucją, należy z tej możliwości skorzystać, odrzucając taką drogę interpretacji, która prowadzi do odczytania przepisu jako niekonstytucyjnego.

Co to jest podatek katastralny?

2005-06-07 12:30:43.0


Czy niedługo likwidacji ulegną podatki leśne, rolne, od spadków, które zastąpione zostaną podatkiem katastralnym?

Obecnie właściciele nieruchomości w Polsce płacą podatki uzależnione od powierzchni budynków, gruntów. Czyli gminy ustalają stawkę podatku  np.: za 1m³ czy za 1 hektar i w dokonują przemnożenia ustalonej stawki przez powierzchnię nieruchomości. W przeciwieństwie do obecnego systemu, podstawą do ustalenia wysokości podatku będzie wartość rynkowa nieruchomości. A konkretnie podatek stanowić będzie określony jej procent. Stawki płaconego podatku mają być również zróżnicowane w zależności od rodzaju danej nieruchomości czy też jej przeznaczenia i wykorzystania. Według wstępnych przewidywań stawka podatku katastralnego w Polsce ma kształtować się podobnie jak średnia na świecie. Przeciętna stopa tego podatku płaconego przez właścicieli nieruchomości kształtuje się na poziomie od 0,5 proc. do 2 proc. ich wartości. Ministerstwo Finansów zamierza w pierwszym etapie, czyli od 2006 roku, wprowadzić zasadę, że opodatkowana jest wartość nieruchomości, a nie, jak obecnie, jej powierzchnia, tyle, że nadal kwotowo... Natomiast w drugim etapie od 2010 roku podatek będzie liczony jako procent od rynkowej wartości nieruchomości. Podatek katastralny ma zastąpić nie tylko podatek od nieruchomości, ale także rolny i leśny.

W większości krajów na świecie podatek katastralny funkcjonuje od dawna. Na przykład Szwajcarzy w zależności od kantonu płacą od 0,3 proc. do 3 proc.  W Islandii stawki podatku wahają się od 0,3 proc. do 0,5 proc. Za oceanem w Stanach Zjednoczonych tzw. property tax, odpowiednik podatku od wartości nieruchomości wynosi od 1,5 proc. do 3 proc.

źródło: publikacja Gazety Prawnej

Krzysztof MOTYCZYŃSKI, NBPortal.pl

Dzieje narodów PIT-em pisane

2005-06-07 12:00:26.0


Od początku istnienia budził wiele emocji - wśród społeczeństwa, polityków i ekspertów. Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT- ang. Personal Income Tax) w Polsce pojawił się po transformacji gospodarczej, w 1991 r. Historia jego pojawienia się na świecie ma natomiast związek z... wojnami napoleońskimi.


Po raz pierwszy swego rodzaju PIT pojawił się w 1798 w Wielkiej Brytanii. Oczywiście, nie określano go wówczas mianem formalnym - skrótem "PIT", ale był to podatek od dochodów. - Płacili go wszyscy, którzy zarabiali powyżej 60 funtów, a najwyższa stawka wynosiła 10% i płacona była od dochodów powyżej 200 funtów rocznie - pisze w swojej książce "Sprawiedliwość a efektywność opodatkowania. Pomiędzy progresją a podatkiem liniowym" dr Robert Gwiazdowski. W ten sposób brytyjski rząd szukał funduszy na wojnę z Francuzami. Niewielu jednak ludzi on obejmował, ponieważ średni dochód wynosił wtedy 20 funtów na osobę rocznie. Cztery lata po zawarciu pokoju w Amiens podatek zniesiono, a w zasadzie zawieszono. Przerwa trwała rok, a w jej trakcie dokonano modyfikacji, dzięki której mógł on objąć większą część obywateli. Najwyższa stawka została zredukowana do 5%, ale obniżono dolny próg podatkowy do 50 funtów.

Mimo, że wojny napoleońskie cieszyły się dużym poparciem Brytyjczyków, sam podatek był negatywnie przyjmowany przez społeczeństwo. Jego przeciwnicy podkreślali jego inkwizytorski charakter oraz sprzeczność z naturalnymi prawami człowieka. M.in. dlatego brytyjski parlament zniósł w 1816 roku podatek. Nie na długo - wrócił on ponownie 24 lata później i został wprowadzony dla zrównoważenia budżetu w związku z redukcją stawek celnych. Jego promotor, Robert Peel zaproponował, by obowiązywał przez 4 lata w wysokości 3% od dochodów powyżej 150 funtów rocznie, gdy średnie zarobki wynosiły wtedy 24 funty rocznie. Rozwiązanie jednak okazało się na tyle "dobre", że 4 lata wydłużyły się do... 34 lat.

Ostatnią próbę zlikwidowania podatku podjął w 1874 William Gladstone, ówczesny minister finansów, ale próba zakończyła się porażką, a sam podatek na trwale wtopił się w system podatkowy Wielkiej Brytanii.

Nie mniej burzliwe są jego początki w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Podatek od dochodów osobistych wprowadzono tam w roku 1861 w związku z wojną domową, która pociągnęła za sobą zwiększenie wydatków publicznych. Robert Gwiazdowski we wspomnianej książce pisze, że zwolnieni z płacenia daniny byli jedynie ci, których płace nie przekraczały 600 dolarów. Powyżej tej kwoty, ale mniejsze niż 10 tys. dolarów opodatkowane były stawką 3%, a powyżej stawką 5%. Kilka lat później stawki podatku podniesiono, jednak w 1872 podatek zlikwidowano. Wszystkie próby jego reaktywowania spotykały się z ogromnym sprzeciwem. Ale wrócił w 1914 r. Jego zwolennicy tłumaczyli, że podatek dochodowy powinien być obciążeniem dla bogatych - tak bogatych, jak rodziny Carnegie czy Rockefeller, oszczędzając w ten sposób klasę średnią. W istocie mniej niż 2% społeczeństwa amerykańskiego obowiązane było składać deklaracje podatkowe. Danina dotyczyła dochodów przewyższających 3 000 USD dla osób samotnych i 4 000 USD dla małżeństw. Stawki podatkowe wynosiły zaś od 1% za pierwsze 20 000 USD dochodu podlegającego opodatkowaniu, do 7% od dochodu powyżej 500 000 USD (warto pamiętać o tym, że ówczesne pół miliona dolarów to dzisiejsze kilka milionów). Wraz z II wojną światową najwyższa stawka wzrosła do 94% i pozostawała na tym niewiarygodnie wysokim poziomie w latach 50. Marginalna stawka podatkowa dla średniej klasy w USA przed II wojną światową nigdy nie wzrosła powyżej 8%. Od tamtego czasu nigdy nie spadła poniżej 22%, a w latach 70. wzrosła nawet do 33% podczas okresów wielkiej inflacji. W Polsce PIT pojawił się dopiero pod koniec XX wieku.

Właściwie historię polskiego PIT-a można zacząć liczyć od początku lat 90-tych minionego stulecia. Owszem, w średniowieczu chłopi również płacili podatki, ale miały one nieco inny wymiar i płacone były w naturze, czyli np. zbożem.

Przyczyn późnego rozwoju systemu podatkowego w naszym kraju należy także szukać w historii (100 lat zaborów, kolejne wojny). Po II wojnie światowej, w 1945 r. wprowadzony został powszechny podatek od wynagrodzeń. Znoszony był sukcesywnie w latach 1971-1975, ale w stosunku do osób, które były zatrudnione w jednostkach gospodarki uspołecznionej, czyli zakładach państwowych. W stosunku do osób zatrudnionych w sektorze prywatnym pobierany był aż do końca 1991 r., a także od wynagrodzeń uzyskiwanych z pracy własnej, tj. z twórczości i działalności naukowej, oświatowej i artystycznej oraz z pracy wykonanej na podstawie umów o dzieło i umów zlecenia. Liniowa stawka podatku od wynagrodzeń ze stosunku pracy w sektorze prywatnym wynosiła najczęściej 20% lub 17,5%, w odniesieniu do honorariów artystycznych 10%, a od umów zlecenia lub o dzieło 20% podstawy opodatkowania.

W 1957 r. "nadbudowano" nad tym podatkiem podatek wyrównawczy, który obowiązywał aż do 1991 r. Po przekroczeniu pewnego limitu dochodów, podatnik (także zatrudniony w gospodarce uspołecznionej), zobowiązany był do złożenia zeznania podatkowego. Przy dochodach przekraczających ustalaną administracyjnie kwotę wolną, stawka podatku wynosiła 10%. W najwyższych przedziałach skali sięgała 50%, z tym, że od 1990 r. łączne obciążenie podatkiem wyrównawczym nie mogło przekroczyć 40% dochodu. W podatku wyrównawczym stosowane były liczne ulgi, m.in.: na budowę i remont domu, na utrzymanie dzieci, dla osób wykonujących zawody twórcze.

Z początkiem lat 90-tych ułomny system podatkowy został zastąpiony nowym, zbliżonym do rozwiązań stosowanych w krajach Unii Europejskiej - transformacja zaczęła się od "okrągłego stołu" w 1989 r. Reforma podatkowa przeprowadzona w latach 1991-1992 zlikwidowała kilka podatków: podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, podatek od płac - uiszczany przez pracodawców. Rok 1992 był także rokiem wprowadzenia ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, czyli właśnie obecny PIT (naturalnie w uproszczeniu uwzględniającym w minionych latach wielokrotne zmiany w ustawie). Zlikwidowano również odrębne opodatkowanie podatkiem dochodowym osób prawnych z sektora gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej, czyli krótko mówiąc zniesiono podział w opodatkowaniu ze względu na własność- wprowadzono w styczniu 1989 r. jednolity podatek dochodowy od osób prawnych, czyli CIT. Ale owa reforma nie tak szybko dała sobie radę np. z tzw. "popiwkiem". Choć dla młodszego pokolenia może brzmieć, jak leczenie niedogodności np. po sylwestrze.

Popiwek był podatkiem od  ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. Wprowadzony jeszcze w latach 80-tych miał być przeciwwagą dla płacowych roszczeń załóg. Był on płacony przez przedsiębiorstwa, które przekroczyły ustalony administracyjnie poziom wzrostu wynagrodzeń. Ostatecznie został on zniesiony dopiero w 1996 r.

Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce jest podatkiem progresywnym o stopniowanej skali podatkowej, wyznaczanej przez waloryzowane co roku z powodu inflacji progi podatkowe.

Np. w 2001 r. PIT zapłaciło 23 785 180 osób, oddając fiskusowi 31 mld zł. Najbogatszych podatników było 249 tys. 487 osób (trzeci przedział podatkowy). Zapłacili oni 9 mld 703 mln zł, z tego stu, najwyżej opodatkowanych, oddało do budżetu 421 mln zł.

Od czasu do czasu powraca w mediach dyskusja o korzyściach i negatywach wprowadzenia podatku liniowego. W Polsce o podatku liniowym mówi się coraz przychylniej, choć na razie niewiele jednak z tego wynika. W Rosji, która w 2000 r. wprowadziła podatek liniowy, w pierwszym roku jego obowiązywania wpływy do budżetu państwa wzrosły o 23 proc. na skutek ograniczenia szarej strefy, a wzrost gospodarczy wyniósł 5 proc. Od wielu lat podatek liniowy stosują państwa bałtyckie - jako pierwsza wprowadziła go w 1992 r. Estonia (zarówno dla osób prawnych, jak i fizycznych - wynosi 26 proc.), a po niej Litwa i Łotwa. Dzięki obniżce i uproszczeniu podatków przez Margaret Thatcher, Wielka Brytania z "chorego człowieka Europy" przeistoczyła się po latach w piątą gospodarkę świata. Z kolei wzrost gospodarczy (średnio ponad 4 proc. rocznie) z czasów prezydentury Billa Clintona to efekt reformy podatkowej Reagana z lat 80-tych. Obniżył on np. stawkę PIT dla najbogatszych z 50 proc. do 28 proc. I choć powodowało to początkowo poważne napięcia budżetowe (FED odpowiedział podwyżką stóp procentowych na cięcia podatków i wysoki deficyt budżetowy), w dłuższym okresie, po zwalczeniu inflacji i przywróceniu wzrostu gospodarczego, przyniosło profity.

Źródła: dane Ministerstwa Finansów,

fragmenty książki Roberta Gwiazdowskiego "Sprawiedliwość a efektywność opodatkowania. Pomiędzy progresją a podatkiem liniowym", wydanej w 2001 r. przez Centrum im. A.Smitha, dziennik Puls Biznesu

Eryk KAZANOWSKI NBPortal.pl

Podatek "transformacyjny", czyli jak powstał CIT.




14.11.2003

Wraz z rozwojem cywilizacji rozwijały się gospodarki w wielu państwach, a wraz z nimi następował rozwój administracji państwowej. To z kolei wiązało się ze wzrostem kosztów jej funkcjonowania. Aby znaleźć na to środki, rządy wymyślały kolejne formy opodatkowania. Jedną z nich, podatkiem, który pojawił się dość w późno w historii ekonomii jest właśnie CIT, czyli podatek dochodowy od osób prawnych.

  CIT (angl. Corporate Income Tax) czyli podatek dochodowy od osób prawnych bywa też niekiedy nazywany podatkiem korporacyjnym. Przedmiotem opodatkowania jest zysk osiągany przez firmy mające różną tzw. formę prawną (spółki z o.o., przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne, grupy kapitałowe). Podatku tego nie płacą gospodarstwa rolne i leśne, chyba że prowadzą tak zwane działy specjalne (np. szklarnie). Nie są też nim objęte dochody kościelnych osób prawnych (na przykład spółek założonych przez Kościół), samorządów terytorialnych, spółdzielni mieszkaniowych. Stawka podatku jest jednolita dla wszystkich i nie zależy od wysokości osiąganego zysku. Ponieważ podatek naliczany jest od wysokości zysku (czyli różnicy przychodów i kosztów), istotne staje się określenie, jakie wydatki firmy mogą zaliczać do swych kosztów, a jakich nie.

  Otóż kosztami są np. wynagrodzenia, płacone pracownikom i zarządowi (które są następnie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych), obligatoryjne składki na ubezpieczenia społeczne, a także wydatki pracodawcy na realizację pracowniczych programów emerytalnych. A także wydatki na zakup materiałów i usług (obciążone podatkiem VAT), koszty reprezentacyjne i koszty reklamy (do wysokości przyjętej w ustawie). Do kosztów nie zalicza się natomiast kar umownych z tytułu sprzedaży wadliwych towarów, wydatków socjalnych ponad te, które wynikają z odpisów na fundusz socjalny, ubezpieczenia pracowników w komercyjnym funduszu emerytalnym, itp. Do kosztów nie zalicza się także wydatków na inwestycje, np. na zakup maszyn lub budowę hali. Tak jest w tej chwili, ale do obecnego kształtu CIT nasz kraj dochodził przez kilkanaście lat.

  W państwach europejskich pojawił niespełna 100 lat temu, oczywiście wraz z rozwojem przedsiębiorczości. W Polsce natomiast na początku lat 90-tych, w okresie transformacji politycznej i ekonomicznej. Żeby zrozumieć dokładniej okoliczności, w jakich rodził się CIT trzeba się cofnąć w czasie do końca lat 80-tych i czasów "starego systemu".

  Kształt systemu podatkowego, czyli ile i jak wysokie podatki obowiązują w kraju, zależy od wielu czynników, ale przede wszystkim od programu gospodarczego, jaki realizuje rząd. A dokładniej od struktury własnościowej w gospodarce. Cechą charakterystyczną krajów wysoko rozwiniętych jest przewaga własności prywatnej nad państwową. System podatkowy jest wtedy bardziej neutralny - dość prosty, zachęca przedsiębiorców do rozwoju działalności, a same podatki nie są zbyt wysokie i państwo raczej w umiarkowanym stopniu wyszukuje kolejne dziedziny życia do obłożenia podatkami. Jeśli natomiast w gospodarce dominuje własność państwowa, podatki odgrywają w takim systemie podatkowym znaczącą rolę. Obliczono, że państwowe przedsięwzięcia są średnio o 60% kosztowniejsze od prywatnych. Znanym przykładem jest państwowy koncern Renault we Francji, który długie lata miał ogromny deficyt - równy podatkom wpłacanym państwu przez prywatnego Peugeota. Nie znaczy to, że zakłady państwowe są złem świata. Wszystko zależy od odpowiedniej, dobrze prowadzonej przez rząd polityki społeczno-gospodarczej i umiejętne wykorzystywanie różnych jej narzędzi, także oczywiście i podatków. Przez lata w naszym kraju tego nie było. Otwarcie naszej gospodarki na kraje Europy Zachodniej doprowadziło do ewolucji i kolejnych reform systemów podatkowych. Kto wie, czy nie najważniejszą, a w każdym razie przełomową była ta z roku 1988.

  Po mniej więcej dwuletniej dyskusji (lata 1987 - 1989) i zmianie rządu (po "okrągłym stole" władzę objął pierwszy nie komunistyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego) powstał w Polsce program reform gospodarczych. Stanowił on rewolucję w stosunku do reform wprowadzanych ze zmiennym szczęściem i konsekwencją od 1956 r. Owa rewolucja polegała na uznaniu równorzędności sektorów własnościowych, a dokładniej uznaniu własności prywatnej. Znalazło to swój wyraz w uchwalonej w grudniu 1988 r. ustawie o działalności gospodarczej. To była podstawa do zmian w następnych latach (tzw. prywatyzacji przedsiębiorstw) i wprowadzenia właśnie podatku CIT- w styczniu 1989 roku uczyniono pierwsze kroki w tym kierunku, uchwalono ustawę stanowiąca podwaliny przyszłego podatku dochodowego od osób prawnych.

  Po latach niektórzy z ekspertów oceniając ustawę z roku 1988 wspominali, że "można to było przeprowadzić lepiej". Ona miała jednak przede wszystkim ogromne znaczenie "mentalne"- Polska wkroczyła na drogę kapitalizmu. Wcześniejszy system polityczny faworyzował przedsiębiorstwa państwowe- ówczesny system podatkowy, poprzez wysokość podatków i brak ulg, zniechęcał prywatnych przedsiębiorców do inwestowania. Ten stan rzeczy powoli zaczęła zmieniać właśnie ustawa o podatku od osób prawnych oraz krótko potem znowelizowana ustawa dotycząca osób prowadzących działalność na własny rachunek. Obie zmiany wprowadzały jednolite i korzystne rozwiązania dla tzw. jednostek gospodarki uspołecznionej (państwowych przedsiębiorstw) i prywatnych podmiotów własności.

  Ale "naprawianie" polskiej gospodarki nie mogło ograniczać się jedynie do stworzenia odpowiedniego klimatu inwestycyjnego dla prywatnych przedsiębiorców. Wciąż przecież istniało wiele państwowych przedsiębiorstw, które w przyszłości mogłyby przynosić straty. Ówczesny wicepremier i minister finansów Leszek Balcerowicz zdawał sobie sprawę, że ożywienie gospodarcze będzie możliwe tylko dzięki przekształceniom własnościowym. W lipcu 1990 roku zostały uchwalone ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i utworzenia urzędu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych.

  W programie przyjętym w grudniu 1988 r. zapowiedziano również wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i zastąpienie podatku obrotowego powszechnym i jednolitym opodatkowaniem wartości dodanej (VAT). Wprowadzenie tych podatków miały być krokiem w kierunku ujednolicenia systemu podatkowego i odchodzenia od własnościowych kryteriów różnicowania obciążeń. Ten krok uczyniono w 1991 r. przez nowelizację ustawy regulującej system podatków i opłat lokalnych. Kontynuowano również przygotowania do zasadniczej reformy opodatkowania dochodów i konsumpcji (przygotowania do wprowadzenia VAT-u), stopniowo je ujednolicając. W marcu 1992 r. przekazany został do Sejmu rządowy projekt ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ( PIT, uchwalony w lipcu) oraz o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym (VAT, uchwalony w roku następnym).

  Wprowadzona w 1992 ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzała w znacznie szerszym niż dotąd zakresie jednolite obciążenia w dużym stopniu uniezależniając opodatkowanie dochodów od źródła uzyskania przychodów. Także w 1992 r. wprowadzono także nowy podatek- podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), zgodny z rozwiązaniami przyjętymi ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych. W ten sposób zakres reformy podatkowej założony pod koniec 1988 r. został zrealizowany w latach 1989 - 1993.

Wszystkie zmiany przeprowadzone w latach 1989 - 1993 - mimo nie dokończenia reformowania całego systemu - doprowadziły do powstania systemu podatkowego zgodnego z wymogami gospodarki rynkowej - to był wstęp do tego, co mamy obecnie. Oczywiście ceną, jaka płaciło społeczeństwo za zmiany był np. spadek zarobków w niektórych branżach przedsiębiorstw państwowych i skok cen różnych artykułów, ale trudno to uznać za jakieś porażki. Z całą pewnością natomiast za sukces transformacyjnej reformy podatkowej w Polsce należy uznać utrzymanie stałego wzrostu dochodów budżetowych. Dziś, z podatku CIT, do budżetu państwa wpływa ok. 5%.

  Podatek dochodowy od osób prawnych w latach 1994 - 98 stanowił ok. 11% przychodów budżetowych (w roku 1992- 16,2%). W 2001 r. stanowił on nieco ponad 10% przychodów. W tym roku, wg założeń rządu do budżetu. podatek CIT będzie stanowił niespełna 10% przychodów państwa. We wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych partycypują gminy i województwa samorządowe.

Stawki podatku dochodowego od osób prawnych zmieniały się, a dokładniej malały. Do końca 1996 roku wynosiła ona 40%, ale już rok później obniżono ją do 38%. W 2000 roku była ona 30% i wciąż malała, tak by wynieść w tym roku 27%. W przyszłym roku stawka zmniejszy się jeszcze bardziej do 19%. Taki sam podatek będą mogły płacić osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które obecnie rozliczają się według trzech stawek PIT. Taki krok ma pobudzić naszą gospodarkę i dać jej impuls wzrostowy. Czy tak się stanie? Warto wspomnieć, że przedsiębiorcy i eksperci jednak już od dawna postulowali taki krok.

  Nie można także nie zauważyć zbliżającego się milowymi krokami maja 2004 roku. Unia Europejska w zasadzie nie narzuca swoim członkom jednolitego systemu podatków bezpośrednich: dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz od osób prawnych (właśnie CIT). Członkowie mogą więc ustalać stawki, jak i zakres opodatkowania wg własnego uznania. Ujednolicone zostało tylko pojęcie dochodu przedsiębiorstw podlegającego opodatkowaniu. Może on być osiągany przez firmę w wyniku: wytwarzania dóbr, świadczenia usług bądź pochodzić z majątku, kapitału oraz innych rodzajów działalności. UE ponadto nakazuje swoim członkom unikać regulacji, które mogą w jakikolwiek sposób ograniczać swobodę przepływu kapitałów pomiędzy państwami członkowskimi Unii. Chodzi bowiem o stworzenie rzeczywiście wspólnego rynku, w którym przedsiębiorstwom z różnych krajów nie ogranicza się swobody działania w państwach członkowskich.

  Od 1990 r. w UE obowiązuje dyrektywa ułatwiająca funkcjonowanie przedsiębiorstwom mającym "spółki-córki" w innych państwach UE i otrzymującym od nich dywidendę (czyli np. Renault Polska wypłaca dywidendę swojemu rodzimemu, francuskiemu koncernowi, oddaje część zysków). Nakazuje ona zwolnienie tych dochodów z podatku albo odliczenie podatku już zapłaconego. Państwa członkowskie starają się uniknąć podwójnego opodatkowania zysku przedsiębiorstw, wypłacanego w formie dywidendy udziałowcom i akcjonariuszom. Wiele przedsiębiorstw ma charakter ponadnarodowy i mogą podlegać ustawodawstwu podatkowemu kilku państw, a to mogłoby prowadzić do parokrotnego obłożenia zysku podatkiem na rzecz fiskusa. Unia nakazuje również państwom członkowskim wprowadzenie przepisów umożliwiających opodatkowanie zysków pojawiających się przy podziałach firm, ich fuzjach, wniesieniach majątku i zmianach udziałów. Fiskus ściągać ma należne pieniądze, jednak nie w momencie przeprowadzenia fuzji, ale dopiero w chwili zrealizowania związanych z nią zysków. Starając się o wejście do Unii, Polska powinna wcześniej czy później wprowadzić obie te zasady do swojego porządku

prawnego.

  Wszyscy członkowie UE stosują ogólne zasady określania zysku, jednak mają wiele regulacji szczególnych dotyczących, np.: amortyzacji, określenia wartości środków obrotowych, ulg inwestycyjnych, zysku ze sprzedaży zapasów i rezerw oraz ukrytych wypłat z zysku. Dlatego polscy przedsiębiorcy, którzy zainteresowani są rozszerzeniem działalności w najbliższych latach lub współpracą z firmą, z któregoś z krajów UE muszą dokładnie sami przeanalizować przepisy prawne danego kraju oraz dokładnym sprawdzeniu, czy coś przypadkiem się nie zmieniło w ostatnim czasie.

  Niewykluczone, że w przyszłości nastąpią radykalne zmiany. W Brukseli toczą się od dawna rozmowy na temat ujednolicenia stawek podatku dochodowego od osób prawnych (minimalna może wynieść 30%, maksymalna 40%). Przygotowywany jest także zakaz pobierania podatków od odsetek i opłat licencyjnych przekazywanych między "spółką-matką" i "spółką-córką", jeśli działają w różnych krajach. W planach jest także dyrektywa, umożliwiająca tej pierwszej odliczenie od dochodu przed opodatkowaniem strat, ponoszonych przez tą drugą. Co jednak wejdzie w życie pokażą najbliższe lata.

 

<erk>












Podejście takie wynika fundamentalnego w tym modelu założenie, ze produkcja zawsze tworzy równe sobie dochody, natomiast z dochodów tych niekoniecznie musza ex powstać równe im wydatki.

I tak np. w krajach Unii Europejskiej prawie połowa wydatków budżetowych jest przeznaczona na transfery. Podobnie dzieje się w Polsce.

Pod pojęciem tym kryje się również walka o władzę oraz jej sprawowanie, czyli techniki i mechanizmy jej funkcjonowania (a nie wartości i ideały).

Obok wydatków rządowych istnieją wydatki publiczne. Są to środki pieniężne wydatkowane przez państwo i związki samorządowe (zwłaszcza samorządy terytorialne, w niektórych krajach także inne, np. we Francji — samorząd ubezpieczeń społeczne na realizację ich zadań i celów.

Badając efekty podatkowe na poziom PKB ograniczymy się do podatków dochodowych, natomiast pominiemy podatki pośrednie. Oznacza to, że przedmiotem naszego zainteresowania jest PKB liczony nie w cenach rynkowych tylko w cenach płaconych czynnikom wytwórczym.

Gdy podatków nie da się nie da się powiększyć środki na sfinansowanie wydatków trzeba pożyczać. Jak pokażemy dalej oba te sposoby mają swoje ujemne strony.

Te ostatnie rekompensują inwestorom straty, jakie ponoszą w Europie Środkowo-Wschodniej z racji ubogiej infrastruktury i nieprzyjaznego otoczenia (korupcji, źle działającego prawa, niestabilności politycznej).

Warto zauważyć ,że w krajach o niskich stawkach (jak Rosja ze stawką 13 proc., czy Gruzja z 12 proc.) ulg jest mało - choć nigdzie nie zostały całkowicie wyeliminowane. Tam gdzie stawki są wysokie (Słowacji i trzy państwa bałtyckie), obowiązują jednocześnie kwoty wolne od podatku oraz rozmaite ulgi. Na przykład w Estonii obowiązuje stawka 26 proc., a jednocześnie każdy podatnik od swego dochodu odpisuje 16,8 tys. koron rocznie (około 1073 euro). Ponadto można odliczyć dodatkowe sumy na utrzymanie trzeciego i następnego dziecka oraz odsetki od kredytu hipotecznego. Dodatkowe sumy odpisują osoby będące na zasiłkach i emeryci. Ostatecznie zatem podatnicy płacą stawkę zróżnicowaną, ale dodatkowe dochody nigdy nie są opodatkowane wyżej niż w 26 proc. Estonia jest też jedynym krajem w Unii Europejskiej, gdzie podatek dochodowy od firm wynosi... zero - pod warunkiem reinwestowania zysków.

---