smolar od anki, sciagi


Najnowsza historia polityczna

1. Przyczyny europejskiej ekspansji kolonialnej na przełomie XIX i XX w.

2. Konflikty kolonialne przełomu XIX i XX w.

- Wojny kolonialne prowadzone były przez Brytyjczyków w Afryce, Azji i Oceanii.

*Afryka - wojny zuluskie: długie oraz krwawe działania w Afryce Płd. Bunt Zulusów zakończył się po początkowych klęskach zwycięstwem Anglików.

*Wojna burska (1899-1902) Oderwanie się afrykańskich prowincji, bogatych w złoża złota i diamentów Nadalu oraz Oranje przez Burów (potomków holenderskich osadników z XVIII wieku). Źle zorganizowane oddziały Angielskie ponosiły klęskę za klęską, tracąc tysiące żołnierzy. Burowie wypracowali metodę wojny partyzanckiej, przez co byli nieuchwytni dla armii brytyjskiej. Straty, jak i zaangażowanie sił były nieproporcjonalnie wyższe ze strony Brytyjczyków, którzy zaangażowali 600 tys. żołnierzy z których zginęło około 90 tys. Po stronie Burskiej walczyło około 85 tys żołnierzy. Starty wyniosły 15 tysięcy z zabitymi i rannymi.

-Większość krajów Afryki oraz Azji otrzymała niepodległość na drodze pokojowej. Wyjątkiem jest polityka Francji. Francuzi postanowili bronić swoich koloni w konsekwencji wojska francuskie zaangażowały swoje siły w walkach w Indochinach oraz w Algierii. Mimo że Francja obu wojen militarnie nie przegrała politycznie musiała uznać niepodległość obu państw odpowiednio w 1954 oraz 1962 roku.

3. Brytyjskie imperium kolonialne.

Imperium brytyjskie tworzyło się przez około 300 lat w wyniku ekspansji handlowej, działalności osadniczej lub podbojów monarchii brytyjskiej. Jego tereny były porozrzucane po wszystkich kontynentach świata, przez co uzyskało miano "imperium nigdy niezachodzącego słońca". Największe czasy świetności tego mocarstwa przypadały na ostatnią dekadę XIX oraz na początek XX wieku. Hegemonia imperium przyczyniła się do ogromnego wzrostu ekonomicznego Wielkiej Brytanii i znacznie wzmocniła jej pozycję na arenie międzynarodowej. Kolonie brytyjskie, czyli tereny zależne od Wielkiej Brytanii, przyjęły język, technologię, strukturę administracyjną i prawną na wzór brytyjskiego modelu. U schyłku imperium Wielka Brytania starała się zaszczepić na stałe demokrację parlamentarną i system prawny w usamodzielniających się koloniach - jednak z różnym skutkiem. Prawie wszystkie byłe kolonie brytyjskie przyłączyły się do Wspólnoty Narodów, stowarzyszenia, które zastąpiło Imperium Brytyjskie.

Polityka brytyjska wobec kolonii była skierowana przede wszystkim na zysk i zaspokojenie potrzeb gospodarczych Wielkiej Brytanii. Gospodarki brytyjskich kolonii były rozwijane głównie jako baza surowcowa dla Wielkiej Brytanii, przez co były zacofane pod względem rozwoju przemysłu wytwórczego. Pod panowanie imperium brytyjskiego dostały się między innymi Indie - zwane perłą brytyjskiej korony, Zimbabwe, Sudan, Uganda, Irak, Gujana i Fidżi. Niektóre kraje, takie jak Kenia, chciały odzyskać całkowitą niepodległość, jednak władze kolonialne tego kraju tak zmanipulowały powstanie Mau Mau, że przeobraziło się ono w wojnę domową. Rezultatem tego była śmierć 18-30 tys. rdzennych mieszkańców Kenii oraz śmierć tylko 22 białych.

4. Francuskie imperium kolonialne.

Francja wkroczyła na arenę wielkich imperiów kolonialnych na początku XVII wieku. Od tego czasu zdobywała posiadłości kolonialne w różnych częściach świata, stając się drugim po Wielkiej Brytanii państwem-posiadaczem kolonii. Za początek tzw. drugiego imperium kolonialnego można uznać rok 1830 wraz z francuską inwazją w Algierii, która została całkowicie podbita w ciągu kolejnych 17 lat. W czasie rządów Napoleona III Francja przeprowadziła udane działania w Indochinach zajmując południową część dzisiejszego Wietnamu - Kochinchinę - oraz ustanowili protektorat nad Kambodżą. Po wojnie francusko-pruskiej 1870-71 nastąpił największy rozwój posiadłości kolonialnych Francji. Ze swojej bazy w Kochinchinie wyruszyli na północ i podbili Tonkin i Annam (północne części dzisiejszego Wietnamu). Te dwie prowincje i wcześniej zdobyte Kochinchina i Kambodża utworzyły terytorium Indochin Francuskich (w 1893 dołączono do nich Laos). Francuzi rozszerzali także swoje wpływy w Afryce Północnej, anektując w 1881 Tunezję. Stopniowo, pod kontrolą francuską znalazły się znaczne obszary Afryki Północnej, Zachodniej i Środkowej. Na przełomie wieków Francuzi zajmowali obszary współczesnych państw: Mauretanii, Senegalu, Gwinei, Mali, Wybrzeża Kości Słoniowej, Beninu, Nigru, Czadu, Republiki Środkowoafrykańskiej i Konga. Obszar ten był podzielony na dwa terytoria: Francuską Afrykę Zachodnią i Francuską Afrykę Równikową. Ponadto Francuzi kontrolowali niewielkie terytorium na wschodnim wybrzeżu Afryki - Somali Francuskie (obecnie Dżibuti). W 1911 protektoratem francuskim zostało Maroko. Ostatnimi zdobyczami terytorialnymi Francji były zajęte po I wojnie światowej dawne tereny tureckie. Były to dwa terytoria mandatowe Syrii i Libanu. Ponadto przejęła przedwojenne kolonie niemieckie: Togo i Kamerun.

5. Rewolucja 1905 w Rosji.

Rewolucja rosyjska 1905 roku była ogólnokrajowym spontanicznym zrywem skierowanym zarówno przeciw rządowi, jak i przeciw przemocy państwa wobec obywateli. Wydarzenie to uważa się za początek zmian ustrojowych w Rosji, prowadzący do rewolucji 1917 roku. Jeszcze przed wybuchem wojny z Japonią w 1904 roku, Rosja przeżywała trudności gospodarcze. Wzrost nastrojów rewolucyjnych spowodowała przedłużająca się wojna i wiadomości o niepowodzeniach Rosji na froncie. Coraz częściej dochodziło do strajków. 22 stycznia (9 stycznia jul.) 1905 roku przed Pałacem Zimowym w Sankt Petersburgu miała miejsce pokojowa demonstracja robotników (pod przewodnictwem agenta prowokatora Ochrany Gieorgija Gapona), zmasakrowana przez policję, zabitych i rannych było ponad 1000 osób, w tym kobiety i dzieci. Krwawa niedziela pociągnęła za sobą falę niezadowolenia wielu grup społecznych w Rosji i Królestwie Polskim.

Pod hasłem "precz z absolutyzmem" domagano się wolności zgromadzeń, sumienia i wyznania. Współcześni historycy (w odróżnieniu od historiografów radzieckich) podkreślają, że każda grupa miała własne cele. Protestujący byli głównie robotnikami (którzy występowali z pobudek ekonomicznych i przeciwko wyzyskiwaniu przez pracodawców) i chłopami (którymi kierowały głównie pobudki ekonomiczne), protestowała inteligencja i burżuazyjni liberałowie (którzy domagali się respektowania swobód obywatelskich), żołnierze (ze względów ekonomicznych), a także grupy mniejszości narodowych (przeważnie Żydzi domagając się wolności politycznej). Strajki do końca stycznia podjęło ponad 400 tysięcy robotników, szybko zaczęły protestować także centra przemysłowe w Królestwie Polskim i na Wybrzeżu Bałtyckim. W Rydze 13 stycznia (jul.) zostało zabitych 70 protestujących. W Warszawie kilka dni później zastrzelono na ulicach 100 strajkujących. Do lutego do strajków włączył się Kaukaz, a do kwietnia Ural. W marcu zamknięto wszystkie wyższe uczelnie. Przywództwo objęły tzw. Rady Delegatów Robotniczych. Część żołnierzy poparło protestujących i utworzyło Rady Delegatów Żołnierskich, które przejęły władzę w wielu jednostkach. W październiku strajki sparaliżowały całą Rosję. Mikołaj II dopiero w tym momencie zdecydował przejść do działania. 30 października 1905 wydał Manifest konstytucyjny (tzw. "manifest październikowy"), w którym obiecał poszanowanie podstawowych wolności obywateli, powołanie parlamentu oraz rządu z premieremi (pierwszym premierem został Siergiej Witte). Parlament składał się z dwóch izb. W wyniku rewolucji powołano Dumę Państwową, która mimo posiadania wyłącznie funkcji doradczych pojawiła się rządzie z premierem. Wiele partii politycznych zalegalizowano. Życie polityczne się liberalizowało, czego wynikiem było złagodzenie rusyfikacji. Autonomię dostało m. in. Wielkie Księstwo Finlandii.

6. Wyścig zbrojeń na przełomie XIX i XX w.

Popularne określenie na wzajemne, obustronne i spiralne (wzajemnie się rozkręcające) zbrojenia prowadzone przez wrogie sobie państwa lub obozy polityczne z myślą o potencjalnym konflikcie zbrojnym.

Wielka Brytania dążyła do utrzymania swej dominującej pozycji militarnej, gospodarczej i politycznej w świecie oraz rozszerzenia swych wpływów na Bliskim Wschodzie i Turcji. Wielka Brytania była wówczas potęgą finansową i miała najsilniejszą flotę wojenną, która gwarantowała jej bezpieczeństwo przed obca inwazja i zapewniała dostawy w przypadku wojny. Wielka Brytania stała na stanowisku zasady „poziomu dwóch potęg” ( Two Powers Standard) - flota angielska ma była potężniejsza niż dwie najsilniejsze po brytyjskiej floty wojenne razem złączone. W owym czasie Niemcy zaczęły powoli opanowywać coraz bardziej handel zamorski, godząc tym samym w interesy angielskie. Konflikt interesów angielsko-niemieckich zaostrzył się z chwilą, gdy Niemcy rozpoczęły budowę wielkiej floty wojennej. W 1898 roku parlament Rzeszy uchwalił kredyty na budowę silnej niemieckiej marynarki wojennej. W Niemczech rozpoczęła się szeroka akcja propagandowa, która miała także antyangielskie odcienie. W 1907 roku Niemcy opracowały plan budowy 12 wielkich pancerników najnowszego typu „Dreadnought” (Nie bój się niczego). W tym momencie Anglia uznała, iż jej dotychczasowa supremacja na morzach jest poważnie zagrożona.

7. Przyczyny wybuchu I wojny światowej.

Przeciwstawne dążenia wielkich europejskich mocarstw, sprzeczności wzajemnych interesów i rodzące je konflikty doprowadziły do wybuchu wojny. Każde z państw miało swoje własny plany i chciało je zrealizować kosztem innych państw. Dążenia te można uogólnić następująco: Niemcy dążyły do zbudowania mocarstwa o znaczeniu europejskim i światowym, obejmującym także kolonie w Afryce i Azji. Austro-Wegry dążyły do opanowania Bałkan; Rosja do dominacji nad Bałkanami oraz otwarcia cieśnin tureckich dla floty rosyjskiej na Morze Śródziemne. Francja chciała odzyskać, utracone na rzecz Niemiec w 1871 roku, Alzację i Lotaryngię oraz ograniczyć wpływy niemieckie w Europie. Wielka Brytania dążyła do utrzymania swej dominującej pozycji militarnej, gospodarczej i politycznej w świecie oraz rozszerzenia swych wpływów na Bliskim Wschodzie i Turcji. Interesy polityczne, rywalizacja gospodarcza, kolonialne (kwestia Maroka), rywalizacja o wpływy na Bałkanach, rodzące się ruchy narodowowyzwoleńcze, ujawniające się najsilniej w monarchii austro-węgierskiej, a także chęć dominacji, doprowadziły do zmiany układu sił międzynarodowych w Europie, istniejącego od zakończenia wojen napoleońskich (Kongres Wiedeński z lat 1814-1815). Jeszcze przed wybuchem wojny między wielkimi mocarstwami doszło do zawiązania sieci sojuszy, które doprowadziły do powstania dwóch przeciwstawnych sobie bloków militarnych. Było to tzw. Trójprzymierze, zawiązane w latach 1879-1882 między Niemcami, Austro-Węgrami i Włochami oraz Trójporozumienie, powstałe w latach 1892-1907 miedzy Francją, Wielką Brytanią i Rosją..

Bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny miała miejsce 28 czerwca 1914 roku, kiedy to w Sarajewie, stolicy Bośni, został zamordowany wraz z małżonką następca tronu Austro-Wegier, arcyksiążę Franciszek-Ferdynand. Zabójcą był Gawriło Princip, młody serbski nacjonalista, członek organizacji "Czarna Ręka". Mimo iż rząd austriacki podejrzewał udział Serbii w tym morderstwie, to nie miał na to żadnych oficjalnych dowodów. Postanowił natomiast wykorzystać zaistniałą sytuację do ostatecznego rozprawienia się z Serbią. Celem było upokorzenie Serbii, zlikwidowanie jej dążeń do wyzwolenia i zjednoczenia pod swą egida państw bałkańskich i zmuszenia jej do zaprzestania prowadzenie antyaustriackiej polityki. 23 lipca 1914 roku postawiono Serbii ultimatum: zaprzestania w szkolnictwie, w prasie i innych publikacjach antyaustriackiej propagandy, rozwiązania organizacji, które taką propagandę prowadziły i ukarania współwinnych zamachu. Serbia zgodziła się na ultimatum, poza jednym punktem, aby w śledztwie, które miało na celu wyjaśnienie morderstwa, wzięli udział przedstawiciele władz austro-węgierskich, jako naruszające suwerenność państwa serbskiego. Austro-Węgry uznały to za niewystarczające i 28 lipca 1914 roku wypowiedziały wojnę Serbii, którą poparła Rosja, od 30 lipca w stanie wojny z Austro-Węgrami. 1 sierpnia 1914 roku Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, 3 sierpnia Francji, a 4 sierpnia Wielkiej Brytanii. W ten sposób rozpoczęła się, trwająca nieprzerwanie przez okres czterech lat, I wojna światowa, zwana wielką. Toczyła się ona na trzech frontach: wschodnim, zachodnim i południowym.

8. Przebieg działań zbrojnych na froncie zachodnim podczas I wojny światowej.

Początkowo żadne z państw biorących udział w I wojnie światowej nie dysponowało długimi planami strategicznymi. W niemieckim sztabie od 1871 roku, a więc od chwili zakończenia wojny z Francją istniało silne przekonanie, iż następna wojna, która Niemcy będą prowadzić, będzie wojną na dwa fronty: z Francja i z Rosją. Taki też rozwój wypadków zakładał plan strategiczny opracowany przez szefa sztabu w latach 1891-1905 generała Alfreda von Schlieffena. Francja miała zostać pokonana błyskawicznie, a później całe siły niemieckie miały być przerzucone na front rosyjski. Realizatorem tego planu był następca Schlieffena, generał Helmuth von Moltke. We Francji, począwszy od pamiętnej wojny z Niemcami w latach 1870-1871, myślano nie o działaniach ofensywnych lecz defensywnych (obronnych). Wzdłuż granicy z Niemcami powstało pasmo fortyfikacji obronnych. Dopiero w 1911 roku nastąpiły istotne zmiany we francuskiej doktrynie wojennej. Szef sztabu generał Joffre, przyjął zasadę przejścia do natychmiastowej, bezwzględnej ofensywy, w głównej mierze na granicy z Niemcami. Plan ten, podobnie jak niemieckie plany szybkiego zwycięstwa nad Francją, okazały się porażką i nie spełniły swych podstawowych założeń. Stało się to wiadome, po bitwie nad rzeką Marną. Bitwa ta rozpoczęła się 6 września 1914 roku i trwała do 9 września. 10 września armia niemiecka wycofała się. Zwycięska kontrofensywa francuska nie zdołała jednak wyprzeć napastnika z Francji. Niemcy zatrzymali się na rzece Aisne. Od zimy 1914-1915 na froncie zachodnim trwała tzw. wojna pozycyjna. Polegała ona na tym, że dwie strony konfliktu zbrojnego stały naprzeciw siebie w nieprzerwanej ciągłej linii. Tworzyły ją łańcuchy okopów, schronów oraz zasieków z drutu kolczastego. Obrona miała przewagę nad atakiem. Takich umocnień nie można było zdobyć samym atakiem piechoty. Potrzebny był ogień artyleryjski. W pierwszej kolejności należało zniszczyć zasieki drutu kolczastego. Używano więc broni do ostrzeliwania celów położonych blisko: miotaczy min i moździerzy. Wojna pozycyjna w przypadku równowagi sił nie mogła doprowadzić do zwycięstwa którejkolwiek strony. Dopiero w 1918 roku przewaga liczebna i zbrojna państw sprzymierzonych doprowadził do zerwania z wojną pozycyjną i pozwoli przejść do wojny zaczepnej z Niemcami. 22 kwietnia 1915 roku w bitwie pod Ypres Niemcy po raz pierwszy na szeroką skalę użyli gazów trujących. Bitwa okazała się dla wojsk niemieckich porażką. Nie zdołali oni zdobyć Flandrii, a tym samym odciąć Francję od pomocy angielskiej. 21 lutego 1916 roku rozpoczęła się najkrwawsza bitwa tej wojny, bitwa pod Verdun. Walki zacięte trwały aż do czerwca 1916 roku, choć ostatecznie bitwa zakończyła się dopiero w grudniu 1916 roku. Niemcy stracili około 240 tysięcy żołnierzy, Francuzi około 275 tysięcy. Zaczynając tę bitwę Niemcy obliczali, iż niemieckie straty w stosunku do francuskich będą wynosić 2 do 5. Sławę w tej bitwie zdobył, dowodzący pod Verdun, marszałek francuski Philippe Petain. Do największej bitwy morskiej doszło w dniach 31 maja-1 czerwca 1916 roku. Była to tzw. bitwa jutlandzka między flotą niemiecka a angielską, na wysokości cieśniny Skagerrak. Brało w niej udział 250 okrętów oraz 105 tysięcy marynarzy. Bitwa ta nie została rozstrzygnięta. 24 czerwca 1916 roku Francuzi i Anglicy rozpoczęli wzmożone przygotowania artyleryjskie. Teren walk był nad rzeką Sommą. We wrześniu zwolniono siłę ataków, użyto nowej nieznanej dotąd broni - czołgów angielskich, które zwłaszcza w pierwszych dniach wywarły na Niemcach silne deprymujące wrażenie. W październiku 1916 roku walki nas Somma zamarły. 31 stycznia 1917 roku Niemcy ogłosiły, iż począwszy od dnia 1 lutego rozpoczyna się prowadzona przez nich nieograniczona wojna podmorska. W związku z tym niemieckie łodzie podwodne miały zatapiać wszystkie okręty (statki pasażerskie i handlowe) na wodach okalających Francję, Wielką Brytanię i Włochy. Miały być atakowane z całą bezwzględnością okręty nie tylko państw biorących udział w wojnie, ale także statki państw neutralnych. Akt wypowiedzenia przez Niemcy deklaracji o nieograniczonej wojnie podwodnej, był bezpośrednią przyczyną przystąpienia do wojny Stanów Zjednoczonych po stronie państw sprzymierzonych. 6 kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom. 9-19 kwietnia 1917 roku nastąpiło silne uderzenie wojsk francuskich i angielskich w rejonie Arras i Lens oraz Saint-Óuentin. 8 sierpnia 1918 roku - "czarny dzień armii niemieckiej", Niemcy poniosły olbrzymie straty w drugiej bitwie pod Sommą. Połączone siły angielsko-francusko-amerykańskie pod dowództwem Ferdynanda Focha zadały im straszliwą klęskę. 11 listopada 1918 - w lasku Compiegne pod Paryżem Niemcy podpisali akt kapitulacji. Nastąpiło zawieszenie broni. Do takiego kroku skłoniło Niemcy kilka przyczyn: zdecydowana zwycięska ofensywa wojsk sprzymierzonych, podjęta w lipcu 1918 roku, rozkład armii austro-węgierskiej oraz wybuch rewolucji w Niemczech, zapoczątkowany buntem marynarzy w Kilonii 3 listopada 1918 roku.

9. Przebieg działań zbrojnych na froncie wschodnim podczas I wojny światowej.

Plan niemieckiego ataku na Związek Radziecki określony kryptonimem "plan Barbarossa" został zatwierdzony przez Hitlera już w grudniu 1940 r. Po pokonaniu państw Europy Zachodniej Hitler chciał zwrócić się przeciwko Stalinowi, aby zdobyć dla aryjczyków przestrzeń życiową oraz rynki zbytu dla przemysłu niemieckiego. Plan zakładał, że w pierwszej części działań zbrojnych zostaną rozbite główne siły radzieckie stacjonujące na granicach państwa, a niemiecka ofensywa zostanie poprowadzona w trzech kierunkach: północnym na Leningrad, środkowym na Moskwę i południowym na Ukrainę. Następnie planowano zniszczenie głównych politycznych, militarnych i gospodarczych ośrodków ZSRR. 22 czerwca 1941 r. armia niemiecka wspierana przez sojusznicze wojska fińskie, rumuńskie, słowackie, węgierskie i włoskie zaatakowała ZSRR. Armia radziecka przetrzebione przez masowe czystki w końcu lat trzydziestych i nieprzygotowana do walki na skutek błędów Stalina nie była w stanie stawić czoła atakującej armii niemieckiej. Wermacht szybko posuwał się na wschód. Niemcy opanowali kraje bałtyckie i Ukrainę. W czerwcu dotarli do Lennigradu, gdzie rozpoczęło się trwające do stycznia 1944 r. oblężenie miasta. W listopadzie 1941 r. znaleźli się pod Moskwą. na przedpolach stolicy rozegrano bitwę, w wyniku której wojska niemieckie zostały odepchnięte na odległość około 200 km od Moskwy. Wiosną 1942 r. Niemcy podjęli kontrofensywę. Do zasadniczej próby sił doszło w bitwie pod Stalingradem, która toczyła się od września 1942 r. do lutego 1943 r. Zakończyła się ona totalna klęską wojsk niemieckich, liczących około 300 tys. żołnierzy, dowodzonych przez gen. Fridricha von Paulusa. Zostali oni okrążeni i rozbici. Był to punkt zwrotny w zmaganiach pomiędzy obydwoma państwami. Zwycięstwo radzieckie w wielkiej bitwie pancernej pod Kurskiem w lipcu 1943 r. spowodowało generalny odwrót wojsk niemieckich, które wycofywały się pod naporem Armii Czerwonej. W listopadzie 1943 Armia Czerwona zdobyła Kijów. W styczniu 1944 r. odblokowano Lennigrad, odzyskano Krym i Ukrainę naddnieprzańską. Ofensywa letnio - jesienna, zapoczątkowana w czerwcu 1944 r. pozwoliła Sowietom na zdobycie Litwy i Białorusi, a następnie zim polskich aż po linię Wisły, gdzie wstrzymano dalsze natarcie w związku z wybuchem Powstania Warszawskiego. Na południu wojska radzieckie wkroczyły do Rumunii, Bułgarii, oraz do Jugosławii, gdzie walczyła z oddziałami partyzanckimi Josipa Broz Tito. W styczniu 1945 r. wojska radzieckie sforsowały Wisłę i opanowały resztę polskich ziem, a na południu Czechosłowację, Węgry i część Austrii z Wiedniem. Po przekroczeniu Odry, rozpoczęła się operacja berlińska, zakończona zdobyciem stolicy Niemiec.

10. Charakter działań zbrojnych podczas I wojny światowej.

Pierwsza wojna światowa całkowicie zmieniła dawny sposób prowadzenia działań wojennych, które wcześniej opierano przede wszystkim na piechocie, wspieranej szarżami kawalerii i gdzie wielkie bitwy odbywały się na otwartych polach. Wynalazek karabinu maszynowego oraz niespotykana do tej pory liczba biorących udział w walce żołnierzy, spowodowała ustalenie się wielusetkilometrowych linii frontu. Te z kolei wymusiły konieczność budowy okopów i ustawiania zasieków z drutu kolczastego. Do lamusa odeszło dawne znaczenie kawalerii. Działania wojenne poczęły przekształcać się w morderczą wojnę pozycyjną, w której przez wiele miesięcy żadnej ze stron nie udawało się doprowadzić do decydującego zwycięstwa. W tej specyficznej sytuacji wiele inicjatyw ofensywnych zaczęło należeć do marynarki i lotnictwa. To właśnie zastosowanie lotnictwa wojskowego było największym zmianą w dotychczasowym sposobie prowadzenia walki. Podczas czteroletniej kampanii formacje lotnicze przeszły też największe przeobrażenia, od pierwszych, pojedynczych samolotów, z bardzo słabymi silnikami, do szybkich i zwrotnych maszyn, uzbrojonych szybkostrzelnymi karabinami maszynowymi. W 1918 roku każde państwo uczestniczące w wojnie dysponowało już własnymi siłami powietrznymi, które nie służyły już tylko (tak jak jeszcze kilka lat wcześniej) do przeprowadzania zwiadu, ale przede wszystkim do ataków naziemnych, bombowych czy tzw. myśliwskich, mających na celu wyłącznie niszczenie samolotów przeciwnika. Podobną rolę zaczęła odgrywać marynarka wojenna, zwłaszcza wobec konieczności osłaniania własnych szlaków transportowych i prób niszczenia dostaw morskich. Zjawiska te stworzyły podwaliny pod rozwój współczesnej walki na morzu. Niemcy użyli pierwszych łodzi podwodnych, tzw. U-Bootów. Do ich niszczenia zaczęto stosować bomby głębinowe. Pojawiło się również lotnictwo morskie i pierwsze, bardzo jeszcze niedoskonałe lotniskowce. Dzisiaj okręty podwodne i lotniskowce są podstawą floty każdego mocarstwa, a wymyślony przez Aliantów system konwojów, którymi broniono się przed atakami łodzi podwodnych, na szeroką skalę zaczęto stosować podczas II wojny światowej.

Walki I wojny światowej toczące się głównie w okopach, stały się bezpośrednim powodem rozwoju kolejnego typu broni jakim były czołgi i transportery opancerzone. Pierwsze czołgi zostały użyte przez Brytyjczyków w bitwie nad Sommą. Były jednak jeszcze wówczas bardzo zawodne i łatwe do zniszczenia. Ich znaczenie szybko jednak zaczęło rosnąć. Masowe użycie gazów bojowych pozostawiło widoczny ślad w psychice żołnierzy. Cichy i niewidzialny zabójca potrafił bowiem w kilka minut zdziesiątkować całą armię. W dość specyficzny sposób w działaniach bojowych zaczęto używać także inny wynalazek, jakim było kino. Za własnymi liniami okopów Niemcy ustawiali projektory, które na obłokach dymu wyświetlały obrazy Matki Boskiej. W tej sytuacji katoliccy Francuzi mieli bardzo poważne opory by atakować ich pozycje. Podsumowując charakter działań wojennych podczas I wojny światowej zwrócić należy uwagę na trzy zasadnicze kwestie, które zmieniły całkowicie oblicze wojny. Po pierwsze, stosowanie broni dotąd nie znanej: dalekosiężnych armat, wozów pancernych, gazów bojowych i samolotów. Druga wielka zmiana dotyczyła zaplecza frontów. Aby zwyciężyć należało włączyć do wojny wszystkich i dlatego jak nigdy dotąd wysiłek wojenny spadł na ludność cywilną. Po to by przemysł mógł produkować na potrzeby machiny wojennej, kobiety musiały zastąpić mężczyzn w fabrykach. Na skutek powszechnych braków w zaopatrzeniu, zwłaszcza żywności, wojna przestała być tylko sprawą żołnierzy, odbijała się na wszystkich. Wraz z pierwszą wojną światową skończył się zatem okres konfliktów ograniczonych niemal wyłącznie do kilku pól bitewnych. Wojna stała się totalna i wszechogarniająca.

11. Skutki polityczne, gospodarcze i obyczajowe I wojny światowej.
*OBYCZAJOWE: I wojnę światową uważa się za pierwszą wojnę nowoczesną, pierwszy konflikt totalny, w który została wciągnięta też ludność cywilna. Jednym z jej najbardziej widocznych skutków było rozszerzenie zakresu władzy wykonawczej w wielu państwach (prezydenta i rządu). Rozrastała się także biurokracja, potrzebna by sprawować coraz większą kontrolę nad społeczeństwem. Uchwalano nowe podatki lub podwyższano już istniejące, pojawiały się nowe ustawy; wszystkie te działania były podejmowane po to aby zwiększyć wysiłek wojenny. Wiele rodzin zostało pozbawionych źródła utrzymania po wyjeździe dużej liczby mężczyzn na front. Wraz z nieobecnością czy śmiercią głównego żywiciela rodziny, kobiety zostały zmuszone do pracy w niespotykanym wcześniej zakresie (co przyniosło też późniejsze efekty w postaci emancypacji kobiet): przemysł potrzebował nowych rąk do pracy, co w dużym stopniu pomogło w walce o prawa wyborcze dla kobiet. Alianci, mimo że zwycięscy, weszli w długi okres żałoby po straszliwych stratach. Dla pokonanych wojna była jeszcze większym rozczarowaniem, a traktat wersalski gorzką pigułką, którą należało przełknąć po zawarciu rozejmu. Niemiecka opinia publiczna, przekonana, że wojna miała charakter obronny, odczuła prawdziwy wstrząs, gdy zaczęto wprowadzać w życie ciężkie warunki nałożone przez aliantów. Wojna skutkowała też wprowadzeniem obowiązkowej służby wojskowej w państwach, gdzie istniała do tej pory tylko służba ochotnicza. Takie zarządzenia często powodowały wybuch niezadowolenia w społeczeństwie (jak na przykład w Kanadzie, gdzie zbuntowali się jej frankojęzyczni mieszkańcy).
*POLITYCZNE: Niemcy zostały zmuszone do bezwarunkowego uznania suwerenności Belgii, Polski, Czechosłowacji oraz Austrii. Ponadto utraciły 71 tys. km² terytorium (około 13% ze stanu sprzed wojny). Alzacja i Lotaryngia wróciły do Francji, okręg Saary znalazł się pod kontrolą Ligi Narodów na okres 15 lat. Do Polski włączono jedną trzecią część Górnego Śląska oraz Wielkopolskę i niewielkie okręgi na Pojezierzu Mazurskim. Litwa otrzymała port w Kłajpedzie a Gdańsk stał się Wolnym Miastem. podlegającym polskiej jurysdykcji w zakresie polityki zagranicznej. Ponadto Rzesza została pozbawiona całego swojego imperium kolonialnego, które zostało podzielone głównie pomiędzy Anglię i Francję. Jednym z najważniejszych skutków politycznych I wojny światowej były rewolucje w Rosji 1917 roku. Szczególnie rewolta bolszewicka w październiku wstrząsnęła całym światem i stała się ogromnym wyzwaniem dla kapitalistycznych mocarstw zachodnich, które stanęły oko w oko z "czerwonym zagrożeniem", a próby wspomożenia pragnących utrzymać dotychczasowy system władzy "białych" spełzły na niczym. Nie minęło więcej niż trzydzieści lat, gdy ponad jedna trzecia świata znalazła się w okowach komunizmu. Największym przegranym wojny okazały się Austro-Węgry, które pod wpływem sił odśrodkowych rozpadły się kompletnie na samodzielne organizmy państwowe. I wojna światowa mimo że toczyła się głównie w Europie, wpłynęła na sytuację geopolityczną na całym świecie. Ludność Azji i Afryki stanowiła źródło taniej siły roboczej oraz "mięsa armatniego" (np. Francja wcieliła do swojej armii 70 tys. Algierczyków i Murzynów z Zachodniej Afryki, Brytyjczycy wykorzystywali pracę ok. miliona hinduskich żołnierzy i pracowników), regiony te były także nieocenionym źródłem rozmaitych surowców, bez których machina wojenna nie mogła działać.
*GOSPODARCZE: Zakończenie I wojny światowej przyniosło wiele negatywnych skutków gospodarczych. Niektóre rejony Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej i Rumunii były tak zdewastowane, że ich powojenna odbudowa i zagospodarowanie nie przywróciło im stanu sprzed I wojny światowej nawet w 1939 roku. Wiele problemów gospodarczych, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej, przyniosły zmiany granic. Trzeba było dostosować produkcję na terenach, które zmieniły przynależność państwową, do warunków zbytu w nowych państwach, co często wiązało się z utratą możliwości sprzedaży towarów już wytworzonych. Podczas wojny wiele państw wprowadziło kontrolę cen i reglamentację obrotu niektórych dóbr oraz większości artykułów pierwszej potrzeby. Przestawiono też gospodarkę na tory wojenne, co oznaczało pobudzanie niektórych gałęzi, np. przemysłu zbrojeniowego, kosztem innych. Po wojnie w większości państw europejskich likwidowano ograniczenia obrotu i powracanie do gospodarki pokojowej, a to powodowało ogromne perturbacje. Społeczeństwo amerykańskie natomiast pod względem ekonomicznym przeżywało w latach 1914 - 1918 okres wysokiej koniunktury, dzięki dostawom do Europy pojawiło się tam wówczas ponad 20 tys. nowych milionerów.

12. Rewolucja bolszewicka w Rosji & 13. Wojna domowa w Rosji.
Wraz z przedłużaniem się wojny narastał kryzys wewnętrzny w państwie rosyjskim. Działania wojenne pokazały słabość Rosji oraz nieudolność jej elit rządzących, w tym samego cara Mikołaja II. Znacznie pogorszyła się sytuacja gospodarcza (wzrosły ceny żywności) Rosji i sytuacja materialna ludności. Spowodowało to wzrost jej niezadowolenia i sprawiło, że stała się ona podatna na hasła rewolucyjnych zmian. Społeczeństwo rosyjskie domagało się zakończenia działań wojennych oraz polepszenia warunków życia.
Na początku marca 1917 r. w Piotrogrodzie, w największych zakładach doszło do strajku. Strajk zyskał wsparcie innych zakładów i pracujących w nich robotników i żołnierzy służących w piotrogrodzkim garnizonie. Miały miejsce starcia zbrojne. Zdając sobie sprawę z własnej bezsilności wobec ruchu rewolucyjnego car Mikołaj II abdykował i zrzekł się tronu rosyjskiego. Równocześnie powstał Rząd Tymczasowy, w skład, którego weszło ziemiaństwo i burżuazja. Niezależnie powstał drugi ośrodek władzy - Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W Rosji ukształtowała się zatem dwuwładza, co nie sprzyjało stabilizacji sytuacji wewnętrznej w kraju. Rząd Tymczasowy przeprowadził w Rosji wiele demokratycznych zmian. Zagwarantowano wolności polityczne i równouprawnienie różnych narodowości zamieszkujących państwo rosyjskie. Jednak zmiany te nie spowodowały odczuwalnej poprawy sytuacji życiowej ludności. Coraz większą popularność zdobywali bolszewicy. Ich celem było wprowadzenie w Rosji komunizmu. Głównym przywódcą bolszewików był Włodzimierz (Iljicz Uljanow) Lenin. Był on twórcą i organizatorem ugrupowania bolszewików, a potem pierwszym przywódcą sowieckiej Rosji. Do połowy 1917 r. Lenin przebywał w Szwajcarii na emigracji. Powrót Lenina do Rosji ułatwili Niemcy, którzy przepuścili pociąg, w którym jechał przez obszar swego państwa. Niemcy obiecały ponadto wspierać finansowo działalność bolszewików. Liczyły bowiem na to, że działania bolszewików pogłębią chaos w Rosji, a w konsekwencji doprowadzą do jej wycofania się z dalszych działań wojennych. Bolszewicy dążyli do przejęcia władzy w kraju. W latach 1917-1922 Rosja pogrążyła się w wojnie domowej. Lenin zmierzając ku władzy głosił hasła rewolucyjnych zmian, które miały odmienić Rosję. Fabryki miały przejść w ręce robotników, ziemia chłopów, a wszyscy mieli cieszyć się pokojem. Jednak faktycznie bolszewicy mieli niewiele wspólnego z ideałami społecznej równości, wolności i humanizmu. Koncentrowali się na zdobyciu władzy. Wykorzystali zatem moment słabości dotychczasowej władzy i w październiku, w noc z 24/25.X. (6-7.XI.)1917 r. dokonali przewrotu politycznego. Sygnałem do ataku był strzał z krążownika "Aurora". Bolszewickie oddziały ruszyły na Pałac Zimowy, w którym siedzibę miał Rząd Tymczasowy. Pod kontrolą bolszewików znalazły się inne strategiczne miejsca - banki, dworce i mosty. Był to sprawnie i błyskawicznie przeprowadzony zamach stanu. Po obaleniu Rządu Tymczasowego bolszewicy przekazali władzę Radzie Komisarzy Ludowych, od tej pory najwyższemu organowi wykonawczemu centralnej władzy państwowej w sowieckiej Rosji. Rada Komisarzy wydała dekrety, ale miały one jedynie propagandowe znaczenie. Powstała nowa instytucja państwowa - Nadzwyczajna Komisja do Walki z Sabotażem, Kontrrewolucją, Spekulacją (Czeka). Była to policja polityczna. Na jej czele stał Feliks Dzierżyński, radykalny rewolucjonista. Działalność Czeka koncentrowała się głównie na walce z wrogami władzy bolszewickiej i ich usuwaniu. Jednym z haseł bolszewików było jak najszybsze wycofanie Rosji z wojny. Było to na rękę Austro-Węgrom i Niemcom. Chaos w Rosji zmusił ją do rozpoczęcia rokowań z państwami centralnymi. W Brześciu Litewskim, w dniu 3.III.1918 r. zawarty został pokój między Rosją a Austro-Węgrami i Niemcami. W traktacie tym Rosja zrzekła się Litwy, Estonii, Łotwy, Ukrainy, Białorusi oraz ziem polskich. W ten sposób Rosja zakończyła swój udział w pierwszej wojnie światowej. Na sile przybrała jednak wojna domowa w Rosji. Przeciw bolszewikom wystąpili zwolennicy monarchii oraz partie i środowiska demokratyczne. Nazywano ich "białymi". Ich działalność i walkę z władzą bolszewicką wspierały państwa zachodnie (Ententa).

14. Nowa Ekonomiczna Polityka.
- w skrócie NEP - określenie doktryny polityki gospodarczej Rosji Radzieckiej i później ZSRR w latach 1921-1929. NEP oznaczał zmianę polityki gospodarczej rządu radzieckiego z komunizmu wojennego i wprowadzenia bardziej rynkowych mechanizmów gospodarczych. W tym czasie zezwolono na podjęcie małych prywatnych przedsięwzięć (szczególnie w rolnictwie oraz usługach), przy pozostawieniu monopolu państwowego w dziedzinach dużych gałęzi przemysłu (gł. przemysł ciężki), handlu (szczególnie handel zagraniczny), bankowości i instytucjach finansowych, zezwalając także na koncesjonowaną działalność gospodarczą międzynarodowych przedsiębiorstw. Oficjalnie został przedstawiony przez Lenina i zatwierdzony na X Zjeździe Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików). 21 marca 1921 roku został podjęty dekret w sprawie zastąpieniu prodrazwerstki przez prodnalog wydanego przez Ogólnorosyjski Komitet Wykonawczy Rad, który zastąpił obowiązkowe kontyngenty w rolnictwie, podatkiem żywnościowym. Oficjalnie wprowadzenie NEP-u było wymuszone odbudową gospodarki narodowej oraz małym uprzemysłowieniem Rosji, gdzie w rolnictwie było zatrudnionych 80% społeczeństwa, co uniemożliwiało budowę socjalizmu. Przyczynami wprowadzenia tej polityki było także narastające niezadowolenie społeczne z powodu tragicznej sytuacji gospodarczej. NEP odegrał istotną rolę w odbudowie gospodarki narodowej ze zniszczeń I wojny światowej oraz wojny domowej w Rosji. Jednocześnie należy wspomnieć że po 1925 roku można zauważyć próby obalenia założeń NEP-u przez jego przeciwników wśród samych bolszewików. W końcu 1929 roku odrzucono całkowicie NEP, przez kolektywizację rolnictwa, a ta doktryna gospodarcza zostawała zastąpiona przez Stalina systemem gospodarki nakazowo-rozdzielczej, powracając do wielu założeń komunizmu wojennego.

15. Konferencja pokojowa w Paryżu.
18 stycznia 1919 rozpoczęła obrady w Paryżu konferencja pokojowa, której celem było ułożenie powojennego ładu na świecie zwanego od miejsca podpisania najważniejszego porozumienia z Niemcami porządkiem wersalskim. Mimo zapowiedzi USA (orędzie Wilsona z 8 stycznia 1918), z którą zgodziły się również pozostałe kraje zwycięskiej koalicji, o ułożeniu powojennych stosunków międzynarodowych z poszanowaniem praw wszystkich narodów i stworzeniu na przyszłość mechanizmów zapobiegających konfliktom międzypaństwowym, w praktyce nie zrealizowano tych szczytnych zamiarów. Złożyły się na to następujące przyczyny:
* rozbieżność interesów Francji (zainteresowanej jak największym osłabieniem Niemiec i utworzeniem w miarę silnego państwa polskiego jako ważnego elementu w przyszłej polityce antybolszewickiej i antyniemieckiej) i Wielkiej Brytanii (zainteresowanej przede wszystkim przejęciem niemieckich kolonii, ale niechętnej zbytniemu osłabieniu samych Niemiec widząc w nich właśnie główny bastion obrony Europy przed zalewem komunistycznym, co w konsekwencji oznaczało dosyć sztywne stanowisko w sprawie polskiej np. zostawienie Śląska przy Niemczech)
* mimo chęci odegrania czołowej roli przez prezydenta USA Wilsona, głównego pomysłodawcy Ligi Narodów, Senat nie dopuścił do przystąpienia USA do tej organizacji i tym samym nie mogła ona odegrać roli jaką dla niej przewidziano, stając się w praktyce międzynarodową przykrywką interesów Francji i Wielkiej Brytanii (system mandatowy)
* niedopuszczenie do udziału w Lidze Narodów od samego początku istnienia tej organizacji (mającej być przecież podstawą pokojowego ładu w powojennym świecie) dwóch wielkich przegranych tzn. Rosji i Niemiec. Pogłębiało to ich niezadowolenie z postanowień dyktatu wersalskiego , co w konsekwencji doprowadziło do ich współdziałania w kierunku rewizji jego postanowień i było jedną z przyczyn wybuchu II wojny światowej
Postanowienia traktatu wersalskiego:
* uznanie Niemiec za winne wybuchu wojny i w związku z tym obciążenie ich obowiązkiem płacenia olbrzymich kontrybucji
* zakaz wprowadzenia obowiązku powszechnej służby wojskowej, przy możliwości utrzymywania 100 tys. żołnierzy zawodowych, oraz zakaz budowy czołgów, samolotów i łodzi podwodnych
* odebrano Niemcom wszystkie kolonie (przejęły je głównie Wielka Brytania i Francja bezpośrednio lub jako mandaty Ligi Narodów)
* Francja otrzymywała Alzację i Lotaryngię oraz Zagłębie Saary na okres 15 lat
* demilitaryzacja 50 kilometrowego pasa ziemi na wschodnim brzegu Renu
* przyznanie części terytoriów Polsce (bezpośrednio Wielkopolska, Pomorze; w drodze plebiscytu Górny Śląsk, Warmia i Mazury) oraz utworzenie Wolnego Miasta Gdańska.

16. Faszyzm włoski.
Faszyzm włoski powstał na podstawie ogólnego kryzysu kapitalizmu, gdy wzrost fali rewolucyjnej zagroził bezpośrednio panowaniu burżuazji, wśród której zarysowała się tendencja do przejścia od forum ustrojowych demokracji parlamentarnej do jawnej dyktatury terrorystycznej. Przybierał specyficzne formy, które wynikały ze społeczno-gospodarczej struktury kraju. We Włoszech związany był głównie z kapitałem finansowym. Początkowo faszyzmem określano wyłącznie ruch, który rozwijał się we Włoszech pod przywództwem B. Mussoliniego, którego zawiązką stały się stowarzyszenia żołnierzy frontowych założone 23.III.1919r. Początkowa grupa zdemobilizowanych żołnierzy, weteranów z I wojny światowej, która była zorganizowana na wzór wojskowych zastępów, na żądanie B. Mussoliniego we wrześniu 1921 roku ruch ten przeobraził się w Narodową Partię Faszystowską, której od 28.X.1922r. przewodził B. Mussolini. Partia dążyła do rewindykacji terytorialnych Włoch, organizowała bojówki partyjne, które były skierowane przeciwko komunistycznym związkom zawodowym. W wyborach w 1921 roku zwolennicy Mussoliniego weszli do parlamentu. Mussoliniemu została powierzona misja tworzenia rządu, po zorganizowanym w październiku 1922 marszu na Rzym. Narodowa Partia Faszystowska dążyła do przejęcia całej władzy w państwie, co się udało po zmianie ordynacji wyborczej i zarządzeniu nowych wyborów parlamentarnych w 1924 roku. Do końca lat 20. dokonano zasadniczej przebudowy ustroju państwowego, gdzie na czele państwa stanął przywódca partii, a Wielka Rada Faszystowska uzyskała funkcje organu państwowego nadrzędnego nad parlamentem. Z inicjatywy Narodowej Partii Faszystowskiej dokonano agresji na Etiopię (1935-1936), udzielono militarnej pomocy generałowi F. Franco oraz Włochy przystąpiły do II wojny światowej po stronie Niemiec. W obliczu klęski militarnej Włoch Wielka Rada Faszystowska uchwaliła votum nieufności wobec B. Mussoliniego, którego aresztowano w lipcu 1943. Po utracie przywódcy Narodowa Partia Faszystowska zakończyła swoją działalność.

17. Faszyzm niemiecki
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej, niemieckie państwo zostało zmuszone przez zwycięskie państwa Ententy do przyjęcia uwłaczających warunków pokojowych, powziętych na paryskiej konferencji pokojowej. Zgodnie z tymi postanowieniami Niemcy utraciły dużą część swych terytoriów, a ponadto musiały spłacać olbrzymie odszkodowania wojenne. Niezadowolony naród niemiecki podzielił się na rywalizujące obozy, spośród których dwa skrajnie radykalne, a mianowicie skrajna prawica i komuniści otwarcie głosiły poglądy antydemokratyczne.
Powstanie NSDAP - w 1919 r. powstaje partia, w 1920 r. otrzymuje nazwę: Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (Nationnalsozialistische Deutsche Arbeitpartai), na której czele staje Adolf Hitler.
- 1923 r. - Hitler i Ludendorff przeprowadzają nieudany pucz w Monachium.
Swój program polityczny Hitler zawiera w Mein Kampf, książce napisanej podczas 9-miesięcznego pobytu w więzieniu (skazany na 5 lat) za udział w puczu monachijskim.
Główne punkty programu hitlerowskiego: - walka z dyktatem wersalskim,
- rasizm: wytępienie Żydów i Cyganów, - naród niemiecki, narodem panów (herrenvolk),
- konieczność zdobycia przestrzeni życiowej dla Niemców, - likwidacja komunizmu.
Przyczyny popularności faszyzmu: - liberalizm daje człowiekowi wolność, ale pozostawia go samemu sobie, następuje spotęgowanie lęku przed samodzielnością i odpowiedzialnością;
- po I wojnie światowej kapitaliści tracą zaufanie do demokracji parlamentarnej; - kryzys gospodarczy ma niezwykle ostry przebieg w Niemczech; - Republika Weimarska znajduje się w stanie kryzysu politycznego.Wzrost wpływów NSDAP: - następuje bardzo szybki wzrost liczby członków NSDAP z 64 w 1920 r. do 700 tys. w 1933 r.; - w 1930 r. NSDAP zdobywa pokaźną liczbę miejsc w parlamentach krajowych; - w 1932 r. kapitaliści niemieccy udzielają pomocy finansowej NSDAP (ma stanowić zaporę dla komunizmu) - partia Hitlera staje się najsilniejszą partią w Reichstagu (niemieckim parlamencie).Przejęcie władzy przez Hitlera
- 30 stycznia 1933 r. prezydent Paul Hindenburg powierza Hitlerowi stanowisko kanclerza Niemiec; - luty 1933 r. - podpalenie budynku Reichstagu staje się pretekstem do rozwiązania parlamentu i ograniczenia swobód obywatelskich; - marzec 1933 r. - dzięki specjalnym uprawnieniom otrzymanym od Hindenburga Hitler do lipca 1933 r. rozwiązuje wszystkie partie opozycyjne, NSDAP pozostaje jedyną partią; - 1934 r. - umiera Hindenburg, Hitler przejmuje pełnię władzy - jako wódz i kanclerz Rzeszy (Führer und Reichskanzler). Rządy hitlerowców w Niemczech: - we władzach Rzeszy oprócz Hitlera dużą rolę odgrywają: zastępca Hitlera Rudolf Hess, odpowiedzialny za propagandę Joseph Goebbels, szef SS, policji i Gestapo Heinrich Himmler i dowódca SA Ernst Röhm;
- 29/30 czerwca 1934 r. - ma miejsce „noc długich noży”, kiedy to rozstrzelane zostaje prawie całe kierownictwo SA z Ernstem Röhmem; - 1935 r. - wprowadzone ustawy norymberskie pozbawiają Żydów praw politycznych i zabraniają małżeństw niemiecko-żydowskich; - 1938 r. - na terenie całych Niemiec ma miejsce pogrom Żydów zwany „kryształową nocą”; - w lipcu 1933 r. Rzesza podpisuje konkordat ze Stolicą Apostolską.

18. Wielki kryzys ekonomiczny i jego następstwa (1929-1935)
W pierwszej połowie lat trzydziestych świat przeżył wielki kryzys ekonomiczny wywołany nadprodukcją. Rozwój gospodarczy po I wojnie światowej następował bardzo nierównomiernie, produkcja dóbr konsumpcyjnych następowała w tempie nieporównanie szybszym do wzrostu siły nabywczej ludności, popyt był także sztucznie kreowany przez operacje giełdowe. Jednak gdy w przeciągu kilku dni października 1929 roku na giełdzie nowojorskiej wystawiono na sprzedaż 70 milionów akcji doszło do krachu i załamania się giełdy (tzw. czarny czwartek). Był to początek wielkiego kryzysu, który w krajach silniej rozwiniętych trwał do roku 1933, w słabiej rozwiniętych do roku 1935. Szybko spadła produkcja przemysłowa, wzrosło bezrobocie, doszło do pauperyzacji ludności, pojawiło się zjawisko nożyc cenowych - ogromnej różnicy między cenami na artykuły rolnicze a cenami na produkty przemysłowe. Wielkie zakłady łatwiej znosiły kryzys, małe upadały. By ratować sytuację starano się zahamować import, a zdecydowanie zwiększyć eksport, stąd pojawiły się ceny dumpingowe, czyli niższe niż koszty produkcji. By chronić własną produkcję wprowadzano z kolei wysokie cła wwozowe. Z państw zaczęły odpływać dewizy i kruszce. Konkretne działania zakrojone na szeroką skalę i nastawione na walkę z kryzysem podjęły władze w USA. Prezydent Roosvelt wprowadził interwencjonistyczną politykę "New deal", czyli "nowego ładu". W jej ramach ograniczono produkcję rolną i podniesiono ceny artykułów rolnych. Podjęto walkę z bezrobociem poprzez organizowanie wielkich robót publicznych. Również w Niemczech uruchomiono dla walki z bezrobociem roboty publiczne, jednak służyć one miały przede wszystkim potrzebom przemysłu zbrojeniowego. Później produkcję przestawiono przede wszystkim na potrzeby wojska, podobnie rzecz się miała we Włoszech i w Japonii.
POLSKA: Do 1932 roku rząd polski prowadził politykę przystosowania się do kryzysu. Zmniejszono produkcję przemysłową, obniżono ceny i realne dochody ludności, tymczasem w większości państw skutkom kryzysu przeciwdziałano aktywnie. Kompleksowy program walki z kryzysem uchwalono dopiero pod koniec 1932 roku. Jego podstawowe założenia zmierzały do zwiększenia opłacalności gospodarki rolnej, obniżenia cen wyrobów przemysłowych (w szczególności tych skartelizowanych), wzrostu zatrudnienia oraz aktywizacji eksportu. Chodziło zatem o zwiększenie popytu na rynku wewnętrznym i zagranicznym. Działania antykryzysowe na wsi polegały na zmniejszeniu zadłużenia i podniesieniu cen płodów rolnych. Przeprowadzono akcję oddłużeniową która poprawiła częściowo sytuację. Rozszerzono także front robót publicznych przy których w 1935 roku znalazło zatrudnienie prawie 100 tysięcy osób. Nastąpił w Polsce rozwój etatyzmu co oznacza, że państwo zaczęło prowadzić bezpośrednią działalność gospodarczą. Ogólnie można przyjąć, że rządowy program walki z kryzysem był spóźniony i chronił interesy klas posiadających. Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że nawet bardzo skuteczna polityka gospodarcza rządu nie mogła zapobiec kryzysowi, któremu nie oparły się znacznie bardziej rozwinięte gospodarczo państwa. 

19. Budowa stalinowskiego modelu socjalizmu w ZSRR.
Trudno jest podać dokładne daty rozpoczęcia i końca stalinizmu. Przyjmuje się, że w ZSRR był to okres od 1926r., kiedy to Stalin objął pełnię władzy w państwie po rozprawieniu się z opozycyjnymi konkurentami (m.in. Zinowiewem i Kamieniewem) do 1956r. Właśnie w 1956r. w Związku Radzieckim odbył się XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR), na którym doszło do skrytykowania całej polityki prowadzonej przez towarzysza Stalina. Początek stalinizmu w ZSRR traktuje się jako odejście od realizacji Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP), której realizację w 1921r, rozpoczął Lenin. Pojawiła się wówczas również teoria Lwa Trockiego dotycząca permanentnej rewolucji. Władza Stalina byłą praktycznie niczym nieograniczona, a jego samego otoczono kultem. Stalin doprowadził do znacznej rozbudowy aparatu bezpieczeństwa (od 1934r. działało NKWD), który posługiwał się często zakazanymi w demokratycznym państwie środkami działania. NKWD uciekało się do przemocy fizycznej, tortur i psychicznej manipulacji. Ludobójstwo było wręcz cechą charakterystyczną dla Związku Radzieckiego w tamtych latach. W ten sposób eliminowano opozycję wewnątrzpartyjną, starych bolszewików, a także chłopów. Wyroki śmierci zapadały podczas pokazowych procesów, w których często oskarżano niewinnych ludzi, a dowody zbrodni były po prostu sfingowane. Na początku lat 30-tych Stalin wprowadził politykę uprzemysłowienia kraju, która oznaczała, że cała gospodarka miała zostać podporządkowana przemysłowi ciężkiemu i zbrojeniowemu. Charakterystyczne dla całego systemu komunistycznego były kilkuletnie plany gospodarcze. Od 1928r. w ZSRR obowiązywały tzw. pięciolatki. U schyłku lat 20-tych doszło do kolektywizacji rolnictwa, a następnie zaczęto stosować prace przymusową, którą od 1930r. wykonywano w Gułagach. W 1932r. ograniczono wolność poruszania się po obszarze kraju, a także utrudniono zmianę miejsca zamieszkania. Ograniczenia te były spowodowane wprowadzeniem tzw. wewnętrznych paszportów. To zaowocowało stworzeniem scentralizowanej administracji w Związku Radzieckim, która oparta była na rozbudowanej biurokracji. Oprócz ograniczeń w wewnętrznych podróżach, mieszkańcy ZSRR stracili również kontakt z mieszkańcami innych państw, gdyż granice były otwarte tylko dla wybranych. Co ciekawe przez cały okres trwania stalinizmu władza zapewniała, że w ZSRR obywatele mają zapewnione prawa obywatelskie, które są respektowane. Także zasady demokracji były rzekomo przestrzegane. Formalną gwarancją realizacji powyższych praw miała być Konstytucja ZSRR z 1936r., która do 1956r. była określana oficjalnie mianem stalinowskiej. W treści tej ustawy zasadniczej znalazły się oczywiście zapisy przyznające obywatelom wolności obywatelskie, w tym wolność słowa ora zgromadzeń. Stalinizm ukształtował się ostatecznie po okresie tzw. wielkiego terroru, który miał miejsce w latach 1936-39. W tym czasie Stalin przeprowadził wielkie czystki, w trakcie których zlikwidowano instytucje nie podlegające do tej pory dyktatorowi. Czystki dotknęły wojsko (podaje się, że rozstrzelano ok. 35 tys. oficerów , a w tym trzech marszałków), partię (śmierć poniosło ok. 70% członków KCWKP (b)) i policję polityczną, w której życia pozbawiono kierownictwo NKWD i szefów- Jagodę i Jeżowa. Pomiędzy 1936 a 1938r. odbyły się trzy pokazowe procesy - procesy moskiewskie, w których oskarżonymi byli członkowie bolszewickiej partii. Dzięki pozbyciu się wrogów politycznych do władzy doszło zupełnie nowe pokolenie. Wśród nich był Chruszczow, Breżniew, Susłow i Gromyko. Jeżeli chodzi o kwestie zagraniczne, to Stalin dążył do rozszerzenia granic Związku i rozprzestrzeniania się jego wpływu na świecie. Co prawda po rewolucji bolszewickiej władze Związku zapowiedziały, że nie będą wikłać się w politykę prowadzoną przez państwa, które zwarły traktat wersalski, to w latach 30-tych odnotowano wzrost aktywności Stalina na arenie międzynarodowej.

20. Podbój Etiopii przez Włochy Benito Mussoliniego (1935-1936)
Wielkie rozczarowanie społeczeństwa włoskiego, spowodowane niewielkimi zdobyczami terytorialnymi po zakończeniu I wojny światowej musiało zostać zażegnane. O zagarnięciu innych europejskich ziem nie było mowy, więc wybór Mussoliniego padł na Cesarstwo Abisynii. Było to jedno z trzech niepodległych państw Afryki, obok Liberii i Egiptu. Papież Pius XI błogosławił wojska faszystowskich Włoch, wyprawiające się na wojnę. Od tej pory tylko parę dni dzieliło Etiopię od utracenia niepodległości.
Wojska włoskie wkroczyły do Abisynii 3 października 1935. Główny ciężar ataku przyjął front północny (erytrejski) skupiający 2/3 ogółu sił włoskich i większość sił pancernych pod dowództwem generała Emilio De Bono, będącego jednocześnie głównodowodzącym całej ekspedycyjnej armii włoskiej, od Somalii ruszył pomocniczy front południowy dowodzony przez gen. Rodolfo Grazianiego. Postępy wojsk włoskich nie zadowalały Mussoliniego więc marszałka Emilio De Bono zastąpił Pietro Badoglio przed którym postawiono zadanie zajęcia stolicy Etiopii przed porą deszczową. W bitwie o Ambę Aradam Włosi atakowali umocnionych na zboczach gór Etiopczyków gazem musztardowym, zmasowanymi bombardowaniami i ostrzałem ciężkiej artylerii. Cesarz zdecydował na wypowiedzenie przeciwnikowi decydującej bitwy i 31 marca Gwardia Cesarska i 30 tysięcy żołnierzy z wojsk plemiennych zaatakowało przeciwnika pod Majczeu. Wskutek impetu natarcia załamało się lewe skrzydło Włochów ale postępy Etiopczyków zatrzymały intensywne naloty. Wskutek tego impet natarcia zmalał, a po trzech dniach walk wojska resztki wojsk cesarskich wycofały się. Władca kraju, cesarz Hajle Syllasje I wraz z rządem i rodziną udał się na wygnanie do Europy, a w dniu 9 maja rząd włoski pod przewodnictwem Benito Mussoliniego ogłosił dekret o aneksji Etiopii i o nadaniu królowi Włoch Wiktorowi Emanuelowi III tytułu cesarza Etiopii. Etiopczycy nie pogodzili się z porażką i rozpoczęli wojnę partyzancką która trwała aż do 1941 roku gdy Etiopia została odbita przez Aliantów. Kraj został włączony do Włoskiej Afryki Wschodniej, na czele której w uznaniu zasług postawiono generała, a następnie marszałka, Rodolfo Grazianiego z tytułem generała-gubernatora i wicekróla Etiopii. Przed wybuchem wojny cesarz Hajle Syllasje występował do Ligi Narodów z prośbami o rozsądzenie sporu granicznego, lecz wskutek układów między Francją, Wielką Brytanią i Włochami, Liga Narodów nie próbowała interweniować w tej sprawie. Jedynie ZSRR protestował przeciwko poczynaniom włoskim. 3 dni po wybuchu wojny Liga Narodów uznała, że rząd włoski dopuścił się nieuzasadnionej agresji na członka Ligi i zapowiedziała wprowadzenie sankcji ekonomicznych dla agresora. Sankcje wprowadzone 10 listopada nie objęły jednak najważniejszego surowca - ropy naftowej. Ożywiła się Wielka Brytania która liczyła na podzielenie stref wpływów w Etiopii z Włochami; Francuzi nie protestowali, zgodnie z obietnicą daną Mussoliniemu; zaś USA wprowadziło zakaz sprzedaży broni walczącym stronom co szczególnie ugodziło w Etiopczyków. Wojna włosko-etiopska miała wbrew pozorom bardzo duży wpływ na obalenie cesarza w 1974. Gdy 2 czerwca 1936 udał się na emigrację do Europy, jego autorytet w kraju znacznie zmalał. Przez jednych był uznawany za tchórza,natomiast przez innych za narodowego zdrajcę, ponieważ w historii kraju żaden władca, nawet podczas wojny, nie opuścił kraju i swojego narodu.

21. Wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939).
W lutym 1936 odbyły się w Hiszpanii wybory. Prawica zdobyła więcej głosów niż lewica, ale wyniki zostały sfałszowane, unieważniając nieraz wyniki z całych prowincji. Prawica zdobyła o 118 mandatów mniej niż lewica. Wybory wygrał Front Ludowy (socjaliści, syndykaliści, republikanie i komuniści), a prezydentem został Manuel Azana. Palono kościoły, mordowano księży, Hiszpania była skąpana we krwi. Zaczynała się komunistyczna rewolucja. Lider prawicowej opozycji parlamentarnej Calvo Sotelo protestował przeciw terrorowi antyreligijnemu, bolszewizującym ustawom wywłaszczeniowym i tzw. reformie rolnej. Przywódczyni komunistów, Dolores Ibarruri, zapowiedziała, że za swe wystąpienia przeciwko Frontowi Ludowego i jego reformom zapłaci życiem. Dzień później w nocy z 12 na 13 lipca 1936, Sotelo został uprowadzony przez 15-osobowe komando Gwardii Cywilnej podległej ministrowi sprawiedliwości i zamordowany strzałem w tył głowy. Morderstwo lidera legalnej opozycji było iskrą przyśpieszającą wybuch powstania i 3-letniej wojny domowej. Wojna wybuchła 17 lipca 1936 r. Rebelianci szybko opanowali Maroko Hiszpańskie, gdzie na czele zbuntowanych wojsk stanął generał Francisco Franco y Bahamonde i większość północy kraju, z wyjątkiem Kraju Basków. Rebelianci byli wspierani przez dużą część duchowieństwa, monarchistów i zorganizowaną partię faszystów hiszpańskich tzw. Falangę. Rządowi udało się utrzymać pod kontrolą większość terytorium kraju, gdzie próby puczu, jak np. w Madrycie, zostały szybko stłumione. Zarówno Niemcy, jak i Włochy postanowiły wesprzeć zbrojnie rebeliantów, wysyłając niemiecki Legion Condor i włoski korpus ekspedycyjny. Dla wzmocnienia sił nacjonalistycznych w samej Hiszpanii utworzony został most powietrzny, złożony z samolotów włoskich, niemieckich i rebelianckich, za pomocą którego udało się przerzucić wojska Afrykańskiego Korpusu Kolonialnego. Pojawienie się wojsk marokańskich i hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej wzmocniło siły rebeliantów na południu kraju i prestiż gen. Franco w świeżo utworzonej Juncie Obrony Narodowej, która powierzyła mu dowództwo nad południowym zgrupowaniem wojsk, a następnie, 12 września, nad całymi siłami zbrojnymi. Sukcesy rebeliantów zmusiły rząd Republiki do powołania regularnej Armii Ludowej i szukania pomocy za granicą. Począwszy od sierpnia 1936 republikanom pomocy udzielał Związek Radziecki, wysyłając do Hiszpanii broń i ludzi (głównie dowódców). W Hiszpanii obie walczące strony dokonały wielu okrucieństw. Republikanie mordowali duchownych i palili kościoły. Frankiści (rebelianci) masowo rozstrzeliwali jeńców i przeciwników politycznych.
Początkowo Francja i Wielka Brytania ogłosiły zasadę nieingerencji. Do Hiszpanii jednak przybywali ochotnicy z całego świata, głównie z Europy, którzy wspomagali republikanów. Robotnicy i intelektualiści, zwolennicy komunizmu, ale także ci, którzy uważali tę wojnę za front walki z faszyzmem: liberałowie, anarchiści, socjaliści, napłynęli do Hiszpanii, tworząc tu brygady międzynarodowe. Zacięte walki trwały ze zmiennym szczęściem dla obu stron do marca 1939, generalnie jednak frankiści zdobywali coraz większe obszary kraju. Pozycję republikanów osłabiały też konflikty i walka o władzę między partią komunistyczną a pozostałymi partiami. Ostatecznie frankiści zwyciężyli, wprowadzając system konserwatywnej, autorytarnej dyktatury wspieranej przez Kościół, która przetrwała 39 lat.
Wydarzenia w Hiszpanii są uważane przez wielu historyków za wstęp do II wojny światowej. Wojna domowa w Hiszpanii umocniła sojusz niemiecko-włoski, jak i stała się poligonem doświadczalnym dla nowych rodzajów broni i wojsk (lotnictwo, wojska pancerne).

22. Ekspansja Niemiec w Europie w latach 1935-1939.
Zdaniem Niemiec traktat wersalski zawarty 28 czerwca 1919 r., był niesprawiedliwy i zbyt je ograniczający. Państwu odebrano kolonie, zmniejszono armię i zmuszono do zapłacenia olbrzymich odszkodowań. Nic więc dziwnego, iż po pewnym czasie rząd niemiecki, na którego czele od 1933r. stał Adolf Hitler, odrzucił postanowienia traktatu.
16 marca 1935r. w Niemczech została wydana ustawa o powszechnej służbie wojskowej. Było to sprzeczne z zobowiązaniami, których dotrzymania wcześniej się podjęły. Pokazało to jednoznacznie stosunek tego państwa do traktatu wersalskiego. Jedyną reakcją ze strony Ligii Narodów było potępienie działań III Rzeszy. Kolejnym krokiem do odbudowy armii było angielsko-niemieckie porozumienie morskie zawarte 18 czerwca 1935r. Mówiło ono o stworzeniu floty niemieckiej, łącznie z możliwością posiadania przez Niemcy równych Anglii sił okrętów podwodnych. Zgoda Anglii na podpisanie dobrowolnego układu w miejsce traktatu wersalskiego pozwoliła Rzeszy na ponowne zbrojenia, tym samym nie mogły być one więcej oskarżane o łamanie warunków rozbrojeniowych traktatu wersalskiego.
7 marca 1936r. wojska niemieckie wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii. Państwa zachodnie na mocy układu z Locarno powinny były zareagować na to zbrojnie, nie zrobiły jednak nic. W czasie wojny domowej w Hiszpanii Niemcy oraz Włochy wspierały nacjonalistów przysyłając swoje oddziały wojskowe, dzięki czemu po zwycięstwie gen. Franco, Niemcy zyskały w Hiszpanii sojusznika. 13 marca 1938r. doszło do podpisania „Ustawy o ponownym połączeniu Austrii z Rzeszą”. Zagranica mocno krytykowała i potępiała tzw. anszlus, jednak jednocześnie przedstawiała to już jako fakt dokonany. Z czasem zaczęto w tym widzieć jedynie połączenie „familijne”. 29 września 1938r. Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy zawarły układ monachijski. Dotyczył on podzielenia Czechosłowacji. Układ ten można nazwać dyktatem wobec Czechosłowacji, ponieważ państwa zachodnie zdecydowały o losie Czechosłowacji bez jej udziału, oraz musiała się ona dostosować do niekorzystnych dla siebie postanowień. 16 marca 1939 roku wydano dekret kanclerza III Rzeszy o powstaniu Protektoratu Czech i Moraw. Nazwano tak obszary byłej Republiki Czechosłowackiej, które zostały zajęte przez wojska niemieckie. Jednocześnie propaganda niemiecka starała się pokazać działalność swojego rządu jako coś pozytywnego i pomagającego mieszkańcom Czechosłowacji. Niemcy stosowały wobec państwa czechosłowackiego politykę zastraszania. Miały one pewność, że kraj ten ulegnie ich żądaniom, gdyż nie posiada wystarczających sił by móc odeprzeć ich ewentualną napaść. Nie mógł liczyć również na pomoc państw zachodnich. 22 marca 1939r. został zawarty układ państwowy między Litwą, a Niemcami, na mocy którego Terytorium Kłajpedy zostało ponownie złączone z Rzeszą Niemiecką. Litwa miała opróżnić ziemie te ze swojego wojska oraz policji, oraz dopilnować aby w czasie ewakuacji panował pokój. Państwo niemieckie od roku 1935 do 1939 wykorzystując różne metody bardzo powiększyło swoje terytorium. Zagarnięte ziemie miały duże znaczenie militarne i gospodarcze. Można by powiedzieć, że III Rzesza nie rozwinęła i nie wzmocniłaby się tak bardzo gdyby nie polityka państw zachodnich (polityka appeasementu) polegająca na serii ustępstw politycznych, wojskowych i terytorialnych, z których każde miało zaspokoić żądania Hitlera i zapobiec dalszym, a przede wszystkim nie dopuścić do wybuchu wojny. Patrząc na rozwój państwa niemieckiego w latach 1935-1939 i wiedząc czym skończyło się to dla Europy, można stwierdzić, iż polityka appeasementu państw zachodnich nie zdała egzaminu. Zamiast utrzymać pokój, doprowadziła ona do wybuchu II Wojny Światowej. III Rzesza w ciągu kilku lat stała się mocarstwem zagrażającym innym krajom.

23. Liga Narodów.
Liga Narodów, League of Nations, Société des Nations, międzynarodowy związek niezależnych państw, powołany do życia po I wojnie światowej i działający faktycznie do końca 1939. Formalnie rozwiązany uchwałą Zgromadzenia Ligi Narodów 18 IV 1946. Majątek po Lidze Narodów przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych. Statut Ligi Narodów stanowił część wersalskiego traktatu pokojowego z 28 VI 1919. Na siedzibę Ligi Narodów wybrano Genewę. Założycielem jej było siedem państw, na początku 1920 w skład Ligi Narodów wchodziły już 43 państwa. Do Ligi Narodów nie należały wówczas Stany Zjednoczone Ameryki, ZSRR (należał w latach 1934-1939), Japonia i Niemcy (przyjęte w 1926, wystąpiły z Ligi Narodów w 1933). Polska była członkiem od 1920.

Zadaniem Ligi Narodów było likwidowanie sporów międzypaństwowych na drodze pokojowej. Założenia programowe określone zostały w 26 artykułach statutu, które zobowiązywały członków do nieuciekania się do wojny, utrzymywania jawnych stosunków międzynarodowych, ścisłego przestrzegania sprawiedliwości i poszanowania wszelkich zobowiązań wynikających z traktatów. Głównymi organami Ligi Narodów były: Zgromadzenie, Rada i Sekretariat, ponadto Liga Narodów posiadała dwa organy specjalne: Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodową Organizację Pracy. Zgromadzenia mogły być dwojakie: zwyczajne, zwoływane we wrześniu każdego roku, i nadzwyczajne, zwoływane na żądanie większości członków Ligi Narodów lub na mocy decyzji samego Zgromadzenia. Rada składała się z przedstawicieli wielkich mocarstw jako członków stałych. Zgodnie z założeniami w skład Rady miały wejść: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia i Stany Zjednoczone, jednakże z powodu uchylenia się Stanów Zjednoczonych od udziału w Lidze Narodów liczbę członków Rady zredukowano do czterech, by po wstąpieniu Niemiec ponownie podnieść ją do pięciu. Ponadto Rada miała w swym składzie członków niestałych, początkowo przedstawicieli czterech państw, później ich liczbę podniesiono do dziewięciu.
Przy podejmowaniu zasadniczych decyzji przez Zgromadzenie i Radę obowiązywała zasada jednomyślności, wyjątkiem były sprawy proceduralne i in., ściśle określone przypadki, np. przyjęcie nowego kraju na członka. Ścisły podział kompetencji między Zgromadzeniem i Radą nie istniał.Błędy strukturalne, sprzeczności między mocarstwami powodowały, że w praktyce Liga Narodów służyła przede wszystkim utrzymaniu hegemonii politycznej Wielkiej Brytanii i Francji. Powołana do obrony pokoju organizacja nie potrafiła zrealizować swego podstawowego celu, nie zdołała zapobiec agresji Japonii na Chiny, Włoch na Etiopię czy wywołaniu przez Niemcy II wojny światowej.

24. Przyczyny wybuchu II wojny światowej.

1.Dążenie grupy państw europejskich, szczególnie Niemiec, do rewizji traktatu wersalskiego. Chęć powrotu do dawnego znaczenia i wielkości. ”Odrabianie na raty” dystansu przez łamanie kolejnych ograniczeń przez Niemcy (wypowiedź ministra spraw zagranicznych Rzeszy Joachima Ribbentropa - „Mam całą skrzynię złamanych traktatów”). Lekceważenie Ligi Narodów i jej rezolucji (wkroczenie do Nadrenii, przyłączenie Austrii, wypowiedzenie traktatu o nieagresji z Polską i traktatu morskiego z Anglią), lekceważenie umów międzynarodowych o nienaruszalności granic w Europie (Locarno 1925 r.). Szukanie sojusznika w izolowanej Rosji radzieckiej (Układ z Rapallo 1922 r.).

2)Powstanie faszyzmu jako zaborczej i rasistowskiej ideologii w Niemczech i we Włoszech. Głoszenie tezy o wyższości rasy germańskiej i konieczności likwidacji ras niższych (Żydów, Cyganów i Słowian). Teza o przestrzeni życiowej należnej Niemcom na wschodzie (Lebensraum). Dążenie do stworzenia „tysiącletniej Rzeszy” pracą innych narodowości przekształconych na niewolników. Głoszenie tezy o „sezonowości” wielu państw europejskich, jako tworów kongresu wersalskiego (np. Polska, Czechosłowacja). Dążenie do rewizji granic przez cały okres powojenny, prowokowanie konfliktów granicznych, podburzanie mniejszości niemieckich (Sudety, Gdańsk) do szerzenia niepokojów i rozruchów wewnętrznych.

3)Strach przed komunizmem w Europie. Wybieranie „mniejszego zła” poprzez popieranie ruchów nacjonalistycznych i odwetowych (poparcie wielkiego kapitału dla Hitlera i Mussoliniego), poparcie faszyzmu przez Kościół katolicki. Strach przed rewolucją robotniczą i jej eksportem przyczyną długiej izolacji państwa radzieckiego przez mocarstwa, strach przed nacjonalizacją jaką niesie rewolucja. Utwożenie frontu do walki z komunizmem (pakt antykominternowski 1936 r. Niemcy, Włochy, Japonia i Hiszpania)

4)Apetyty kolonialne nowych mocarstw (Japonia -wojna z Chinami, dążenie do opanowania Indochin). Oraz dążenie do odzyskania utraconych kolonii (Niemcy). Zaostrzenie się sprzeczności kapitalistycznych w gospodarce, odzyskanie dawnych, wysokich wskaźników produkcji przemysłowej, szukanie nowych rynków zbytu. Ruchy narodowe i narodowościowe (np. Jugosławia kraje islamu), niezadowolenie mniejszości narodowych w Europie szukających sprzymierzeńców i prowokujących konflikty (w Polsce Gdańsk i mniejszość ukraińska ).

5)Słabość Ligi Narodów - międzynarodowej organizacji powołanej do ochrony i utrzymania pokoju światowego. Lekceważenie Ligi przez mocarstwa imperialne tzn. Niemcy i Włochy, niezainteresowanie jej rolą przez inne (Stany Zjednoczone).

1)Realizowanie przez Niemcy polityki łamania postanowień traktatu wersalskiego w sposób przyspieszony w latach 1938-39:Anschluss Austrii, zdrada monachijska mocarstw i zajęcie Sudetów, ostateczne zajęcie Czechosłowacji, przyłączenie litewskiej Kłajpedy, okrążenie Polski. Fiasko polityki „pokojowych podbojów”.

2)Wystosowanie roszczeń terytorialnych wobec Polski w 1939 r. Włączenie Gdańska do Rzeszy, przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady przez Pomorze do Prus Wschodnich, wejście do paktu antykomintrnowskiego) i ich zdecydowane odrzucenie przez stronę polską.

3)Dążenie Rosji Radzieckiej do „czwartego rozbioru Polski” (tak wyraził się wiceminister spraw zagranicznych ZSRR Potemkin w październiku 1938 r. W momencie zagarnięcia Sudetów przez Niemcy ). Podpisanie Paktu Ribbentrop-Mołotow (sierpień 1939 r.) i jego tajnego protokołu o rozbierze Polski (określenie stref wpływów w Polsce i krajach bałtyckich, wytyczenie linii demarkacyjnych na linii rzek Sanu, Wisły i Bugu).Chęć likwidacji „Bękarta traktatu wersalskiego”(tak nazwał Polskę minister spraw zagranicznych ZSRR Wieczesław Mołotow). Dążenie Stalina do wywołania konfliktu ogólnoeuropejskiego i wojny między mocarstwami jako drogi do komunizacji Europy -bez udziału ZSRR. Chęć oderwania przez Rosję Radziecką wschodnich terenów Polski przyznanych jej przez traktat wersalski i na mocy pokoju ryskiego.

4)Wypowiedzenie przez Niemcy (29 kwietnia 1939 r.) polsko-niemieckiego paktu o nieagresji.

5)Fiasko rozmów francusko-angielsko-rosyjskich w Moskwie (lipiec-sierpień 1939) o wzajemnym bezpieczeństwie. Sygnał dla Hitlera o braku jedności sprzymierzeńców wobec Niemiec.

25. Bitwa o Anglię.

22 czerwca 1940 roku zostało podpisane francusko- niemieckie zawieszenie broni. Tym samym Europa Zachodnia była zajęta przez wojska III Rzeszy i ich siły sprzymierzone. Jedynym zagrożeniem w tym rejonie była Wielka Brytania, oddzielona od Francji kanałem La Manche. To właśnie tam zostały przeniesione w lipcu 1940 roku wojska alianckie(między innymi polskie) po przegranej kampanii francuskiej. 16 lipca Hitler rozkazał przygotować plan inwazji na Anglię. Nosił on kryptonim "Lew morski". Plan ten zakładał desant 25 dywizji pancernych w rejonach od Dover do Portsmouth. Miał on być poprzedzony atakami floty powietrznej, której samoloty miały zniszczyć lotnictwo i flotę morską Wielkiej Brytani, uniemożliwiając jej obronę przed wojskami desantowymi. Do realizacji tego planu Luftwaffe (kierowane przez Goringa) rzuciła 1600 maszyn w pierwszej linii, w tym około 700 myśliwców. Tak właśnie 8 sierpnia 1940 roku rozpoczęła się największa bitwa powietrzna wszechczasów zwana "Bitwą o Wielką Brytanię" (Battle of Brithan).W kolejnych dniach Luftwaffe rzuciła do walki dalsze 1000 maszyn. Przeciwko tej sile ze strony Royal Air Forces (RAF) stanęły 42 dywizjony myśliwskie uzbrojonych w nowoczesne samoloty Harricane i Spitfire. RAF posiadał też 10 dywizjonów z samolotami typu Blenheim i Defiant, przeznaczonych do lotów nocnych. Marszałek RAFu Hugh Dowding miał do dyspozycji ponadto 35 dywizjonów bombowych (około 400 maszyn), w większości jednak przestarzałych. Przewagę(przeszło trzykrotną) miała więc Luftwaffe. Niemcy spodziewali się w ciągu kilku dni zniszczyć lotniska i porty. Wysyłali dziennie około 400 samolotów, bombowców nurkujących Junkers 87,Junkers 88,oraz ciężkich bombowce typu Dornier i Heinkel. Stanowiły one więc łatwy łup dla brytyjskich myśliwców. Niemcy zaczęli więc wysyłać silne eskorty myśliwców Messerschmitt Me 109 oraz nowych Me 110(które okazały się wielkim niewypałem tej bitwy).Niemieckie lotnictwo w tym czasie ponosiło ogromne straty, których zręcznie unikał RAF dzięki wprowadzeniu radaru. Sztab niemiecki przesunął termin inwazji i skupił całą siłę nalotów na lotniskach wokół Londynu. Od 19 sierpnia rozpoczął się drugi etap bitwy. Goring zamierzał zniszczyć RAF w powietrzu bądź na ziemi. W tej fazie straty niemieckie nieco zmalały. Z końcem sierpnia sytuacja RAF-u wyglądała znacznie gorzej niż w lipcu. Marszałek Dowding zmuszony był wprowadzić do działań bojowych dywizjony sojusznicze.30 sierpnia podczas lotu ćwiczebnego porucznik Ludwik Paszkiewicz zestrzelił pierwszego swojego Niemca. Dzięki temu 31 VIII po raz pierwszy wyleciał na pierwsze zadanie bojowe polski dywizjon 303,zaliczając 4 pewne i 2 prawdopodobne strącenia. Od 7 września bitwa weszła w trzecią fazę. Niemcy uderzyli całą siłą na miasta, głównie na Londyn. Spodziewali się załamać ludność i doprowadzić do kapitulacji. W niedzielę 15 września doszło do przełomu w bitwie. Niemcy wysłali nad Londyn 500 maszyn. Straty zadane Luftwaffe tego dnia były ogromne. Sam polski 303 strącił 15 maszyn, a debiutujący 302(też polski) 8 maszyn wroga. Był to dzień chwały polskich pilotów(łącznie zestrzelili 23 samoloty nieprzyjaciela).Niemcy musieli odzyskać siły. Większe naloty wznowiono dopiero 18 września.27 września w trzech wielkich wyprawach zaatakowało na Londyn i fabrykę w lotniczą w Filton 850 samolotów niemieckich. Dzień ten uchodzi za ostatni dzień bitwy o Londyn. Od 6 października Niemcy odstąpili od wielkich nalotów dziennych. Uderzali nocą małymi formacjami powietrznymi. Nie zmieniło to już jednak niczego. Bitwa o Wielką Brytanię wygasła ostatecznie 31 października 1940 roku. Niemcy odwołali operację "Lew morski" i zaczęto szykować Luftwaffe do wojny z Rosją. W bitwie Luftwaffe straciła 1773 samoloty, a RAF 915.Niemcy utracili jednak swych czołowych asów lotnictwa i ich flota powietrzna nigdy nie odzyskała swej wcześniejszej siły i świetności. Polscy piloci zanotowali 203 pewne,35 prawdopodobnych strąceń, oraz 36 ciężkich uszkodzeń samolotów wroga, czyli 13 procent wszystkich zestrzeleń w bitwie.110 pewnych strąceń zanotował sam 303 dywizjon. Po bitwie Churchill powiedział: "Nigdy tak wielu nie zawdzięczało aż tyle tak nielicznym".

26. Wojna Niemiec ze Związkiem Radzieckim.
3 sierpnia 1939 roku ZSRR i III Rzeszę połączył pakt Ribbentrop-Mołotow. Zgodnie z jego tajnym artykułem, we wrześniu 1939 r. państwa te wspólnie dokonały czwartego rozbioru Polski. W ten sposób rozpoczął się okres bliskiej współpracy między Hitlerem i Stalinem. Jednak pakt dwóch krajów, nastawionych na agresywną politykę, był naturalnie czymś bardzo kruchym i po obu stronach liczono się z jego nietrwałością. Hitler wiedział, że wojna z ZSRR musiała prędzej czy później wybuchnąć, co zresztą miało pełne odzwierciedlenie w jego ideologii. Jednocześnie chciał wykorzystywać niepewnego sprzymierzeńca tak długo, jak to tylko było możliwe. Do Niemiec docierały z ZSRR wielkie transporty żywności i surowców. Jednak z czasem sprzeczności polityczne zaczęły narastać i stosunki między ZSRR i Rzeszą stały się chłodne. Wydarzeniem, które skłoniło Hitlera do podjęcia decyzji o ataku na ZSRR było wymuszenie przez Stalina na Rumunii oddania Besarabii i północnej Bukowiny. Było to oczywiste naruszenie postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow i ingerencja w niemiecką strefę wpływów. Rosjanie wysuwali nowe roszczenia terytorialne, które dla Niemców były stanowczo nie do przyjęcia. Już 28 września 1940 r. Oberkommando der Wehrmacht nakazało rozpoczęcie przygotowań do wojny. 18 grudnia 1940 roku Hitler podpisał dyrektywę nr 21, zatwierdzając decyzję o ataku na ZSRR.
Zniszczenie imperium Stalina w błyskawicznej kampanii miało zabezpieczyć niemieckie tyły w Europie i pozwolić na przerzucenie wszystkich sił przeciwko najważniejszemu wrogowi - Wielkiej Brytanii. Ponadto podbój ogromnych terenów Rosji wiązał się ze zdobyciem wielkich zasobów surowców. Zwycięstwo na wschodzie utorowałoby Hitlerowi drogę do zniszczenia raz na zawsze bolszewizmu, a ponadto zapewniłoby nową „przestrzeń życiową” dla Aryjczyków. Celem kampanii przeciwko ZSRR, nazwanej kryptonimem „Barbarossa”, było zniszczenie Armii Czerwonej w zachodniej części Rosji. Początek operacji planowano na maj 1941 r. Jej pomyślne zakończenie przewidywano przed nadejściem srogiej, kontynentalnej zimy. Jednak pierwotny termin rozpoczęcia operacji „Barbarossa” okazał się niemożliwy do zrealizowania z powodu zaangażowania się Rzeszy w wojnę na Bałkanach. Ostatecznie początek „Barbarossy” ustalono na 22 czerwca 1941 r. Nie był to dzień przypadkowy, bowiem dokładnie 129 lat wcześniej, 22 czerwca 1812 roku, Napoleon rozpoczął swoją kampanię przeciwko carskiej Rosji. Rosjanie również liczyli się z możliwością wybuchu wojny, ale nie przygotowali planu obronnego, bo zamierzali uderzyć pierwsi (w ramach operacji „Burian”). Zgromadzili olbrzymie siły w zachodniej części Rosji. Najsilniejsze jednostki zostały skoncentrowane na terenach wysuniętych w głąb terytorium wroga. Nie uwzględniono możliwości ataku ze strony Rzeszy. Był to fatalny błąd, gdyż ofensywnie rozlokowane oddziały Armii Czerwonej mogły zostać szybko okrążone przez mobilne dywizje Wehrmachtu. Mimo wszystko Niemcy nie byli świadomi prawdziwej potęgi Związku Radzieckiego oraz tego, iż wyprowadzili swoje uderzenie wprost w ofensywnie rozwinięte sowieckie armie. Stan Armii Czerwonej w przededniu wojny był słaby, co uwidoczniła jeszcze wojna z Finlandią w 1939 roku. Korpus oficerski został zdziesiątkowany podczas stalinowskich czystek, a nowe kadry były niedoświadczone i źle wykształcone. Ponadto jednostki sowieckie były w trakcie przezbrajania na nowocześniejszy sprzęt i pomimo dużej liczebności ich faktyczna wartość była o wiele mniejsza od ich niemieckich odpowiedników. Przystąpienie do realizacji Planu Barbarossa, zaowocowało opowiedzeniem się Stalina za państwami tworzącymi blok aliancki. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że wiadomość o ataku Niemiec hitlerowskich na Rosję Radziecką, była nader korzystna dla Wielkiej Brytanii. Zaproponowała Stalinowi pomoc w walce z nieprzyjacielem. Już w lipcu 1941 roku, obydwa kraje podpisały traktat o wspólnej wojnie z III Rzeszą oraz z jej państwami sojuszniczymi.W połowie roku 1941, do państw neutralnych w II wojnie światowej, należały Stany Zjednoczone. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, iż od blisko roku USA zaopatrywały gospodarczo oraz militarnie Anglię, tym samym popierając jej politykę wojenną. Co więcej w roku 1941, w miesiącu marcu, zaczął obowiązywać tzw. "Lend Lease Act", czyli ustawa amerykańskiego Kongresu, pozwalająca na udzielanie wsparcia wojennego tym państwom europejskim, których obrona przed żywiłem niemieckim, chroni automatycznie Stany Zjednoczone oraz ich interesy. Wsparcie Ameryki dla Europy, przewidywało udzielanie stosownych kredytów, jak również dzierżawienie lub pożyczkę sprzętu militarnego. Pierwszym krajem do którego pomoc tę zaadresowano była Wielka Brytania. Z czasem dołączyły do niej także Chiny oraz Rosja. Amerykańskie wsparcie dla Związku Radzieckiego, docierało między innymi do portów nad Morzem Białym. Niemieckie siły wsparły natomiast kraje sojusznicze: Finlandia, Rumunia, Słowacja, Węgry, Włochy oraz ochotnicy z Belgii, Danii, Chorwacji, Hiszpanii, Francji i Norwegii.
Z nadejściem jesieni roku 1941, przebieg wojny radziecko-niemieckiej, wskazywał iż dla Stalina oraz Rosji Radzieckiej, jest to jedynie walka o przetrwanie. Wydawało się, że o zwycięstwie radzieckim nie można nawet marzyć. Z nastaniem października, wojska Wehrmachtu skierowano ku Moskwie. Był to niezwykle trudny marsz. Niemieccy żołnierze musieli bowiem walczyć najpierw z ulewnymi deszczami, a potem z niezwykle niskim temperaturami. W dniu 5 grudnia 1941 roku, Niemcy osiągnęli wreszcie przedmieścia stolicy. Tego samego dnia, Rosjanie rozpoczęli swoją wielką kontrofensywę. Niepowodzenie moskiewskie oznaczać mogło tylko jedno, fiasko Planu Barbarossa. Z początkiem wiosny roku 1942, walki pomiędzy Niemcami oraz Rosjanami rozpoczęły się na nowo. Pierwszorzędnym oraz priorytetowym celem niemieckim w tym czasie stało opanowanie Stalingradu. Dzięki podporządkowaniu sobie miasta, hitlerowcy mogli bowiem liczyć na odcięcie Moskwy od dostaw żywnościowych (w postaci zboża) oraz od dostaw ropy z Baku. Pomimo opanowania przez wojska niemieckie przedmieść miasta, pomimo dotarcia w pobliże Kaukazu oraz Czeczeni, walka o miasto zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. Spór o Stalingrad trwał niemal dwa miesiące. Naprzeciw siebie stanęły wojska gen. Czujkowa (radziecka) oraz 6 Armia Niemiecka gen. von Paulusa. Wojska gen. von Paulusa poddały się w lutym 1943 roku. Przegrana nie oznaczała, że Niemcy traciły inicjatywę zbrojną, nie dawała im jednak także większych szans na dalsze powodzenie w walkach na wschodzie. Wehrmacht po klęsce pod Stalingradem bardziej musiał liczyć się z przegraną niż z ewentualnym sukcesem.

27. Wojna w Afryce Północnej.
Na początku II wojny swiatowej ogromny kontynent afrykanski nalezal do kilku europejskich mocarstw kolonialnych . W Afryce rozgrywała sie walka miedzy sprzymierzonymi silami Angli i Stanow Zjednoczonych Ameryki a panstwami "osi". Do starc dochodziło na terenie Algerii , Tunezji , Maroka , Etiopii , Sudanu , Egiptu , Libii
Kraje Maghrebu ( Algeria , Tunezja , Maroko ) tworzyły Francuską Afryke Polnocną . Były to kolonie francuskie ktore po jej upadku i powstaniu rzadu w Vichy (22.06.1940), takze zmieniły swoja tozsamosc polityczna - na faszystowska . Rozpoczęła się eksploatacja i wywoz do Niemiec i Wloch -zywności i surowcow . Wprowadzono polityke terroru , co bardzo zmiejszylo oddzialywanie ruchow narodowowyzwolenczych . Wojska "osi" wycofaly sie z krajów Maghrebu w 1943 roku , po wyladowaniu tam wojsk angielskich i amerykańskich. Etiopia została zajeta przez wojska faszystowskich Włoszech jeszce daleko przed wybuchem II wojny swiatowej ( pażdziernik 1935 ) . Zajęcie tego kraju przez Benito Mussoliniego skompromitowało Ligę Narodów . 06.06.1941 wojska brytyjskie pokonują Wlochow . Cesarz Hajle Syllasie przejmuje władze w Etiopii . Sudan był wspolna posiadloscia Angli i Egiptu . W czerwcu 1940 r. Wlochy , planujac zatakowanie Egiptu , napadły na Sudan . Wojska wloskie nacierajac z Erytrei , zdobyły sudanskie miasta Kassala , Gallabat ,Kurmuk , jednak sudanczycy powstrzymali dalszy marsz faszystow , zas w 1941 , Wlosi musieli się wycofywac z tych miast . W czasie II wojny swiatowej Sudan stal sie jedna z glownych baz sojuszniczych w Afryce polnocnej . Wojska sudanskie walczyly z armia brytyjska takze w Etiopii , Egipcie i Libii.
Wlosi chcieli opanowac Egipt przede wszystkim z dwoch powodow :
-kontrola nad strategicznym Kanalem Sueskim
-przejecie roponosnych terenow bliskiego wschodu
13 września 1940 roku armia marszałka Grazianiego rozpoczeła ofensywe z Libii na Egipt , posuneła sie 90 km w głab Egiptu i 16 wrzesnia zajela Sidi Barrani gdzie musiala się zatrzymac z powodow brakow w zaopatrzeniu . Kontrofensywa Brytyjczykow (od 9 grudnia)oczysciła Egipt. Grudniowa kontrofensywa 40 r. dotarla az do Libii . Zostala zajeta Cyrenajka . Anglicy opanowali takze twierdze Bardię i Tobruk i 6 lutego dotarli do El-Agejla . Wloska armia byla rozgromiona . Niepowodzenia militarne Wloch wywolaly zaniepokojenie w Berlinie . Na teren Libii w marcu 1941 zeslany został Afrika Korps pod dowodctwem Erwina Romla . Wojska Angielskie wycofaly sie utrzymuja jednak Tobruk . Z powodu ofensywy na ZSRR , w rejonie Afryki polnocnej pozostało tylko 100 tys. wojska niemiecko-wloskiego . 18 listopada 1941 roku wykozystała to Anglia , ktora znowu zmusila faszystow do cofniecia sie na linie El-Agejla . Po przerzuceniu sil spowrotem z frontu wschodniego w ofensywie faszysci odzyskali Cyrenejke z Tobrukiem
Brytyjska ofensywa armi Montgomerego ,ktora doprowadzila beposrednio do zakonczenia wojny w Afryce , zaczela sie jesienia 1942 i doszła do granicy libijsko-tunezyjskiej . Z drugiej strony zaatakowal desant wysadzony w Algerii i Maroku . Sily faszystowskie zostały zepchniete do Tunezji polnocnej . Kapitulacja została ogloszona 13 maja 1943.
Faszysci przegrali wojne w Afryce przede wszystkim ze wzgledu na brak plynnosci dostaw zaopatrzeniowych , oraz wojnie na dwa fronty.
W pażdzierniku 1944 siedem krajow arabskich ( Egipt , Libia , Syria , Arabia Saudyjska , Irak , Jemen i Transjordania) podpisały protokół w sprawie utworzenia Ligi Panst Arabskich

28. Japoński atak na Pearl Harbor.
7 grudnia 1941 r. japońskie wojska zaatakowały Pearl Harbor rozpoczynając tym samym wojnę na Pacyfiku. Śmiały atak poprowadzili: japoński admirał Isoroku Yamamoto i admirał Chuichi Nagumo. Flota japońska składała się z 6 lotniskowców (z 360 samolotami), 2 pancerników, 2 ciężkich krążowników, jednego lekkiego krążownika, 9 niszczycieli, 10 okrętów podwodnych i 8 zbiornikowców. W Pearl Harbor znajdowało się akurat 8 pancerników, 2 ciężkie i 6 lekkich krążowników, 30 niszczycieli, 4 okręty podwodne, oraz 49 innych jednostek, na lotniskach zaś 387 samolotów. Jednak w porcie nie było dwóch amerykańskich lotniskowców bazujących w Pearl Harbor, czyli najbardziej wartościowych (ze względu na późniejszy przebieg działań wojennych) okrętów floty i głównych celów dla Japończyków. Inspiracją do przeprowadzenia ataku był dla Japończyków atak samolotów z brytyjskiego lotniskowca HMS "Illustrious" na port włoski w Tarencie, w czasie którego Brytyjczycy udowodnili, że atak samolotów torpedowych na okręty jest możliwy nie tylko na pełnym morzu, lecz także w płytkim basenie portowym. W ciągu jednego dnia zginęło w amerykańskiej bazie wojskowej 2335 żołnierzy i marynarzy oraz 68 cywili. Rany odniosło odpowiednio 1143 i 35 osób. Z ośmiu amerykańskich pancerników obecnych w porcie, 5 zostało zatopionych a pozostałe 3 odniosły lekkie uszkodzenia. Ponadto Amerykanie utracili dwa niszczyciele i jeden stary pancernik USS "Utah" służący jako okręt pomocniczy, a wiele innych mniejszych okrętów odniosło uszkodzenia. Amerykanie stracili również wiele samolotów zniszczonych na lotniskach. Zwycięstwo Japonii kosztowało ją zaledwie 29 samolotów i 5 tzw. lilipucich okrętów podwodnych oraz 65 ludzi. Jednak amerykańskie straty miały w rzeczywistości dużo mniejsze znaczenie niż się z początku wydawało. Dalsze działania na Pacyfiku udowodniły że tradycyjne pancerniki nie są w stanie odgrywać znaczącej roli w wojnie morskiej zdominowanej przez lotnictwo, tak więc wyeliminowanie około połowy amerykańskich okrętów tego typu nie miało decydującego wpływu na praktyczne możliwości bojowe amerykańskiej floty. Japończycy zdawali sobie z tego sprawę i dlatego za najważniejsze cele uważali amerykańskie lotniskowce, a tych akurat nie było w porcie podczas japońskiego ataku. Mimo to japoński sukces był dla Amerykanów dużym szokiem i skłonił ich do przejścia do obrony na akwenie Pacyfiku. To pozwoliło Japończykom na przeprowadzenie udanej serii śmiałych ataków i stworzenie rozległej pozycji obronnej przez opanowanie szeregu wysp na wielkim łuku od Aleutów po Birmę, a także zniszczenie sił amerykańskich na Filipinach. Pasmo japońskich zwycięstw na Pacyfiku ciągnęło się przez następne pół roku, aż do ich klęski w bitwie o Midway. Atak Japończyków był bezprecedensowy, bowiem nie wypowiedzieli oni wcześniej wojny Amerykanom. Dziś wiemy już, że amerykański wywiad był poinformowany o zbliżającym się niebezpieczeństwie, ale albo zignorowano te doniesienia jako mało wiarygodne, lub, jak twierdzą niektórzy, celowo je ukryto, aby niezapowiedziany atak wstrząsnął opinią publiczną w USA i ułatwił rządowi prezydenta Franklina Roosevelta przeprowadzenie ustaw umożliwiających skończenie z polityką izolacjonistyczną.

29. Blok państw koalicji antyfaszystowskiej.
Mianem Wielkiej Koalicji określa się grupę państw, które w dobie drugiej wojny światowej, pomimo odrębności politycznych, gospodarczych, czy społecznych stanęły do wspólnej walki przeciwko hitlerowskim Niemcom oraz ich sojusznikom. Wszelkie wysiłki poniesione przez państwa sprzymierzone w czasie trwania kampanii wojennej, doprowadziły ostatecznie do niemieckiej przegranej, a w konsekwencji do ich (Niemiec) kapitulacji. W historii Wielkiej Koalicji niezwykle istotną rolę odegrały kolejne konferencje, podczas których omawiano oraz przygotowywano strategię postępowania z Niemcami, oraz z ich sojusznikami, jak i modelowano kształt przyszłego, powojennego świata. Osobami, które podczas konferencji dyplomatycznych Wielkiej Koalicji odegrały najistotniejszą rolę byli: prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill oraz przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin. Momentem inicjującym powstanie Wielkiej Koalicji był atak hitlerowskich Niemiec na państwo polskie, w dniu 1 września 1939 roku. Odpowiedzią na dokonaną przez Niemcy agresję, było wezwanie wystosowane przez Wielką Brytanię oraz Francję, do natychmiastowego zaprzestania przez nie działań wojennych. Ponieważ Hitler nie zamierzał ustąpić, 3 września wspomniane państwa wypowiedziały wojnę państwu niemieckiemu. Aktem tym, Wielka Brytania oraz Francja wywiązały się ze swoich wcześniejszych zobowiązań sojuszniczych, zawartych z Polską. Od roku 1921 Polska pozostawała w sojuszu z Francją. Z kolei z Wielką Brytanią, stosowne porozumienie sojusznicze podpisała Polska w roku 1939 (dokładnie dnia 25 sierpnia). Jako że agresja niemiecka postępowała, obejmując coraz to nowe europejskie państwa, grono chętnych, gotowych przystąpić do Wielkiej Koalicji konsekwentnie się powiększało. W pierwszej połowie roku 1940, Hitler uzyskał kontrolę nad takimi państwami Starego Kontynentu jak: Dania, Norwegia, Francja oraz nad krajami Beneluksu. Z kolei w dniu 11 marca 1941 roku, Kongres Stanów Zjednoczonych, przyjął ustawę Lend Lease Act. Zgodnie z jej brzmieniem, każde państwo, którego obrona przed Niemcami była konieczna z punktu widzenia bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych, miało od USA uzyskać pomoc wojskową w formie wypożyczenia lub wydzierżawienia sprzętu militarnego. Stany Zjednoczone udzieliły pomocy militarnej także Związkowi Radzieckiemu. Wsparcie wojskowe dla rządzonego przez Stalina kraju, zaczęło płynąć po podpisaniu w Moskwie, w październiku 1941 roku, stosownego porozumienia amerykańsko-radzieckiego. Atak III Rzeszy na Związek Radziecki wywołał poruszenie w Europie. Jako jeden z pierwszych zareagował premier wielkiej Brytanii. Churchill nie tylko, że krytycznie odniósł się przeprowadzonej przez Niemcy agresji, ale także zaoferował ZSRR brytyjskie wsparcie wojenne. W dniu 12 lipca 1941 roku, doszło do zawarcia brytyjsko-radzieckiego porozumienia, zakładającego wspólne prowadzenie działań wojennych z hitlerowskimi Niemcami.W konsekwencji przeprowadzonego ataku, Stalin podpisał także analogiczne jak z Wielką Brytanią traktaty o wspólnym prowadzeniu wojny, z Czechosłowacją oraz z Polską (układ Sikorski-Majski, 30 lipca 1941 rok).
Milowym krokiem do realnego powstania Wielkiej Koalicji, było podpisanie przez Churchilla oraz Roosevelta, tzw. Karty Atlantyckiej na pokładzie pancernika Prince of Wales, w dniu 12 sierpnia 1941 roku. Na mocy wspomnianego dokumentu, strony zobowiązały się do wspólnego prowadzenia wojny (do momentu kapitulacji oraz rozbrojenia państw sprzymierzonych z III Rzeszą) oraz do doprowadzenia do trwałego pokoju w Europie i na świecie, już po zakończeniu wojny. Miesiąc po podpisaniu Karty przez Wielką Brytanię oraz USA, sygnowały ją także państwa zaatakowane przez III Rzeszę w pierwszych latach trwania wojny (w tym Polska oraz ZSRR). Do dnia 7 grudnia 1941, Stany Zjednoczone nie były czynnym uczestnikiem wojennej kampanii. Sytuacja uległa zmianie po ataku japońskim na bazę wojskową Amerykanów w Pearl Harbour. W dniu 1 stycznia 1942 roku, w Waszyngtonie podpisana została Deklaracja Narodów Zjednoczonych. Sygnowało ją 26 państw, a punktem wyjścia do jej powstania była Karta Atlantycka. Dzień podpisania Deklaracji, można z całą pewnością uznać za dzień ostatecznego ukonstytuowania się Wielkiej Koalicji.

30. Skutki II wojny światowej.
II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły łącznie prawie 33 miliony ludzi. Wojna doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach o dużym znaczeniu strategicznym, takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroshimie i Nagasaki. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne, będące narzędziem ludobójstwa podbitych narodów.
Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał w głównej mierze od USA i ZSRR. Po konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku nastąpił polityczny podział Europy na blok zachodni i blok wschodni (początek zimnej wojny). Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym spotkanie w Teheranie ustalono, że terytoria, zdobyte przez Armię Czerwoną znajdą się w strefie wpływów ZSRR, a te wyzwolone przez aliantów zachodnich - w strefie wpływów państw zachodnich. W ten sposób Polska i pozostałe kraje Europy środkowo-wschodniej stały się zależne od ZSRR, natomiast Grecja, Włochy, Francja i Benelux, a po kilku latach także cała Austria - w bloku zachodnim. Jugosławia i Albania opanowane po wycofaniu się Niemców i Włochów przez armię partyzantów Josipa Broz Tito pozostały po wojnie od ZSRR zasadniczo niezależne, choć oba te kraje poszły w następnych latach drogą komunistyczną. Alianci podjęli działania mające na celu zapobiec powstawaniu konfliktów na arenie międzynarodowej. Powołana została (w miejsce Ligi Narodów) Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuszczać do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa Izrael, na terytorium Palestyny.
Ustalono także: * Niemcy i Austria zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską (gdzie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono Berlin i Wiedeń. USA dodatkowo przejęły kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhavenw strefie brytyjskiej. * Włoska Republika Socjalna została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe Włoch zgodziły się na przekazanie włoskiej części Dalmacji Jugosławii oraz Dodekanezu Grecji. Anektowana wcześniej Albania stała się ponownie niepodległym państwem.
* Znacznie zmieniono granice państw w radzieckiej strefie wpływów. Zachodnia granica Polski miała przebiegać wzdłuż biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938 r., wschodnia rzeką Bug i wzdłuż tzw. linii Curzona oraz północna na północnych Mazurach. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów. Czechosłowacja, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała Ruś Zakarpacką od Węgier, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły również Siedmiogród na rzecz Rumunii. Ta zaś utraciła Besarabię na rzecz ZSRR. Na Bułgarię wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie Dobrudży kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.* Na Dalekim Wschodzie Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei. Cesarz Hirohito musiał zrzec się statutu boga, w 1946 roku uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu w Tokio w 1948 roku. * W Afryce Północnej Libia i Somalia, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 r. Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 r. Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 r. niepodległość odzyskała Abisynia (od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).

31.Procesy zbrodniarzy wojennych

Zasady organizacyjne Międzynarodowego Trybunału Wojskowego zostały opracowane i przyjęte przez mocarstwa oraz 19 innych państw alianckich na konferencji w Londynie, 8 sierpnia 1945 roku. W skład Międzynarodowego Trybunału Wojskowego wchodziło czterech sędziów, przedstawicieli czterech mocarstw zwycięskich. Z ramienia Stanów Zjednoczonych był to Francis Bicklle, z ramienia Wielkiej Brytanii Lord Geoffrey Lawrence, który pełniła także funkcję przewodniczącego trybunału. Związek Radziecki reprezentował gen. Nikiczenko, a Francję profesor Donnedieu de Vabres. Na miejsce procesu nie przypadkowo wybrano Norymbergę. Było to miasto symboliczna dla nazistów. To w nim obchodzono co roku dni Wermachtu, w nim świętowano dojście do władzy Hitlera w 1933 roku. I to w Norymberdze wydano słynne ustawy norymberskie (1935rok), które zalegalizowały dyskryminację obywateli niemieckich pochodzenia żydowskiego. W dodatku Pałac Sprawiedliwości był tylko w niewielkim stopniu uszkodzony, pomimo wielu nalotów alianckich jakich doświadczyła Norymberga. Poza Hitlerem (który popełnił samobójstwo w swoim bunkrze, tuż przed kapitulacją Berlina), Goebbelsem (który wraz z żoną uśmiercił swoje dzieci, a potem połknął cyjanek), Himmlerem (który otruł się gdy został pojmany przez żołnierzy amerykańskich) i Bormannem (który zniknął, ale był w Norymberdze sądzony zaocznie), na ławie oskarżonych zasiedli przywódcy tysiącletniej Rzeszy, która jednak przetrwała zaledwie 10 lat.Wszystkim oskarżonym postawiono te same cztery zarzuty: 1. udział w spisku i przygotowaniach planu przeciwko pokojowi 2. zbrodnie przeciwko pokojowi 3. zbrodnie wojenne 4. zbrodnie przeciwko ludzkościŻaden z oskarżonych nie przyznawał się do winy. Wszyscy zasłaniali się bądź niewiedzą, bądź obowiązkiem wykonywania rozkazów Hitlera.W akcie oskarżenia znalazły się nieznane dotąd prawu karnemu zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie przeciwko pokojowi. Tak definiował je statut Trybunału Po prawie rocznym procesie, wyroki ogłoszono 1 października 1946. Wyroki więzienia miały być wykonywane w berlińskim więzieniu Spandau. W roku 1987, w wieku 93 lat popełnił tam samobójstwo Rudolf Hess. Ze względu na wiek Erich Raeder został już w 1955 roku zwolniony. A ze względu na zły stan zdrowia zwolniony został Walter Funk. W 1957 Trybunał uznał za zbrodnicze i zakazał ich funkcjonowania następujące organizacje: NSDAP, gestapo, SS (Drużyny Ochronne), SD (Służba Bezpieczeństwa).Od początku swego funkcjonowania proces norymberski poddawany był silnej i często uzasadnionej krytyce. To na nim znalazło potwierdzenie słynne zdanie, że "nikt nie sądzi zwycięzców", bo tak należy zinterpretować obecność wśród oskarżycieli Andreja Wyszyńskiego, na którym spoczywała znaczna część odpowiedzialności za zbrodnie stalinizmu. Zresztą jak słusznie zauważali krytycy procesu prawie każdemu z mocarstw oskarżających można by postawić te same cztery zarzuty, a na pewno uwaga ta dotyczyła Związku Radzieckiego. Nie dość na tym radzieccy prokuratorzy, próbowali przemycić w akcie oskarżenia sprawę katyńską, dołączając ją do listy zarzutów. W akcie oskarżenia nie znalazło się wiele ze zbrodni popełnionych przez nazistów na terytorium polskim: germanizacja, przymusowe roboty, wysiedlenia, zagłada gett w miastach polskich, złośliwe niszczenie miast i wsi bez wojskowego uzasadnienia.Wielu hitlerowskich oprawców zbiegło przed wymiarem sprawiedliwości i do tej pory ukrywa się w bananowych republikach Ameryki Środkowej czy Południowej. Kary uniknął Józef Mengele - przeprowadzający eksperymenty medyczne na więźniach Oświęcimia, czy "kat Lyonu" - Klaus Barbie. Jednym ze spektakularnych sukcesów w poszukiwaniu ukrywających się hitlerowców było odnalezienie przez wywiad Izraela, ukrywającego się w Argentynie Eichmanna. Został on porwany do Izraela, gdzie wytoczono mu proces i powieszono

32.ONZ

Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych wiąże się nierozerwalnie z powstaniem i działaniami Wielkiej Koalicji. Był to sojusz państw walczących z faszyzmem podczas II wojny światowej. Bardzo szybko okazało się, że poprzedniczka ONZ, Liga Narodów, nie spełniła wiązanych z nią nadziei i nie zapobiegła kataklizmowi, jakim bez wątpienia była wojna światowa. Do upadku znaczenia Ligi Narodów dochodzi faktycznie po klęsce Francji w 1940 roku, choć obrady Liga Narodów organizowała jeszcze do 1941 roku. Oficjalnie Liga Narodów zakończyła swoja działalność dopiero 18 kwietnia 1946 roku. Natomiast nowa organizacja staje się przedmiotem rozmów przywódców ówczesnych mocarstw od momentu, kiedy tworzy się tzw. Wielka Koalicja. Pierwszy projekt organizacji przedstawia prezydent USA Roosevelt na konferencji w Teheranie. Zgodnie z tym pierwotnym projektem przewidywano powstanie trzech organów. Były to, Organizacja Ogólna, czyli forum, na którym można by omawiać dowolne zagadnienia i opracowywać zalecenia. Organizacja miałaby się zbierać się na sesjach w różnych miejscach i jej tryb pracy byłby podobny do sesji Ligi Narodów. Drugi proponowany organ, to Komitet Wykonawczy złożony z 10 - 11 państw. Zdaniem pomysłodawcy miałby zajmować się zagadnieniami współpracy międzynarodowej w zakresie rolnictwa, ekonomii, ochrona zdrowia itp. Trzecim organem proponowano, aby był Komitet Czterech Policjantów, złożony z sygnatariuszy deklaracji moskiewskiej, czyli Wielka Trójka i Chiny. Miałby to być najważniejszy organ, odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Nazwę organizacji: „narody zjednoczone” zaproponował premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill.Na konferencji, w Dunbarton Oaks, przyjęto projekt statutu nowej organizacji, który przedstawiony został na konferencji założycielskiej nowej organizacji w San Francisco. Ważnym etapem w kształtowaniu się ONZ była też konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie, gdzie rozstrzygnięto przede wszystkim prawo weta przysługującego wszystkim stałym członkom Rady Bezpieczeństwa. Jednak o ostatecznym kształcie organizacji zadecydowała konferencja założycielska ONZ w San Francisco, gdzie w toku trwających od kwietnia do czerwca 1945 roku obrad opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych, która to Karta weszła w życie 24 października 1945 roku. Dokument ten przede wszystkim określa cele omawianej organizacji. Zadania i cele ONZ od samego początku miały być znacznie szersze niż zadania Ligi Narodów. W ogólnych założeniach ONZ nie miał być rodzajem światowego państwa, lecz miał opierać się na zasadzie suwerennej równości wszystkich swych członków. Ostatecznie ustalono też strukturę ONZ złożoną z sześciu podstawowych organów: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.

33.Wyzwolenie i podział Indii

Eksploatacja ziemi, wielkie podatki i rozbicie tradycyjnego powiązania rzemiosła z rolnictwem rujnowały chłopów, stały się też m.in. przyczyną wielkiego ogólnoindyjskiego powstania 1857-58 (powstania Sipajów) przeciwko władzy brytyjskiej. Po jego stłumieniu posiadłości brytyjskie w Indiach podporządkowano 1858 bezpośrednio Koronie. W 1877 w Delhi proklamowano królową Wiktorię, cesarzową Indii. W jej imieniu rządy miał sprawować wicekról. Wzmocnienie się w 2. poł. XIX w. inteligencji indyjskiej wykształconej wg wzorów europejskich i jej aspiracje narodowe, reprezentowane przez utworzony 1885 Indyjski Kongres Narodowy (INC), wzmogły na początku XX w. rozwój ruchu na rzecz samodzielności Indii. W 1906, z inicjatywy władz kolonialnych, powstała Liga Muzułmańska (LM), jako siła przeciwstawna INC. W 1911 stolicą Indii Brytyjskich zostało Delhi. W okresie I wojny świat. położenie ludności indyjskiej uległo pogorszeniu wskutek nakładanych podatków oraz represji ze strony rządu brytyjskiego. Wywołało to nasilenie ruchów narodowych i społecznych. INC przekształcił się w partię masową o charakterze antybrytyjskim. Na jego czele stanął M.K. Gandhi. Pod jego wpływem większy nacisk położono na zagadnienia społeczne, zaczęto też stosować akcje masowe bez użycia siły (satjagraha). W 1919, wobec masakry ludności cywilnej w Amritsarze, ogłoszono ogólnoindyjski strajk powszechny — hartal. W 1920 INC wysunął hasło samorządu (swaradź), w ramach imperium brytyjskiego lub poza nim, wezwał ludność do zaprzestania współpracy z rządem i do bojkotu towarów brytyjskich. W 1922 Gandhi wysunął tzw. program konstruktywny, mający na celu rozwój rzemiosła oraz gospodarcze uniezależnienie się kraju. W łonie INC ugrupowanie Swaradź (z przywódcą M. Nehru) propagowało legalną działalność polityczną i parlamentarną. Od 1928 wzrosły wpływy lewicy (z J. Nehru i S.Ch. Bosem), pod której naciskiem INC wysunął 1929 hasło całkowitej niepodległości dla Indii. W 1930-33 ponowne nasilenie ruchów na rzecz niepodległości Indii; 3 konferencje okrągłego stołu z Wielką Brytanią nie dały wyników. Rząd brytyjski podsycał rozdźwięki między hindusami i muzułmanami. W 1935 nadał Indiom nową konstytucję wprowadzającą częściowy samorząd w prowincjach. INC zaprotestował wobec odgórnego nadania konstytucji Indiom, wziął jednak udział w wyborach 1937 w prowincjach, w których w większości uformował rządy. 3 IX 1939 rząd brytyjski bez porozumienia z Indusami ogłosił przystąpienie Indii do wojny. Wobec groźby inwazji japońskiej wytworzyła się w Indiach skomplikowana sytuacja polityczna: powstały poważne różnice zdań w kwestiach stosunku do państw Osi i postawy wobec Japonii; skrajnym przejawem było projapońskiego stanowisko Bosego. INC i inne ugrupowania podkreślały potrzebę uzyskania przez Indie niepodległości. Nowym elementem indyjskim ruchu narodowym był rozdźwięk między INC i LM, która domagała się utworzenia z muzułmańskich prowincji Indii odrębnego państwa — Pakistanu. W 1942 INC podjął rezolucję w sprawie niepodległości Indii i wystąpił przeciw rządowi brytyjskiemu z hasłem „opuśćcie Indie” (Quit India), jednocześnie proklamował solidarność z krajami walczącymi z faszyzmem. Władze brytyjskie aresztowały wówczas Gandhiego, Nehru i innych, a masowe akcje były krwawo tłumione. W 1945 Indie zostały przyjęte do ONZ. Po zakończeniu wojny doszło w Indiach do masowych strajków. W 1946 strajk floty wojennej przekształcił się w powstanie zbrojne w Bombaju. W 1947 wicekról Indii, L.F. Mountbatten, wystąpił z planem podziału Indii i utworzenia 2 państw o statusie dominialnym. Plan ten uzyskał poparcie LM i zgodę INC, wbrew protestom Gandhiego. W 1947 dokonano podziału na 2 państwa: Indie, z przewagą ludności hinduskiej i Pakistan, państwo muzułmanów. Podział Indii, przeprowadzony zbyt pospiesznie, spotęgował konflikty religijne wywołał przemieszczanie się ludności i liczne straty ludzkie, stał się źródłem wieloletnich konfliktów granicznych i gospodarczych z Pakistanem. W wyniku wojny o Kaszmir 1948-49 kraina ta została podzielona między Indie i Pakistan linią przerwania ognia Kaszmir był powodem wojny indyjsko-pakistańskiej 1965 i terenem działań wojennych 1971.

34.Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej

Państwo Chińskie na początku XX wieku było jednym z ostatnich państw na świecie z ustrojem monarchii absolutnej. Władzę sprawował wówczas cesarz z mandżurskiej dynastii Tsing. Było to biedne i zacofane państwo, którego tylko sam ogrom nie doprowadził do podziału kraju między europejskich kolonizatorów. Ponad 90 % społeczeństwa stanowili chłopi, toteż wkrótce Cesarstwo Chin stało się areną socjalistycznej rewolucji. W 1912 roku partia narodowa Kuomintang doprowadziła do obalenia monarchii i ustanowiła republikę[1]. Na czele partii stali m.in. Sun Yatsen oraz Czang Kaj-szek (Jiang Jieshi), ale pierwszy prezydentem został Juan Szykaj (który na krótko przed śmiercią w 1916 r. ogłosił się cesarzem).W roku 1921 w Szanghaju z partii wyłoniła się frakcja komunistyczna, która ponad ideologię rewolucji robotniczej wynosiła hasła rewolucji chłopskiej. Przewodniczącym nowego ugrupowania został Mao Zedong (Mao Tse-tung), który głosił hasła rewolucji permanentnej i ogólnoświatowej. Od jego imienia ideologię chińskich komunistów zaczęto nazywać maoizmem. Wzrost antagonizmów pomiędzy ugrupowaniami oraz śmierć Sun Yatsena w 1925r doprowadziła do otwartego konfliktu, który w 1927 r. przerodził się w wojnę domową. Głównodowodzący sił Kuomintangu, Czang Kaj-szek zorganizował około pięciu wypraw na bazy maoistów i w roku 1934 był bliski zwycięstwa. Dlatego też, w tymże roku Mao Zedong zorganizował tzw. długi marsz. Było to około roczne przedsięwzięcie, które polegało na przeniesieniu siedzib baz komunistycznych z południa kraju na północ (bliżej granicy ZSRR). Zwolennicy Mao Zedonga przeszli ok. 12 tysięcy kilometrów przez górzyste i zimne tereny, cierpiąc na liczne choroby, spowodowane choćby brakiem pożywienia. Z ok. 100 tys. początkowego stanu liczebnego komunistów do celu dotarło mniej niż 20%. Długi marsz urósł jednak do miana symbolu w maoistycznej ideologii, jako dowód odwagi, oddania i wyrzeczeń w imię zwycięstwa rewolucji. Ponadto, Mao Zedong na zajętych terenach anulował zaległości podatkowe, wprowadzał reformy rolne, konfiskował majątki bogaczy- zyskując nowych zwolenników wśród chłopstwa. Konflikt pomiędzy frakcjami został przerwany w wyniku agresji Japonii na Chiny. Już w 1931 r. państwo to zajmuje Mandżurię, tworząc w te miejsce marionetkowe Cesarstwo Mandżuko. W roku 1937 doszło do bezpośredniej inwazji Japonii na Chiny, a brutalność i bezwzględność napastników[2], dorównująca bestialstwu niemieckich nazistów, doprowadziła do rozejmu pomiędzy Kuomintangiem i komunistami Mao Zedonga. Wkrótce po pokonaniu Japończyków w 1945 r. wojna pomiędzy frakcjami rozgorzała na nowo. Pomimo faktu, iż Kuomintang uzyskał wsparcie finansowe m.in. Stanów Zjednoczonych, poprzez szerzący się nepotyzm i defraudacje, nie wykorzystał on szansy. Wkrótce Mao Zedong zdobył przewagę w konflikcie. Pierwszego października 1949 r. Komunistyczna Partia Chin na czele z Mao Zedong'iem ogłosiła powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (w skrócie ChRL). Ostatni przewodniczący Kuomintangu, wraz z ok. 2 mln mieszkańców oraz przy pomocy USA, uciekli na chińską wyspę Tajwan, który do 1971 r. uznawany był za przedstawiciela Chin w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. W roku 1950 Chińska Republika Ludowa (ChRL) zawarła układ o przyjaźni i współpracy z ZSRR. Dwa kraje komunistyczne stały się dominującą siłą w regionie. Aby umocnić pozycję Chin, Mao Zedong rozkazał wkroczyć swoim wojskom i rozpocząć okupację Tybetu. W 1959 r. w tymże regionie wybuchło powstanie, krwawo stłumione przez wojska Mao Zedonga. Ponieważ część buntowników uciekło do sąsiednich Indii. W 1962 r. Chińska Republika Ludowa zaaranżowała 36 dniową wojnę z tym krajem, będącą w rzeczywistości pokazem siły.

35. Kwestia niemiecka po II wojnie światowej

II Wojna Światowa zaczęła się 1 IX 1939 roku, napaścią hitlerowskich Niemiec na Polskę. Była to najbardziej brutalna i krwawa wojna ludzkości. Brało w niej udział 61 państw z całego świata. Po 6 latach krwawej wojny zbliżał się jej kres. Niemcy zostały pobite i zmuszone do bezwarunkowej kapitulacji, miało to miejsce w Berlinie 8 maja 1945 roku.Od tego czasu rozpoczyna się nowy rozdział w historii Niemiec.Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i ZSRR poniosły od 1941 r. jako czołowe mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej główny ciężar wojny przeciw III Rzeszy. To też nic dziwnego, że przede wszystkim te państwa zainteresowane były ukaraniem hitlerowskich Niemiec, jako winnych rozpętania II wojny światowej. Do wiosny 1945 r. koalicjantom chodziło głównie o pokonanie wspólnego wroga. Później bowiem ujawniać się zaczęły różnice interesów w odniesieniu do pokonanych Niemiec i losów tego państwa. Kwestia niemiecka omawiana była podczas spotkania przywódców trzech wielkich mocarstw: W. Churchilla (W. Brytania), F. D. Roosvelta (USA) i J. Stalina (ZSRR), które odbywało się w Jałcie na Krymie od 4 do 11. II. 45 r. Podtrzymano wcześniejsze postanowienia o niepodejmowaniu odrębnych rokowań z Niemcami i doprowadzeniu do ich bezwzględnej kapitulacji. Potwierdzono konieczność wprowadzenia okupacji Niemiec i uzgodniono plan podziału Niemiec na strefy okupacyjne. Na konferencji jałtańskiej postanowiono, że zostanie utworzona dodatkowa strefa francuska z obszaru przeznaczonego pierwotnie dla stref: amerykańskiej i brytyjskiej. Wspólnym organem kontroli stref okupacyjnych miała być Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec z siedzibą w Berlinie. Osiągnięto również porozumienie dotyczące kwestii demilitaryzacji Niemiec i uznano, że państwo to powinno ponieść konsekwencje rozpętania wojny w postaci reparacji wojennych i cesji terytorialnych oraz winno być pozbawione możliwości ponownego uzbrojenia się i wszczęcia nowej wojny. Na konferencji jałtańskiej nie podjęto jednak wielu ostatecznych decyzji ze względu na coraz większe różnice dzielące trzy zwycięskie mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej. Nie uzgodniono wysokości reparacji wojennych oraz kwestii dotyczącej nowej granicy Polski na Zachodzie. Nie osiągnięto również porozumienia w sprawie rozczłonkowania Niemiec - koncepcji, którą przywódcy trzech mocarstw aż do Jałty oficjalnie uważali za najlepsze zabezpieczenie przed agresją Niemiec w przyszłości. Do dalszego ujawniania się różnic interesów między trzema mocarstwami doszło między wiosną a latem 1945 r. 5.VI.45 r. spotkali się w Berlinie dowódcy naczelni wojsk czterech zwycięskich mocarstw. Gen. Eisenhower , marszałek Montgomery , marsz. Łuków i gen. Jean de Lattre de Tassigny . Wynikiem tego spotkania było przede wszystkim podpisanie słynnej "Deklaracji" w obliczu klęski III Rzeszy i objęciu władzy najwyższej w stosunku do Niemiec przez rządy Zjednoczonego Królestwa, Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego i rząd tymczasowy Republiki Francuskiej. Deklaracja ta stwierdzała, że Niemcy zostały całkowicie pokonane, skapitulowały bezwarunkowo, ponoszą odpowiedzialność za wybuch wojny i nie są zdolne opierać się woli zwycięzców. Uznano, że w Niemczech nie ma żadnego rządu lub władzy zdolnej do wykonania swoich obowiązków i w związku z tym rządy czterech mocarstw obejmuj ą władze najwyższą w Niemczech sprawowaną dotychczas przez rząd niemiecki. Przejęcie władzy najwyższej nie oznaczało aneksji Niemiec. Rządy czterech mocarstw miały później określić granice oraz sytuację prawną Niemiec lub jakiegokolwiek obszaru będącego obecnie częścią terytorium niemieckiego.W drugim oświadczeniu czterej dowódcy stwierdzili, że terytorium niemieckie w granicach z 31. XII. 1937 r. zostało podzielone dla celów okupacji na cztery strefy:a) pn. - zach. - okupowaną przez wojska brytyjskie - obejmującą Saksonię, Turyngię, Brandenburgię i Meklemburgię o pow. 107,5 tyś. km2b) pn. - zach. - okupowaną przez wojska brytyjskie - obejmującą obejmujące Dolną Saksonię, Westfalię, Szlezwik Holsztyn, Bremę i Hamburg o pow. 98,8 tyś. km2c) pd. - zach. - okupowaną przez wojska amerykańskie - obejmującą Bawarię, Wirtembergię i Hesję o pow. 113,1 tyś. km2d) zach. - okupowaną przez wojska francuskie - obejmującą Nadrenię - Palatynat, Badenię, Wirtembergię Hohenzollernów, o łącznym obszarze 39,1 tyś. km2. 12 Obszar Wielkiego Berlina również miał być podzielonych na cztery sektory.

Ostatnia konferencja przywódców trzech mocarstw odbyła się w Poczdamie pod Berlinem w dniach od 17. VII do l. VIII. 45 r. Udział w konferencji wzięli: premier radziecki J. Stalin i msz. W. Mołotow, prezydent USA H. Truman i sekretarz stanu J. Byrnes, premier Anglii W. Churchill i msz. A. Eden zaś od 28. VII. po utworzeniu nowego rządu, premier C. Attlee i msz. E. Bevin. Na konferencji w Poczdamie ustalono polityczne i gospodarcze zasady traktowania Niemiec w początkowym okresie kontroli. Potwierdzono wcześniejsze założenia dotyczące sprawowania władzy najwyższej w Niemczech oraz tego, że Niemcy będą okupowane nie określając czasu jej trwania. Celem okupacji miała być: całkowita demilitaryzacja Niemiec, denazyfikacja społeczeństwa, jego demokratyzacja oraz dekartelizacja gospodarki. Organizacja administracji miała pójść w kierunku decentralizacji i samorządu lokalnego. Uznano, że na razie rząd niemiecki nie zostanie utworzony, ale powstaną centralne niemieckie organa administracyjne kierowane przez sekretarzy stanu na zlecenie SRK. Uchwalone na konferencji w Poczdamie zasady postępowania wobec Niemiec były trudne do zrealizowania. 

36.Rola ZSRR po II wojnie światowej i 37. Rola USA po II wojnie światowej i 38. Zimna wojna

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił nowy podział świata, któryw założeniu miał zażegnać powstawanie konfliktów zbrojnych i utrwalenie pokoju na świecie.W tych sprawach odbyły się 3 konferencje: w Teheranie (1943),w Jałcie (1945), i w Poczdamie (1945).W konferencji w Teheranie udział wzięli przedstawiciele: USA- Roosevelt, W.Brytanii- Churchill, ZSRR- Stalin. Decyzje jakie podjęto dotyczyły otwarcia drugiego frontu. Po kapitulacji Niemiec miały być one okupowane przez wojska aliantów. Stalin za walkę z Hitlerem zażądał wschodniej części Polski (do linii Curzona), oraz pozwolenia na ekspansję terytorialną.W Jałcie ustalono wschodnie granice Polski, oraz ustalono, że mają odbyć się „demokratyczne” wybory. Za tereny wschodnie przyznano Polsce rekompensatę w postaci ziem zachodnich. Ustalono ponadto, że w okupacji Niemiec będzie udział również Francja. W Poczdamie zmienili się przedstawiciele USA- Harry Truman, W.Brytanii- Clement Richard Attle. Powołano na niej Sojuszniczą Radę Kontroli (Francja, ZSRR, USA, W.Brytania), wprowadzono ład Jałtański (podział Europy na strefy wpływów anglosaskich i radzieckich), oraz 4D - demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja Niemiec. 26.06.1945 r. - powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych, której celem było utrzymanie międzynarodowego pokoju, rozwijanie przyjaznych stosunków współpracy, współpraca w szerokim zakresie działania. Współpraca sojusznicza Związku Radzieckiego i mocarstw zachodnich mimo wspaniałych założeń bardzo szybko się skończyła w zasadzie już po zakończeniu działań wojennych, zaczęły pojawiać się poważne różnice w najważniejszych kwestiach. Stopniowo nasilała się rywalizacja amerykańsko - radziecka. Pogłębiał się podział Europy na dwa przeciwstawne obozy. W zasadzie trudno określić kiedy rozpoczęła się zimna wojna, ale był to proces, który narastał w latach 1945-1947. Z jednej strony towarzyszyła mu teza sformułowana przez Stalina mówiąca o zaostrzeniu walki klasowej wraz z postępami „budownictwa socjalistycznego” z drugiej zaś proklamowana w Stanach Zjednoczonych doktryna, która miała na celu powstrzymywanie wszelkimi dostępnymi środkami rozszerzania wpływów komunistycznych na świecie. W ślad za tym rozpoczęły się krwawe konflikty lokalne na świecie w które angażowały się Stany Zjednoczone po stronie sił kapitalistycznych i Związek Radziecki po stronie sił komunistycznych. I tak mocarstwa zachodnie poszerzały swoje strefy wpływów w Grecji, Korei północnej, częściowo w Chinach gdzie popierano siły Kuomintangu. Waszyngton umocnił swoją obecność wojskową w Norwegii (Spitsbergen), podpisano umowę z Danią (bazy wojskowe na Grenlandii). Natomiast dużą popularność miały siły komunistyczne. W Austrii, Belgii, Francji i we Włoszech, ale w latach 1946-47 zostały odsunięte od współudziału we władzy. O zaostrzaniu się konfliktu świadczyły również wypowiedzi przywódców wielkich mocarstw. Wzajemne oszczerstwa, słowne napaści, które w konsekwencji prowadziły do ochładzania stosunków i eskalację zbrojeń. Stalin na wiecu przedwyborczym (9.II.46 r.) stwierdził, że istnienie wojen nierozerwalnie wiąże się z kapitalizmem zawierającym „elementy kryzysu ogólnego„ i „zarzewie wojennych konfliktów”. W rewanżu Churchil wygłosił w Fulton przemówienie gdzie stwierdził, że „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia- wszystkie te miasta i zamieszkująca je ludność podlegają nie tylko wpływom, ale i kontroli Moskwy”. Co jakiś czas pojawiały się wypowiedzi polityków, krytykujących poczynania przeciwnika. Kolejnym krokiem tzw. doktryny powstrzymywania wpływów komunistycznych w Europie był plan Marshalla. Miał on w założeniu pomoc gospodarczą krajom zniszczonym przez wojnę. Był on naturalnie korzystny również dla USA, gdyż pomagał w przestawieniu gospodarki wojennej na pokojową. Ponieważ przywódcy radzieccy trafnie to odczytali i uznali, że jest to inicjatywa wymierzona w ZSRR. W związku z czym Moskwa odrzuciła propozycję USA, a w dalszej konsekwencji pod naciskiem radzieckim również Polska i Czechosłowacja.Odrzucenie planu Marshalla, który niewątpliwie pomógłby w odbudowie regionu ze zniszczeń wojennych, a co więcej zintegrował go gospodarczo i handlowo z Europa zachodnią, miało daleko idące (ogólnie dziś znane) konsekwencje. Nie tylko polityczne i militarne, ale także gospodarcze. Na długie lata Europa Środkowo - Wschodnia została związana ze Związkiem Radzieckim. Konsekwencją tej sytuacji było powołanie w styczniu 1949 r. RWPG (Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) z kolei w Waszyngtonie przedstawiciele państw zachodnich utworzyli Sojusz Północnoatlantycki. Ogromną rolę w konflikcie między wschodem, a zachodem odgrywał Berlin. Kraje zachodnie za wszelką cenę dążyły do połączenia miasta.Jednym z kroków było połączenie zachodnich stref okupacyjnych w jedną. Nastąpił ostry konflikt między strefą wschodnia, a zachodnią. Rosjanie chcieli zmusić Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów do opuszczenia Berlina co w konsekwencji spowodowało blokadę dróg lądowych. Następnie obie strony wprowadziły odrębną walutę. Ostatecznie po 11 miesiącach zaprzestano wzajemnych szykan i sytuacja ustabilizowała się. Następnym krokiem zimnej wojny było stracenie przez Stany Zjednoczone monopolu na posiadanie broni jądrowej. Drugim mocarstwem posiadającym tę broń stał się Związek Radziecki. Cały czas trwał wyścig zbrojeń i walki o strefy wpływów (wojna koreańska, wojna w Indochinach). Świat wiele razy znajdował się na krawędzi III wojny światowej. Jednak udało się te konflikty zażegnać w odpowiednim momencie. Sytuacja zmieniła się w zasadzie dopiero po śmierci Stalina i można powiedzieć, że stosunki trochę się ociepliły. Dobiegła końca najbardziej gwałtowna faza zimnej wojny . Po śmierci wodza system komunistyczny zaczął przeżywać poważne problemy. Zaczęło uzewnętrzniać się niezadowolenie poszczególnych grup narodowościowych. Strajki i rozruchy w Czechosłowacji na Węgrzech w NRD, które zostały krwawo stłumione. Czystki wewnątrz partyjne w ZSRR. Te wydarzenia spowodowały, że dowódcy państw komunistycznych zaczęli zastanawiać się nad kryzysem systemu. Państwa zachodnie i wschodnie nieco się zbliżyły i zaczęły stawiać jednak na współpracę. Nawiązywały stosunki dyplomatyczne, choć proces ten przebiegał krętymi drogami i trwał jeszcze wiele lat. Uzależnione to było w znacznym stopniu od sytuacji wewnętrznej w ZSRR i do tego, czy w danym momencie zwyciężał „kurs” relatywnie bardziej czy mniej liberalny. Co prawda droga od zimnowojennej retoryki do procesu odprężenia nie była taka daleka, ale żadna ze stron nie chciała do końca wyrzec się zachowań wyraźnie konfrontacyjnych czemu sprzyjał nasilający się amerykańsko - radziecki wyścig zbrojeń. 14.05.1955 r. w odpowiedzi na przyjęcie NRF do NATO - NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR utworzyły Układ Warszawski. Okazało się jednak z czasem, że praktycznie nie ma takich problemów, które nie mogłyby być rozwiązane przy stole obrad. Zakończenie zimnej wojny doprowadziło do zbliżenia Wschód - Zachód i w konsekwencji do zmian, które teraz obserwujemy i które mają na celu zrównanie poziomu życia ludzi w obu dawnych strefach, oraz zaprowadzeniu ładu w Europie i na świecie.

39. Układ warszawski

Powstanie Paktu Północnoatlantyckiego wymusiło na krajach bloku komunistycznego stworzenie własnego sojuszu wojskowego dla obrony przed wojskami krajów Europy Zachodniej. Związek Radziecki postanowił stworzyć oficjalną strukturę, która będzie nadzorować wojska krajów bloku wschodniego, właśnie te zmiany w sposobie patrzenia na siły zbrojne państw zależnych były równie ważną, co stworzenie NATO i przyjęcie do jego struktur Republiki Federalnej Niemiec przyczyną budowy nowego sojuszu w Europie Środkowo - Wschodniej. 14 maja 1955 roku w Warszawie Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, Niemiecka Republika Demokratyczna, Polska, Rumunia, Węgry i Związek Radziecki podpisały Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, nazwane później od miejsca jego zawarcia Układem Warszawskim. Dokument zaczął obowiązywać 2 czerwca roku 1955, jego postanowienia miały kształtować układ sił w Europie w sumie przez 40 lat - 20 lat, na które był zawarty i 20 lat automatycznego przedłużenia dla wszystkich krajów które go nie wypowiedzą. Albania została pominięta przy dzieleniu stanowisk i funkcji w organach układu, dlatego w 1968 postanowiła z niego wystąpić. Najistotniejsze dla kształtu współpracy wewnątrz Układu są trzy artykuły porozumienia: 3, 4 i 7. Artykuł 3 nakłada na sygnatariuszy obowiązek wzajemnego konsultowania się w kwestiach dotyczących najważniejszych spraw międzynarodowych, 4 zobowiązuje kraje członkowskie do udzielania pomocy, w tym pomocy zbrojnej, kiedy którykolwiek z członków układu padnie ofiarą napaści. Artykuł numer 7 zakazuje uczestnictwa w układach, których interesy są sprzeczne z sygnowanym Układem o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomoc.Kluczową instytucją decyzyjną sojuszu ustanowiono Doradczy Komitet Polityczny, który złożony był z przedstawicieli państwa- sygnatariuszy, zwykle funkcję tę sprawowali I sekretarze partii komunistycznych, ministrowie spraw zagranicznych lub szefowie resortów obrony narodowej poszczególnych państw. Każdy kraj dysponował jednym głosem, do podjęcia decyzji wymagana była jednomyślność. Zadaniem Komitetu było rozstrzyganie problemów kluczowych dla efektywnego funkcjonowania Układu. Ustalenia podjęte przez organ decyzyjny Układu realizowało Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych, w skład którego wchodził Naczelny Dowódca Zjednoczonych Sił Zbrojnych (mianowany przez wszystkie kraje Układu) ze swoimi zastępcami, a także Sztab Zjednoczonych Sił Zbrojnych. Stało się niepisaną tradycją, że tytuł Naczelnego Dowódcy przypadał wysoko postawionym dygnitarzom rosyjskim:Funkcję zastępców Naczelnego Dowódcy obejmowali szefowie lub wiceszefowie resortów obrony krajów Układu. Tytuł zastępcy wiązał się jednocześnie z objęciem dowództwa nad wojskiem należącym do kraju, którego dowódca pochodzi. Sztab Zjednoczonych Sił Zbrojnych złożony był ze stałych przedstawicieli sztabów generalnych poszczególnych krajów członkowskich, szefem tego organy był generał Armii Związku Radzieckiego Siergiej Sztemienko. Głównym celem, w jakim stworzono instytucję Zjednoczonego Dowództwa, była koordynacja działalności i wszelkiej aktywności sił zbrojnych krajów - sygnatariuszy. Równie ważne było stworzenie systemu umożliwiającego wzajemną i skuteczną obronę w razie napaści zbrojnej innych państw. Podczas narady Komitetu w stolicy Czechosłowacji w roku 1956 podjęto decyzję o utworzeniu organu pomocniczego Układu - Stałej Komisji. Instytucja ta miała za zadanie organizowanie i planowanie polityki zagranicznej krajów należących do paktu. W roku 1969 na posiedzeniu w Budapeszcie powołano dwie inne instytucje o charakterze pomocniczym: Komitet Ministrów Obrony (Państw Członkowskich Układu) i Radę Wojskową Dowództwa Zjednoczonych Sił Zbrojnych, w jej skład weszli zastępcy Naczelnego Dowódcy Zjednoczonych Sił Zbrojnych. W celu zapewnienia płynnej i skutecznej realizacji zadań Układu, państwa członkowskie przyjęły na siebie pewne zobowiązania. By zapewnić pokój w tej części Europy, każdy kraj zadeklarował budowę własnej polityki w oparciu o zasady pokojowe i wyrzeczenie się w relacjach i innymi krajami gróźb użycia siły zbrojnej, a także łagodzenie międzynarodowych sporów metodami pokojowymi. Kolejnym obowiązkiem sygnatariuszy było uczestnictwo w przedsięwzięciach i inicjatywach międzynarodowych mających na celu wzmacnianie i propagowanie pokoju. Do takich zaliczyć możemy na przykład: powszechną redukcję zbrojeń czy zakaz korzystania z broni masowego rażenia. Postanowienia i reguły rządzące Układem nie są sprzeczne z Kartą Narodów Zjednoczonych, dlatego są dodatkowym gwarantem pokoju i bezpieczeństwa zbiorowego w Europie Środkowo - Wschodniej. Akt założycielski Układu Warszawskiego zakładał jego rozwiązanie w sytuacji, gdy w Europie powstanie nowy system zapewniający bezpieczeństwo zbiorowe. W związku z tym postanowieniem kraje członkowskie Układu składały niejednokrotnie propozycje jednoczesnego i zupełnego rozwiązania NATO i Układu Warszawskiego.

40. XX zjazd KPZR i jego następstwa

Przewartościowanie doktryn stalinowskich następowało wolno i napotykało duży opór nie tylko w Związku Radzieckim, ale i w innych krajach. W ZSRR liczne były grupy ludzi wychowywanych w duchu pratii i kultu Stalina. Wielu z nich zajmowało czołowe stanowiska partyjne. Gorącym zwolennikiem przemian był Nikita Chruszczow, którego grupa powoli, acz systematycznie umacniała się.W dniach 14-25 lutego 1956 roku obradował XX Zjazd KPZR. Brało w nim udział wielu delegatów zagranicznych. Odrzucono wprowadzoną przez Stalina tezę głoszącą, że do socjalizmu można dojść tylko na drodze rewolucji zbrojnej i dyktatury proletariatu, industrializacji i kolektywizacji rolnictwa oraz centralnego planowania. Na Zjeździe proklamowano tezę głoszącą, że każdy naród może dojść do socjalizmu własną drogą, wykorzystując swoje specyficzne warunki i doświadczenia. Nie jest konieczne kopiowanie wydarzeń w Rosji. Do socjalizmu można dojść także poprzez reformy parlamentarne. Teza ta miała ogromne znaczenie dla komunistów francuskich i włoskich, którzy od dawna przywiązywali duża wagę do działalności parlamentarnej.XX Zjazd obalił również głoszoną przez komunistów teorię, że w społeczeństwach klasowych wojna jest zjawiskiem nieuchronnym. Przekonywano, że rozwój broni masowego rażenia spowodował, że wojna zaczęła zagrażać obu stronom. Wezwano do propagowania tezy o konieczności koegzystencji, czyli współistnienia państw o różnych systemach społeczno-politycznych. Do pokojowego współistnienia państw socjalistycznych z państwami kapitalistycznymi.Były to tezy kierujące politykę ZSRR w zupełnie innym kierunku. Prowadziło to do spięć w kierownictwie państwa.W nocy 25 lutego odbyło się zamknięte posiedzenie zjazdu. Chruszczow wygłosił kilkugodzinny referat pt.: „O kulcie jednostki i jego następstwach”. Poddał w nim ostrej krytyce Stalina oskarżając go o podstępne przejęcie władzy w partii, wymordowanie starej kadry partyjnej, wprowadzenie rządów terroru, a także o spowodowanie olbrzymich strat w państwie. Potępiony został przez Chruszczowa kult Stalina w ZSRR. Chruszczow skrytykował również metody pracy i wezwał do powrotu do tzw. leninowskich, kolektywnych mtod działania.Referat miał tajny chrakter i nie został opublikowany po zjeździe. Na zebraniach partyjnych dyskutowano nad jego fragmentami, a zawarte w nich informacje szokowały i wielu nie chciało w nie wierzyć. W kierownictwie partii zawiązała się grupa opozycyjna wobec Chruszczowa. Na jej czele stali G. Malenkow, W. Mołotow, Ł. Kaganowicz i D. Szepiłow. Grupa ta została usunięta w czerwcu 1957 roku z KC KPZR. Pozbawiono również Bułganina, który sympatyzował z opozycjonistami, stanowiska. Wpływowego marszałka Żukowa również odsunięto od władzy. Powoli Chruszczow kumulował w swym ręku władzę.Po XX Zjeździe, 17 kwietnia 1956 roku rozwiązano Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych).Tekst tajnego referatu Chruszczowa przedostał się na zachód, gdzie został opublikowany i spowodował liczne dyskusje na temat ZSRR i komunizmu na całym świecie.

41.Rewolucja w 1956 roku na Węgrzech

Zapaść ekonomiczna i niskie standardy życia w Węgierskiej Republice Ludowej wzbudzały powszechne niezadowolenie. Chłopi byli niezadowoleni z polityki rolnej (kolektywizacja). Dziennikarze i literaci narzekali na warunki swojej pracy i domagali się wolności słowa. Studenci skarżyli się na warunki nauki i kryteria przyjmowania na uniwersytety (nieprzejrzysty system punktacji, np. punkty za pochodzenie lub przynależność do partii).Po powstaniu robotników w czerwcu 1956 w Poznaniu i po wyborze popularnego wtedy Władysława Gomułki na pierwszego sekretarza PZPR wbrew woli Moskwy i bez sowieckiej inwazji, obudziły się nadzieje wewnątrzpartyjnej opozycji węgierskiej, na podobny, bez sowieckiego udziału, przebieg wydarzeń na Węgrzech. Węgierska Partia Komunistyczna była podzielona na skrzydła reformatorskie i stalinowskie, jednakże znacznie dalej niż nadzieje wewnątrzpartyjnej opozycji sięgały wolnościowe roszczenia studentów uniwersytetu technicznego w Budapeszcie - domagających się w oświadczeniu z 22 października wolności obywatelskich, demokracji parlamentarnej i narodowej niepodległości. By rozpowszechnić swe żądania, kolportowali je w instytucjach, zakładach pracy i na innych uniwersytetach. Próbowali również (bezskutecznie) skłonić węgierskie radio do odczytania ich oświadczenia. Jedną z przyczyn powstania była też chęć pomszczenia krzywd wyrządzonych w czasie masowego terroru okresu rządów Rakosiego - przykładowo na Węgrzech w okresie gdy rządził Matyas Rakosi było trzy razy więcej więźniów politycznych niż w Polsce przy trzykrotnie mniejszej liczbie ludności i faktycznym braku na Węgrzech podziemia zbrojnego.23 października odbyła się druga manifestacja pod hasłami solidarności z ruchem przemian demokratycznych w Polsce. Po obraźliwym wystąpieniu Gerö przerodziła się ona w zbrojne powstanie, które wkrótce ogarnęło całe Węgry. Po stronie rewolucji opowiedziała się część armii, na której czele stał pułkownik P. Maleter. 24 października premierem został I. Nagy, a I sekretarzem WPP J. Kádár. 30 października Nagy wprowadził system wielopartyjny i powołał rząd koalicyjny. Tego samego dnia WPP zmieniła nazwę na Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą. 1 listopada nowy rząd ogłosił wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego i neutralność państwa. 4 listopada wojska radzieckie zaatakowały Budapeszt, walki trwały 7 dni. Ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały 15 listopada. Demonstracje i strajki protestacyjne trwały do początku 1957. Aby usprawiedliwić zbrojną interwencję, ZSRR ogłosił, iż w miejscowości Szolnok powstał rząd Kádára, który "poprosił o przyjacielską pomoc". Po rewolucji ok. 200 tys. osób zbiegło na Zachód, ok. 2000 stracono, a ok. 6000 wywieziono w głąb ZSRR. Odprężenie nastąpiło dopiero po amnestiach w 1960 i 1963.

42. NATO

Koniec wojny przyniósł radykalną zmianę stosunków międzynarodowych. Nastąpił upadek trzech tradycyjnych mocarstw europejskich: Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. Europa utraciła rolę centrum polityki światowej, co wiązało się z powstaniem dwóch nowych jej ośrodków. Jednym z nich były Stany Zjednoczone - przodująca potęga świata zachodniego, drugim był Związek Radziecki, kierujący tzw. „obozem państw socjalistycznych”. Kraje Europy Zachodniej odczuwając zagrożenie ze strony światowego komunizmu musiały uzgadniać swą politykę ze Stanami Zjednoczonymi mimo iż w początkowym okresie nie akceptowały jej poczynań. Polityczna jedność Europy Zachodniej kształtowała się poczynając od paktu brukselskiego, który został podpisany w 1948 r. przez Francję, Wielką Brytanię i kraje Beneluksu. Efektem paktu była Unia Zachodnioeuropejska. Na płaszczyźnie militarnej współpraca państw zachodnich przybrała postać utworzonego w 1949 r. Paktu Północnoatlantyckiego, oczywiście z przeważającą w nim rolą USA.Powstanie Paktu wiązało się m.in. z tym, iż dotychczasowa polityka amerykańska „łagodzenia” ZSRR musiała zostać zastąpiona polityką „powstrzymywania”. To przejście nastąpiło w 1947 r., gdy w Waszyngtonie ostatecznie zwyciężyło przekonanie, iż nie wolno dłużej ignorować agresywnej polityki ZSRR. Amerykańscy politycy przyjęli pogląd, że tylko polityka stanowczości, zarówno USA jak i innych demokratycznych, zmusi Stalina do poprzestania na dotychczasowych zdobyczach. A 11 czerwca 1948 r. Kongres uchwalił rezolucję nr 239, która znana jest bardziej pod nazwą rezolucji Vandenberga. Zalecała ona rządowi, aby Stany Zjednoczone wbrew dotychczasowej półtorawiecznej tradycji politycznej, także w okresie pokojowym były członkiem układów i organizacji o charakterze militarnym. Początkowo dotyczyło to tylko kontynentu amerykańskiego; we wrześniu 1947 r. zawarty został tzw. pakt Rio de Janeiro, który w kwietniu 1948 r. przekształcono w Organizację Państw Amerykańskich (OPA). Dzięki temu Stany Zjednoczone ostatecznie i formalnie zapewniły sobie kierownictwo nad zespołem wszystkich państw amerykańskich. W tym samym roku przystąpiły do militarnej organizacji Europy Zachodniej, gdyż znaczenie militarne subkontynentu zachodnioeuropejskiego dla USA było znacznie większe niż jakiejkolwiek innej strefy na kuli ziemskiej: „Jako sojusznik Europa Zachodnia dysponuje ponad 200 mln wolnych ludzi, którzy mogą wnieść swoje zdolności, zasoby i odwagę do naszej wspólnej obrony”. Decydując się na utworzenie organizacji militarnej krajów Europy Zachodniej, USA zwróciły uwagę na Unię Zachodnią. Rozmowy między USA a Unią rozpoczęły się 7 czerwca 1948 r., a w lipcu tego roku po raz pierwszy Waszyngton złożył projekt stworzenia North Atlantic Treaty Organization, czyli NATO. 4 kwietnia 1949 r. podpisany został w Waszyngtonie Pakt Północnoatlantycki: „Centralne ogniwo w systemie bloków wojskowych organizowanych przez mocarstwa zachodnie po II wojnie światowej”.

W skład tej organizacji wchodziły kraje Unii Zachodniej, USA, Kanada, Portugalia, Islandia, Dania, Norwegia, Włochy. A jaki był główny cel jej stworzenia? Mówi o tym artykuł V Paktu, który przewiduje: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim <...>. Każda z nich <...> udzieli pomocy stronie lub stronom napadniętym, podejmując natychmiast, indywidualnie i w porozumieniu z innymi stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej”. 17 września 1949 r. powstała Rada Północnoatlantycka jako najwyższy organ NATO, w jej skład weszli ministrowie spraw zagranicznych państw należących do paktu. Rada w celu realizacji postanowień sojuszu powołała następujące organa dowodzenia: Komitet Obrony składający się z ministrów obrony; Komitet Wojskowy składający się z szefów sztabów generalnych sił zbrojnych państw członkowskich i Stałą Grupę, którą stanowią szefowiesztabów generalnych sił zbrojnych USA, Wielkiej Brytanii i Francji - jest to organ wykonawczy Komitetu Wojskowego. W ramach organizacji wojskowej sojuszu Rada utworzyła następujące Regionalne Grupy Planowania: Północna Europa, Zachodnia Europa, Południowa Europa, Zachodnie Morze Śródziemne, Kanada i USA oraz Ocean Północnoatlantycki. Organa te poza Regionalnymi Grupami Planowania Kanady i USA zostały rozwiązane z końcem 1952 r. wraz z utworzeniem Naczelnego Dowództwa NATO. 18 listopada podczas drugiej sesji Rady NATO utworzono Komitet Finansowy i Gospodarczy oraz Urząd ds. Produkcji Uzbrojenia i Zaopatrzenia. 1 - 2 grudnia Komitet Obrony NATO opracował koncepcję strategiczną „zintegrowanej obrony obszaru północnoatlantyckiego”. Stwierdzono w niej konieczność dokonania w 1950 r. podziału zadań wewnątrz NATO na wypadek wojny. Naczelnym dowódcą wojsk NATO w Europie został amerykański gen. Dwight Eisenhower, a jego następcą od 1952 r. był też Amerykanin gen. B. M. Ridgway. 18 lutego 1952 r. do NATO przystąpiły Grecja i Turcja, a w 1955 roku RFN.

A jakie były skutki powstania Paktu Północnoatlantyckiego? Pakt ten podporządkował Europę Zachodnią amerykańskiej „doktrynie powstrzymywania”. Nie chodzi tylko o tę doktrynę, było to pełne podporządkowanie krajów zachodnioeuropejskich zarówno polityczne jak i militarne. Jednak najistotniejszą kwestią sojuszu było zapewnienie wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Był oparty na fundamencie wspólnych wartości demokracji, praw człowieka i rządów prawa. Od chwili swego powstania dążył do ustanowienia sprawiedliwego, trwałego ładu pokojowego w Europie i Ameryce. I co najważniejsze - ten cel Sojuszu pozostał do dziś nie zmieniony.

43.Kryzys blisko wschodni 1956 roku

W maju 1956 roku Naser ostatecznie odmówił przystąpienia do paktu bagdadzkiego i uznał Chińską Republikę Ludową. W tej sytuacji Stany Zjednoczone, Wielka Brytania oraz Bank Światowy wycofały się z zamiaru udzielenia Naserowi pożyczki na budowę Tamy Asuańskiej. Odmowa w bezwarunkowy i sugestywny sposób udzielona została ambasadorowi Egiptu najpierw w Waszyngtonie, potem w Londynie, by kilka godzin później doczekać się publikacji prasowej. W tej sytuacji Naser, który budowie Tamy Assuańskiej nadał rangę wielkiego narodowego przedsięwzięcia, zwrócił się o pomoc do ZSRR. Na Kremlu podjęto decyzję o udzieleniu Egiptowi pożyczki, a także przekazaniu tamtejszej armii 200 samolotów myśliwskich, 100 czołgów i 6 łodzi podwodnych2 . W ramach rekompensaty Naser rozpoczął 26 lipca proces nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego, w którym większościowe udziały posiadali Brytyjczycy i Francuzi. Państwa bloku socjalistycznego udzieliły akcji Nasera milczącego poparcia, oficjalne protesty wystosowały natomiast organy władz wykonawczych państw bezpośrednio zainteresowanych, Francji i Wielkiej Brytanii. W wymiarze całościowym, społeczność międzynarodowa na prowokację Nasera zareagowała powołaniem Stowarzyszenia Użytkowników Kanału Sueskiego. Wobec fiaska negocjacji na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ, do której odwołał się Egipt, Francja i Wielka Brytania rozpoczęły przygotowania do operacji zbrojnej. 22 października 1956 roku Wielka Brytania, Francja oraz Izrael, zainteresowany zabezpieczeniem swojego państwowego bytu, zawarły w Sevres pod Paryżem tajny układ o wszczęciu kroków wojennych przeciwko Egiptowi. Pierwszy wystąpić miał Izrael, który jako casus belli (powód do wojny) podał zamknięcie cieśniny Tiran dla użytku statków izraelskich po nacjonalizacji Kanału. 29 października wojska izraelskie wkroczyły na Synaj. Szybko opanowano cały Półwysep. Brytyjscy i francuscy inicjatorzy akcji przygotowali na Malcie 80 tys. piechoty, gotowej do desantu. 31 października, po odrzuceniu przez egipski rząd noty wzywającej do odblokowania Kanału, przystąpiono do akcji. 5 listopada pierwsze oddziały desantowe wylądowały w Port Said. Interwencja spotkała się jednak z ostrym sprzeciwem międzynarodowym ze strony Rady Bezpieczeństwa ONZ, w tym ZSRR i USA. Kreml zagroził Wielkiej Brytanii wojną atomową. W nocy z 5 na 6 listopada prezydent USA Dwight Eisenhower zażądał od Wielkiej Brytanii zaprzestania działań zbrojnych. Doszło to pierwszego jaskrawego rozdźwięku w łonie obozu zachodniego, w sytuacji bowiem, gdy Armia Czerwona krwawo tłumiła ruch wolnościowy na Węgrzech, Stany wystąpiły w konflikcie bliskowschodnim na prawach mediatora, otwarcie żądając od swojego sojusznika przerwania walki i zezwalając na nuklearny szantaż ZSRR. Wydarzenie to odbiło się w środowisku międzynarodowym szerokim echem i w ciągu najbliższych lat miało zaowocować szeregiem niekorzystnych dla Zachodu reperkusji. Izrael zmuszony został wycofać swe wojska z Półwyspu Synaj, co uczynił ostatecznie w marcu 1957 roku. Państwa zachodnie wyszły z tego konfliktu upokorzone pod względem politycznym; upadł m.in. brytyjski rząd A. Edena.

44.Dekolonizacja Afryki

Afryka była tym kontynentem, na którym znajdowało się najwięcej kolonii. Gwoli prawdy dodać trzeba, że powstały one też najpóźniej, na ogół w drugiej połowie XIX wieku. W większości należały również do świata państw najniżej rozwiniętych cywilizacyjnie Trudno więc się dziwić, że właśnie państwa na Czarnym Lądzie najpóźniej uzyskiwały niepodległość. Przełomowy dla procesu dekolonizacji tego kontynentu był rok 1960 nazywany często Rokiem Afryki, jako że wówczas niepodległość uzyskało kilkanaście państw regionu. Regułą było, że szybko stawały się one członkami ONZ, a szereg z nich włączało się też w prace w ramach Ruchu Państw Niezaangażowanych. Dawne metropolie, zwłaszcza Francja i Wielka Brytania, ze swoimi byłymi koloniami zwykle utrzymywały bliskie stosunki gospodarcze, polityczne, kulturowe, a bywało że także militarne. Niejednokrotnie interweniowały też zbrojnie w konflikty wewnętrzne jak np. Francuzi w Czadzie czy Belgowie w Kongu. Nierzadko też po proklamowaniu niepodległości wybuchały przewlekłe wojny domowe jak w Kongu w latach 1960-1965. Bywało i tak, że niepodległość była wynikiem długoletniej wojny i kompromisu wymuszonego na metropolii, jak np. miało to miejsce w Algierii, gdzie w latach 1954-1962 toczyła się wyniszczająca wojna. W niektóre wojny angażowały się zresztą państwa trzecie. Tak było np. w latach 1961-1991 w Angoli, gdzie zaangażowane były Kuba z jednej, a Republika Południowej Afryki z drugiej strony. Za najkrwawszą wojnę na Czarnym Lądzie zwykle uważa się wojnę domową w Nigerii. W maju 1967 r. rząd w Lagos ogłosił stan wyjątkowy, co spowodowane było separatystycznymi dążeniami prowincji wschodniej, Biafry. Krok ten zapoczątkował kilkuletnią krwawą wojnę, w wyniku której śmierć poniosło około 2 mln osób, w tym znaczna część z głodu. W 1963 r. państwa regionu utworzyły Organizację Jedności Afrykańskiej, która za jeden z celów uznawała walkę z kolonializmem i jego nową odmianą neokolonializmem. Jako ostatnie rozpadło się po "rewolucji czerwonych goździków" z kwietnia 1974 r. imperium portugalskie. Nowe władze Portugalii zrezygnowały ze swoich afrykańskich kolonii: Gwinei Bissau, Mozambiku i Angoli. Ruchy niepodległościowe w Afryce cieszyły się na ogół poparciem ZSRR i "państw bloku". Stosunkowo często w niestabilnych krajach formowały się komunistyczne lub kryptokomunistyczne dyktatury. Nierzadko zdarzało się więc, że jedną dyktaturę zastępowała inna wcale nie mniej okrutna. Tak np. było w Etiopii, gdzie w wyniku wojskowego zamachu stanu z września 1974 r. na gruzach obalonego reżimu cesarza Hajle Sellasje zaczęto budować nową dyktaturę o charakterze komunistycznym. Podobnie było w Libii, gdzie po obaleniu w 1969 r. monarchii uformowała się dyktatura pułkownika Muammara Kadafiego, która przetrwała ponad trzydzieści lat. Proces dekolonizacji przebiegał krętymi drogami, a kraje uzyskujące niepodległość nie za każdym razem potrafiły uczynić z niej właściwy użytek. Niejednokrotnie - jak już wspomniano - wybuchały w nich długoletnie, krwawe wojny domowe lub walki plemienne. Równie często na drodze rozwoju państw afrykańskich stawały gigantyczne klęski żywiołowe, zwłaszcza susze, których konsekwencją był głód na masową skalę. Efektem dekolonizacji był też stopniowy zanik działalności Rady Powierniczej ONZ, do obowiązków której należało nadzorowanie systemu powierniczego.

45. Kryzys kubański

Po objęciu władzy na Kubie w 1959r. przez Fidela Castro, USA w czerwcu 1960r. zamroziło wymianę handlową z tym państwem. Natomiast 3 stycznia 1961r. prezydent Dwight Eisenhower podjął decyzję o zerwaniu stosunków dyplomatycznych z reżimem Castro. Rząd USA zastanawiał się nad wykorzystaniem emigrantów kubańskich do obalenia dyktatora. W 1960r. w Gwatemali pod opieką CIA w tym celu utworzono obóz szkoleniowy, a w Nikaragui bazy dla bombowców mających osłaniać inwazję. 21 marca 1961r. została utworzona Rada Rewolucyjna z miro Jose Cardoną na czele. 15 kwietnia bombowce B - 52 rozpoczęły niszczenie lotnictwa kubańskiego. 17 kwietnia brygada żołnierzy rozpoczęła akcję w Zatoce Świń. W ciągu trzech dni żołnierze ci albo zginęli albo zostali wzięci do niewoli. Katastrofa akcji doprowadziła do dymisji dyrektora CIA Allena Dullesa i do wzmocnienia pozycji Castro na Kubie. Wkrótce nastąpiła fala represji wobec przeciwników dyktatury. John F. Kennedy przeforsował 22 stycznia 1962r. na konferencji OPA w Urugwaju (Punta del Este) rezolucję potępiającą reżim Castro oraz wykluczającą Kubę ze struktur tej organizacji i nakładającą na członków OPA zakaz eksportu broni na wyspę. 7 lutego 1962r. USA ogłosiło embargo na handel z Kubą oprócz żywności i medykamentów.Od 1962r. na terenie Kuby zaczęto instalować radzieckie wyrzutnie pocisków średniego zasięgu z możliwością zainstalowania głowic nuklearnych. Dostarczyło je ponad sto radzieckich okrętów. Były to wyrzutnie typu ziemia - ziemia, ziemia - powietrze, myśliwce bombardujące, Migi - 21. Razem z transportem przybyło 22 tysiące żołnierzy radzieckich i techników. Waszyngton początkowo jedynie tylko ostrzegał dyktatora z Kuby przed stwarzaniem zagrożenia dla interesów amerykańskich w tej części świata. W odpowiedzi Nikita Chruszczow za pośrednictwem ambasadora ZSRR w USA Anatolia Dobrynina zagroził, że ewentualna amerykańska interwencja przeciw Kubie może zagrozić światowemu pokojowi. Sytuacja zmieniła się 15 października 1962r. kiedy to samolot zwiadowczy USA odkrył na Kubie już zamontowane radzieckie rakiety średniego zasięgu. 22 października 1962r. prezydent USA wystąpił w telewizji w której poinformował naród amerykański o sytuacji i zapowiedział zastosowanie szczelnej blokady morskiej Kuby oraz rozważenie ataku prewencyjnego na wyspę. Siły USA i ZSRR zostały postawione w stan najwyższej gotowości, groziło to wybuchem konfliktu nuklearnego. W obliczu konfliktu nawiązane zostały poufne kontakty między Kennedym a Chruszczowem za pośrednictwem ambasadorów w Moskwie Foya Kohlera i w Waszyngtonie Dobrynina. Prezydent USA zażądał wycofania rakiet z Kuby w zamian za zniesienie amerykańskiej blokady i obietnice niepodejmowania przez USA interwencji zbrojnej na wyspie. Chruszczow chciał aby Stany Zjednoczone wycofały rakiety średniego zasięgu z Turcji. Po niepowodzeniach w pertraktacjach wydał zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych z Kuby pod nadzorem międzynarodowych inspektorów

46.Wojna w Wietnamie

Wojna wietnamska była jednym z najdłuższych i najkrwawszych konfliktów, jakich doświadczył świat po 1945 roku. W sposób szczególny zawładnęła ludzką wyobraźnią, po części z uwagi na dominujące uczestnictwo w niej Stanów Zjednoczonych, lecz głównie, dlatego, że stała się najobszerniej filmowaną i najdokładniej relacjonowaną wojną w historii.25 lat temu, 30 kwietnia 1975 r. , pod naporem komunistycznej ofensywy z Północy padł Sajgon i amerykańscy marines w popłochu ewakuowali uchodźców z pokonanego Południowego Wietnamu. Zakończyła się ponad dziesięcioletnia wojna, która kosztowała życie około trzech milionów ludzi, w tym 58 tys. amerykańskich żołnierzy Wraz z wycofaniem swoich wojsk dwa lata wcześniej (w styczniu-marcu 1973 r.) niezwyciężone dotąd supermocarstwo po raz pierwszy uległo, i to siłom niewielkiego, rolniczego kraju Trzeciego Świata - „wieśniakom w czarnych piżamach”, jak nazywano w Waszyngtonie Wietnamczyków. „Będzie to wojna słonia z tygrysem. Tygrys będzie rzucał się na słonia i szarpał go i w końcu słoń wykrwawi się na śmierć” - prorokował wietnamski przywódca Ho Szi Min na początku walk o wyzwolenie Wietnamu spod kolonialnego panowania Francuzów. W kilkanaście lat później historia się powtórzyła - mimo dziesięciokrotnie większych strat Vietcongu i miażdżącej przewagi technicznej wojsk USA, były one bezsilne w konfrontacji z partyzantami w dżungli, których otaczał nimb wyzwolicieli kraju i obrońców biednych.Porażka Francuzów pod Dien Bien Phu zostawiła Indochiny praktycznie na pastwę komunistów. Układy paryskie na szczęście pozostawiły kraj podzielony na komunistyczną Północ i prozachodnie Południe. Już prezydent USA D. Eisenhower w 1953 r. stwierdził, że Zachód nie może dopuścić do utraty Indochin, gdyż pociągnie to za sobą groźbę wejścia komunistów do Indonezji, a nawet na subkontynent indyjski. Stąd należy rozumieć poparcie USA udzielone prozachodniemu reżimowi Ngo DinhDiema do 1963 r. , a później jego następcom aż do 1973 r. Zaczęło się niewinnie, od obecności doradców amerykańskich i dostaw sprzętu dla południowowietnamskiego rządu. W 1963 r. w Wietnamie było 23 tys. żołnierzy amerykańskich, 2 sierpnia 1964 okręty wojenne USA zostały zaatakowane przez jednostki północnowietnamskie w Zatoce Tonkińskiej. Kongres USA uchwalił rezolucję, która uprawniła prezydenta L. Johnsona do prowadzenia otwartej wojny na morzu. Był to decydujący krok do pełnego zaangażowania USA w wojnę w Wietnamie. Liczba żołnierzy wzrosła z 23 tys. w roku 1964, a w 1967 r. już ponad 500 tys. Wojna wietnamska była dla Amerykanów najdłuższym konfliktem w ich historii.Była to dziwna wojna - bez znaczących bitew, wojna typowo partyzancka w wydaniu komunistycznego przeciwnika Viet Congu oraz w późniejszym okresie armii północnowietnamskiej. Dyktatorzy Wietnamu Płd. nie potrafili zjednoczyć społeczeństwa wobec komunistycznego zagrożenia. Wietnamczycy byli bowiem skłóceni pod względem religijnym i na tle różnic majątkowych. Ponadto przeciętny Wietnamczyk z północy wierzył, że wojna na południu to dalszy ciąg walki narodowowyzwoleńczej przeciwko "imperialistycznej agresji". W marcu 1968 kandydat demokratów na prezydenta Robert Kennedy uznał wojnę za "niemoralną" i nie do tolerowania na dłuższą metę. W 16 marca 1968 nastąpiła masakra w My Lai, dokonana przez oddział por. Calleya. zamordowano 100-300 cywilów.7 kwietnia 1971 Prezydent R. Nixon zapowiedział wycofanie wojsk amerykańskich z Wietnamu, natomiast 30 marca 1972oddziały północnowietnamskie dokonały inwazji na Wietnam Płd. W maju 1972 w odwecie lotnictwo amerykańskie bombarduje miasta Wietnamu Płn.Amerykanie zastosowali w Wietnamie taktykę obliczoną na zmęczenie przeciwnika, a dyrektywa prowadzenia walki na jak najmniejszą skalę wciągnęła ich w nie mającą końca wojnę partyzancką bez perspektyw na sukces. W rezultacie okazało się, że komuniści zamęczyli Amerykanów. Była to też dziwna wojna, biorąc pod uwagę jej obraz w USA.

47. Wojna domowa w Libanie

Geneza tego konfliktu nierozerwalnie związana jest ze skomplikowaną sytuacją wewnętrzną, jaka panowała w Libanie. Ludność tego kraju była podzielona na dwie równoważące się strony: chrześcijan i muzułmanów, które zupełnie inaczej postrzegały rzeczywistość. W połączeniu z ich dużym zróżnicowaniem, nie stwarzało to warunków do rozwinięcia się silnej władzy państwowej.W Libanie istniał system polityczny, zwany konfesjonalizmem. Gwarantował on każdej wspólnocie wyznaniowej udział w rządach. Podziału władzy dokonano w oparciu o spis ludności przeprowadzony w 1932 r., według którego obszar Libanu zamieszkiwało 55% chrześcijan i 45% muzułmanów, co dawało tym pierwszym przewagę w obsadzaniu stanowisk w administracji, m.in. prezydentem był zwykle chrześcijanin. Z biegiem czasu proporcje zaczęły się odwracać, lecz będący u władzy Maronici nie zamierzali jej oddawać i nie dopuszczali do przeprowadzenia kolejnego spisu ludności. Stało się to przyczyną narastającego konfliktu między obiema wspólnotami. Po stronie muzułmańskiej szczególnie aktywna była lewica. Sytuację łagodziła bardzo dobra kondycja gospodarcza Libanu, który był znacznie bogatszy od sąsiadów. Określano go nawet mianem cudu gospodarczego.Kolejnym czynnikiem, który miał duży udział w wybuchu wojny domowej była kwestia Palestyńczyków, wysiedlanych ze swoich ziem i zmuszanych do ucieczki przez powstające państwo Izrael. Pierwsza taka masowa migracja miała miejsce w 1948 r., kiedy w granicach Libanu znalazło się około 100 tys. uchodźców. Zostali oni jednak wchłonięci i wykorzystani jako tania siła robocza. W 1970 r. starcia pomiędzy Palestyńczykami a rządem w Jordanii spowodowały kolejny exodus. Do Libanu przybyło znów około 100 tys. ludzi. Byli to już jednak inni Palestyńczycy, wojownicy, którzy w Jordanii tworzyli partyzantkę. Byli zdeterminowani kontynuować swoje działania przeciw Izraelowi z terytorium południowego Libanu. Z czasem stworzyli na tym obszarze mini-państwo z własnymi szpitalami i przedsiębiorstwami.

Muzułmańska część Libańczyków widziała w nich awangardę Arabów występujących przeciw Izraelowi. Byli oni naturalnym sojusznikiem antyrządowej opozycji skupionej w Ruchu Narodowym. Palestyńczycy tak samo szukali poparcia w Moskwie, byli również także ludźmi drugiej kategorii, ofiarami systemu.Zupełnie inaczej wyglądały stosunki Palestyńczyków z chrześcijanami. Chrześcijanie ich nienawidzili. Wzajemne niesnaski i uprzedzenia rosły stawały się z czasem coraz bardziej intensywne, aż w końcu obie grupy weszły ze sobą w otwarty konflikt. W lipcu 1974 r. nastąpiły pierwsze starcia między Palestyńczykami a chrześcijańską Falangą Libańską Kruchy system polityczny Libanu się rozpadał.

13 kwietnia 1975 r. w Bejrucie wybuchły walki między Palestyńczykami a chrześcijanami, które wkrótce rozprzestrzeniły się na cały kraj. Na początku OWP i armia libańska nie brały udziału w walkach, Dopiero w styczniu 1976 r. ekstremistyczne ugrupowania w łonie OWP dały się wciągnąć do walki po stronie muzułmanów, po tym jak maronici zaatakowali obozy palestyńskie w Bejrucie

W toku walk chrześcijanie zostali wciągnięci w pułapkę i okrążeni w mieście Zahla. W tej sytuacji prezydent Sulejman Farandżiji poprosił o pomoc Ligę Państw Arabskich. W odpowiedzi na apel Syria wysłała 1 czerwca 1975 r. około 30 tys. żołnierzy, oficjalnie by przerwać oblężenie i zakończyć wojnę domową. Faktycznie prezydent Syrii Al-Asad chciał umocnić swoje wpływy w Libanie, podporządkować obie OWP i zminimalizować prawdopodobieństwo inwazji Izraela, który najpewniej nie pozwoliłby na wejście Libanu do strefy wpływu ZSRR.Wejście wojsk syryjskich bynajmniej nie zakończyło walk, obie strony dokonywały czystek etnicznych, likwidując enklawy i wrogie obozy i starały się opanować terytoria o mieszanej ludności. Nastąpił faktyczny podział Libanu na chrześcijańską północ i muzułmańskie południe.W październiku 1976 r. nastąpił dłuższy rozejm. Oficjalnie uznano nawet wojnę za zakończoną, pomimo wybuchających gdzieniegdzie drobnych starć. Ten względny spokój trwał do marca 1977 r., kiedy, przypisywane Syrii zastrzelenie Kamala Dżunbulata spowodowało falę odwetowych zabójstw. Rozgorzały walki na południu Libanu, które z biegiem czasu rozszerzyły się na cały kraj. Wojna domowa wybuchła od nowa.11 marca 1978 r. fedaini z Al-Fatahu przedostali się do Izraela i w pobliżu Tel Awiwu zaatakowali autobus zabijając 32 osoby. W odpowiedzi 14 i 15 marca do południowego Libanu wtargnęło 20 tys. żołnierzy izraelskich, którzy dotarli do rzeki Litani wypierając z zajętego terenu Palestyńczyków. Celem tej operacji było zniszczenie baz fedainów i zmuszenie rządu Libanu do ukrócenia ich działalności. W czerwcu, m.in. pod naciskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ, Izrael wycofał się z okupowanych terytoriów przekazując te tereny pod kontrolę chrześcijańskiej milicji.Od 1977 do 1982 r. wojna domowa trwała z całym natężeniem, przy czym apogeum przypadało na rok 1979. Walczyły ze sobą milicje z ponad 25 różnych gmin religijnych i organizacji politycznych. Ścierali się muzułmanie z chrześcijanami, libańscy sunnici (sprzyjający OWP) z szyitami prosyryjskimi (partia Amal), szyitami proirańskimi (Hezbollahu) i druzami Walida Dżunbulata (Socjalistyczna Partia Postępowa). Walki toczyły się także między ugrupowaniami antyrządowymi a armią libańską, praktycznie bezbronną, bo również podzieloną. Jednocześnie trwały walki między Libańczykami a Syryjczykami i Palestyńczykami. W tym samym czasie trwały ataki fedainów na Izrael, który podejmował akcje odwetowe. Kolejne rządy libańskie nie były w stanie opanować sytuacji Na wiosnę 1982 r. wzmogło się ostrzeliwanie przez OWP północnego Izraela. Odpowiedzią była inwazja wojsk izraelskich (operacja „Pokój dla Galilei”) dokonana 6 czerwca tego roku. Oficjalnym powodem był zamach na życie ambasadora Izraela w Londynie, dokonany przez palestyńskich terrorystów Abu Nidala. Faktycznym celem było powstrzymanie ataków i odsunięcie Palestyńczyków 40 km od granicy (poza zasięgiem artylerii), a także całkowite usunięcie OWP z Libanu. Izraelczycy otoczyli zachodni Bejrut. Jednoczesne bombardowanie i negocjacje miedzy Izraelem, pokojowym wysłannikiem USA, OWP i przywódcami libańskimi zakończyły się opuszczeniem Bejrutu przez siły OWP. W końcu sierpnia 1982 r. wojska izraelskie wkroczyły do zachodniej części miasta. 10 czerwca 1985 r. Izrael wycofał się z Libanu, pozostawiając kilka oddziałów w celu wsparcia tzw. Armii Południowego Libanu w strefie buforowej, gdzie rozmieszczono posterunki sił pokojowych ONZ. Stracił w tej operacji około 650 żołnierzy, a ponadto zantagonizował szyitów,przemieniając ich z cichych sprzymierzeńców w zaciekłych wrogów.Wycofanie wojsk izraelskich nie wpłynęło na poprawę sytuacji w Libanie. Wciąż toczyły się walki pomiędzy różnymi ugrupowaniami i organizacjami. Zawierano, co prawda, rozliczne rozejmy, lecz okazywały się one zazwyczaj wyjątkowo krótkotrwałe. Coraz większe wpływy zyskiwał utworzony z inspiracji Iranu radykalny szyicki Hezbollah, odpowiedzialny za większość porwań cudzoziemców. Rozpoczęły się one 19 lipca 1982 r., natomiast ich największe nasilenie przypadało na lata 1984-1985. Ogółem porwano co najmniej 87 osób, z czego 10 straciło życie. Ostatni zakładnicy wrócili do domów dopiero w czerwcu 1992 r.

48. Powstanie państwa Izrael

Po II wojnie światowej, w ramach idei syjonizmu, nastąpiła masowa emigracja Żydów z całego świata do Palestyny. W 1947 roku mieszkało tam już ok. 600 tys. przedstawicieli semickiej nacji1 . Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 listopada 1947 roku większością 2/3 głosów podjęło decyzję o podziale spornego obszaru na dwa niepodległe państwa: arabskie o powierzchni ok. 11 tys. km2 oraz żydowskie, zajmujące ok. 14 tys. km2. Jerozolima jako święte miejsce trzech religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu miała pozostawać pod zarządem ONZ (corpus separatum). Oba państwa miały być połączone unią gospodarczą.

Liga Państw Arabskich sprzeciwiła się temu porozumieniu. Gdy 15 maja 1948 roku David Ben Gurion jako przedstawiciel Żydowskiej Rady Narodowej proklamował powstanie niepodległego państwa Izrael, kraje arabskie wypowiedziały rodzącemu się tworowi państwowemu wojnę. Przeciwko Izraelowi wystąpiły: Arabia Saudyjska, Egipt, Jordania, Liban, Syria, Irak i Jemen. Przekonane o swej militarnej wyższości wojska państw arabskich zlekceważyły przeciwnika. Izrael, któremu udało się stworzyć 100-tysięczną armię, dobrze uzbrojoną dzięki dostawom z Europy, odparł pierwszy atak i przeszedł do kontrofensywy, wkraczając m.in. na terytoria należące do Egiptu. Wojna miała niezwykle brutalny charakter; zarówno jedna, jak i druga strona pacyfikowały wioski przeciwnika. Z Palestyny wyemigrował ponad milion ludności arabskiej, osiedlając się w obozach dla uchodźców, głównie w Jordanii i Syrii. Z państw arabskich, w tym z Egiptu, wydalono ponad pół miliona Żydów. Egipt pod naciskiem ONZ podpisał rozejm 23 lutego 1949 roku. Na mocy porozumienia dokonał aneksji Strefy Gazy w Palestynie. Zaraz po zakończeniu zmagań wojennych rząd w Kairze zdecydował o zamknięciu Kanału Sueskiego dla okrętów izraelskich i gospodarczej blokadzie tego kraju.W kolejnych latach Egipt wszedł w rozgrywkę z dyplomacją brytyjską, planującą stworzenie na obszarze Bliskiego Wschodu dwóch przeciwstawnych wobec siebie, lecz prozachodnich ośrodków politycznych: tzw. „Wielkiej Syrii” na czele z królem Jordanii Abd Allaha, obejmującej Syrię, Liban, Transjordanię i część Palestyny; oraz tzw. „Żyzny Połksiężyc”, skupiający Syrię, Liban, Palestynę, Transjordanię i Irak. Ukonstytuowanie któregokolwiek z tych bloków oznaczałoby likwidację jedności LPA, dla Egiptu zaś - utratę dominującej pozycji w tej organizacji oraz możliwości wywierania znaczącego wpływu na bliskowschodnie stosunki polityczne. Dyplomacja brytyjska przekonywała poza tym Kair, iż samodzielnie nie jest w stanie przeciwstawić się „niebezpieczeństwu komunistycznemu”, związanemu z kwestią własności Kanału Sueskiego. Egipski premier Nahas Pasza zażądał całkowitego i bezwarunkowego wycofania się z Egiptu wojsk brytyjskich, co wywołano w kraju falę popierających rząd manifestacji ulicznych.Komplikowała się tymczasem wewnętrzna sytuacja Egiptu. W lipcu 1952 roku nacjonalistyczne koła wojskowe, skupione wokół przywódcy egipskiej armii z wojny 1948-49, Gamala Abdel Nasera, obaliły monarchię i 18 czerwca następnego roku proklamowały powstanie republiki. Odtąd polityka zagraniczna Egiptu przybiera skrajnie antyzachodni kurs. Początkowo jednak Naser, w latach 1954-56 premier, od 1956 roku - prezydent - zadbał o uregulowanie stosunków dyplomatycznych z resztą świata. Wojska brytyjskie wycofały się z Egiptu 18 kwietnia 1956 roku; wcześniej, we wrześniu 1955 roku, Naser doprowadził do podpisania porozumienia z ZSRR, Czechosłowacją i Polską w sprawie dostaw broni do Egiptu. Podpisano też sojusz wojskowy z Syrią (20 października 1955 roku). W tym samym roku, na forum LPA, Egipt i Syria wspólnie potępiły projekt zawiązania tzw. paktu bagdadzkiego pomiędzy Irakiem, Turcją i mocarstwami zachodnimi dla zapobieżenia ekspansji komunistycznej w regionie. Wydarzenia te dowodziły prosowieckiej reorientacji egipskiej polityki oraz triumfu tendencji rewanżystowskich wobec Izraela.

49. Wojna sześciodniowa

Względne odprężenie w stosunkach arabsko-izraelskich w pierwszej połowie lat 60-tych zostało przerwane w 1966 roku przez działania Egiptu, który zawarł układ o ścisłym sojuszu zaczepno-obronnym z Syrią, a w maju 1967 roku - z Jordanią i Irakiem. 16 maja 1967 roku prezydent Naser wystosował do ONZ żądanie opuszczenia przez siły pokojowe Organizacji Półwyspu Synaj i Strefy Gazy. Rząd egipski domagał się też od Izraela przerwania żeglugi przez cieśninę Tiran, co miało ograniczyć dostawy amerykańskiej i brytyjskiej broni dla Izraela, który prawdopodobnie już w toku lat 60-tych uzyskał dostęp do broni jądrowej. 23 maja Egipt samowolnie zamknął rzeczoną cieśninę. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i RFN udzieliły Izraelowi jednoznacznego poparcia, w stronę egipskiego wybrzeża dowództwo USA wysłały zaś VI flotę śródziemnomorską.

4 czerwca izraelski rząd podjął decyzję o rozpoczęciu działań zbrojnych. Zmagania wojenne, toczone w dniach 5-10 czerwca, przyniosły zaskoczonej armii egipskiej całkowitą klęskę. Samoloty egipskie zniszczono na lotniskach, nim zdążyły wystartować. Miarę totalnego chaosu w egipskim sztabie dopełniło zniszczenie przez izraelskie lotnictwo stacji radarowych, środków łączności i ośrodków dowodzenia. W następnych dniach Egipt utracił Wzgórza Golan. W dniach 6-7 czerwca izraelscy spadochroniarze zajęli wschodnią, arabską część Jerozolimy. W odpowiedzi na żądanie Rady Bezpieczeństwa ONZ Egipt 8 czerwca wyraził gotowość przerwania walk Działania wojenne przerwano 10 czerwca. Izrael w toku pierwszej bliskowschodniej wojny błyskawicznej zajął rozległe obszary Półwyspu Synaj, Wzgórz Golan, Strefy Gazy i Cisjordanii o łącznej powierzchni ponad 66 tys. km2. Głównie kosztem Egiptu, Izrael zwiększył terytorium swojego państwa blisko trzykrotnie3 . Coraz wyraźniej na tle izraelsko-egipskich konfliktów rysowała się kwestia palestyńska.

50.Wojna Jom Kipur

W kolejnych latach osią polityki zagranicznej Egiptu pozostawała kwestia odebrania Izraelowi ziem zagarniętych podczas „wojny sześciodniowej”. Egipski prezydent Gamal Abdel Naser zmarł we wrześniu 1970 roku. Jego następcą został Awnar Sadat, który postanowił podjąć walkę z Izraelem i odzyskać terytorium stracone w 1967 roku. Plan zaatakowania Izraela we współdziałaniu z Syrią otrzymał kryptonim Operacja Badr (po arabsku: „pełnia księżyca”).
6 października 1973 roku, w dniu żydowskiego święta religijnego Jom Kippur („Sądny Dzień”) wojska egipsko-syryjskie rozpoczęły działania zbrojne. Połączone armie arabskie po raz pierwszy w pełni wykorzystały nadesłane przez sowietów czołgi, samoloty i działa przeciwlotnicze. Armia izraelska znalazła się w nietypowej dla siebie defensywie. Przebieg działań zbrojnych, tak odmienny od pamiętnego izraelskiego blitzkriegu 1967 roku, miał dla świata arabskiego ogromne znaczenie psychologiczne. Po kolejnych rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa ONZ, kilkakrotnie przez Izrael łamanych, 11 listopada 1973 roku na 101. kilometrze drogi Kair-Suez przedstawiciele Egiptu i Izraela podpisali rozejm, na mocy którego obie strony konfliktu miały wycofać swoje wojska na pozycje z 22 października. Dzięki mediacji Henry`ego Kissingera udało się przy okazji przywrócić zerwane w 1967 roku stosunki dyplomatyczne pomiędzy Egiptem a USA.
W toku konfliktu państwa arabskie po raz pierwszy na pełną skalę zastosowały potężną broń w postaci szantażu naftowego. W rezultacie w 1974 roku cena ropy, a co za tym idzie - benzyny i oleju napędowego - wzrosła w 1974 roku w niektórych stanach USA nawet kilkakrotnie.
W Egipcie i Syrii wojnę Jom Kippur uznano za zwycięstwo. Nieprzenikniona linia obronna Bar Lev została przełamana, lotnictwo izraelskie poniosło ciężkie straty, a mit o niezwyciężoności izraelskiej armii został rozbity na Półwyspie Synaj i Wzgórzach Golan. Izraelczycy zostali zmuszeni do rezygnacji z niektórych wcześniejszych zdobyczy terytorialnych w drodze serii umów z Syrią i Egiptem, którym patronował amerykański sekretarz stanu H. Kissinger, aczkolwiek nie zawarto jeszcze szeroko zakrojonego paktu pokojowego, do którego dążyła kierowana przez Rosjan i Amerykanów bliskowschodnia konferencja pokojowa.

51. Jaser Arafat i Organizacja Wyzwolenia Palestyny

Organizacja Wyzwolenia Palestyny została założona w 1964 roku na szczycie Ligi Arabskiej w Kairze (Egipt). W pierwszym okresie istnienia OWP była kontrolowana przez egipski rząd. 29 maja 1964 roku zebrała się Palestyńska Rada Narodowa, która na zakończenie obrad (2 czerwca 1964 r.) uchwaliła Oświadczenie Proklamacji Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Podkreśla ona wolę zniszczenia państwa żydowskiego oraz prawo do powrotu i samookreślenia się palestyńskich Arabów. Ciekawostką jest, że Proklamacja nic nie wspominała o okupacji Zachodniego Brzegu przez Jordanię i Strefy Gazy przez Egipt. Nie wspomniano w niej również nic o palestyńskiej państwowości. Dzięki wpływowi Egiptu, OWP opowiedziała się za ideą utworzenia jednego państwa arabskiego. 9 sierpnia 1964 roku zebrał się pierwszy Komitet Wykonawczy OWP, na czele którego stanął jako przewodniczący Ahmad Shukeiri (do 24 grudnia 1967 r.).Klęska państw arabskich w Wojnie Sześciodniowej 1967 roku osłabiło wiarygodność i wpływ Egiptu na Organizację Wyzwolenia Palestyny.24 grudnia 1967 roku nowym przewodniczącym OWP został Yahya Hammuda (do 2 lutego 1969 r.). W nowej sytuacji na Bliskim Wschodzie, palestyńskie organizacje militarne poparły drogę wojny partyzanckiej, w której przewodnią rolę odgrywał ruch al-Fatah.W 1969 roku al-Fatah przejął kontrolę nad kierownictwem OWP. 3 lutego 1969 roku nowym przewodniczącym OWP został Jaser Arafat (do 11 listopada 2004 r.).W 1969 roku Organizacja Islamskiej Konferencji uznała OWP jako reprezentanta Palestyńczyków.W latach 1969-1970 OWP prowadziło swoją wojnę z Izraelem głównie z terytorium Jordanii. To właśnie w Jordanii znajdowały się największe bazy Fatahu, które wykorzystywano do szkolenia ludzi i prowadzenia nieustannego ostrzału moździerzowego przygranicznych kibuców i moszawów. Doprowadziło to do zaognienia stosunków izraelsko-jordańskich.Na początku lat 70-tych przywódcy al-Fatah opowiedzieli się za utworzeniem państwa palestyńskiego na jakimkolwiek skrawku palestyńskiej ziemi. Miałoby to być świeckie państwo demokratyczne, w którym wszyscy obywatele korzystaliby z tych samych praw, bez względu na narodowość, upodobania seksualne lub religię. Cały plan nosił nazwę Programu Dziesięciu Punktów, którego ostatecznym celem było "wyzwolenie wszystkich palestyńskich ziem". Tym planom pokojowej mediacji i rozwiązań dyplomatycznych sprzeciwiły się radykalne frakcje w obozie OWP. Doprowadziło to do wewnętrznego rozłamu i wystąpienia kilku radykalnych ugrupowań z OWP. W ten sposób powstał obóz rewizjonistycznych sił palestyńskich, które z dużą nieufnością podchodziły do działań Arafata i OWP. Wzajemna podejrzliwość często doprowadzała do paraliżu i sprzecznych metod postępowania palestyńskich ugrupowań militarnych. Zwalczające się palestyńskie frakcje stoczyły między sobą małą wojnę domową w Strefie Gazy (1970 r.). W kulminacyjnym momencie Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny zdołał opanować miasto Shati i kilka obozów palestyńskich uchodźców. W bratobójczych walkach zginęło 45 Palestyńczyków, a ponad 600 zostało rannych. Równocześnie, przywódcy OWP podjęli próbę przejęcia władzy w Jordanii. Zamysłem wielu członków OWP było utworzenie państwa palestyńskiego nie tylko na terytorium Izraela, ale także na ziemiach Jordanii. Doprowadziło to do wybuchu walk armii jordańskiej z siłami OWP (wrzesień 1970 r.). Ostatecznie Jordańczycy przejęli kontrolę nad obozami palestyńskich uchodźców, zmuszając siły OWP do opuszczenia Jordanii. Organizacja nazwała te wydarzenia czarnym wrześniem 1970 roku.

Osłabione siły OWP znalazły schronienie w Syrii i Libanie. Główne kwatery organizacji członkowskich OWP umiejscowiły się w Damaszku i Bejrucie. Południowy Liban został stopniowo przekształcony w "Fatahland", w którym znajdowały się liczne bazy i ośrodki szkoleniowe OWP. To właśnie stąd prowadzono wojnę partyzancką przeciwko Izraelowi. W 1972 roku Organizacja Jedności Afrykańskiej uznała OWP za reprezentanta interesów Palestyńczyków. W 1973 roku uczyniła to konferencja państw niezaangażowanych.W październiku 1974 roku na szczycie państw arabskich w Maroku oficjalnie ogłoszono "prawo narodu palestyńskiego do powrotu do ich ojczyzny". Jednocześnie nazwano OWP "jedyną pełnoprawną reprezentacją" Palestyńczyków. 22 listopada 1974 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyznało Organizacji Wyzwolenia Palestyny status obserwatora. Przy siedzibie ONZ w Nowym Jorku utworzono stałe biuro OWP. W ten sposób zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne z nieistniejącym państwem. Na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ pojawił się Jaser Arafat, który z rewolwerem u pasa opowiedział się za utworzeniem państwa palestyńskiego pomiędzy rzeką Jordan a Morzem Śródziemnym. OWP oficjalnie przyjęło rozwiązanie utworzenia dwóch państw, Izraela i Palestyny, istniejących obok siebie. Pomimo to, Jaser Arafat wciąż publicznie mówił, że ich celem jest "wyzwolenie" wszystkich ziem palestyńskich. 12 stycznia 1976 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ zezwoliła przedstawicielom OWP uczestniczyć w obradach Rady Bezpieczeństwa ONZ, bez prawa głosowania. Przywilej ten zazwyczaj dotyczył wyłącznie państw członkowskich ONZ.

52. „Praska wiosna” i jej następstwa

raska Wiosna była okresem politycznej liberalizacji w Czechosłowacji w roku 1968 (zaczęła się 5 stycznia), i trwała do czasu, gdy ZSRR i inni członkowie Układu Warszawskiego (Polska, NRD, Węgry i Bułgaria) dokonali inwazji z nocy 20 sierpnia na 21 sierpnia tego roku. W Czechosłowacji okres zastoju i bezruchu przerwała praska wiosna. Śmierć Stalina nie wywołała w tym kraju zmian; w 1953 władze przejął Novotny; brak jakichkolwiek zmian doprowadził do coraz większego kryzysu wewnętrznego.-szef słowackich komunistów w Dubcek został dnia 4 stycznia nowym sekretarzem KCKPC z zapowiedział reformy pod hasłem "socjalizmu z ludzka twarzą "; doprowadził w styczniu 1968 do kryzysu w KC i ustąpienia Novotnego.-w marcu prezydentem został gen. Ludvik Svoboda-w kwietniu KPCz opublikowała dokument Czechosłowacka droga do socjalizmu, w którym deklarowała zerwanie z dziedzictwem stalinizmu i przywrócenie większości swobód demokratycznych, zaproponowano szeroki program reform: wprowadzenie systemu wielopartyjnego, wolnych wyborów, zniesienie cenzury, szeroki zakres rehabilitacji ofiar czeskiego stalinizmu,-w tym samym miesiącu rząd zapowiedział reformę gospodarczą ;-nie kwestionowano natomiast "przyjaźni" z ZSRR ani udziału CSRS w Układzie Warszawskim-zapoczątkowane przez KPCz przemiany uległy radykalizacji po poparciu ich przez ogół społeczeństwa;-w czerwcu po zniesieniu cenzury, prasa zamieściła napisany przez L.Vaculika manifest polityczny 2000 słów, zawierający surową krytykę rzadów KPCz od 1948;-wydarzenia praskiej wiosny spotkały sie z przeciwdziałaniem pozostałych państw Układu Warszawskiego;W lipcu odbyło się posiedzenie Układu Warszawskiego w Warszawie, na którym zarzucono Dubcekowi tolerowanie kontrrewolucji i w drodze bezpośrednich nacisków usiłowano wymusić przywrócenie porządku siłami wewnętrznymi. Zmiany jednak zaszły tak daleko iż nie można ich było już zahamować.-21 sierpień 1968 - interwencja z zewnatrz; po nieskutecznych wcześniejszych ostrzeżeniach w nocy wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji (Rumunia nie wzięła w tym udziału). Po krótkotrwałym oporze zajęto Prage (liczba ofiar nie jest znana do dziś). Inwazji dokonano rzekomo na prośbę czechosłowackich działaczy w imię obrony socjalizmu zagrożonego przez kontrrewolucji. Oświadczenie motywujące inwazje zyskało miano DOKTRYNY BREŻNIEWA o ograniczonej suwerenności krajów obozu radzieckiego. Kierownictwo państwa i partii zostało uprowadzone do Moskwy, gdzie doszło do rozmów zakończonych kompromisem- ogłoszono go 26 sierpnia 1968 : Dubcek utrzymał stanowisko I sekretarza, pod warunkiem uchylenia uchwał XIV Zjazdu (konspiracyjny, miał miejsce w jednej z fabryk) i uznania prawa wojsk Układu Warszawskiego do czasowego pobytu na terenie Czechosłowacji.-okupanci przywrócili cenzurę i zaczęli odsuwać od władzy reformatorów;-styczeń 1969 - na znak protestu przeciw inwazji student Jan Palach dokonał samospalenia w Pradze.-kwiecień - zamieszki po meczu hokejowym Czechosłowacja-ZSRR -> doprowadziły do ustapienia Dubceka w kwietniu 1969 z funkcji I sekretarza KC, jego nastepca G.Husak zrezygnował z zamierzonych przemian politycznych i gospodarczych. Rozpoczał on proces normalizacji - polegał on na dokonaniu masowych czystek we wszystkich organizacjach społecznych i politycznych z partia włącznie (wrzesień 1969). To samo dotyczyło całego aparatu państwowego, środków masowego przekazu, oświaty, nawet sportu. Dubc ek ALEKSANDER (1921-1992)-czechosł. działacz komunistyczny, polityk. Od 1963 I sekretarz partii słowac. i członek Biura Politycznego KPCz; w czasie "praskiej wiosny" po zwolnieniu A. Novotnego, wybrany na I sekretarza KPCz, kierował procesem reform i próba liberalizacji życia politycznego, co zostało przerwane w sierpniu 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego; w kwietniu 1969 pozbawiony funkcji szefa partii, w 1970 wykluczony z KPCz. W 1988 zaczął występować publicznie, a w 1989 po upadku rządów komunistów, powrócił do życia politycznego i został przewodniczącym parlamentu - Zgromadzenia Federalnego. W 1991 wycofał sie z życia politycznego.SVOBODA LUDWIK (1895-1979), czechosł. generał, polityk. W 1939, po zajeciu kraju przez Niemcy, organizator i dowódca oddziału wojskowego w Polsce, z którym we wrześniu przeszedł na tereny zajete przez Armie Czerwona . W 1942 brał udział w formowaniu na terenie ZSRR czechosł. formacji zbrojnej, od 1944 zw. Czechosłowackim Korpusem w ZSRR. W 1945-50 minister obrony; od 1948 członek KC KPCz; W 1968-1975 prezydent.Doktryna Breżniewa-nazwa zasady polityki zagr. ZSRR, zgodnie z która miał on prawo do interwencji zbrojnej, jeśli uznał, że zostały naruszone "podstawy ustroju socjalistycznego" w którymś z krajów bloku komunistycznego; sformułowana we wrześniu 1968 w artykule redakcyjnym "Prawdy", po agresji ZSRR na Czechosłowacje; była forma usankcjonowania sowieckiej ekspansji; zwana też doktryna o ograniczonej suwerenności; odrzucona oficjalnie przez Gorbaczowa.

53.Rewolucja obyczajowa i bunt studentów

Przemiany charakteryzujące rewolucję obyczajową

* Rosnące niezadowolenie z rozwarstwienia w poziomie życia, prestiżu i wpływach w administracji i życiu politycznym między rodzinami robotniczymi, rolniczymi i mniejszościami etniczno-rasowymi, a elitami z klas wyższych.

* Bunt młodzieży przeciwko posłuszeństwu rodzicom i nauczycielom ("Zabrania się zabraniać!").

* Rozwój awangardowego kina artystycznego, a dzięki śmiałym i nierzadko skandalicznym produkcjom filmowym sławy doczekali się tacy reżyserzy i scenarzyści, jak: Ingmar Bergman, Vilgot Sjöman, Lars von Trier, Paul Verhoeven, Ernst Hofbauer, Russ Meyer, Gerard Damiano, Roger Vadim, François Truffaut, Pier Paolo Pasolini, Bernardo Bertolucci, Marco Ferreri, Antonio Mercero, czy Shōhei Imamura i Nagisa Ōshima.

* Rozwój popkultury i szczyty popularności popowych, rockowych i psychodelicznych zespołów muzycznych, takich jak: The Beatles, The Rolling Stones, The Who, The Doors, The Animals, Jefferson Airplane, Deep Purple, Iron Butterfly, Pink Floyd, Genesis, ABBA, Led Zeppelin i Queen.

* Organizowanie otwartych zlotów, festiwali muzycznych i happeningów pod gołym niebem.

* Narodziny subkultur młodzieżowych, takich jak: modsi, hippisi, metalowcy, punki i skinheadzi.

* Wulgaryzacja języka, popularyzacja slangu i chęć prowokowania obscenicznością w mowie, wyglądzie i w sztuce.

* Odrzucenie pogoni za karierą, pieniądzem i konsumpcyjnego stylu życia.

* Zanegowania autorytetów i kryzys zaufania do instytucji społecznych i politycznych, takich jak: rodzina, szkoła, Kościół, sądownictwo, wojsko i policja.

* Kult dążenia do maksymalnej niezależności, wolności i samorealizacji jednostki oraz daleko posuniętej tolerancji.

* Wzrost zainteresowania filozofiami egzystencjalną i marksistowską łączonymi z niektórymi założeniami trockizmu, guevaryzmu, maoizmu i hasłami Mahatmy Gandhiego.

* Wzrost zainteresowania doktrynami hare kryszny, hinduizmu i buddyzm a także praktykami okultyzmu, satanizmu i New Age.

* Chęć budowy nowego świata opartego na wolności, miłości, pokoju, równości i braterstwie.

* Odmawianie chodzenia do szkoły, rezygnacja ze studiów, ucieczki z domów i przedkładanie wiecznej włóczęgi nad osiadły tryb życia.

* Popularyzacja zażywania różnego rodzaju substancji psychotropowych, w tym narkotyków.

* Upowszechnienie się czytelnictwa literatury psychologicznej i seksuologicznej — świetności doczekały się dzieła naukowe Zygmunta Freuda, Clellana Forda, Franka Beacha, Wilhelma Reicha czy Margaret Mead.

* Wzrost zainteresowania sprawami związanymi z ludzkim ciałem, płciowością gender i seksualnością oraz upowszechnienie się naturyzmu.

* Upowszechnienie się stosowania sztucznych metod antykoncepcji, przedmałżeńskich kontaktów seksualnych bez zobowiązań z wieloma partnerami, życia kochanków bez ślubu, a także poligamicznych związków w tzw. "komunach hippisowskich" ("Wolna miłość!"),

* Otwarcie pierwszych współczesnych obiektów z imprezami i gadżetami erotycznymi, takich jak: sex shopy, kina porno, dyskoteki dla dorosłych, nocne lokale z chippendalesami, peep showy, swinger cluby i darkroomy.

* Skokowy wzrost liczby zakażeń chorobami wenerycznymi, w tym epidemia HIV, wzrost liczby aborcji oraz ciąż u nieletnich[1].

* Walki o prawa kobiet (druga fala feminizmu), mniejszości seksualnych, rasowych (np. Marsz na Waszyngton), etnicznych i religijnych.

* Protesty przeciwko wojnie w Wietnamie, wyścigowi zbrojeń i kampania obywatelskiego nieposłuszeństwa ("Czyń miłość, nie wojnę!").

* Na bazie niezadowolenia społecznego i rozruchów studenckich wyrośnięcie grup terrorystycznych takich jak: Czerwone Brygady, Akcja Bezpośrednia i Frakcja Czerwonej Armii z jednej strony oraz Kraj Basków i Wolność i Irlandzka Armia Republikańska z drugiej.

Za jedne z przyczyn tych przemian społecznych uważa się także wyprodukowanie pigułki antykoncepcyjnej i opublikowanie Raportu Kinseya, w którym naukowcy ogłosili, że 86 % dorosłych ludzi żyje w sprzeczności z dotychczasowym kodeksem obyczajowym amerykańskiego społeczeństwa. Z rewolucją obyczajową powiązane były również ekologizm oraz postawy pacyfistyczne, anarchistyczne i antyglobalistyczne, które najwyraźniej były reprezentowane przez hippisów, rastafarian i punków.

Kulminacyjne wydarzenia

* Happening Human Be-In w San Francisco (1967).

* Festiwale w Monterey (1967) i w Woodstock (1969).

* Festiwal Życia w czasie trwania Konwencji Demokratów w Chicago (1968).

* Zamieszki gejowskie Stonewall riots w Nowym Jorku (1969).

* Demonstracje antywojenne i rewolty anarchistyczne zainicjowane przez studentów, związkowców (głównie robotników) i komunistów w wielu miastach Francji (Paryski Maj), Niemiec Zachodnich, Włoch (np. Gorąca Jesień), Hiszpanii, Stanów Zjednoczonych, Meksyku i Japonii, a także w mniejszym stopniu w Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji i w Austrii (1968/1969).

* Strajk kobiecy na Islandii (1975).

Skutki prawne [edytuj]

* Zniesienie ustaw zabraniających kobietom zamężnym aktywności zawodowej, m.in. w Stanach Zjednoczonych (1964), Francji (1965) i w Holandii (1966).

* Przyznanie pełnych praw wyborczych kobietom w Szwajcarii (1971), Andorze i San Marino (1973) i w Portugalii (1974).

* Wprowadzenie lub liberalizacja ustaw o separacjach i rozwodach cywilnych, m.in. w Kanadzie (1968), Włoszech (1970), Portugalii (1975) i w Hiszpanii (1980/1981).

* Depenalizacja konkubinatów w Bawarii (1969).

* Wprowadzenie lub urzetelnienie obowiązkowej edukacji seksualnej w szkołach publicznych, a w niektórych krajach także w szkołach prywatnych.

* Zniesienie przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych praw stanowych zabraniających stosowania środków antykoncepcyjnych (1965).

* Dopuszczenie do sprzedaży pigułki antykoncepcyjnej, m.in. w Stanach Zjednoczonych (1960), Australii, Wielkiej Brytanii, Niemczech Zachodnich i Holandii (1961), Francji (1967), Kanadzie i Nowej Zelandii (1969), Włoszech (1971) i w Hiszpanii (1978).

* Legalizacja aborcji lub liberalizacja prawa aborcyjnego, m.in. w Wielkiej Brytanii (1967), Kanadzie (1969), Finlandii (1970), Stanach Zjednoczonych i Danii (1973), Szwecji (1974), Francji i Austrii (1975), Niemczech Zachodnich (1976), Izraelu i Nowej Zelandii (1977), Włoszech i Luksemburgu (1978), Norwegii (1979) i w Holandii (1980/1981).

* Dekryminalizacja prostytucji.

* Legalizacja pornografii, m.in. w Danii i Holandii (1967-1969), Szwecji (1970), Niemczech Zachodnich (1973) i we Włoszech (1976).

* Zniesienie kar za dobrowolne kontakty homoseksualne, m.in. w Illinois (jako pierwszym stanie USA, 1962), Izraelu (1963), Anglii i Walii (1967), Niemczech Zachodnich i Kanadzie (1969), Austrii i Finlandii (1971), Norwegii (1972), Malcie (1973) i w Hiszpanii (1978).

* Uchwalenie prawa do rejestracji konkubinatów (w tym także jednopłciowych) w Holandii (1979).

* Wyjęcie spod prawa miejskiego anarchistycznej dzielnicy Christianii w Kopenhadze w ramach tzw. "eksperymentu socjalnego" (1973).

Rewolty studenckie

Dla studentów decydującą przyczyną buntów był konflikt wokół systemu nauczania w szkołach wyższych. Studenci byli ludźmi dorosłymi i choć niektórzy wciąż pozostawali na utrzymaniu rodzin, to jednak w sporej części pracowali dorywczo i nierzadko dysponowali większymi, lub przynajmniej porównywalnymi majątkami, jak ich rodzice. Brali czynny udział w życiu politycznym, ale nie mieli wpływu na własne uczelnie, gdzie obowiązywały stare programy studiów, które nie przygotowywały do życia i pracy zawodowej, jak i kompletnie ograniczały indywidualne myślenie i nie pozwalały na rozwijanie własnych, niepowtarzalnych umiejętności. Studia miały charakter bardzo sformalizowany i niedostosowany do aktualnych potrzeb. Panowało w nich pełne uzależnienie od zwierzchności akademickiej i młodzież nie była dopuszczana do głosu. Studenci pragnęli zwiększyć swój udział w zarządzaniu uczelniami. Występowali przeciwko np. zbyt małej ilości miejsc w stosunku do kandydatów na studia, rosnącym opłatom za edukację na szczeblu wyższym, formom oceniania i korupcji wśród władz akademickich. Manifestowali także sprzeciw wobec całych aparatów państwowych i zwłaszcza w krajach zachodnioeuropejskich i w Japonii wiązali się ze środowiskami anarchokomunistycznymi. Tak duże konflikty międzypokoleniowe i kontrasty społeczne doprowadzały do nierzadkich wybuchów strajków i demonstracji studenckich przeciwko tradycyjnym wartościom społecznym i kulturowym oraz administracji i instytucjom państwowym ograniczającym swobodę działania. Było to zjawisko ogólnoświatowe, zauważalne nie tylko w kapitalistycznych krajach wysokorozwiniętych, które szczególnie nasiliło się w latach 1968 i 1969.

W Stanach Zjednoczonych, Australii i w Nowej Zelandii niezadowolenie było spowodowane przede wszystkim dyskryminacją mniejszości etnicznych i rasowych (Indian, Metysów, Afroamerykanów, Aborygenów czy Maorysów) oraz wojną wietnamską. W państwach tych zaostrzyły się bowiem konflikty między bogatymi i biednymi warstwami społeczeństw, ponieważ poborowi wysyłani do Wietnamu Południowego pochodzili w większości z tych ostatnich. Studenci pochodzący na ogół z zamożniejszych rodzin nie podlegali poborowi do wojska. I choć początkowo w Stanach Zjednoczonych poparcie dla wojny wietnamskiej było bardzo duże, z czasem znaczna większość Amerykanów uświadomiła sobie, że działania wojsk amerykańskich w Wietnamie Południowym są zbrodnicze, a nawet ludobójcze. Doprowadziło to do ogromnego spadku zaufania do sił zbrojnych i instytucji rządowych. Pierwsze bunty wybuchły na uniwersytetach Michigan w Detroit, Kalifornijskim w Berkeley, Harvardzie w Cambridge i Columbii w Nowym Jorku. Pacyfistyczne i antyrasistowskie strajki na najbardziej prestiżowych uczelniach w kraju stały się podwaliną ogólnonarodowego oporu przeciwko polityce prezydenta Lyndona Johnsona i prawom stanowym Głębokiego Południa. Wiele z nich skończyło się tragicznie dla kilkuset osób i ich rodzin.

Z kolei na starym kontynencie strajki na uniwersytetach Edynburskim, Hull i Keele w Wielkiej Brytanii, Katolickim Uniwersytecie Leuven w Belgii, uniwersytetach Hanowerskim, Johanna Wolfganga Goethego czy Wolnym Uniwersytecie Berlina w Niemczech Zachodnich oraz na uniwersytetach Mediolańskim, Piza i Sapienza we Włoszech i przede wszystkim na uniwersytetach Nanterre i na Sorbonie we Francji doprowadziły do demonstracji i zamieszek w ośrodkach akademickich i w miastach przemysłowych w niemal całej Europie Zachodniej. Pociągnęły one za sobą związki zawodowe, członków lewicowych partii politycznych, intelektualistów, ekologów i imigrantów. W szczytowym okresie ostatnich dni maja i na początku czerwca 1968 roku we Francji według różnych ocen strajkowało nawet 10 do 15 milionów osób. Okupowano uczelnie, fabryki i państwowe urzędy, palono samochody, dewastowano przystanki autobusowe, stacje metra, sklepy i restauracje. Wrzenie było na tyle poważne, że rząd prezydenta Charles'a de Gaulle'a zagroził wprowadzeniem stanu wojennego. Nie inaczej było w Japonii, w której protesty wybuchłe na uniwersytetach Japońskim, Tokijskim, Waseda, Meiji i Keiō rozlały się na ponad 370 uczelni wyższych w całym kraju, a wiele spośród nich z powodu brutalnych zamieszek, stawiania barykad i podpaleń zostało zamkniętych na czas rozruchów, czyli na kilka miesięcy. W niektórych miastach Japonii zamieszki ograniczały się nie tylko do terenów uniwersyteckich, ale także do budynków rządowych, posterunków policji, szpitali wojskowych, dworców kolejowych, portów lotniczych oraz znienawidzonych amerykańskich baz wojskowych i placówek dyplomatycznych. Niemal wszystkie z tych rozruchów doprowadziły do mniejszych lub większych starć z siłami porządkowymi, a niekiedy nawet z wojskiem, jak chociażby w Paryżu, Lille, Lyonie, Montpellierze, Bordeaux, Tuluzie, Bonn, Essen, Karlsruhe, Hanowerze, Stuttgarcie, Frankfurcie, Berlinie Zachodnim, Madrycie, Barcelonie, Bilbao, San Sebastián, Atenach, Meksyku (Noc Tlatelolco) czy też w Tokio, Kioto i na Okinawie. Kryzys i paraliż społeczno-polityczny w niektórych państwach był na tyle bardzo poważny, iż wydawało się, że np. Niemcy Zachodnie, Francja i Japonia są na skraju wojny partyzanckiej albo rewolucji marksistowskiej. Skończyło się jednak na wielkich reformach administracyjnych oraz przedterminowych wyborach prezydenckich i parlamentarnych w niektórych państwach. Rewolty te dokonały głębokich zmian w świadomości społeczeństw. Ówcześni studenci, określani jako "pokolenie '68" stali się po kilku lub kilkunastu latach elitą społeczną i polityczną w swoich krajach.

54.Sobór Watykański II

Przebieg soboru

Sobór został zwołany z inicjatywy Jana XXIII w celu uwspółcześnienia (aggiornamento) Kościoła katolickiego. Odbyły się cztery sesje soborowe - Jan XXIII przewodniczył pierwszej, zaś jego następca papież Paweł VI trzem kolejnym. W obradach soboru uczestniczyło 3058 ojców soborowych oraz grono ekspertów. Przysłuchiwali im się także audytorzy i obserwatorzy delegowani przez chrześcijańskie wspólnoty niekatolickie.

Sobór Watykański II zapoczątkował reformę Kościoła katolickiego poprzez otwarcie go na dialog z innymi wyznaniami (dialog ekumeniczny) i ogólne zarysowanie reformy liturgii. Podczas trwania Soboru papież Paweł VI nawiązał bliskie stosunki z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem. 5 grudnia 1965 zostały odwołane ekskomuniki, którymi w 1054 obłożyli się nawzajem dostojnicy Kościoła rzymskiego i konstantynopolitańskiego.

Co ciekawe, dokumenty soborowe Soboru Watykańskiego II po raz pierwszy w historii Kościoła spisane zostały bez użycia formuły anathema sit ("niech będzie wyklęty").

Udział Polaków

W Soborze uczestniczyło niewielu biskupów zza żelaznej kurtyny. Ze 150 biskupów z krajów komunistycznych, w Soborze uczestniczyło 25. Większość z nich stanowili biskupi polscy, których na Sobór pojechało 20. Reszta to 2 Węgrów i 3 z Czechosłowacji. Nie przyjechał żaden z ZSRR, Rumunii, Bułgarii, Chin[1]. Wśród Polaków będących na soborze można wymienić kardynałów: Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę.

Polscy biskupi na Soborze wystosowali Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich. Autorem i inicjatorem listu był arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek.

Sobór watykański II stał się prawdopodobnie najważniejszym wydarzeniem w dziejach chrześcijaństwa XX wieku. Kościół katolicki uległ w jego wyniku tak poważnym przemianom, że zwykło się przeciwstawiać sobie Kościół "przedsoborowy" i "posoborowy". Trzeba jednak pamiętać, że obecna perspektywa (2008) jest jeszcze zbyt krótka, by zidentyfikować skutki, wykryć związki przyczynowe i ferować jednoznaczne oceny. Tym niemniej już nawet podczas soboru wielu teologów, myślicieli, publicystów i polityków dawało wyraz swojemu stanowisku na temat koncepcji przyjętych przez sobór. Kwestia pozostaje żywa do dziś, co świadczy o jej wadze. Oceny soboru wahają się od entuzjastycznych do niezwykle krytycznych.Zwolennicy zmian posoborowych podkreślali, że oznaczają one pozbycie się przez Kościół katolicki sztucznej, formalnej bariery odgradzającej go od współczesnego świata. Zmiany te oceniono jako koniec epoki kontrreformacji - zerwanie z mentalnością oblężonej twierdzy.

Krytyka soboru następowała z dwóch punktów widzenia, które można umownie określić jako konserwatywny i modernistyczny.

Wspólną cechą krytyki z obu stron jest to, że Sobór Watykański II obarczają odpowiedzialnością za niepowodzenia w misji ewangelizacji w postaci narastającego ateizmu i sekularyzacji społeczeństw, które jeszcze przed Soborem były uważane za katolickie.Krytycy konserwatywni zarzucali soborowi nieuzasadnione porzucenie wielu dotychczasowych koncepcji, które ich zdaniem sprawdziły się w życiu Kościoła do tej pory, a które składały się na całokształt jego pozycji w świecie. Dotyczyło to wielu aspektów: stosunku do ekumenizmu, liturgii, pozycji i organizacji Kościołów partykularnych. W konstytucjach soborowych dopatrywano się herezji modernizmu[2], jak również złamania wielu ustanowionych wcześniej zakazów. Zmiany w liturgii określano jako jej protestantyzację. Generalnie krytyka z tej strony sprowadza się do zarzutu, że zmiany dokonane przez sobór nie były konieczne, ponieważ należało się trzymać zasad dotychczasowych, ewentualnie że zmiany szły zbyt daleko. Jednym z ośrodków konserwatywnej krytyki Soboru Watykańskiego II jest Bractwo Świętego Piusa X. Krytycy modernistyczni zarzucali soborowi rzecz dokładnie odwrotną - że soborowe zmiany w Kościele były zbyt małe i że nie dotknęły istoty Kościoła jako instytucji. Podnoszono zwłaszcza, że Kościół katolicki pozostał instytucją niedemokratyczną, zbyt mało zależną od wiernych, i że zbyt mało angażuje się w przemiany społeczne po stronie biednych i upośledzonych.

55. „Rewolucja kulturalna” w Chinach

Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna była atakiem na wszelkiego rodzaju "stare wartości" i formy władzy, od profesorów uniwersyteckich po wrogich Mao dygnitarzy partyjnych. Realizowana była za pośrednictwem tak zwanej Czerwonej Gwardii, skupiającej młodzież szkolną i studentów, podróżujących po całym kraju i organizujących wiece i demonstracje skierowane przeciwko intelektualistom, "wrogom ludu", ludziom mającym kontakty z Zachodem i skorumpowanym urzędnikom partyjnym. "Biblią" Czerwonej Gwardii była słynna "Czerwona książeczka", zawierająca cytaty z Mao Tse-tunga, którą wydrukowano w milionach egzemplarzy.

W niektórych miastach wybuchły walki pomiędzy zwalczającymi się frakcjami. Porządek przywrócony został dopiero po interwencji armii. Teraz przyszła kolej na ukaranie członków Czerwonej Gwardii, których wysłano na wieś celem "reedukacji" przez chłopów. Oznaczało to, że całe pokolenie młodych ludzie spędziło lata na prowincji na bezsensownych wygnaniu. W trakcie Rewolucji Kulturalnej zamordowano kilka milionów ludzi, zniszczono wiele zabytków kultury chińskiej, spadła produkcja przemysłowa i rolna.Do 1969 roku partyjni przeciwnicy Mao zostali wyeliminowani, a Lin Biao wyłonił się jako jego następca. Jednak już trzy lata później został on oskarżony o planowanie zamachu stanu i zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w katastrofie lotniczej nad Mongolią.Do tego czasu Rewolucja Kulturalna straciła impet i nie wiadomo było, w jakim kierunku pójdą Chiny. Mao starzał się, nasiliły się walki wewnątrz partii pomiędzy pragmatykami, którym przewodził Zhou Enlai, a radykałami, tak zwaną "bandą czworga", do której należeli najbliżsi współpracownicy Mao Tse-tunga, z jego żoną Jiang Qing na czele.

Po śmierci Zhou Enlaia w 1976 roku premier został stosunkowo mało znany Hua Guofeng. Wkrótce zmarł Mao i nikt nie wiedział, co nastąpi potem. Hua okazał się politykiem zdecydowanym i usunął z kierownictwa KPCh "bandę czworga", których aresztowano, a następnie osądzono. Oznaczało to rzeczywisty koniec Rewolucji Kulturalnej. Do władzy powrócili pragmatyce, którzy wkrótce odsunęli Hua Guofenga. Najbardziej wpływową osobą w państwie stał się represjonowany w czasach Rewolucji Kulturalnej Deng Xiaoping, polityk zdecydowany dokonać ważnych reform gospodarczych. Do swojej śmierci w 1997 roku wspierał on politykę otwarcia Chin na świat, równocześnie jednak zajmował nieprzejednane stanowisko wobec prób demokratyzacji życia społecznego - to on podjął decyzję o krwawym stłumieniu protestów studentów na planu Tiananmen w 1989 roku.

W okresie dominacji politycznej Deng Xiaoping trwał proces przemian, który doprowadził do stworzenia koncepcji "socjalistycznej gospodarki rynkowej". W ramach reform zdekolektywizowano rolnictwo, odrodził się sektor prywatny, stworzone zostały specjalne strefy ekonomiczne w czternastu nadbrzeżnych miastach. Dzięki temu nastąpił wzmożony napływ kapitału zagranicznego, a Chiny odnotowują stale bardzo wysoki wzrost gospodarczy.

56. Japonia po II wojnie światowej

2.IX 1945 na pokładzie stojącego w Zatoce Tokijskiej pancernika 'Missouri' podpisany został akt bezwarunkowej kapitulacji Japonii. Akt ten podpisał min. spraw zagr. Japonii - Mamoru Shigemitsu i szef Sztabu Generalnego gen. Toshijro Umezu w obecnosci gen. Mac Arthura oraz admirała B. Frasena i gen. dierewienki. Działo się to w obecności przedstawicieli Australii, Kanady, Francji, Holandii i Nowej Zelandii. Na mocy układu podpisanego przez przedstawicieli dowództw i mocarstw sojuszniczych oraz wysłanników pokonanych Japonia kończyła wojnę bezwarunkowo i ze skutkiem natychmiastowym. Godziła się na wykonywanie zaleceń zwycięzców oraz podporządkowanie władzy cesarza i rządu dowódcy mocarstw sojuszniczych. Zasadniczymi celami władz okupacyjnych byłą demilitaryzacja, demokratyzacja a poźniej odbudowa Japonii już na nowych podstawach. Decydującą rolę w zarządzaniu krajem odgrywało Najwyższe Dowództwo mocarstw sprzymierzonych. Na jego czele stał 'wielkorządca' - dowódca sił okupacyjnych Japonii, gen. D. Mac Arthur, który swe funkcje pełnił do 1951.

W 1945 ukazały się dytrktywy władz okupacyjnych tzw. Karta Praw, które zobowiązywały rząd Japonii do unieważnienia ustaw ograniczających swobodę myśli, słowa, wyznań i zgromadzeń, zwolnienia więźnió politycznych, likwidacji instytucji powołanych do nadzorowania ograniczeń swobód obywatelskich. Z Kartą Praw łączyły się dyrektywy dotyczące zniesienia cenzury prasy oraz rozdziału Kościoła od państwa , przyznania prawa głosowania kobietom i obniżenie cenzusu wyborczego z 25 do 20 lat. Skutkami kapitulacji była natychmiastowa likwidacja armii, szkół wojskowych, konfiskata sprzętu i uzbrojenia, zamknięcie fabryk zbrojeniowych, ukaranie zbrodniarzy wojennych. Głónych winowajców sądził trybunał tokijski czyli Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Tokio. Formalnie został on powołany przez naczelnego dowódcę wojsk okupacyjnych w I 1946. Gen. D. Mac Arthur miał prawo zatwierdzić lub zmienić wyrok. W skład Trybunału wchodzili sędziowie z 11 państw członków Komisji do spraw Dalekiego Wschodu, przy czym decydujący wpływ na ukaranie głównych przestępców miały Stany Zjednoczone i to od nich zależało, kto będzie zaliczony do grupy przestępców.

Wyrok tegoż sądu ogłoszono 12 XI 1948 i wówczas w zasadzie zakończono ściganie przestępców wojennych. W przeciwieństwie do norymberskiego, trybunał tokijski nie określał odpowiedzialności narodu japońskiego.

3. XI 1946 cesarz Hirokito zatwierdził nową konstytucję, weszła ona w życie 3.V 1947 a tym samym zastąpiła konstytucję obowiązującą od 1889. Na jej mocy cesarz został pozbawiony władzy, wyrzekał się boskości i stał się monarchą konstytucyjnym. Władzę ustawodawczą w pełni uzyskał parlament. Miał on również prawo kontroli rządu. Konstytucja wprowadzałą pwszechne prawa wyborcze, rozdzielność i wybieralność władcy, niezależne sądownictwo. Gwarantowała prawa obywatelskie. Na mocy artykułu 9 konstytucji Japonii zrezygnowała z prawa do prowadzenia wojny oraz do utrzymywania sił zbrojnych i innego potencjału wojennego (do dzisiaj konstytucja zakazuje Japonii udziału we wszelkich misjach militarnych). Na mocy artykułu 96 jakakolwiek poprawka konstytucji może być zainicjowana tylko przez Służbę Reprezentantów i decyzja w tej sprawie wymagała 2/3 głosów w obu izbach parlamentu a następnie zatwierdzenia przez naród w drodze referendum. Była to konstytucja oktrojowana - narzucona przez obce państwo. Dla wykorzenienia nacjonalistycznej agitacji zreformowano szkolnictwo i obowiązujące w nim programy. Nauczycieli skłoniono do tworzenia związków zawodowych. Na płaszczyźnie gosp. dokonano likwidacji monopoli, wprowadzono ustawy antymonopolistycznyce oraz popierano rozwój związków zawodowych. Przeprowadzono reformę rolną zmuszając do sprzedaży ziemi wszystkich wydzierżawiających grunty. Formalnie okupacja zakończyła się w roku 1952. Jednak już od 1948 reżim został znośnie złagodzony, a najwyższe dowództwo coraz więcej spraw powierzało wyłącznie kompetencji demokratycznie wybranego rządu. Usytuowanie polityczne kraju zmieniła wojna koreańska 1950-1953. USA potrzebowało baz w tej części świata, jak i potencjalnego sojusznika.

Japonia pomimo iż wyniszczona wojną, prezentowała znaczny potencjał gosp., ludnośniowy i terytorialny. Przedłużająca okupacja mogła zresztą utrwalić antyamerykańskie nastawienie Japończyków. We IX 1952, przy poparciu Wieliej Brytanii, do San Francisco zwołana została konferencja pokojowa.

Brały w niej udział 52 państwa, z wyjątkiem dalekowschodnich krajów komunistycznych. Większość delegacji ściąfnięta była głównie po to, aby wesprzeć amerykańskie zamierzenia związane z przyszłością Japonii, zwłąszcza, że rodz. projekty poprawek do traktatu były dla USA nie do przyjęcia. Przewidywały one m. innymi wycofanie z Japonoo wszystkich wojsk okupacyjnych wraz z zakazem ich późniejszego stacjonowania, uznanie suwerenności ChRL nad Mandżurią, Tajwanem i Peskadorami, zrzeczenie się praw i roszczeń do nabytków ZSRR. Ze względu na rozbieżności, ZSRR nie podpisało traktatu pokojowego, podobnie Polska i Czechosłowacja. Inne państwa socjalistyczne nie musiały tego robić, gdyż nie były w stanie wojny z Japonią. Na mocy ukłądu pokojowego Japonia uzyskała niepodległość Korei, zrzekła się praw do Tajwanu, Wysp Rybackich(Peskadory), Wysp Kurylskich, płd. sachalinu, roszczeń do wysp mandatowych. Zgodziła się oddać w powiernictwo ONZ wysp Rinkin. Na mocy postanowień w czasie 90 dni od wejścia w życie traktatu wojska sprzymierzonych miały być wycofane z terytorium - postanowienie to nie przeszkadzało w stacjonowaniu lub utrzyywaniu obcych wojsk na terytorium japońskim na podstawie lub w wyniku dwu lub wielostronnych układó. Japonia miała zapłacić mocarstwom sprzymierzonym reparacje, uznać wyrok międzynarodowego Trybunału w Tokio, utrzymać w mocy niektóre przedwojenne układy. Uzyskano zgodę Japonii na zawarcie nowych układów z państwami sprzymierzonymi i przystąpienie do międzynarodowych konwencji dotyczących ochrony zdrowia, walki z narkotykami itp. Po podpisaniu traktatu pokojowego 8.IX 1951 USA zawarły z Japonią traktat o bezpieczeństwie . Zagwarantował on USA prawo do rozmieszczenia wojsk. Japonia zgodziła się też, by bez zgody USA żadnemu państwu nie udzielać pozwolenia na stacjonowanie lub tranzyt wojsk przez jedną ze stron. Zgodnie z umowami stron okupacji zniesiony został w IV 1952.

Już w 1950 zezwolono Japonii na otwarcie urzędów konsularnych w Honolulu, Los Angeles, Nowym Jorku, San Francosco, Belgii, Brazylii, Francji, Indiach, Pakistanie, Szwecji i Tajlandii. W latach 1950-51 dzięki poparciu USA i ich sojuszników została przyjęta do kręgu organizacji międzynarodowych np. UNESCO, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Międzynarodowej Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa i innych. W 1956 została przyjęta do ONZ. W 1954 stosunki z USA uregulowała seria układów w sprawach gospodarczych, finansowych, obronnych. Towarzysząca im umowa o wzajemnej obronie przewidywała współdziałanie w powstrzymywaniu komunizmu, zezwalając na rozbudowę sił wojskowych. 19.X 1956 w Moskwie podpisano deklarację między Japonią a ZSRR. NA jej mocy nastąpiła likwidacja stanu wojny i wznowiono stosunki dyplomatyczne; obywatele Japonii uwięzieni w ZSRR mieli być wypuszczeni. ZSRR zrzekł się reparacji wojennych. Zgodzono się podjąć rozmowy w sprawie handlu i bogactw naturalnych. ZSRR zgodził się przekazać Japonii wyspę Habonaini z Szikotanu z wysp Kurylskich (przy czym JAponia chciała jeszcze wyspę Ituruk i Konasi). Konsekwencją deklaracji było przyjęcie Japonii do ONZ, do tej pory decyzje tę blokował ZSRR. W II 1957 doszło do uregulowania stosunków japońsko-polskich - wóczas został zakończony stan wojny między tymi państwami.; wznowiono stosunki międzynarodowe. Oba państwa zobowiązały się kierować zasadami Karty NZ, podjąć rokowania w celu unormowania stosunków handlowych i gospodarczych.

W 1972 ogłoszono deklarację JApońsko-Chińską - nawiązano stosunki dyplomatyczne. w 1978 między tymi państwami doszło do zawarcia ukłądu o przyjaźni i pokoju.

Stopniowo Japonia stawała się potgą przemysłową świata. Wyprzedzała ZSRR pod względem rozmiarow produkcji. Japońskie koncerny i banki (np. Mitsubishi i Sumimoto) weszły do ścisłęj czołówki światowej. W latach 80-tych Japonia weszła do grona światowych potęg, dgrywając główną rolę w grupie 7 najbardziej rozwiniętych gospodarczo państw świata.

57. Wojna w Afganistanie

Już pod koniec lat 70. socjalistyczny rząd napotykał na silną opozycję wśród znacznej części mieszkańców Afganistanu, głównie z powodu stosowanych masowych represji i terroru politycznego stosowanego przez służbę bezpieczeństwa CHAD. W 1979 antyrządowe oddziały islamskich bojowników (mudżahedinów) pod wodzą Ahmada Szacha Masuda stawiły zbrojny opór wkraczającym oddziałom armii radzieckiej, przybyłym na pomoc afgańskiemu reżimowi komunistycznemu - który mimo istotnego finansowego i wojskowego wsparcia ZSRR nie był w stanie pokonać partyzantów. Rozpoczęła się wojna afgańska, w której mudżahedinów wsparły pieniędzmi i bronią m.in. USA, Wielka Brytania, Pakistan, Arabia Saudyjska, Iran oraz Chiny. Mimo zaangażowania znacznych sił i najnowocześniejszej broni wojska radzieckie wspierane przez afgańskie siły rządowe nie potrafiły pokonać islamskich bojowników, stosowany przez armię radziecką terror, barbarzyńskie metody walki (m.in. taktyka spalonej ziemi) z użyciem wszystkich możliwych rodzajów broni, w tym napalmu, min-zabawek i dywanowych bombardowań obiektów pozbawionych znaczenia strategicznego nastawiły wrogo do ZSRR większość społeczeństwa afgańskiego i światową opinię publiczną. W roku 1986 Babrak Karmal zrezygnował ze swojego stanowiska. Jego następcą został Mohammad Nadżibullah. Dwa lata później Afganistan, ZSRR, USA i Pakistan zawarły porozumienie pokojowe i wojska radzieckie zaczęły opuszczać kraj. Ostatnie oddziały opuściły Afganistan w następnym roku. Po wycofaniu się wojsk radzieckich siły rządowe powoli traciły kolejne terytoria, aż w końcu, na początku 1992 r., mudżahedini zdobyli Kabul. Zwycięzcy utworzyli nowy rząd, a prezydentem kraju został Tadżyk Burhanuddin Rabbani. Jedność zwycięzców skończyła się jednak bardzo szybko. Pierwszy przeciwko rządowi wystąpił Gulbuddin Hekmatjar. Kraj zaczął się rozpadać na kilka stref kontroli, a najcięższe walki toczyły się o Kabul. W ich trakcie wcześniej prawie nietknięte miasto zostało bardzo zniszczone

58. Reformy Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii

59. „ Głasnost” i „pierestrojka”. Reformy Michaiła Gorbaczowa w ZSRR

Gorbaczow, jako nowy szef partii zainicjował politykę przebudowy (pierestrojkę). Miała ona stanowić radykalne zerwanie z breżniewowskim okresem zastoju podczas którego zarzucono wszelkie próby reform, natomiast w kraju, na szeroką skalę zaczęła szerzyć się korupcja, nepotyzm i nadużywanie władzy dla osiągnięcia korzyści materialnych. Piersetrojka miała być procesem przekształcania systemu komunistycznego ZSRR. Gorbaczowowi nie chodziło oczywiście o likwidację komunistycznej dyktatury, ale o jej zreformowanie i usprawnienie, aby mogła dalej funkcjonować i skutecznie rywalizować z USA. System wymagał koniecznych reform. Kraj był nękany kryzysem gospodarczym, zapoczątkowana w grudniu 1979 r. interwencja w Afganistanie nie przynosiła realnych korzyści, pociągając za sobą ogromne koszty. Proklamowana przez prezydenta USA Ronalda Reagana inicjatywa obrony strategicznej (SDI) popularnie nazywana programem "wojen gwiezdnych" zmuszała ZSRR do wielkiego technologicznego wysiłku, aby sprostać konkurencji amerykańskiej w tej dziedzinie. SDI zakładał umieszczenie na ziemskiej satelicie dział mogących zniszczyć radzieckie rakiety balistyczne zaopatrzone w ładunki nuklearne w przestrzeni kosmicznej. Gorbaczow zdawał sobie sprawę, że ZSRR nie jest w stanie sfinansować kolejnego wyścigu zbrojeń, tym razem w dziedzinie wojen gwiezdnych. Wszystkie te czynniki pchały Gorbaczowa do podjęcia próby reformy systemu komunistycznego w ZSRR, aby uczynić go bardziej skutecznym i efektywnym w działaniu. Gorbaczow nie zdawał sobie jednak sprawy z faktu, że istotą systemu radzieckiego była jego niereformowalność, a ewentualne próby reform mogły naruszyć jego fundamenty i doprowadzić do jego upadku.

Początkowo pierstrojka wraz z hasłami głasnosti (jawności) i uskorienia (przyśpieszenia) miały przede wszystkim znaczenie propagandowe. Stanowiły symbol nowego kursu politycznego partii komunistycznej, zapoczątkowanego przez Gorbaczowa po objęciu przez niego funkcji sekretarza generalnego KPZR. Podstawowe zasady pierestrojki wyłożył Gorbaczow w książce "Przebudowa i nowe myślenie - dla naszego kraju i całego świata", która została opublikowana w 1988 r. W zamyśle Gorbaczowa pierstrojka miała oznaczać przede wszystkim modernizację gospodarki, zwiększenie swobód obywatelskich, walkę z nadużyciami, a w polityce zagranicznej zakończenie okresu napięcia w stosunkach z Zachodem. W ramach pierestrojki Gorbaczow zainicjował kampanię antykorupcyjną i antyalkoholową, podjął również decyzję o wycofaniu wojsk radzieckich z Afganistanu, a także o rozpoczęciu dialogu z USA i Chinami.

Równocześnie jednak pierestrojka spowodowała narastanie radykalnych, oddolnych ruchów społecznych, które postulowały przyśpieszenie procesu reform i wprowadzenie w państwie autentycznych swobód demokratycznych. Głasnost umożliwiła obywatelom publiczne wyrażanie własnych poglądów. Istniejący ustrój polityczny zaczął być coraz częściej krytykowany. Ponownie powrócono do przemilczanej w okresie breżniewa tematyki związanej ze stalinowskimi zbrodniami. W niektórych republikach związkowych, zwłaszcza w nadbałtyckich zaczęły odżywać tendencje niepodległościowe.. Rozpoczął się krwawy konflikt pomiędzy Armenią a Azerbejdżanem o Górny Karabach. W kierowniczych kręgach KPZR wyrazicielem pragnienia przeprowadzenia radykalnych reform był Borys Jelcyn, którego w 1987 r. usunięto z Biura Politycznego. Pomimo tego proces rozpadu monopolu politycznego KPZR nie uległ zatrzymaniu. W latach 1988 - 1989 zaczęły powstawać pierwsze opozycyjne i antykomunistyczne organizacje. Jednak ich prawdziwy wylew nastąpił w 1990 r. Pojawiły się również nowe ogniska zapalne. Wiosną 1989 r. krwawo stłumiono demonstrację ludności w Tibilis w Gruzji. W Mołdawii doszło do licznych demonstracji antyradzieckich. W lipcu i w sierpniu 1989 r. przez kraj przeszła fala strajków górniczych.

Polityczny i gospodarczy kryzys w ZSRR nie pozostawał bez wpływu na sytuację w krajach zależnych od Moskwy. W czerwcu 1989 r., po obradach okrągłego stołu odbyły się Polsce pierwsze od ponad pół wieku częściowo wolne wybory. W ich wyniku na czele rządu polskiego stanął lider antykomunistycznej opozycji Tadeusz mazowiecki. Jesienią 1989 r. obalono reżimy komunistyczne w Czechosłowacji i Niemieckiej Republice Demokratycznej. Wszystkie te wydarzenia dokonywały się przy neutralnej postawie Kremla. Wzmocniło to parcie do bardziej radykalnych reform wśród społeczeństwa ZSRR. Gorbaczow próbował opanować sytuację. Doprowadził do zmiany konstytucji. Objął nowoutworzone stanowisko prezydenta ZSRR, któremu przyznane zostały duże uprawnienia.

Jednakże pod koniec 1990 r. Litwa podjęła staranie zmierzające do uzyskania całkowitej suwerenności państwowej. W styczniu 1991 r. siły konserwatywne KPZR podjęły nieudaną próbę obalenia demokratycznie wybranych władz litewskich. Przeprowadzono atak sił radzieckiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na wieżę telewizyjną w Wilnie, w wyniku którego śmierć poniosło 13 osób. Podobne akcje podjęto później na Łotwie i w Estonii. Chcąc ratować sytuację w marcu 1991 r. Gorbaczow ogłosił referendum nad kwestią zachowania ZSRR, jako odnowionej federacji równoprawnych, suwerennych republik, które zostało masowo zbojkotowane przede wszystkim przez państwa bałtyckie, ale również przez Gruzję, Armenię i Mołdawię. W czerwcu 1991 r. w republice rosyjskiej odbyły się pierwsze powszechne wybory prezydenckie, w których w pierwszej turze zwyciężył Borys Jelcyn. Miał on wraz z przywódcami innych republik podpisać 20 sierpnia 1991 r. układ o zasadniczym przekształceniu stosunków politycznych w ZSRR, który złamałby dominację KPZR.

Jednakże konserwatywni komuniści postanowili do tego nie dopuścić i w sierpniu 1991 r. podjęli ostatnią próbę powstrzymania rozpadu ZSRR. Siły zachowawcze w aparacie partyjnym i państwowym z ogromnym niepokojem obserwowały rozwój sytuacji w kraju, zwłaszcza nasilenie się tendencji separatystycznych w poszczególnych regionach. W nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 r. doszło do zamachu stanu. Aresztowano przebywającego na urlopie na Krymie Gorbaczowa. Władzę w państwie przejął 8 - osobowy Komitet Stanu Wyjątkowego, na czele którego stanął wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew. Nowe władze ogłosiły na terenie całego ZSRR stan wyjątkowy. Równocześnie wprowadzono kontrolę prasy oraz zakaz demonstracji i strajków. Do Moskwy wkroczyły podporządkowane zamachowcom oddziały wojska. Zamach wywołał zdecydowaną reakcję sił demokratycznych. Głównym ogniskiem oporu został budynek parlamentu Rosji, który otoczony barykadą, broniony był przez kilka tysięcy ludzi przed atakiem wojska. Jelcyn stanął na czele demokratycznego oporu. Uznał działalność nowych władz za nielegalną i wezwał do protestów oraz bojkotu zarządzeń przywódców zamachu. Część stacjonujących w Moskwie oddziałów wojskowych przeszła na stronę Jelcyna. W nocy z 20 na 21 sierpnia do szło do nieudanego szturmu na budynek parlamentu Rosji. 21 sierpnia pucz Janajewa załamał się, gdy okazało się, że kolejne oddziały wojskowe przeszły na stronę Jelcyna. Aresztowano członków Komitetu Stanu Wyjątkowego a w godzinach popołudniowych zwolniono przetrzymywanego na Krymie Gorbaczowa, który natychmiast powrócił do Moskwy.

W wyniku puczu Jelcyn wyrósł na opatrznościowego męża stanu i przywódcę demokratycznej opozycji w Rosji. Upadek puczu doprowadził do zawieszenia działalności KPZR, reformy KGB i czystki w dowództwie armii. Wydarzenia te przypieczętowały rozpad komunizmu w ZSRR, stanowiąc jednocześnie koniec pierestrojki rozumianej, jako proces reformowania systemu radzieckiego.

Gdy w listopadzie 1991 r., na spotkaniu przywódców 9 najważniejszych republik okazało się , że nie chcą oni podpisać nowego układu związkowego w kształcie zaproponowanym przez Gorbaczowa, 8 grudnia 1991 r. w daczy "Wiskuli" w Puszczy Białowieskiej prezydenci Federacji Rosyjskiej - Borys Jelcyn, Ukrainy - Leonid Krawczuk oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi Stanisław Szuszkiewicz postanowili utworzyć Wspólnotę Niepodległych Państw. 21 grudnia tegoż roku na spotkaniu w Ałma Acie do WNP przystąpiło 8 kolejnych państw. Wraz z powstaniem WNP i ustąpieniem Gorbaczowa z funkcji prezydenta ZSRR Związek Radziecki przestał formalnie istnieć..

60. Rozpad ZSRR

Od 1988 "odgórna rewolucja" zaczyna rozwijać się według własnych praw. Ujawniły się tłumione dotąd konflikty narodowościowe, których najkrwawszym przejawem był pogrom Ormian w Sumgaicie 28 lutego tego roku. Wkrótce w większości republik powstały tzw. fronty ludowe, domagające się uwzględnienia praw narodowych. Jako pierwszy niepodległość ogłosił parlament litewski 11 marca 1990 (co sprowokowało interwencję Armii Radzieckiej). 29 maja 1990 prezydentem republiki rosyjskiej zostaje Borys Jelcyn. Gorbaczowa, usiłującego zachować ZSRR poprzez negocjowanie nowego traktatu związkowego tzw. nowo-ogariowskiego, który miał zamienić leninowski z 1922, opuszczają zwolennicy reform (Jelcyn, Szewardnadze), natomiast od grudnia 1990 otaczają ich przeciwnicy (szef KGB Władimir Kriuczkow, szef MSW Boris Pugo, premier Walentin Pawłow i wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew) - którzy 19 sierpnia 1991 dokonują nieudanego zamachu stanu. Zamachowcy aresztują przebywającego na Krymie Gorbaczowa i ogłaszają o wprowadzeniu stanu wyjątkowego oraz przejęciu władzy w państwie przez Janajewa. Próba zdobycia siedziby władz rosyjskich kończy się jednak niepowodzeniem, gdy przez budynkiem gromadzą się tłumy mieszkańców Moskwy, do których przemawia Jelcyn, a oddziały specjalne wysłane przez przywódców puczu nie wykonują rozkazu zajęcia moskiewskiego "Białego Domu". W tej sytuacji spiskowcy niepewni poparcia żołnierzy nie decydują się na dalsze próby użycia siły i po trzech dniach oddają władzę Gorbaczowowi. Głównym wygranym puczu jest jednak Borys Jelcyn, na którego wniosek 29 sierpnia parlament rosyjski zakazuje działalności KPZR i konfiskuje jej majątek. 6 września rząd rosyjski uznaje niepodległość Litwy, Łotwy i Estonii, a 8 grudnia przywódcy pozostałych republik ZSRR podpisują układ białowieski o likwidacji ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. 25 grudnia 1991 podaje się do dymisji całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR - Michaił Gorbaczow, i akt ten ostatecznie kończy istnienie prawie 70-letniego państwa.




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Minerał, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia, Nowy folder, Geol
Paramorfizm, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia, Nowy folder,
Minerał, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia, Nowy folder, Geol
Polimery wykład 6 - ściąga, V ROK, Polimery, ściągi na egzam, egzamin od G Barańskiej ściągi
hydrogeol opracowane, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia
Wielkanocny koszyczek na pisankę, pomoce dydaktyczne od anki, pomoce dydaktyczne od moni, ozdoby wie
pytania geologia, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia, geologia
Od Przemka, sciagi twardowski
Od Przemka, sciagi twardowski
tabulatory2, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Technologia informacyjna, w domu
Pytania na egzamin z geologii, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geolo
geologia.egzamin, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia
Babka lancetowata, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Biologia i ekologia, Bio-ze
biolo, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Biologia i ekologia, Bio-zerowka all
L. Wiszniewski „11 listopada”, pomoce dydaktyczne od anki, Zajęcia patrotyczne - POLSKA Unia Europej
moj projekt z geo, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Geologia, geologia, geologi
PROJEKT WALORYZACJI UŻYTKU ZIELONEGO, SGGW Inżynieria Środowiska, SEMESTR 1, Rok 1 od Anki, Rolnicze

więcej podobnych podstron