ZASADY WYKONYWANIA ZAWODU RADCY PRAWNEGO

Opracowanie Aplikantów rocznika 2013 -2015

OIRP w Krakowie

2015

Spis treści

1) Proszę omówić istotne cechy zawodu radcy prawnego jako zawodu zaufania publicznego.

Wśród istotnych cech zawodu radcy prawnego jako zawodu zaufania publicznego należy wymienić: posiadanie wysokich kwalifikacji i kompetencji zawodowych, umożliwiających wykonywanie zawodu radcy prawnego z podwyższoną starannością - zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy zawód radcy prawnego może wykonywać tylko taka osoba, która spełnia wymagania określone ustawą, wykonywanie czynności zawodowych osobiście, istnienie szczególnej więzi osobistej pomiędzy wykonującym zawód a udzielającym pełnomocnictwa opartej na zaufaniu klienta do radcy prawnego i radcy prawnego do klienta, samodzielność i niezależność w wykonywaniu zawodu - radca prawny musi być wolny od wszelkich pozaprawnych nacisków, w tym od nacisków klienta, art. 13 i 14, ponoszenie odpowiedzialności materialnej i dyscyplinarnej za nienależyte wykonywanie zawodu - radca prawny odpowiada całym swoim majątkiem, posiadanie szczególnego statusu prawnego - zawód radcy prawnego jest uregulowany ustawowo, a tytuł zawodowy zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy podlega ochronie prawnej, obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej - art. 3 ust. 3-6 ustawy, obowiązkowy udział w samorządzie i obowiązkowe poddanie się zasadom wytworzonym przez ten samorząd.

W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego nie ulega wątpliwości, że zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie dał temu wyraz, że uznaje zawód radcy prawnego za zawód zaufania publicznego zarówno poprzez dokonywanie oceny zgodności rozwiązań ustawy o RP z Konstytucją RP w oparciu o wzorzec konstytucyjny, jakim jest odnoszący się do zawodów zaufania publicznego art. 17 ust.1 Konstytucji RP jak i przez wyraźne wysłowienie tej cechy zawodu radcy prawnego . W szczególności zawód radcy prawnego nazwany został przez trybunał Konstytucyjny zawodem zaufania publicznego w wyrokach z dnia 26 listopada 2003 roku, sygn.akt SK 22/02, z dnia 22 listopada 2004 r., sygn akt SK 64/03 oraz z dnia 02 lipca 2007r. Sygn.akt K 41/05. Jednoznacznej kwalifikacji zawodu radcy prawnego jako zawodu zaufania publicznego dokonał TK także w wyroku z dnia 18 października 2010r., sygn akt K 1/09.

TK wypowiadając się jakie cechy danego zawodu decydują o jego kwalifikacji jako zawodu zaufania publicznego wskazał:

- po pierwsze: zawód zaufania publicznego to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniających przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi.

- po drugie wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubowania, tradycją korporacji czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji. Ustawodawca ma prawo uzależniać prawo wykonywania zawodu zaufania publicznego od spełnienia przez zainteresowanego określonych warunkó dotyczących np. kwalifikacji zawodowych i moralnych, w tym wymagania cechy „nieskazitelnego charakteru” i „rekojmi prawidłowego wykonywania zawodu”.

- po trzecie, przymiot zawodu „zaufania publicznego” jaki charakteryzuje zawody poddane unormowaniom art.17 ust.1 Konstytucji RP, polega nie tylko na objęciu zakresem ich wykonywania pieczy nad prowadzeniem spraw lub ochronę wartości o zasadniczym i osobistym znaczeniu dla osób korzystającym z usług w sferze zawodów zaufania publicznego. Nie wyczerpuje się też w podejmowaniu ważnych - w wymiarze publicznym - czynnosci zawodowych, wymagających profesjonalnego przygotowania, doświadczenia, dyskrecji oraz taktu i kultury osobistej.

Zawody zaufania publicznego wykonywane są - zgodnie z ich konstytucyjnym określeniem, w sposób złożony i społecznie aprobowany, o ile ich wykonywaniu towarzyszy realne „zaufanie publiczne”. Na zaufanie to składa się szereg czynników, wśród których na pierwszy plan wysuwają: przekonanie o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz wiara w przestrzeganie wartości istotnych dla profilu danego zawodu. W odniesieniu do wykonywania prawniczych zawodów zaufania publicznego do istotnych wartości należy pełne i integralne respektowanie prawa, w tym zwłaszcza przestrzeganie wartości konstytucyjnych oraz dyrektyw postępowania.

Poszukując cech konstytutywnych zawodu „zaufania publicznego” wskazuje się przede wszystkim na szczególny charakter oraz zasadnicze i najczęściej osobiste znaczenie dóbr takich jak życie, zdrowie, wolność, majątek etc., stanowiących przedmiot usług świadczonych przez osoby wykonujące taki zawód. Wiąże się to bezpośrednio z pozyskiwaniem rozmaitych informacji dotyczących klientów, których poufność i właściwy sposób wykorzystania może mieć dla nich żywotne znaczenie.

Ponadto wykonywanie zawodów zaufania publicznego ma charakter co do zasady samodzielny (oparty na własnej wiedzy i doświadczeniu zawodowym), wymagający wysokich kwalifikacji profesjonalnych. Klient osoby wykonującej zawód zaufania publicznego nie jest w stanie merytorycznie ocenić „wartości” otrzymywanego świadczenienia ani skutków jakie w sferze jego podstawowych interesów wyniknąć mogą z zachowania się w sposób wskazany mu przez profesjonalnego doradcę. Ta asymetria wymaga więc zaufania klienta co do wiedzy, intencji oraz staranności osoby na której pomoc i wskazówki jest zdana. Bez takiego zaufania trudno byłoby także o niezbędną gotowość klienta ujawnienia wszystkich istotnych informacji dla oceny jego sytuacji informacji, mających nierzadko charakter w najwyższym stopniu poufny czy drażliwy. Wymaga to przekonania, że uzyskana wiedza nie zostanie wykorzystana w sposób niezgodny z jego interesami.

Społeczne role przedstawicieli zawodów „zaufania publicznego”, w tym radców prawnych wymuszają kształtowanie się szczególnie rygotystycznych oczekiwań względem standardów ich postępowania zarówno w życiu zawodowym jak i w pewnej mierze prywatnym. Zapewnienie respektowania i egzekwowania odpowiednich wzorców postępowania leży zarówno w interesie publicznym jak i wspólnym interesie osób wykonujących dany zawód.

2) Na czym polega - w świetle ustawy o radcach prawnych - wykonywanie zawodu radcy prawnego?

„Wykonywanie zawodu (radcy prawnego) polega na świadczeniu pomocy prawnej (art. 4 ust. 1 Ustawy). Ustawa wart. 6 i 7 definiuje zakres pomocy prawnej, wskazując, że obejmuje on w szczególności: udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami oraz zastępstwo prawne i procesowe. Za swego rodzaju czynności zawodowe uznano też poświadczanie za zgodność z oryginałem podpisów dokumentów. (stan prawny z przed 15 lipca 2015 r.) [Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania wyd. 4 ]

Po wejściu w życie „nowelizacji lipcowej” "wykonywanie zawodu" będzie oznaczać "świadczenia pomocy prawnej", które polega w szczególności na "udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy"(!).

Uwaga!

Nie jest zatem wykonywaniem zawodu radcy prawnego świadczenie innych usług lub dokonywanie innych czynności - nieobjętych ogólną definicją pomocy prawnej. Należałoby więc przyjąć, że np. zasiadanie w organie zarządzającym lub kontrolnym osoby prawnej nie jest świadczeniem pomocy prawnej, nawet gdy niektóre z wykonywanych - w związku z tą funkcją - czynności związane byłyby ze stosowaniem prawą jego interpretacją na użytek organu bądź nawet reprezentacją przed sądem.

Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jednolity) (Dz.U.2015.507 j.t.)
Stan aktualny	Stan po 15 lipca 2015 r.
Art. 4. 1. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. 2. (uchylony) 3. (utracił moc)	Art. 4. 1. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. 2. (uchylony) 3. (utracił moc)
Art. 6. 1. Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. 2. (utracił moc) 3. Radca prawny ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis radcy prawnego, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) radca prawny stwierdza to w poświadczeniu.	Art. 6. 1. Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego polega w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy. 2. (utracił moc) 3. Radca prawny ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis radcy prawnego, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) radca prawny stwierdza to w poświadczeniu.
Art. 7. Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe.	Art. 7.(uchylony).

3) Jak ustawa o radcach prawnych definiuje świadczenie pomocy prawnej i cel jej świadczenia przez radcę prawnego?

Ustawa o radcach prawnych definiuje świadczenie pomocy prawnej w art. 6 ust. 1, który stanowi, że, „świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego polega w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy”. Zgodnie z art. 2 tejże ustawy: „pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana”.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych

Art. 2. Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana.

Art. 4. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej.

Art. 6 ust. 1. Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego polega w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy.

Opracowanie szczegółowe:

Ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie KPK i innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) zmieniono art. 4, art. 6 ust. 1 oraz uchylono art. 7 ustawy o radcach prawnych. Zmiany te wejdą (weszły) w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Po tych zmianach „wykonywanie zawodu" oznacza „świadczenia pomocy prawnej", które polega w szczególności na „udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy". Oznacza to poszerzenie zakresu wykonywania zawodu radcy prawnego. Nie jest zatem wykonywaniem zawodu radcy prawnego świadczenie innych usług lub dokonywanie innych czynności - nieobjętych ogólną definicją pomocy prawnej. Należałoby więc przyjąć, że np. zasiadanie w organie zarządzającym lub kontrolnym osoby prawnej nie jest świadcze­niem pomocy prawnej, nawet gdy niektóre z wykonywanych - w związku z tą funkcją - czynności związane byłyby ze stosowaniem prawa, jego in­terpretacją na użytek organu bądź nawet reprezentacją przed sądem.

Szczególne uregulowanie znajduje się w ustawie o Prokuratorii Gene­ralnej Skarbu Państwa. Zadania tego urzędu realizowane są przez zatrud­nionych tam radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej. Zatrud­nienie na takich stanowiskach wymaga w zasadzie posiadania kwalifikacji radcy prawnego lub adwokata, ale nie jest świadczeniem pomocy prawnej w rozumieniu ustaw o obu tych zawodach. Radca prawny podejmujący je zawiesza prawo wykonywania zawodu.

Dokonywanie przez radców prawnych wykonujących swój zawód również czynności wchodzących w zakres czynności doradztwa podatko­wego nie przestaje być świadczeniem pomocy prawnej i nie staje się za­wodowym wykonywaniem czynności doradztwa podatkowego. Ustawa o doradztwie podatkowym potwierdza, że radca prawny jest też podmiotem uprawnionym do zawodowego wykonywania czynności obję­tych zakresem doradztwa podatkowego. Nie jest możliwe jednoczesne i łączne wykonywanie przez tę samą osobę obu tych zawodów w ramach tej samej formy organizacyjnoprawnej, np. w indywi­dualnej kancelarii. Są to bowiem zawody odrębne, a klient musi być jed­noznacznie poinformowany o prawnym charakterze otrzymywanej usłu­gi, a więc o zawodzie usługodawcy i jego przynależności samorządowej i związanej z tym odpowiedzialności. Przepisy ustawy o radcach prawnych i ustawy o doradztwie podatkowym nie zawierają zakazu jednoczesnego wykony­wania zawodu radcy prawnego i zawodu doradcy podatkowego (do wy­konywania tego zawodu i używania tytułu „doradca podatkowy" upraw­nia wpis na listę doradców podatkowych). Należałoby jednak przyjąć, że jednoczesne wykonywanie obu tych zawodów wymaga odrębnych form organizacyjnoprawnych.

Prawnicy zagraniczni, którzy nie są wpisani na polską listę radców prawnych, mogą świadczyć pomoc prawną w zakresie i na warunkach okreś­lonych w ustawie o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

4) Jaki jest dopuszczalny zakres świadczenia pomocy prawnej przez radcę prawnego? Proszę ocenić, jak powinien zachować się radca prawny w przypadku, gdy klient chce, aby obsługujący jego przedsiębiorstwo radca prawny reprezentował go przed Urzędem Patentowym RP w sprawie o rejestrację znaku towarowego.

Zakres rzeczowy świadczenia pomocy prawnej obejmuje świadczenie pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Przez pomoc prawną rozumiemy w szczególności: udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami oraz zastępstwo prawne i procesowe. Ograniczenie odnośnie pełnienia funkcji obrońcy postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe przestanie obowiązywać z dniem 01.07.2015 r. w związku z wejściem w życie nowelizacji KPK. Radca prawny nie może być pełnomocnikiem w sprawie o rejestrację znaku towarowego przed Urzędem Patentowym RP w związku z czym powinien odmówić reprezentowania swojego klienta w takim postępowaniu, wyjaśniając mu iż nie jest uprawniony do bycia pełnomocnikiem w w postępowaniach przed Urzędem Patentowym.

Podstawa prawna

Art. 4. 1. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. (w brzmieniu do dnia 30.06.2015 r.)

Art. 4. 1. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej. ( w brzmieniu od 01.07.2015 r.)

Art. 6. 1. Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.(w brzmieniu do dnia 30.06.2015 r.)

1. Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego polega w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy.( w brzmieniu od 01.07.2015 r.)

Art. 7. Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe.

Art. 236. p.w.p. 1. Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych może być tylko, z wyjątkiem ust. 2, rzecznik patentowy.

Opracowanie szczegółowe

Zgodnie z dotychczasowym art. 4 ustawy o radcach prawnych wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Przez pomoc prawną rozumiemy w szczególności: udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami oraz zastępstwo prawne i procesowe.

Zakres rzeczowy pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych określają szczegółowo inne ustawy np.:

- k.p.c., k.p.a, p.p.s.a radca prawny może być pełnomocnikiem w postępowaniach sądowych i administracyjnych,

- ordynacja podatkowa, ustawa o Trybunale Konstytucyjnym - radca prawny może być pełnomocnikiem,

- ustawa o sejmowej komisji śledczej - radca prawny może być pełnomocnikiem osoby wezwanej,

- ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych - radca prawny może być pełnomocnikiem osoby inicjującej postępowanie oraz pełnomocnikiem osoby pociągniętej do odpowiedzialności,

- o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - radca prawny może być pełnomocnikiem obwinionego,

- kodeks wykroczeń - radca prawny może być obrońcą obwinionego oraz pełnomocnikiem pokrzywdzonego,

- radca prawny może być obrońcą w postępowaniu dyscyplinarnym np. na gruncie ustawy o radcach prawnych czy od 01.07.2015 r. ustawy prawo o notariacie

- k.p.k. zgodnie ze stanem prawnym do dnia 30.06.2015 r. Radca prawny może być tylko pełnomocnikiem pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i powoda cywilnego oraz osoby niebędącej stroną, jeśli udziału w postępowaniu wymagają jej interesy, a także określonego w art. 52 KK i art. 416 KPK podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową z przestępstwa popełnionego przez inną osobę. Radca prawny może być pełnomocnikiem każdego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej i interwenienta w sprawach o przestępstwa skarbowe, a także pełnomocnikiem interwenienta w sprawach o wykroczenia skarbowe. Radca prawny może być również obrońcą w sprawach o wykroczenia, a także pełnomocnikiem pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego w tym postępowaniu.

Powyższe ograniczenia przestaną obowiązywać od dnia 01.07.2015 r. od kiedy to zgodnie ze znowelizowanym art 82 k.p.k. radca prawny będzie mógł być także obrońcą :

Art 82 k.p.k. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych.

Pomocą prawną w myśl ustawy jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe.

porada prawna oznacza praktyczne wskazanie jak należy postąpić w danym przedstawionym stanie faktycznym, niekoniecznie w formie pisemnej,

konsultacja prawna - jeśli spełnia wymogi jest opinią bądź poradą, jednakże należy ją rozumieć jako konsultację podatkową, z zakresu prawa spółek,

opinia prawna oznacza rozwinięte stanowisko radcy prawnego na piśmie na wyraźne żądanie określonej osoby dot. konkretnego stanu faktycznego,

informacja prawna oznacza informacja o stanie prawnym w danej sprawie, bez rozwijania i uzasadniania stanowiska.

Radca prawny nie może być pełnomocnikiem strony w postępowaniu o rejestrację znaku towarowego przed Urzędem Patentowym RP, toczącym się na podstawie ustawy prawo własności przemysłowej. Zgodnie z zapisami tej ustawy:

Art. 236. 1. Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych może być tylko, z wyjątkiem ust. 2, rzecznik patentowy.

2. Pełnomocnikiem osoby fizycznej, z zastrzeżeniem ust. 3, może być również współuprawniony, a także rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

3. Osoby niemające miejsca zamieszkania lub siedziby na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą w sprawach, o których mowa w ust. 1, działać tylko za pośrednictwem rzecznika patentowego.

Co za tym idzie radca prawny powinien odmówić świadczenia pomocy prawnej w tym zakresie, oraz wskazać na możliwość uzyskania pomocy ze strony rzecznika patentowego

5) Na czym polega ochrona prawna tytułu zawodowego „radca prawny”?

Art. 1 ust. 2 ustawy o radcach prawnych stanowi, iż „Tytuł zawodowy „radca prawny” podlega ochronie prawnej”. Prawo do posługiwania się tytułem zawodowym „radca prawny” ma tylko osoba wpisana na listę radców prawnych. Ochrona prawna tytułu zawodowego realizuje się poprzez odpowiedzialność za wykroczenie z art. 61 § 1 Kodeksu wykroczeń („przywłaszczenie” jako wprowadzenie otoczenia w błąd używaniem tytułu). Nieuprawnione użycie tego tytułu przez podmiot prowadzący działalność z zakresu pomocy prawnej niezgodnie z ustawa, może być podstawa wystąpienia rady izby do organu rejestrowego lub ewidencyjnego w trybie art. 52 ust. 3 pkt. 4 ustawy, jak również złożenia do kolegium d/s wykroczeń wniosku o ukaranie w trybie art. 20 kodeksu postepowania w sprawach o wykroczenia.

Podstawa prawna

Art. 1 ust. 2 ustawy o radcach prawnych

Art. 1 ust. 2 ustawy o radcach prawnych stanowi, iż „Tytuł zawodowy „radca prawny” podlega ochronie prawnej”. Prawo do posługiwania się tytułem zawodowym „radca prawny” ma tylko osoba wpisana na listę radców prawnych, ale nie jest to jednoznaczne z prawem do wykonywania zawodu radcy prawnego, bo można być wpisanym na listę radców prawnych, ale w związku z orzeczeniem dyscyplinarnym o zawieszeniu prawa do wykonywania nie móc tego zawodu faktycznie wykonywać. Dodatkowo ochronę tytułu zawodowego „radca prawny” zapewnia art. 61 § 1 Kodeksu Wykroczeń, zgodnie z którym: „Kto przywłaszcza sobie stanowisko, tytuł lub stopień albo publicznie używa lub nosi odznaczenie, odznakę, strój lub mundur, do których nie ma prawa, podlega karze grzywny do 1 000 złotych albo karze nagany.” Należy też pamiętać, że osoba posługująca się bezprawnie bezprawnie tytułem radcy prawnego może wypełniać znamiona przestępstwa określonego w art. 286 § 1 Kodeksu Karnego: „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od miesięcy do lat 8.” Praktyce zdarza się, że ktoś kto nie ma tytułu radcy prawnego reprezentuje klienta w sądzie podając się za radcę prawnego. Taka sytuacja może powodować unieważnienie postępowania.

Z Publikacji p. Klatki:

Zawód radcy prawnego jest jednym z zawodów zaufania publicznego, o których mowa w art. 17 Konstytucji. Przepis ten, dotyczący ustroju Państwa (rozdział I - Rzeczypospolita), stanowi:

„1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące piecze nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego.

2. W drodze ustawy można tworzyć równie_ inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.”

Konstytucyjna ranga zawodów zaufania publicznego i ich samorządów zawodowych wskazuje na znaczące poszerzenie i umocnienie ustrojowych gwarancji swobody działania tej formy samorządności (art. 5 poprzedniej Konstytucji stanowił, iż Rzeczpospolita Polska gwarantuje Swobodę działania innych niż samorząd terytorialny form samorządu). Konstytucja już nie tylko zapewnia możliwość tworzenia struktur samorządowych i poręcza ich swobodę działalności, ale imiennie wyodrębnia (obok samorządu terytorialnego) samorządy zawodów zaufania publicznego, których zadaniem konstytucyjnym jest sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Ochronę prawna tytułu zawodowego „radca prawny” wprowadziła nowelizacja z 1997r. Obok ochrony prawnej tytułu zawodowego ustawa wprowadza ochronę prawna osoby radcy prawnego podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych (zob. art. 12 ust. 1). Można też mówić o ochronie prawnej zawodu wynikającej z treści art. 3 ust. 1 ustawy, który wyklucza wykonywanie zawodu przez osoby nie spełniające wymogów określonych ustawa. Ustawa nie określa, czy prawo używania tytułu zawodowego powstaje z chwila złożenia egzaminu radcowskiego, z chwila dokonania wpisu na listę radców prawnych czy też z chwila

uzyskania prawa wykonywania tego zawodu tj. po złożeniu ślubowania (zob. art. 23 i 24). Wydaje się, iż należy je łączyć z uzyskaniem prawa wykonywania zawodu, co oznaczałoby, iż używać tego tytułu mogą też osoby wpisane na listę, którym następnie zawieszono prawo wykonywania zawodu (art. 28). Osoby takie, inaczej niż w adwokaturze, nie mogą jednak wykonywać żadnych czynności zawodowych. Tytułem zawodowym mogą też posługiwać się osoby wpisane na listę, ale zawodu nie wykonujące (np. emeryci, osoby wykonujące inna prace, pełniące funkcje nie związane z zawodem). Tytuł zawodowy przysługuje wiec członkom korporacji radcowskiej.

6) W jaki sposób radca prawny powinien poświadczać za zgodność z oryginałem odpisy dokumentów?

Radca prawny ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis radcy prawnego, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) radca prawny stwierdza to w poświadczeniu.

art. 6 ust. 3 ustawy o radcach prawnych

Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o radcach prawnych Radca prawny ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Poświadczenie powinno zawierać podpis radcy prawnego, datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, na żądanie - również godzinę dokonania czynności. Jeżeli dokument zawiera cechy szczególne (dopiski, poprawki lub uszkodzenia) radca prawny stwierdza to w poświadczeniu.

  Elementy poświadczenia odpisu dokumentu, przewidziane w ustawie o radcach prawnych, dotyczą wyłącznie sporządzania ich dla osób, na rzecz których radca prawny świadczy pomoc prawną, potrzebujących wykorzystać je w innych postępowaniach niż prowadzone przez pełnomocnika bądź w obrocie gospodarczym jako poświadczony odpis.

Na gruncie art. 6 ust. 3 ustawy o radcach prawnych i innych przepisów ustrojowych, należy uznać, że istnieją uzasadnione argumenty za tezą, iż brak tak istotnych elementów zawartych w klauzuli legalizacyjnej (uwierzytelniającej), jak data oraz miejsce jej sporządzenia, stanowi o nieskuteczności dokonanego poświadczenia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2013 r. IV CZ 99/13, LEX nr 1396471: Klauzula uwierzytelniająca stanowi formułę umożliwiającą ustalenie, kto, kiedy i gdzie stwierdził istnienie dokumentu o treści identycznej z przedłożonym odpisem. Informacji tych nie może zastąpić odnotowanie w protokole i załączenie do akt sądowych odpisu dokumentu niespełniającego wymagań art. 6 ust. 3 zdanie drugie ustawy z 1982 r. o radcach prawnych, ponieważ żadna z tych czynności nie wiąże się z porównywaniem oryginalnego pełnomocnictwa z jego odpisem.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2013 r. V CZ 165/12: Radca prawny, który uzyskał pełnomocnictwo substytucyjne jest uprawniony do uwierzytelnienia także pełnomocnictwa głównego udzielonego przez zastępowaną przez niego stronę.

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 lipca 2010 r. II FZ 331/10: W przepisie art. 6 ust. 3 ustawy z 1982 r. o radcach prawnych wyraźnie ustawodawca stanowi o sporządzaniu poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w "zakresie określonym odrębnymi przepisami", czyli przede wszystkim odnosi to do postanowień art. 48 § 3 i § 4 p.p.s.a.

7) Jakie formy wykonywania zawodu radcy prawnego przewiduje ustawa o radcach prawnych? Proszę ocenić, jak powinien zachować się radca prawny w przypadku, gdy jest zatrudniony w spółce z o.o. na podstawie umowy o pracę, a przedmiotem działalności spółki z o.o. jest świadczenie usług zarządzania cudzymi interesami w obrocie gospodarczym, w sytuacji, gdy jeden z klientów spółki z o.o. wdał się spór sądowy i zlecił spółce z o.o. prowadzenie tej sprawy przed sądem, zaś Spółka z o.o. chce, aby pełnomocnikiem procesowym w tej sprawie został ww. radca prawny.

I. Zgodnie z art. 8 ustawy o radcach prawnych radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce (cywilnej lub osobowej, w której wspólnikami/partnerami/komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi, prawnicy zagraniczni). II. Radca prawny powinien odmówić przyjęcia pełnomocnictwa od klienta spółki z o.o., argumentując, że nie może on reprezentować klienta, ze względu na brzmienie art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Wykonując zawód w formie stosunku pracy ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością radca prawny może świadczyć pomoc prawną wyłącznie na rzecz pracodawcy

Podstawa prawna

- Ustawa o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r. (Dz.U. 1982 Nr 19, poz. 145)

Art. 8

1. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce:

1) cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2014 r. poz. 134);

2) partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Opracowanie szczegółowe:

I. Formy wykonywania zawodu radcy prawnego

Ustawa o radcach prawnych przewiduje cztery formy wykonywania zawodu przez radcę prawnego:

1. stosunek pracy,

2. umowa cywilnoprawna,

3. kancelaria radcy prawnego,

4. spółka (cywilna bądź osobowa).

Jednocześnie, ustawa przewiduje obostrzenia co do wykonywania zawodu w formie spółki cywilnej lub osobowej. Zawód radcy może być wykonywany jedynie w spółce, w której wspólnikami/partnerami/komplementariuszami są:

- radcowie prawni,

- adwokaci,

- rzecznicy patentowi,

- doradcy podatkowi,

- prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę w RP (na podstawie odrębnych przepisów).

II. Kazus

Radca prawny, pozostając w stosunku pracy ze spółką z o.o., może świadczyć pomoc wyłącznie na rzecz swojego pracodawcy, a nie jego klientów czy kontrahentów.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 28 lutego 2008 r., sygn. akt III CSK 245/07, wyraził pogląd, że usługi prawnicze, które są zastrzeżone dla adwokatów lub radców prawnych, nie mogą być wykonywane przez spółki kapitałowe na rzecz swych klientów, zgodnie z art. 19 u.s.d.g., przy pomocy zatrudnionych w tych spółkach na podstawie umów o pracę lub umów zlecenia radców prawnych. Sprzeciwia się temu, jak zresztą wykonywaniu wszelkich czynności przez radców prawnych zatrudnionych w spółce kapitałowej dla jej klientów, przepis art. 8 ust. 1 u.r.p. Wprawdzie art. 8 ust. 1 u.r.p. pozwala radcy prawnemu wykonywać zawód w ramach stosunku pracy lub umowy zlecenia - po uchyleniu art. 8 ust. 2 u.r.p. nawet z jednoczesnym wykonywaniem go w innych przewidzianych w art. 8 ust. 1 u.r.p. formach - jednakże chodzi tu wyłącznie o świadczenie pomocy prawnej na rzecz pracodawcy lub zleceniodawcy.

Zdaniem Sądu Najwyższego, radca prawny wykonujący zawód niezgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych może zostać niedopuszczony do reprezentowania strony w sprawie.

8) Jakie są obowiązki informacyjne wobec rady okręgowej izby radców prawnych, związane z podjęciem wykonywania i wykonywaniem zawodu radcy prawnego?

Podstawa prawna

a) art. 8 ust. 3 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 507, dalej Ustawa)

„Radca prawny jest obowiązany zawiadomić radę właściwej okręgowej izby radców prawnych o podjęciu wykonywania zawodu i formach jego wykonywania, o adresie i nazwie kancelarii lub spółki oraz podać adres dla doręczeń. Radca prawny ma obowiązek niezwłocznie zawiadamiać o każdej zmianie tych danych. Pisma w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy wysyła się, ze skutkiem doręczenia, na adres dla doręczeń, o którym mowa w zdaniu pierwszym.”

b) art. 55, art. 56 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (Załącznik do Uchwały nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 r., dalej Kodeks Etyki).

Opracowanie szczegółowe

Podstawowe unormowanie dotyczące obowiązków informacyjnych radcy prawnego wobec rady okręgowej izby radców prawnych, związanych z podjęciem wykonywania i wykonywaniem zawodu radcy prawnego zawiera przepis art. 8 ust. 3 Ustawy. Ze wskazanego przepisu wynika, że radca prawny jest obowiązany poinformować radę okręgowej izby radców prawnych, w której wpisany został na listę radców prawnych, o podjęciu wykonywania zawodu. W ramach realizacji tego obowiązku, radca prawny przekazuje następujące dane:

1) forma wykonywania zawodu (stosunek pracy, umowa cywilnoprawna, kancelaria radcy prawnego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej, spółka),

2) nazwa kancelarii lub spółki,

3) adres kancelarii lub spółki,

4) adres dla doręczeń. Istotną konsekwencją wskazania adresu dla doręczeń jest występowanie skutku doręczenia, w odniesieniu do pism „w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy”, kierowanych do danego radcy prawnego.

5) radca prawny ma obowiązek niezwłocznie zawiadamiać o każdej zmianie wyżej wskazanych danych.

Konsekwencją niedopełnienia obowiązków informacyjnych przez radcę prawnego może być (co do zasady) jego pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Obowiązki informacyjne związane z wykonywaniem zawodu radcy prawnego, a dotyczące zdarzeń z zakresu stosunków pomiędzy radcami prawnymi, określają przepisy art. art. 55 i 56 Kodeksu Etyki (art. art. 39 i 40 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego z 2007 r.).

Przepis art. 55 Kodeksu Etyki stanowi, że „radca prawny, będący pełnomocnikiem w sprawie przeciwko innemu radcy prawnemu, związanej z wykonywaniem zawodu, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o przyjęciu pełnomocnictwa dziekana rady okręgowej izby radców prawnych, do której ten radca prawny należy oraz, za jego pośrednictwem, podjąć próbę polubownego załatwienia sprawy.”

Przepis art. 56 Kodeksu Etyki stanowi, że „w razie związanego z wykonywaniem zawodu sporu pomiędzy radcami prawnymi są oni obowiązani przed skierowaniem sprawy do sądu podjąć próbę polubownego jego rozstrzygnięcia po zawiadomieniu i przy udziale dziekana rady okręgowej izby radców prawnych, do której należy jeden z nich. Obowiązek zawiadomienia dziekana spoczywa na radcy prawnym wszczynającym spór.”

9) Wykonywanie zawodu radcy prawnego w formie spółek prawa handlowego.

Zawód radcy prawnego może być wykonywany m.in. w formie spółek osobowych prawa handlowego: - spółki jawnej, - spółki partnerskiej, - spółki komandytowej, - spółki komandytowo-akcyjnej. Oprócz radców prawnych, wspólnikami tych spółek mogą być adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub tzw. prawnicy zagraniczni. Wyłącznym przedmiotem działalności wymienionych spółek jest świadczenie pomocy prawnej.

Opracowane na podstawie wykładu i prezentacji r. pr. Krzysztofa Buczka z 2014 r.

Podstawa prawna

art. 8 ust. ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 507, dalej Ustawa):

„Art. 8. 1. Radca prawny wykonuje zawód […] w spółce:

1) […] jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 134);

2) partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Wyłącznym przedmiotem działalności spółek, o których mowa w ust. 1, jest świadczenie pomocy prawnej.”

Opracowanie szczegółowe

Zgodnie z dyspozycją art. 8 ust. 1 Ustawy, zawód radcy prawnego może być wykonywany w formie spółek prawa handlowego: spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej bądź spółki komandytowo-akcyjnej. Są to spółki osobowe, prowadzące przedsiębiorstwo pod własną firmą, nie posiadające osobowości prawnej.

Odpowiednio, wspólnikami, partnerami albo komplementariuszami tych spółek mogą być radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z dyspozycją art. 8. Ust. 2 Ustawy, wyłącznym przedmiotem działalności wyżej wymienionych spółek jest świadczenie pomocy prawnej.

Treść cytowanego przepisu pozostaje w sprzeczności z regulacjami zawartymi w ustawach o doradztwie podatkowym i rzecznikach patentowych (świadczenie usług w ramach tych zawodów nie jest świadczeniem pomocy prawnej). Osoby wykonujące ww. zawody jako wspólnicy omawianych spółek mogą je wykonywać nadal tylko w zakresie objętym ustawą o danym zawodzie. Natomiast rzeczywisty zakres działania spółki z udziałem przedstawicieli wskazanych zawodów jest sumą uprawnień zawodowych wszystkich wspólników.

Mimo braku sformułowania co do tego, że wspólnikami mogą być wyłącznie osoby wykonujące zawody wymienione w art. 8 ust. 1 Ustawy, nie oznacza to możliwości otwarcia takich spółek na osoby spoza kręgu wymienionych tam zawodów, przy czym:

- komandytariuszami spółek komandytowych i komandytowo-akcyjnych mogą być np. aplikanci radcowscy i adwokaccy,

- w spółce partnerskiej, w której prowadzenie spraw powierzono zarządowi, członkiem zarządu może być osoba nie będąca radcą prawnym, adwokatem lub prawnikiem zagranicznym.

Brak jest zakazu wykonywania zawodu jednocześnie w różnych formach np. w więcej niż jednej kancelarii czy w więcej niż jednej spółce prawniczej.

Brak jest ograniczeń co do obszarów, na którym można zakładać spółkę (przy wpisie na listę nie wyznacza się siedziby zawodowej - wpis ma charakter porządkowy i jest związany z miejscem zamieszkania radcy prawnego).

Radca prawny zatrudniony na etacie w spółce prawniczej wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy a nie w spółce.

Radca prawny prowadzący we własnym imieniu kancelarię i jednocześnie incydentalnie przyjmujący zlecenie ze spółki prawniczej wykonuje zawód w kancelarii. Możliwa jest forma stałego zlecenia lub umów o współpracę o różnym zakresie pomiędzy radcą z indywidualną kancelarią a spółką prawniczą.

Ustawa nie zezwala na tworzenie spółek kapitałowych ani na wykonywanie zawodu w spółce z osobami wykonującymi inne zawody niż wskazane w art. 8 ust. 1 Ustawy. Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy jako pracownik spółki kapitałowej może świadczyć pomoc prawną wyłącznie na rzecz swojego pracodawcy. Spółka kapitałowa nie może wykonywać dla swoich klientów usług prawnych zastrzeżonych dla radców prawnych przy pomocy radcy prawnego zatrudnionego w tej spółce na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., sygn. Akt III CSK 245/07

„Zwrot "kancelaria prawna" w firmie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może wprowadzać w błąd przez sugerowanie, że przedmiotem działania spółki jest świadczenie pomocy prawnej przez osoby będące adwokatami lub radcami prawnymi.

Posłużenie się przez spółkę kapitałową przy wykonywaniu zleconej jej usługi prawnej zatrudnionym w niej radcą prawnym nie usunęłoby tego niedającego się pogodzić z art.8 ust.8 ust.1 u.r.p. skutku, że stroną umowy o świadczenie pomocy prawnej byłaby ta spółka.”

Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z 30 listopada 2011 r. (sygn. KIO 2494/11)

„Adwokaci i radcowie prawni nie mogą wykonywać swojego zawodu w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i dlatego zamawiający musi odrzucić ofertę złożoną przez taką spółkę na świadczenie obsługi prawnej.

Zgodnie z art. 89 ust. 1 pkt 8 ustawy - Prawo zamówień publicznych (p.z.p.) zamawiający zobowiązany jest odrzucić ofertę, jeżeli jest ona nieważna na podstawie odrębnych przepisów.”

Wskazać jednak należy, że powyższe zagadnienie nie jest definitywnie rozstrzygnięte. Zgodnie z Dyrektywą z 12.12.2006 r. 2006/123/WE, Polska została zobowiązana do sprawdzenia czy ograniczenie powyższe spełnia wymogi konieczności, niedyskryminowania i proporcjonalności oraz do jego zniesienia jeżeli nie można uzasadnić spełniania w/w wymogów (art. 15).

10) Jakie gwarancje niezależności radcy prawnego wykonującego zawód, na podstawie stosunku pracy lub stosunku służbowego, przewiduje ustawa o radcach prawych?

Gwarancje niezależności radcy prawnego przewidziane zostały przez ustawę w art. 9, 16 ust. 1 oraz 22 ust. 1 i są to: 1) samodzielność stanowiska pracy i podległość bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej; 2) ewentualna koordynacja pomocy prawnej wykonywana ma być przez radcę prawnego; 3) brak możliwości polecania czynności wykraczających poza zakres pomocy prawnej; 4) ocena zawodowa po zasięgnięciu opinii samorządu radców prawnych; 5) możliwość odmowy udzielenia pomocy prawnej.

Podstawa prawna

Art. 9, 16 ust. 1 oraz 22 ust. 1 ustawy o radcach prawnych

Art. 9. 1. Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej.

2. Jeżeli jednostka organizacyjna zatrudnia dwóch lub więcej radców prawnych, jednemu z nich powierza się koordynację pomocy prawnej w tej jednostce.

3. W organie państwowym lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawnymoże być zatrudniony także w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej kierownikowi.

4. Radcy prawnemu nie można polecać wykonania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej.

Art. 16. 1. Oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonuje kierownik jednostki organizacyjnej, po zasięgnięciu opinii radcy prawnego wskazanego przez radę okręgowej izby radców prawnych.

Art. 22. 1. Radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów.

Opracowanie szczegółowe

Art. 9 ust. 1 ustawy o radcach prawnych stanowi, że radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej.

W sytuacji, w której jednostka organizacyjna zatrudnia dwóch lub więcej radców prawnych, jednemu z nich powierza się koordynację pomocy prawnej w tej jednostce (art. 9 ust. 2).

Art. 9 ust. 3 zapewnia niezależność organizacyjną także radcy prawnemu zatrudnionemu w organie państwowym lub samorządowym - wykonuje on wówczas pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawny może być również zatrudniony w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej kierownikowi.

Zgodnie z art. 9 ust. 4 radcy prawnemu nie można polecać wykonania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej (pojęcie pomocy prawnej definiuje art. 6 ust. 1 ustawy w następujący sposób: zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami; ponadto zgodnie z art. 7 ustawy pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe, czyli radcy prawnemu zatrudnionemu na podstawie stosunku pracy nie można polecać wykonania czynności innych niż w szczególności ww. rodzaje).

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o radcach prawnych oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonuje kierownik jednostki organizacyjnej, po zasięgnięciu opinii radcy prawnego wskazanego przez radę okręgowej izby radców prawnych.

Z ważnych powodów, zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy, radca prawny może z ważnych powodów odmówić udzielenia pomocy prawnej, co jest uprawnieniem szczególnym pracownika-radcy prawnego.

11) Jakie - w świetle ustawy o radcach prawnych - są zasady wynagradzania radcy prawnego zatrudnionego na podstawie stosunku pracy lub stosunku służbowego, w tym jak kształtuje się prawo do wynagrodzenia dodatkowego?

Art. 22^4 1. Radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska pracy głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy. Jeżeli prawo do dodatków uzależnione jest od wymogu kierowania zespołem pracowników, wymogu tego nie stosuje się do radcy prawnego. 2. Radca prawny jest uprawniony do dodatkowego wynagrodzenia w wysokości nie niższej niż 65% kosztów zastępstwa sądowego zasądzonych na rzecz strony przez niego zastępowanej lub jej przyznanych w ugodzie, postępowaniu polubownym, arbitrażu zagranicznym lub w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli koszty te zostały ściągnięte od strony przeciwnej. W państwowych jednostkach sfery budżetowej wysokość i termin wypłaty wynagrodzenia określa umowa cywilnoprawna.

1. Wynagrodzenie

Podstawa prawna: art. 22⁴ ust. 1 ustawy o radcach prawnych.

Radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy (stosunku służbowego) ma prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w:

• układzie zbiorowym pracy lub

• przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego.

Wynagrodzenie to nie może być niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska pracy głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy. Wypłacanie zatrudnianemu radcy prawnemu wynagrodzenia nie niższego niż przewidziane dla stanowiska głównego specjalisty w obowiązujących u niego przepisach o wynagrodzeniu pracowników jest bezwzględnym obowiązkiem pracodawcy.

Jeżeli u danego pracodawcy prawo do dodatków uzależnione jest od wymogu kierowania zespołem pracowników, wymogu tego nie stosuje się do radcy prawnego.

Przepis art. 22⁴ ustawy o radcach prawnych przewiduje ograniczenie swobody stron stosunku pracy w kształtowaniu zasad wynagradzania radcy prawnego.

Celem wprowadzenia do ustawy o radcach prawnych przepisu dotyczącego wynagrodzenia radców było ustalenie minimalnego wynagrodzenia w sytuacji gdy zawód był praktycznie wykonywany wyłącznie w formie stosunku pracy i to w jednostkach gospodarki uspołecznionej. Obecnie przepis ten stwarza niemałe problemy, w szczególności gdy u danego pracodawcy nie istnieje zakładowy system wynagrodzeń a także nie stanowi należytej ochrony pozycji radcy prawnego pozostającego w stosunku pracy.

2. Wynagrodzenie dodatkowe

Podstawa prawna: art. 22⁴ ust. 2 ustawy o radcach prawnych.

Radca prawny jest uprawniony do dodatkowego wynagrodzenia w wysokości nie niższej niż 65% kosztów zastępstwa sądowego zasądzonych na rzecz strony przez niego zastępowanej lub jej przyznanych w ugodzie, postępowaniu polubownym, arbitrażu zagranicznym lub w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli koszty te zostały ściągnięte od strony przeciwnej. W państwowych jednostkach sfery budżetowej wysokość i termin wypłaty wynagrodzenia określa umowa cywilnoprawna.

Prawo do dodatkowego wynagrodzenia powstaje z mocy ustawy.

Radcowie prawni zatrudnieni poza państwowymi jednostkami sfery budżetowej mają zagwarantowane ustawą wynagrodzenie w wysokości 65% kasztów zastępstwa procesowego zasądzonych i ściągniętych od przeciwnika, zaś umownie można je tylko podwyższyć. Umowne obniżenie wynagrodzenia dodatkowego tych radców prawnych jest nieważne i nabywają oni prawo do wynagrodzenia w wysokości 65% (art. 18 § 2 k.p.).

Natomiast radcowie prawni zatrudnieni we wskazanych jednostkach budżetowych nie mają ustawowo zagwarantowanej wysokości dodatkowego wynagrodzenia.

Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2013 roku, sygn. akt: III PK 4/13 umowa, o której mowa w art. 22⁴ ust. 2 zdanie drugie, nie jest umową cywilnoprawną w rozumieniu art. 1 k.c., według którego Kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Jest to umowa prawa pracy zgodnie z art. 1 k.p., który stanowi, że Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.

3. Wybrane orzecznictwo:

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2013 roku, sygn. akt: III PK 4/13

1. Dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego przewidziane w art. 22[4] ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) jest premią (…)

3. Uchylenie prawomocnego wyroku i zwrot przez pracodawcę przeciwnikowi procesowemu zasądzonych w nim kosztów zastępstwa procesowego - w odniesieniu do dodatkowego wynagrodzenia wypłaconego uprzednio radcy prawnemu z tego tytułu - oznacza odpadnięcie podstawy świadczenia w rozumieniu art. 410 § 2 k.c.

(OSNP 2014/10/142)

1. Umowa określająca wysokość wynagrodzenia dodatkowego przysługującego radcy prawnemu zatrudnionemu w państwowej jednostce sfery budżetowej nie jest umową cywilnoprawną w rozumieniu art. 1 k.c., według którego kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Jest to umowa prawa pracy zgodnie z art. 1 k.p., który stanowi, że kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Analizowana umowa częściowo określa prawo pracownika do dodatkowego wynagrodzenia wynikającego ze stosunku pracy. Prawo to określa tylko w części dotyczącej wysokości świadczenia należnego pracownikowi, zaś sam obowiązek świadczenia wynika z art. 22[4] ust. 2 ustawy z 1982 r. o radcach prawnych, będącego przepisem prawa pracy.

2. Jeżeli w okresie między zasądzeniem na rzecz pracodawcy kosztów zastępstwa procesowego a ściągnięciem ich od przeciwnika ustało zatrudnienie radcy prawnego, to nie jest to przeszkodą do nabycia przez niego prawa do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego. Radca wykonał bowiem swoją pracę (art. 80 k.p.), a pracodawca uzyskał środki na wypłacenie mu wynagrodzenia.

(LEX nr 1526625)

2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 roku, sygn. akt: I PK 70/08

Należne z mocy umowy cywilnoprawnej zawartej na podstawie art. 22[4] ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.) dodatkowe wynagrodzenie z tytułu kosztów zastępstwa sądowego, w przypadku, gdy kilku radców prawnych reprezentowało pracodawcę w postępowaniu sądowym, powinno być rozdzielone stosownie do nakładu pracy każdego z nich.

3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2007 roku, sygn. akt: I PK 74/07

1. Chociaż art. 224 ust. 1 ustawy z 1982 r. o radcach prawnych można uznać za anachroniczny w warunkach społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji RP), opartej przede wszystkim na zasadach gospodarki wolnorynkowej, to stanowi on nadal część obowiązującego porządku prawnego, którego nie mogą lekceważyć ani pracodawcy zatrudniający radców prawnych na podstawie umów o pracę, ani - tym bardziej - sądy pracy rozstrzygające spory o wynagrodzenie radców prawnych.

2. Określenie wynagrodzenie "przewidziane" dla głównego specjalisty należy rozumieć jako wynagrodzenie "określone" dla tego stanowiska w przepisach płacowych. Przepisy płacowe (a takim jest art. 224 ust. 1 ustawy z 1982 r. o radcach prawnych) należy interpretować ściśle, z wyłączeniem wykładni rozszerzającej, ścieśniającej lub analogii.

3. Ustalenie jedynie górnych granic stawek wynagrodzenia, z jednej strony nie przeszkadza w ustaleniu w indywidualnej umowie o pracę wyższego wynagrodzenia (art. 18 § 1 k.p. w związku z art. 353[1] k.c. i w związku z art. 300 k.p.), z drugiej zaś nie daje pracownikowi podstawy do roszczenia o wynagrodzenie wykraczające poza dolną granicę (widełek) stawki. To przede wszystkim ustalenie dolnych (minimalnych) stawek wynagrodzenia ma charakter gwarancyjny i roszczeniowy - pracownik może bowiem żądać wypłacenia mu najniższego wynagrodzenia przewidzianego dla danej kategorii zaszeregowania pracowników.

4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2005 roku, sygn. akt: II PK 232/04

Sformułowana w art. 22⁴ ust. 1 (zdanie drugie) ustawy z 1982 r. o radcach prawnych norma prawna stanowiąca, iż wynagrodzenie radców prawnych: "nie może być niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska pracy głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy", ma charakter tzw. normy gwarancyjnej, a jej wyjątkowy (szczególny) charakter wyklucza dopuszczalność jej rozszerzającej interpretacji (exceptiones non sunt extendendae), co oznacza, że nie może ona stanowić podstawy prawnej do występowania radcy prawnego z roszczeniem wobec pracodawcy o przyznanie wynagrodzenia wyższego aniżeli najniższe wynagrodzenie wypłacane w danym zakładzie pracy pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku głównego specjalisty.

5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2003 roku, sygn. akt: I PK 58/02

Prawo radcy prawnego do wynagrodzenia nie niższego niż wynagrodzenie przewidziane dla stanowiska głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników (art. 22[4 ]§ 1 ustawy o radcach prawnych) powstaje także w sytuacjach, w których u danego pracodawcy układ zbiorowy pracy lub przepisy o wynagradzaniu pracowników nie zawierają tabel zaszeregowania pracowników oraz tabel ich wynagradzania, a ustalenie wynagrodzenia dla stanowiska głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy następuje na podstawie indywidualnej decyzji pracodawcy.

12) Proszę omówić czas pracy radcy prawnego wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub stosunku służbowego.

Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymiarze przekraczającym jeden etat. Do czasu pracy radcy prawnego zalicza się także czas niezbędny do załatwiania spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej, w szczególności w sądach i w innych organach, oraz czas przygotowania się do tych czynności. Czas pracy radcy prawnego w lokalu jednostki organizacyjnej nie może być krótszy niż dwie piąte czasu pracy ustalonego w zawartej z radcą prawnym umowie. To samo dotyczy stosunku służbowego.

Podstawa prawna

Art. 8 ust. 5, art. 18 i art. 19 ustawy o radcach prawnych

Zgodnie z pierwotnym brzmieniem przepisu art. 17 radca prawny mógł być zatrudniony na pełnym etacie w jednej jednostce organizacyjnej. W przypadku zatrudnienia jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej łączny wymiar zatrudnienia nie mógł przekroczyć półtora etatu. Obecne brzmienie przepisu, które zostało nadane na mocy przepisów ustawy z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 75, poz. 471 z późn. zm.), nie zawiera już tego ograniczenia.

Przepis art. 18 jest doprecyzowaniem zasad zatrudniania radcy prawnego na podstawie umowy o pracę określonych w art. 17. Zgodnie z komentowanym przepisem do czasu pracy radcy prawnego zalicza się także czas niezbędny do załatwiania spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej, w szczególności w sądach i w innych organach, oraz czas przygotowania się do tych czynności. Przepis zawiera także zastrzeżenie, iż czas pracy radcy prawnego w lokalu jednostki organizacyjnej nie może być krótszy niż dwie piąte czasu pracy ustalonego w zawartej z radcą prawnym umowie.

Zgodnie z art. 8 ust. 5 ustawy ilekroć w ustawie jest mowa o „stosunku pracy” rozumie się przez to również „stosunek służbowy”.

13) Rozwiązanie z radcą prawnym stosunku pracy przez jednostkę organizacyjną za wypowiedzeniem.

Tylko w przypadku wypowiedzenia z powodu nienależytego wykonywania obowiązków pracowniczych jednostka organizacyjna zatrudniająca radcę prawnego ma obowiązek uzyskać opinie okręgowej izby radców prawnych (uchwała w ciągu 14 dni od zawiadomienia). W pozostałych przypadkach wedle kodeksu pracy.

Podstawa prawna

Art. 19. 1. Rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem z radcą prawnym przez jednostkę organizacyjną z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów niniejszej ustawy może nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych. Opinia ta powinna być przesłana jednostce organizacyjnej w terminie 14 dni od dnia otrzymania od tej jednostki zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku pracy.

Opinia jest wydawana w formie uchwały.

Stosuje się przepisy kodeksu pracy o wypowiedzeniu umowy - okresy wypowiedzenia, zwolnienie na poszukiwanie pracy, konsultacje z organizacją związkową, ochrona przedemerytalna i w razie ciąży.

Dotyczy każdej umowy, którą można zakończyć wypowiedzeniem.

Niedochowanie tego obowiązku przez jednostkę organizacyjną powoduje naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i stanowi podstawę dla radcy prawnego do wystąpienia do sądu pracy z żądaniem orzeczenia bezskuteczności wypowiedzenia. Jeśli umowa uległa już rozwiązaniu sąd pracy orzeka o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu (art. 45 kodeksu pracy).

Nie dotyczy sytuacji, w której przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest reorganizacja (likwidacja) stanowiska pracy radcy prawnego, nie łącząca się z negatywną oceną jego pracy.

Wyrażono pogląd, iż jeśli pracodawc nie jest jednostką organizacyjną, a np. osobą fizyczną to nie jest związany tą regułą (Sławiński Maciej, Radca Prawny.1998.2.32, opublikowano LEX) ale osobiście uważam, że byłoby to nieuzasadnione różnicowanie sytuacji.

14) Tryb rozwiązania stosunku pracy z radcą prawnym z powodu nienależytego wykonywania zawodu

Rozwiązanie stosunku pracy z radcą prawnym podlega takim samym zasadom jak rozwiązanie stosunku pracy z innym pracownikiem, z taką jednak różnicą, że jeżeli wypowiedzenie następuje z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów ustawy o radcach prawnych, konieczne jest uprzednie zasięgnięcie przez pracodawcę opinii rady okręgowej izby radców prawnych.

Podstawa prawna

Art. 19 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 32-43 i 45 kodeksu pracy

Art. 19. 1. Rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem z radcą prawnym przez jednostkę organizacyjną z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów niniejszej ustawy może nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych. Opinia ta powinna być przesłana jednostce organizacyjnej w terminie 14 dni od dnia otrzymania od tej jednostki zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku pracy.

Opracowanie szczegółowe

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy rozwiązanie stosunku pracy z radcą prawnym za wypowiedzeniem z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów ustawy o radcach prawnych może nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych. Opinia ta powinna być przesłana jednostce organizacyjnej w terminie 14 dni od dnia otrzymania od tej jednostki zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku pracy.

Wszystkie zasady rozwiązywania umów o pracę za wypowiedzeniem określone w art. 32-43 kodeksu pracy znajdują zastosowanie także do rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem z radcą prawnym. Jeżeli jednak podstawą wypowiedzenia stosunku pracy jest nienależyte wykonywanie obowiązków radcy prawnego wynikających z przepisów ustawy o radcach prawnych, pracodawca ma obowiązek zasięgnięcia ww. opinii.

Opinia, o której mowa w art. 19 ust. 1 wydawana jest w formie uchwały.

Niedochowanie przez pracodawcę obowiązku zasięgnięcia w wyżej opisanej sytuacji opinii rady OIRP powoduje naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i może być podstawą dla radcy prawnego do wystąpienia do sądu pracy z żądaniem orzeczenia bezskuteczności wypowiedzenia, a gdy umowa uległa już rozwiązaniu - przywrócenia do pracy lub odszkodowania (na podstawie art. 45 kodeksu pracy).

15) Usytuowanie stanowiska radcy prawnego wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy oraz stosunku służbowego w strukturze organizacyjnej obsługiwanej jednostki

Problematyka statusu zawodowego radcy prawnego wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy została określona w przepisach ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Ustawa stanowi, że radca prawny zajmuje samodzielne stanowisko pracy, podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej (art. 8 ust. 3) i nie można mu polecać wykonywania czynności wykraczających poza zakres obsługi prawnej (art. 8 ust. 5). Jego zwolnienie w drodze wypowiedzenia z powodu nienależytego wykonywania obowiązków wynikających z przepisów ustawy może nastąpić po uprzednim zasięgnięciu opinii okręgowej rady radców prawnych (art. 19 ust. 1). Przy wykonywaniu czynności zawodowych radca prawny korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą (art. 11 ust. 1). Co dotyczy wynagrodzenia, to zostało ono uregulowane również w sposób podkreślający pozycję radcy prawnego w zakładzie pracy (art. 22^4 ust. 1).

Celem uregulowań jest podniesienia prestiżu zawodu radcy prawnego przez odpowiednie usytuowanie stanowiska radcy prawnego w strukturze organizacyjnej zakładu pracy i stworzenie gwarancji wykonywania obsługi prawnej w sposób wolny od obowiązku wykonywania poleceń wykraczających poza jej zakres.

Radca prawny w ramach stosunku pracy:

• zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki - takie określenie stanowiska radcy prawnego w hierarchii służbowej nie test pozostawione swobodnemu uznaniu zakładu pracy, lecz jest jego obowiązkiem.

• 2 lub więcej radców = 1 koordynator pomocy prawnej.

• Radca może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i wymiarze przekraczającym jeden etat.

• Specyficzna forma stosunku pracy, która nie powoduje zależności zawodowej radcy od podmiotu, z którym jest związany umową o pracę.

Gwarancje niezależności:

• zajmowanie samodzielnego stanowiska pracy podległego bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej,

• zakaz polecenia radcy prawnemu wykonywania czynności wykraczających poza zakres pomocy prawnej,

• samodzielne prowadzenie spraw przed organami orzekającymi,

• niezwiązanie poleceniem co do treści opinii prawnej.

Z zasady bezpośredniej podległości kierownikowi jednostki organizacyjnej wynika, iż nawet zatrudnienie w tej jednostce organizacyjnej kilku radców prawnych na samodzielnych stanowiskach lub w ramach jednej komórki organizacyjnej nie może stwarzać pomiędzy nimi stosunku podległości służbowej w zakresie czynności zawodowych. Z przyczyn organizacyjnych niezbędne jest wówczas powierzenie jednemu z nich koordynacji pomocy prawnej w tej jednostce (art. 9 ust. 2) . Koordynacja nie jest ani kontrolą, ani nadzorem, ani też kierownictwem — to uprawnienie wykonywane dla zharmonizowania działalności. Koordynator nie jest uprawniony do merytorycznej ingerencji w sposób wykonywania zawodu przez współpracujących z nim radców prawnych. Zgodnie z art. 37 Kodeksu Etyki, "Radca prawny, koordynujący prace zespołu, nie może naruszać niezawisłości i samodzielności radców prawnych zatrudnionych w koordynowanym zespole w wykonywaniu ich obowiązków zawodowych".

W myśl art. 22⁴ ust. 1 zdanie pierwsze ustawy radca prawny ma prawo do wynagrodzenia określonego w układzie zbiorowym pracy lub w przepisach o wynagrodzeniu pracowników, obowiązujących w jednostce organizacyjnej zatrudniającej radcę, natomiast ze zdania drugiego ust. 1 art. 22 ustawy wynika, że wynagrodzenie to nie może być niższe od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska głównego specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy.

Ustawa o radcach prawnych ma charakter przepisów szczególnych w stosunku do kodeksu pracy. Zgodnie więc z treścią art. 5 k.p., do radców prawnych należy w pierwszej kolejności stosować przepisy ustawy o radcach prawnych.

W przypadku samorządu gminnego, jednostką organizacyjną jest urząd, a kierownikiem urzędu odpowiednio wójt, burmistrz lub prezydent miasta, radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy podlega właśnie organowi wykonawczemu gminy.

Art. 9 ust. 3 ustawy o radcach, który stanowi, że w organie (...) samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. Takie uregulowanie przepisów wprowadza istotny wyjątek, gdyż na mocy przepisów związanych z ustrojem JST i pracownikami samorządowymi, organ wykonawczy pełni rolę kierownika, a także zawiera wszelkie umowy związane z zatrudnieniem, poszczególni pracownicy podlegają jednak właściwym dyrektorom lub kierownikom odpowiednich komórek. W przypadku radców prawnych uprawnienia szefów komórek zostały przeniesione na wyższy szczebel zarządzania - na przykład do kompetencji wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

16) Jaki jest zakres przedmiotowy tajemnicy zawodowej? Jakie elementy są nią objęte? Proszę przedstawić kontrowersje wynikające z porównania przepisów ustawy o radcach prawnych oraz Kodeksu postępowania karnego, a także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego.

Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Tym samym, tajemnicą nie są objęte wszystkie informacje, które radca uzyskał świadcząc pracę czy obsługując w sposób stały dany podmiot gospodarczy. Normy art. 3 ust. 3 i 5 u.r.p. oraz art. 180 § 2 k.p.k. literalnie są ze sobą sprzeczne. Jednakże, zgodnie z przyjęta wykładnią, powstałą na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 listopada 2004 roku, sygn. akt SK 64/03, art. 180 § 2 k.p.k. stanowi lex specialis wobec art. 3 ust. 3 i 5 u.r.p. Tym samym, w zakresie wskazanym przez k.p.k. radca prawny może być zwolniony z tajemnicy zawodowej.

Podstawa prawna:

Ustawa o radcach prawnych

Art. 3

(…)

3. Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej.

4. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.

5. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

6. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz o finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2014 r. poz. 455) - w zakresie określonym tymi przepisami.

Kodeks postępowania karnego

Art. 180

§ 1. Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne" lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej.

§ 2. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Opracowanie szczegółowe:

I. Zakres tajemnicy zawodowej

Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Tym samym, tajemnicą nie są objęte wszystkie informacje, które radca uzyskał świadcząc pracę czy obsługując w sposób stały dany podmiot gospodarczy. Przykładowo, dane dotyczące podziału pracy między radców prawnych czy obiegu dokumentów w przedsiębiorstwie nie mogą być traktowane jako poufne. Także sam fakt sporządzenia opinii prawnej przez radcę prawnego i wyrażone przez niego stanowisko w kwestiach prawnych nie są objęte tajemnicą zawodową.

W tym miejscu należy podkreślić, iż obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie został przewidziany przez ustawodawcę w interesie radców prawnych, i nie stanowi prawa podmiotowego radców prawnych, lecz jest elementem prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i - szerzej - całego systemu ochrony prawnej w demokratycznym państwie. Tym samym, tajemnica zawodowa służy nie samym prawnikom, lecz osobom korzystającym z ich pomocy (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego, sygn. akt SK 64/03).

Tajemnica zawodowa radcy prawnego, obejmująca wszystko, o czym dowiedział się on w związku z udzielaniem porady prawnej i prowadzeniem sprawy, wyklucza możliwość złożenia przez niego zeznań w charakterze świadka w postępowaniu karnym, w którym stroną jest osoba reprezentowana przez niego uprzednio w innych postępowaniach, bez uprzedniego zwolnienia z powyższej tajemnicy przez sąd w trybie określonym w art. 180 § 2 KPK, i to także wtedy, gdyby miał zeznawać na prośbę swojego klienta i w jego interesie, odnośnie okoliczności, które były przedmiotem jawnego procedowania przez sąd w sprawach innych niż karne, a tym bardziej gdyby dotyczyło to okoliczności związanych z pertraktacjami między stronami tamtych postępowań i wzajemnych ich stosunków, gdyż tajemnica zawodowa radcy prawnego stanowi dobro samo w sobie, jako element prawidłowego i etycznego wykonywania tej profesji. Tak rozumiana tajemnica zawodowa radcy prawnego dotyczy także innych postępowań, w których byłby on powołany na świadka, z tym że z uwzględnieniem wówczas zakazu płynącego z art. 3 ust. 5 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.), jeżeli w danym postępowaniu nie jest przewidziana możliwość zwolnienia radcy prawnego od obowiązku zachowania tajemnicy (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt SDI 32/12).

II. Kontrowersje związane z różnicami pomiędzy u.r.p. i k.p.k., a wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Normy art. 3 ust. 3 i 5 u.r.p. oraz art. 180 § 2 k.p.k. są ze sobą literalnie sprzeczne.

K.p.k. dopuszcza zwolnienie z tajemnicy zawodowej przez sąd, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.

Tymczasem, art. 3 ust. 5 u.r.p. 5. przewiduje kategoryczny zakaz zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których radca prawny dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

Na tle sprawy spółki "Optimus" S.A. powstał spór dotyczący konstytucyjności art. 180 § 2 k.p.k. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 22 listopada 2004 roku, sygn. akt SK 64/03, uznał, że art. 180 § 2 k.p.k. jest zgodny z Konstytucją RP. Jednocześnie, w treści uzasadnienia wyroku Trybunał Konstytucyjny szeroko przeanalizował i ocenił instytucję tajemnicy zawodowej radców prawnych i uznał, że literalnie sprzeczne przepisy należy stosować łącznie.

Zgodnie z wykładnią, opartą o uzasadnienie powyższego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 listopada 2004 roku, art. 180 § 2 k.p.k. stanowi lex specialis wobec art. 3 ust. 3 i 5 u.r.p.

Tym samym, w zakresie wskazanym przez k.p.k. radca prawny może być zwolniony z tajemnicy zawodowej (zob. postanowienie Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt SDI 32/12).

17) Czy obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej oznacza wyłącznie zakaz ujawniania lub upubliczniania informacji objętych tą tajemnicą, czy także inne zakazy i obowiązki?

Z definicji tajemnicy zawodowej zawartej w art. 15 ust. 1 Kodeksu Etyki Radców Prawnych wynika, że tajemnica radcowska obejmuje zakaz ujawniania lub upubliczniania informacji uzyskanych przez radcę w związku z wykonywaniem czynności zawodowych a dotyczących klienta i jego spraw. Przepisy Rozdziału 1 Działu III KERP kreują dalsze zobowiązania (zakazy i nakazy) związane z obowiązkiem zachowania tajemnicy radcowskiej. Należą do nich: 1. zakaz wykorzystywania informacji objętych tajemnicą w interesie własnym lub osób trzecich; 2. obowiązek żądania udziału przedstawiciela samorządu radcowskiego w przeszukaniu; 3. obowiązek podejmowania wszelkich środków prawnych dla uniknięcia lub ograniczenia określonego w przepisach prawa zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej; 4. zakaz zgłaszania wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka innego radcy prawnego lub innej osoby, z którą radca prawny może wykonywać zawód; 5. obowiązek zachowania w tajemnicy przebiegu i treści pertraktacji ugodowych; 6. obowiązek zobowiązania do zachowania poufności osób współpracujących z radcą prawnym oraz wskazania na ich odpowiedzialność prawną za ujawnienie informacji objętych tajemnicą; 7. obowiązek zabezpieczenia informacji przed ich niepowołanym ujawnieniem; 8. obowiązek ujawnienia faktu działania na zlecenie klienta w przypadku składania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego.

Podstawę prawną dla udzielenia odpowiedzi na to pytanie stanowią przepisy Rozdziału 1 Działu III KERP (art. 15 - 24). Ze względu na ograniczenia objętościowe nie wkleiłem przepisów do skryptu.

Skuteczne i prawidłowe wykonywanie zawodu radcy prawnego wymaga istnienia zaufania pomiędzy radcą i jego klientem. Podstawową gwarancją służącą zbudowaniu i utrzymaniu tego zaufania jest obowiązek zachowania przez radcę tajemnicy zawodowej, wynikający z art. 3 ust. 3 ustawy o r. pr. Definicja tajemnicy zawodowej, wraz z regułami doprecyzowującymi ogólne postanowienia ustawowe, zawarte są w Rozdziale 1 Działu III Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (KERP). Z art. 15 ust. 1 KERP wynika, że tajemnicą zawodową jest obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkich informacji dotyczących klienta i jego spraw, ujawnionych radcy przez klienta bądź uzyskanych w inny sposób w związku z wykonywaniem przez radcę czynności zawodowych, niezależnie od źródła informacji oraz formy i sposobu ich utrwalenia. Z definicji wynika, że radca ma przestrzegać zakazu ujawniania lub upubliczniania informacji uzyskanych od klienta, w tym także informacji zawartych w dokumentach tworzonych przez radcę oraz korespondencji z klientem (art. 15 ust. 2 KERP), oraz informacji ujawnionych przez klienta przed rozpoczęciem świadczenia pomocy prawnej (art. 15 ust. 3 KERP).

Zakaz ujawniania i upubliczniania informacji dotyczących klienta i jego spraw nie jest jedynym ograniczeniem, jakie Kodeks Etyki nakłada na radcę prawnego w związku z obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej. Do obowiązków radcy należy również:

1. zakaz wykorzystywania informacji objętych tajemnicą zawodową w interesie własnym lub osób trzecich (art. 16 KERP);

2. obowiązek żądania udziału przedstawiciela samorządu radców prawnych (innego radcy prawnego) w przeszukaniu, jeżeli w wyniku tego przeszukania mogłoby dojść do ujawnienia tajemnicy zawodowej (art. 18 KERP) - obecność przedstawiciela samorządu ma na celu ochronę przed próbą obejścia zakazu przesłuchiwania radcy w charakterze świadka na okoliczności faktyczne objęte tajemnicą radcowską w drodze zabezpieczenia i wejścia w posiadanie dokumentów (np. akt prowadzonych spraw), które zawierają informacje objęte tajemnicą radcowską;

3. obowiązek podejmowania wszelkich przewidzianych prawem środków dla uniknięcia lub ograniczenia określonego w przepisach prawa zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej (art. 19 KERP) - obowiązek ten został po raz pierwszy wprost wyartykułowany w Kodeksie Etyki uchwalonym w listopadzie 2014 r. Poprzedni KERP nie zawierał podobnego postanowienia. Przepisy prawa polskiego przewidują dwa ograniczenia tajemnicy radcowskiej:

a) zgodnie z treścią art. 3 ust. 6 ustawy o r. pr., obowiązek zachowania tajemnicy radcowskiej nie dotyczy informacji udostępnianych przez radcę właściwym organom na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 455), oraz

b) możliwość zwolnienia przez sąd z tajemnicy radcowskiej w celu przesłuchania radcy prawnego w charakterze świadka co do faktów objętych tajemnicą zawodową w postępowaniu karnym (art. 180 §2 k.p.k.) lub przed sejmową komisją śledczą (art. 11g ustawy o sejmowej komisji śledczej). W art. 180 §2 k.p.k. określono dwie przesłanki zwolnienia z tajemnicy zawodowej. Przesłuchanie radcy na okoliczności objęte tajemnicą jest możliwe, jeżeli: 1) jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości i 2) okoliczność ta nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Sąd w postanowieniu o zwolnieniu powinien określić te okoliczności. Na postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy zawodowej przysługuje zażalenie. Art. 19 KERP nakłada na radcę obowiązek wniesienia zażalenia w sytuacji, w której np. nie są spełnione przesłanki zwolnienia z tajemnicy (obowiązek „uniknięcia zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej”) albo okoliczności, co do których radca ma być przesłuchany, zostały określone zbyt szeroko (obowiązek „ograniczenia zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej”);

4. zakaz zgłaszania wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka innego radcy prawnego lub innej osoby, z którą radca prawny może wykonywać zawód - dla ustalenia okoliczności objętych ich tajemnicą zawodową (art. 20 KERP);

5. obowiązek zachowania w tajemnicy (także wobec sądu i innego organu orzekającego w sprawie) przebiegu i treści pertraktacji ugodowych, w których radca prawny brał czynny udział (art. 21 KERP);

6. obowiązek zobowiązania do zachowania poufności osób współpracujących z radcą prawnym - art. 22 KERP nakłada na radcę obowiązek zobowiązania osób współpracujących przy wykonywaniu czynności zawodowych do zachowania poufności w zakresie objętym tajemnicą radcowską. Radca zobowiązany jest wskazać na odpowiedzialność prawną tych osób w związku z ujawnieniem tajemnicy zawodowej. Obowiązek ten dotyczy przede wszystkim pracowników kancelarii (aplikantów, stażystów, pracowników administracyjnych, etc.), którzy mogą mieć dostęp do informacji lub dokumentów objętych tajemnicą i którzy nie są zobowiązani do zachowania własnej tajemnicy zawodowej. W przypadku kancelarii prowadzonych w formie spółek prawa handlowego taki obowiązek może dotyczyć osób niewykonujących zawodu prawniczego, a będących np. członkami zarządu (spółka partnerska) czy wspólnikami lub akcjonariuszami (np. w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej). Obowiązek ten jest realizowany zazwyczaj przez zawarcie odpowiednich klauzul w umowach regulujących zasady współpracy (np. umowa o pracę, umowa spółki, etc.) lub w drodze podpisywania odrębnych oświadczeń o zobowiązaniu do zachowania poufności;

7. obowiązek zabezpieczenia informacji przed ich niepowołanym ujawnieniem - kwestie związane z tym obowiązkiem reguluje art. 23 KERP, który został zmodyfikowany i rozbudowany w nowym Kodeksie Etyki. Obowiązek zabezpieczenia dotyczy wszystkich informacji objętych tajemnicą zawodową, niezależnie od ich formy i sposobu utrwalenia. Dokumenty oraz nośniki zawierające te informacje powinny być przechowywane w sposób chroniący je przed zniszczeniem, zniekształceniem lub zaginięciem. Nowy Kodeks Etyki wprowadził również regulacje dotyczące dokumentów i nośników elektronicznych. Powinny one być objęte kontrolą dostępu oraz zabezpieczeniem systemu przed zakłóceniem działania, uzyskaniem nieuprawnionego dostępu lub utratą danych;

8. obowiązek ujawnienia faktu działania na zlecenie klienta w przypadku zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego - art. 24 KERP wymaga, by radca składający na żądanie klienta zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego, ujawnionego w związku ze świadczeniem pomocy prawnej, wyraźnie wskazał, że kieruje zawiadomienie w imieniu i z upoważnienia klienta.

18) Co oznacza, że obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie?

Art. 3 ust. 4 ustawy o radcach prawnych stanowi, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej „nie może być ograniczony w czasie”. Powyższa regulacja została również powtórzona w art. 17 „nowego” Kodeksu Etyki Radcy Prawnego. Sformułowanie użyte przez ustawodawcę oznacza, że obowiązek dochowania tajemnicy radcowskiej nie jest ograniczony żadnym terminem, jak również nie wygasa wskutek zajścia żadnego późniejszego zdarzenia. W szczególności wskazać należy, że obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej nie wygasa wskutek ustania stosunku prawnego, na podstawie którego radca prawny świadczył pomoc prawną, jak również w przypadku zaprzestania wykonywania zawodu przez (byłego już) radcę prawnego.

4. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. (art. 3 ust. 4 ustawy o radach prawnych);

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie i istnieje również po zaprzestaniu wykonywania zawodu. (art. 17 Kodeksu Etyki Radców Prawnych).

Zakres temporalny obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej reguluje art. 3 ust. 4 ustawy o radcach prawnych, który stanowi, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Ów brak ograniczenia czasowego tajemnicy zawodowej oznacza, że brak jest jakiegokolwiek późniejszego terminu lub zdarzenia, które powodowałyby wygaśnięcie obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej. W szczególności należy wskazać, że obowiązek dochowania tajemnicy radcowskiej w zakresie informacji dotyczących klienta i jego spraw nie wygasa wskutek:

1. ustania stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia usług pomocy prawnej przez radcę prawnego - art. 15 „starego” Kodeksu Etyki Radcy Prawnego regulował tę kwestię wprost, stanowiąc, że: „obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie i trwa także po ustaniu stosunku prawnego, na podstawie którego radca prawy świadczył pomoc prawną”. Powyższa sytuacja obejmuje zarówno wykonanie zlecenia na rzecz klienta, rezygnację przez klienta ze stałej obsługi prawnej, jak również i zmianę miejsca pracy lub wykonywania zawodu przez radcę prawnego (np. zmianę pracodawcy lub zmianę kancelarii).

2. zaprzestania wykonywania zawodu radcy prawnego - już na gruncie „starego” Kodeksu Etyki wskazywano, że obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej dotyczy również byłego radcy prawnego, który zaprzestał wykonywania zawodu. Zwolennicy rozszerzenia obowiązku dochowania tajemnicy radcowskiej także na okres przypadający po zakończeniu wykonywania zawodu radcy prawnego wskazywali, że przyjęcie przeciwnej interpretacji prowadziłoby do sytuacji, w której radca prawny mógłby być poddawany różnego rodzaju naciskom mającym skłonić go do rezygnacji z wykonywania zawodu w celu późniejszego uzyskania od niego informacji objętych tajemnicą. W chwili obecnej kwestia ta nie będzie budzić jakichkolwiek wątpliwości ze względu na brzmienie art. 17 „nowego” KERP, który stanowi, iż: „obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie i istnieje również po zaprzestaniu wykonywania zawodu”.

Odpowiadając na pytanie należy stwierdzić, że brak czasowego ograniczenia obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej przez radcę prawnego oznacza, że obowiązek ten nie jest ograniczony żadnym terminem oraz nie wygasa wskutek zajścia żadnego późniejszego zdarzenia, jak np. zakończenie świadczenia usług prawnych na rzecz klienta lub zakończenie wykonywania zawodu radcy. De facto prowadzi to do wniosku, że radca prawny zobowiązany jest do dochowania tajemnicy radcowskiej aż do swojej śmierci.

19) Zgodnie z ustawą o radcach prawnych, radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Jak kwestię tę reguluje Kodeks postępowania karnego? Jaki jest wzajemny stosunek przepisów ustawy o radcach prawnych i kodeksu postępowania karnego w tym zakresie?

Zgodnie z art. 180 § 2 k.p.k., osoby obowiązane do zachowania tajemnicy radcy prawnego mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do przepisu art. 3 ust. 5 u.r.p., który stanowi o bezwzględnym zakazie w tym zakresie. W postępowaniu karnym zwolnić z tajemnicy zawodowej może tylko sąd w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. W postanowieniu tym sąd musi wskazać wyraźnie na spełnienie przesłanek z tegoż przepisu. Przepis ten nie dotyczy sytuacji, w których radca prawny jest obrońcą lub występuje w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Podstawa prawna: art. 180 § 2 k.p.k., art. 3 ust. 5 u.r.p., art. 15-24 nowego k.e.r.p.

Zgodnie z art. 180 § 2 k.p.k., osoby obowiązane do zachowania tajemnicy radcy prawnego mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.

Przepis ten ma charakter wyjątkowy i powinien być zastosowany wyłącznie przy spełnieniu pozytywnej przesłanki w postaci niezbędności dla dobra wymiaru sprawiedliwości oraz negatywnej - braku możliwości ustalenia danej okoliczności na podstawie innego dowodu.

Zwolnić z tajemnicy radcowskiej w postępowaniu sądowym (karnym) może tylko sąd w drodze postanowienia. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie radcy prawnego również decyduje w drodze postanowienia sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych (szczegóły w kolejnym pytaniu).

Wniosek prokuratora, jak również uzasadnienie postanowienia sądu, powinno wskazywać z jakich powodów występuje w tym konkretnym postępowaniu przesłanka dobra wymiaru sprawiedliwości. Sąd powinien wskazać na brak możliwości ustalenia danych okoliczności za pomocą konkretnych dowodów, zarówno w chwili orzekania jak i w przyszłości. W braku wykazania tych przesłanek radca prawny ma etyczny obowiązek złożenia zażalenia na takie postanowienie (art. 19 nowego k.e.r.p.).

Przesłanki braku możliwości ustalenia danych okoliczności nie spełnia sytuacja, w której nieprzeprowadzono jeszcze wszystkich dowodów na daną okoliczność, istnieje przemijająca przeszkoda w możliwości ustalenia tych okoliczności, niezastosowanie wszystkich, nawet trudnych proceduralnie lub technicznie środków dowodowych albo gdy prokurator chce nadać postępowaniu określony kierunek, a nie udowodnić określony fakt.

Przesłanki niezbędności dla dobra wymiaru sprawiedliwości nie spełnia konieczność: ustalenia okoliczności mającej nieistotne (drugorzędne) znaczenie dla sprawy, ustalenia okoliczności mającej znaczenie jedynie pomocnicze dla sprawy (nie jest niezbędne), ustalenia danych osób popełniających przestępstwo inne niż wymienione w art. 240 § 1 k.p.k., posiadanie przez radcę prawnego ogólnej wiedzy na temat interesów swojego klienta, prowadzenie przez radcę prawnego dużej ilości spraw konkretnego klienta.

W orzecznictwie istnieje spór czy przepis art. 180 § 2 k.p.k. wprowadza zakaz przesłuchania w charakterze świadka radcy prawnego w sytuacji, gdy nie odmówi on złożenia zeznań w tym charakterze. Z ostrożności należy stwierdzić, iż to na radcy ciąży ciężar powołania się na dyrektywę tego przepisu, ponieważ istnieje ryzyko, iż sąd dopuści dowód z takich zeznań mimo braku zwolnienia radcy prawnego z tajemnicy zawodowej. W każdym wypadku nawet w razie nieuwzględnienia tych zeznań, ich złożenie może narazić klienta na inne negatywne konsekwencje. W takiej sytuacji radcy prawnemu grozi odpowiedzialność dyscyplinarna za brak odmowy złożenia zeznań. Sąd odwoławczy pozostawi również bez rozpoznania zażalenie na postanowienie o zwolnieniu radcy prawnego z zachowania tajemnicy zawodowej, w sytuacji, gdy ten ujawni tę tajemnicę dobrowolnie przed rozpoznaniem zażalenia.

Wniosek o zwolnienie radcy prawnego z tajemnicy zawodowej jest jawny dla uczestnika oraz powinien być doręczony świadkowi (radcy prawnemu). Natomiast niejawna jest rozprawa w toku której będą składane zeznania przez radcę prawnego.

W orzecznictwie SN I TK przyjmuje się, że art. 180 § 2 k.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do zakazu przewidzianego w u.r.p. W praktyce radca prawny może, po analizie konkretnego przypadku, nie ponieść odpowiedzialności dyscyplinarnej przed organami samorządu, jeżeli mimo zwolnienia go z zachowania tajemnicy radcy prawnego, odmówi on odmowy odpowiedzi na pytanie, które spowodowałoby naruszenie zakazu przewidzianego przez u.r.p. Podkreśla się również, że niedopuszczalne w takim wypadku byłoby stosowanie zamiany kary porządkowej grzywny na areszt oraz stawianie zarzutu poplecznictwa.

Powyższe uwagi dotyczą sytuacji w których radca prawny nie występuje w charakterze obrońcy. Po 1 lipca 2015 roku, do radcy prawnego będą miały zastosowanie przepisy art. 178 pkt 1 k.p.k., który przewiduje bezwzględny zakaz w tym zakresie. W mojej ocenie przepis ten stosuje się do radcy prawnego również obecnie, w sytuacji gdy udziela on porady prawnej z zakresu odpowiedzialności karnej grożącej osobie, która szuka pomocy w tym zakresie.

Na marginesie należy zaznaczyć, że powyższa regulacja dotyczy również postępowania w sprawie o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, natomiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia istnieje bezwzględny zakaz zwalniania z tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu radcy prawnego (jak się wydaje - przez mniejszy ciężar gatunkowy spraw).

20) Jaki jest tryb zwalniania radcy prawnego o statusie świadka, z zachowania tajemnicy zawodowej w postępowaniu karnym? Jakie środki ochrony tajemnicy zawodowej przysługują radcy prawnemu?

Tajemnicy zawodowej radcy prawnego o statusie świadka w postępowaniu karnym dotyczy szczególna regulacja art. 180 § 2 k.p.k.: „Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.”

Punktem wyjścia jest art. 3 ust. 3 oraz 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, zgodnie z którymi radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej oraz że nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

Tajemnica zawodowa radcy prawnego wyklucza możliwość złożenia przez niego zeznań w charakterze świadka w postępowaniu karnym co do faktów objętych tą tajemnicą, chyba że zostanie on zwolniony od obowiązku jej zachowania przez sąd w trybie określonym w art. 180 § 2 k.p.k.

Art. 180 § 2 k.p.k. (zezwalający na zwolnienie z obowiązku tajemnicy) pozostaje w pozornej sprzeczności z art. 3 ust. 5 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (który mówi, że radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy). Powszechnie jednak przyjmuje się, że art. 180 § 2 k.p.k. stanowi lex specialis do art. 3 ust. 5 ustawy o radcach prawnych. Zwolnienie takie jest zatem możliwe na gruncie procedury karnej (tak też wyraźnie Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 22 listopada 2004 r., sygn. akt: SK 64/03).

Procedurę zwolnienia radcy prawnego od tajemnicy inicjuje wniosek o przesłuchanie radcy w charakterze świadka lub o zezwolenie na takie przesłuchanie. W postępowaniu przygotowawczym wniosek taki składa prokurator (art. 180 § 2 zd. 2 k.p.k.). Sąd winien rozstrzygnąć wniosek w terminie nie dłuższym niż 7 dni od jego otrzymania (termin ten ma wyłącznie charakter instrukcyjny). Sąd rozstrzyga w kwestii wniosku na posiedzeniu bez udziału stron. W postępowaniu sądowym sąd zajmuje się sprawą zwolnienia radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy, jeśli któraś ze stron wniesie o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka - radcy prawnego (art. 167 k.p.k.). We wniosku powinno się wskazać, że zachodzą przesłanki do zwolnienia, o których mowa poniżej.

Warunkiem zwolnienia radcy prawnego od zachowania tajemnicy radcowskiej jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

• uchylenie obowiązku zachowania tajemnicy jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości (ta przesłanka jest powszechnie krytykowana za swoją nieostrość),

• okoliczność, co do której następuje zwolnienie, nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (przyjmuje się, że oznacza to niemożliwość dokonania ustaleń przy pomocy innych środków dowodowych, przy jednoczesnym wyczerpaniu istniejących w danej sprawie źródeł dowodowych).

Zwolnienie z tajemnicy stanowi wyjątek od reguły, co oznacza, że jego przesłanki powinny być interpretowane ściśle i każdorazowo zachodzi konieczność uzasadnienia skorzystania z tej regulacji. W orzecznictwie wskazuje się, że orzeczenie co do zwolnienia z tajemnicy adwokackiej nie może być formalnością, jest bowiem decyzją wkraczającą w sferę umownych gwarancji pomiędzy radcą a klientem, dopuszczalną jedynie w razie poważnych powodów, dla dobra powszechnego, jakim jest sprawiedliwość (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 19 marca 2009 r., sygn. akt: II AKZ 64/09).

Kompetencje do zwolnienia radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej posiada tylko i wyłącznie sąd, niezależnie od stadium postępowania. W postępowaniu sądowym będzie to postanowienie o przesłuchaniu danej osoby w charakterze świadka, jako równoznaczne ze zwolnieniem świadka od obowiązku zachowania tajemnicy. W postępowaniu przygotowawczym będzie to postanowienie o zezwoleniu na przesłuchanie. W przypadku negatywnego rozstrzygnięcia, w postępowaniu sądowym zostanie wydane postanowienie o odmowie przesłuchania danej osoby, zaś w postępowaniu przygotowawczym postanowienie o odmowie zezwolenia na przesłuchanie.

Na powyższe postanowienia sądu przysługuje zażalenie - służy ono zarówno wnioskującemu o przesłuchanie (zezwolenie na nie), jak i mającemu być świadkiem radcy prawnemu (art. 459 § 3 k.p.k.).

W przypadku zwolnienia od obowiązku zachowania tajemnicy, radca prawny ma już obowiązek złożenia zeznań, również co do okoliczności objętych tajemnicą, od której został zwolniony. Odmowa zeznawania już po zwolnieniu od zachowania tajemnicy jest odmową bezpodstawną, z możliwością stosowania kar porządkowych wobec świadka - radcy prawnego.

Środki ochrony tajemnicy zawodowej:

Dopóki sąd nie zwolni radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy, radca prawny może chronić tajemnicę zawodową, odmawiając złożenia zeznań co do faktów objętych tą tajemnicą, powołując się przy tym na art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych oraz na art. 180 § 2 k.p.k. Kolejnym środkiem ochrony tajemnicy jest możliwość złożenia przez radcę prawnego zażalenia na postanowienie sądu o przesłuchaniu go w charakterze świadka lub postanowienia o zezwoleniu na przesłuchanie go w charakterze świadka co do okoliczności objętych tajemnicą. W ten sposób radca prawny doprowadza do rozstrzygania tej kwestii przez dwie instancje, co wzmacnia ochronę tajemnicy zawodowej.

21) Powoływanie się przez radcę prawnego na tajemnicę zawodową w postępowaniu cywilnym

Podstawą prawną, którą umożliwia radcy prawnemu powołanie się na tajemnicę zawodową w postępowaniu cywilnym jest art. 261 § 2 k.p.c., zgodnie z którym świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Podkreślenia wymaga istotna odrębność postępowania cywilnego w tym zakresie od postępowania karnego. W procedurze karnej dopuszczalność zeznawania przez radcę prawnego w charakterze świadka co do faktów objętych tajemnicą jest w ogóle wykluczona dopóki radca nie zostanie zwolniony z powyższej tajemnicy przez sąd. W postępowaniu cywilnym natomiast radca prawny nie ma prawa odmowy składania zeznań w charakterze świadka, a sąd przyjmie zeznania radcy prawnego, nawet jeśli zostały złożone z naruszeniem tajemnicy zawodowej. Innymi słowy, radca prawny musi zeznawać jako świadek, zaś w trakcie przesłuchania samodzielnie podejmuje decyzję, na które pytania będzie odpowiadał, a co do których odmówi udzielenia odpowiedzi z powołaniem się na tajemnicę zawodową. Radca prawny może także uchylić się od obowiązku przedstawienia sądowi dokumentu znajdującego się w jego posiadaniu i stanowiącego dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli naruszałoby to jego tajemnicę zawodową (art. 248 § 2 w zw. z art. 261 § 2 k.p.c.).

Punktem wyjścia jest art. 3 ust. 3 oraz 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, zgodnie z którymi radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej oraz że nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

Radca prawny musi mieć na względzie powyższy obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej podczas przesłuchania w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym, tym bardziej że - w odróżnieniu od procedury karnej - sąd nie stoi w żaden sposób „na straży” tajemnicy zawodowej i może bez przeszkód przesłuchiwać radcę prawnego w charakterze świadka, nie bacząc na to, czy odpowiedź na zadawane pytania narusza jego tajemnicę zawodową. Sąd przyjmie zeznania radcy prawnego złożone z naruszeniem wiążącej go tajemnicy zawodowej, a odebranie tych zeznań przez sąd nie jest czynnością dotkniętą jakąkolwiek wadą.

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest zatem obowiązkiem, który obciąża jedynie samego radcę prawnego. W związku z powyższym, radca prawny musi podchodzić ze szczególną ostrożnością do przesłuchań w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym, ponieważ sąd nie będzie „pilnował” przestrzegania tej tajemnicy przez radcę prawnego, a składając zeznania naruszające tajemnicę zawodową, radca prawny naraża się na odpowiedzialność dyscyplinarną.

Kluczowe znaczenie dla radcy prawnego podczas zeznawania w postępowaniu cywilnym w charakterze świadka ma art. 261 § 2 k.p.c., który umożliwia mu - w toku przesłuchania - odmowę udzielenia odpowiedzi na dane, konkretne pytanie, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Radca prawny musi dokonywać takiej oceny i ewentualnej odmowy w odniesieniu do każdego, pojedynczego, zadanego mu pytania.

Jeżeli radca prawny odmówi udzielenia odpowiedzi na pytanie, sąd nie może zwolnić go z obowiązku zachowania tajemnicy (art. 3 ust. 5 ustawy o radcach prawnych). Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości zwalniania od zachowania tajemnicy zawodowej.

Podsumowując, tajemnica zawodowa nie zwalnia z obowiązku zeznawania w charakterze świadka, czyli z obowiązku stawienia się na wezwanie i udzielania odpowiedzi o treści nienaruszającej tej tajemnicy. Wymagana jest natomiast odmowa udzielenia odpowiedzi na pytania odnoszące się do okoliczności objętych tą tajemnicą. Odmawiając, radca nie ma obowiązku szczegółowego uzasadniania swojej odmowy, winien jednak wskazać, że przysługuje mu ochrona tajemnicy zawodowej wynikająca z art. 3 ustawy o radcach prawnych, a udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie stanowiłoby naruszenie tej tajemnicy.

Należy też zwrócić uwagę na kwestie żądania od radcy prawnego okazania określonych dokumentów w postępowaniu cywilnym. Każdy obowiązany jest bowiem przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 248 § 1 k.p.c.). Zgodnie z poglądami doktryny, art. 248 § 2 k.p.c., przewidujący możliwość uchylenia się od tego obowiązku, dotyczy także osób, które - co do okoliczności objętych treścią dokumentu - mogłyby skorzystać z prawa odmowy odpowiedzi na pytanie jako świadek. Radca prawny mógłby więc odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli ujawnienie jego treści naraziłoby radcę na pogwałcenie tajemnicy zawodowej.

Zgodnie jednak z dalszą częścią art. 248 § 2 k.p.c., nie można pomimo to odmówić przedstawienia dokumentu, gdy jego posiadacz (w naszym przypadku - radca prawny) obowiązany jest do przedstawienia tego dokumentu względem chociażby jednej ze stron albo gdy dokument wystawiony jest w interesie strony, która żąda przeprowadzenia dowodu.

22) Jak powinien się zachować radca prawny, którego kancelaria poddawana jest uprawnionemu - w świetle przepisów Kodeksu postępowania karnego - przeszukaniu, gdy znaleziono dokumenty zawierające wiadomości objęte tajemnicą zawodową:
(i) jeśli dotyczy to sprawy, w której jest podejrzanym;

(ii) jeśli dotyczy to sprawy, w której nie jest podejrzanym;

(iii) jeśli dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy?

Radca prawny, którego kancelaria poddawana jest uprawnionemu przeszukaniu, gdy znaleziono dokumenty zawierające wiadomości objęte tajemnicą zawodową powinien: 1) zapoznać się z postanowieniem o przeszukaniu i na jego podstawie: ustalić podstawę prawną i cel przeszukania, przedmioty, które mają być znalezione lub zatrzymane, czy przeszukanie jest w wyniku podejrzenia radcy prawnego o popełnienie czynu karalnego, czy też jest to przeszukanie w „sprawie” lub w związku z prawdopodobieństwem znalezienia dowodów związanych z przestępstwem; ustalić czy zachodzi możliwość ujawnienia tajemnicy zawodowej i w zależności od ustaleń: - zażądać udziału w przeszukaniu innego radcy prawnego; - skontaktować się także z adwokatem, jeżeli przeszukanie jest prowadzone u niego jako osoby podejrzanej. 2) następnie w zależności od sytuacji, powinien: (i) jeśli dotyczy to sprawy, w której jest podejrzanym: Zgodnie z art. 225 § 2 kpk -> organ przeprowadzający przeszukanie może otwierać i odczytywać znajdujące się u podejrzanego rzeczy - materiały zawierające między innymi tajemnicę zawodową i wykorzystywać je w postępowaniu karnym. W przypadku nośników zawierających informacje dotyczącą innych klientów, niezwiązanych ze sprawą w której radca prawny jest podejrzany, radca prawny powinien domagać się stosowania trybu określonego w art. 225 § 1 kpk (zobacz punkt poniżej). (ii) jeśli dotyczy to sprawy, w której nie jest podejrzanym: Stosuje się art. 225 § 1 kpk -> radca prawny oświadcza że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. (iii) jeśli dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy: Radca prawny powinien oświadczyć, że dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, wówczas organ dokonujący przeszukania pozostawia je bez odczytania. Gdyby zaś oświadczenie budziło wątpliwości organ może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie sprawy. Ponadto radca prawny, u którego dokonywane jest przeszukanie, obowiązany jest dopilnować sporządzenie protokołów oraz wnosić do niech, w razie potrzeby, sprzeciwy co do sposobu prowadzenia przeszukania.

Podstawa prawna

Zasady postępowania w przypadku przeszukania kancelarii, mieszkania lub innych pomieszczeń radcy prawnego i związanego z tym niebezpieczeństwa naruszenia tajemnicy zawodowej (Instrukcja opracowana w Ośrodku Badań, Studiów i Legislacji WRRP);

Art. 219 - 229 kpk

Art. 18 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego obowiązującego do dnia 1 lipca 2015 r.

23) Jakiej odpowiedzialności podlega radca prawny, który naruszył obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej?

Art. 3 Kodeksu Etyki Naruszenie postanowień Kodeksu Etyki stanowi podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej. Radca prawny oraz aplikant radcowski nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej za czyn popełniony przed wpisaniem na listę radców prawnych lub listę aplikantów radcowskich z zastrzeżeniem ust. 3. Radca prawny odpowiada dyscyplinarnie także za czyn popełniony po wpisaniu go na listę aplikantów radcowskich.

Zgodnie z art. 3 ust. 3, 4, 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych "radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.".

Zgodnie z art. 3 Kodeksu Etyki naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej rodzi odpowiedzialność dyscyplinarną.

Przewidziana odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych i aplikantów radcowskich jest odpowiedzialnością za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego.

Szczegółowo reguluje to Art. 64 ust 1 ustawy o radcach prawnych który przewiduje, że:

„Radcowie prawni i aplikanci radcowscy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych” w tym za naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

Tajemnica zawodowa wiąże również aplikanta radcowskiego (art. 3 Kodeksu Etyki). Obejmuje ona wiadomości uzyskane zarówno w czasie pracy zawodowej mającej związek z czynnościami pomocy prawnej, jak i w czasie szkolenia praktycznego oraz współpracy z patronem.

Karami dyscyplinarnymi są:

1. upomnienie,

2. nagana z ostrzeżeniem,

3. zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat (kary tej nie stosuje się wobec aplikanta radcowskiego),

4. kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia dyscyplinarnego i nie wyższa od pięciokrotności tego wynagrodzenia,

5. pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, a w stosunku do aplikantów radcowskich - wydalenie z aplikacji.

Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.

Obok kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.

Jeżeli przewinienie jest mniejszej wagi, dziekan rady okręgowej izby radców prawnych może poprzestać na ostrzeżeniu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego.

Radcy prawnemu lub aplikantowi radcowskiemu służy prawo odwołania się od ostrzeżenia do okręgowego sądu dyscyplinarnego.

Orzeczenie okręgowego sądu dyscyplinarnego w sprawie odwołania jest ostateczne.

Postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej, w której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie. Postępowanie dyscyplinarne może być jednak zawieszone do czasu ukończenia postępowania karnego.

Postępowanie dyscyplinarne wszczyna się odpowiednio na wniosek rzecznika dyscyplinarnego lub Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego.

Naruszenie obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej może powodować także odpowiedzialność karną. Zgodnie bowiem z art. 266 § 1 k.k., "kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

Podmiotem przestępstwa sankcjonowanego w art. 266 § 1 może być tylko osoba, która zgodnie z przepisami ustawy lub przyjętym na siebie zobowiązaniem jest zobligowana do nieujawniania lub niewykorzystywania informacji określonych w tym przepisie. Przestępstwa opisane w tym artykule mają charakter indywidualny.

Strona podmiotowa przestępstw określonych w art. 266 k.k. polega na umyślności w formie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Przestępstwo przewidziane w art. 266 § 1 ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego (art. 266 § 3)

Możliwa jest również odpowiedzialność cywilna z tytułu bezprawnego naruszenia dobra osobistego (art. 23 i 24 k.c.), o ile osoba żądająca ochrony udowodni, że niedochowanie tajemnicy doprowadziło do naruszenia np. czci czy dobrego imienia itp.

24) Jakie są - ustawowe i wynikające z Kodeksu Etyki Radcy Prawnego - granice wolności słowa przy wykonywaniu zawodu radcy prawnego? Jaką odpowiedzialność poniesie radca prawny przy ich przekroczeniu, a jakiej odpowiedzialności uniknie?

Radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą. Pożądane jest zachowanie przez radcę prawnego rozwagi, umiaru i oględności w formułowaniu przez niego ocen. Radca prawny bacząc na granice wolności słowa nie może w swoich wystąpieniach m.in. grozić postępowaniem karnym lub dyscyplinarnym, podawać informacji nieprawdziwych, uchybiać godności zawodu czy zaostrzać konfliktu. Ponadto w swoich wypowiedziach, powinien zachować zawodowy dystans wobec sprawy oraz umiar i takt. Nadużycie tej wolności, będące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagą lub zniesławieniem, objęte jest immunitetem. W przypadku nadużycia wolności słowa, stanowiącej ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej - jest to tzw. ograniczona odpowiedzialność radcy prawnego za naruszenie prawa. Przedmiotowy immunitet radcy prawnego odnosi się wyłącznie do czynności zawodowych i wyłącznie do przestępstw zniewagi lub zniesławienia oraz podmiotów wskazanych powyżej - tylko w takich przypadkach radca prawny nie będzie podlegać odpowiedzialności karnej. Poza tym zakresem naruszenie prawa powoduje odpowiedzialność karną na ogólnych zasadach oraz ewentualnie odpowiedzialność dyscyplinarną. W razie przekroczenia granic wolności słowa radca prawny może (poza odpowiedzialnością dyscyplinarną) również ponieść odpowiedzialność cywilną w przypadku naruszenia dóbr osobistych (z tej odpowiedzialności przedmiotowy immunitet nie zwalnia). Immunitet dotyczy również aplikantów. Granice wolności słowa oraz odpowiedzialność radcy prawnego w przypadkach jej przekroczenia znajdują zastosowanie również do wolności pisma i przypadków jej przekroczenia.

Podstawa prawna:

art. 11 ustawy o radcach prawnych (Ustawa)

art. 38 - 39 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego obowiązującego od 1 lipca 2015 r. (Kodeks Etyki)

Opracowanie szczegółowe:

Granice wolności słowa:

Radca prawny obowiązany jest działać w granicach prawa oraz w zgodzie z interesem klienta, czego gwarancję stanowi zasada wolności słowa oraz wiążący się z nią immunitet radcowski. Zgodnie z Ustawą oraz Kodeksem Etyki radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą. Radca prawny w swoich wypowiedziach, będąc zobowiązany do działania zgodnie z prawem i kierowania się przepisami prawa, nie może m.in. w swoich wystąpieniach grozić postępowaniem karnym lub dyscyplinarnym czy podawać informacji nieprawdziwych. W swoich wystąpieniach powinien zachować umiar i takt, unikać okazywania swojego osobistego stosunku do klienta, jego osób najbliższych i innych uczestników postępowania, nie może uchybiać godności zawodu, wypowiadać się bez okazywania uprzedzeń do strony przeciwnej tak by nie zaostrzać konfliktu. Pożądane jest zachowanie przez radcę prawnego rozwagi, umiaru i oględności w formułowaniu przez niego ocen.

„(…) Przy ocenie, czy rzeczowa obrona interesów klienta uzasadniała określoną wypowiedź adwokata, decydujące znaczenie mają dwa elementy. Pierwszym z nich jest charakter sprawy, który w znacznym stopniu determinuje celowość i potrzebę danej wypowiedzi. To samo określenie może podlegać, z omawianego punktu widzenia, różnej ocenie w zależności od rodzaju sprawy. Wypowiedź dotycząca cech charakteru czy osobowości strony w procesie, zazwyczaj całkowicie zbędna lub wręcz niedopuszczalna w typowej sprawie majątkowej, może być potrzebna i znacząca w sprawie związanej z prawami osobistymi, na przykład w sprawie rozwodowej lub opiekuńczej, w których właściwości osobiste stron często odgrywają istotną rolę. W takiej sytuacji, gdy służy to ustaleniu okoliczności
istotnych dla rozstrzygnięcia, przywołanie negatywnego osądu osoby będącej przeciwnikiem w sporze, może zostać uznane za dopuszczalne. Drugim elementem oceny są okoliczności sprawy, takie m.in. jak żądania i argumenty przeciwnika w sporze, które wymagają odparcia; są one istotne dla
stwierdzenia, czy podjęta przeciw nim obrona była odpowiednia i mieściła się w granicach uzasadnionej potrzeby, czyli służyła właściwie rozumianemu interesowi klienta i osiągnięciu pożądanego skutku. Poza tymi podstawowymi elementami należy uwzględniać dalsze czynniki.
Forma wypowiedzi nie może być drastyczna; powinny ją cechować umiar i oględność. Opinia dotycząca osoby powinna być wyrażona w powiązaniu z twierdzeniami faktycznymi i dowodami, nie może natomiast być gołosłowna i niemająca oparcia w prezentowanym materiale sprawy. Adwokat nie ma obowiązku weryfikacji faktów i twierdzeń podawanych przez stronę i nie ponosi odpowiedzialności za ich zgodność z prawdą, powinien jednak rozważyć, czy nie wzbudzają one oczywistych wątpliwości co do ich zgodności z rzeczywistością. (...) Ponosi odpowiedzialność za wypowiedziane lub napisane słowa, z której i nie zwalnia go powoływanie się na dyspozycje klienta. Dla oceny działania adwokata nie jest jednak obojętne - przy uwzględnieniu okoliczności towarzyszących - użycie formuły polegającej na odwołaniu się do twierdzenia, poglądu lub stanowiska strony, którą reprezentuje w procesie. Wymienione czynniki decydują o ocenie, czy adwokat przy wykonywaniu swego zawodu w konkretnej sprawie skorzystał z wolności słowa w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa, czy granice te przekroczył.” (wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt IV CSK 2/06).

Odpowiedzialność:

Art. ust. 2 Ustawy stanowi: „Nadużycie wolności, o której mowa w ust. 1 [wolność słowa i pisma], stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.” Zgodnie z powyższym radca prawny, który nadużywając wolności słowa i pisma, popełni przestępstwo zniewagi lub zniesławienia wobec osoby wskazanej w powyższym przepisie, nie podlega odpowiedzialności karnej, lecz wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Immunitet radcy prawnego odnosi się więc wyłącznie do czynności zawodowych i wyłącznie do przestępstw zniewagi lub zniesławienia osób wskazanych w powyższym przepisie. Tym samym tylko w tych przypadkach radca prawny nie będzie ponosić odpowiedzialności karnej, a wyłącznie odpowiedzialność dyscyplinarną.

W przypadku przekroczenia zakresu określonego w art. 11 ust. 2 Ustawy radca prawny za naruszenie prawa poniesie odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych. Wówczas również może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną.

W przypadku przekroczenia granic wolności słowa radca prawny może również ponieść odpowiedzialność cywilną w przypadku naruszenia dóbr osobistych.

25. Ochrona prawna radcy prawnego przy wykonywaniu czynności zawodowych

Art. 12. 1. Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi. Chodzi o szczególną ochronę, jaka przysługuje funkcjonariuszom publicznym w rozumieniu KK - pojęcie odnosi się zatem do wyszczególnionej w KK kategorii przestępstw popełnionych przeciwko funkcjonariuszom publicznym (tj. przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych). W celu aktualizacji ochrony wymagane jest, aby istniał związek przyczynowy pomiędzy czynem sprawcy, a wykonywaniem konkretnej czynności zawodowej przez radcę. Ochrona rozciąga się także na aplikantów radcowskich.

Podstawa prawna - Art. 12 ust. 1 Ustawy o radcach prawnych

Zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 Ustawy o radcach prawnych radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi. Przepis ten stosuje się także do aplikantów radcowskich.

Określona w przywołanym przepisie ochrona prawna oznacza, że radca prawny został zrównany z sędzią i prokuratorem jako "funkcjonariuszami publicznymi", w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 3 Kodeksu karnego, w zakresie tych przepisów Kodeksu karnego, które dla funkcjonariusza publicznego, jako pokrzywdzonego, przewidują szczególną ochronę (przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych - art. 222 i nast. Kodeksu karnego). Zdaniem Z. Klatki, nie oznacza to zrównania radcy prawnego w zakresie immunitetu z sędzią czy prokuratorem (ten w odniesieniu do radcy prawnego został uregulowany w art. 11 ust. 2 Ustawy o radcach prawnych - zob. odpowiedź na poprzednie pytanie). Nie należy zatem w omawianym przypadku mylić wskazanej w przepisie "ochrony prawnej" z pojęciem immunitetu.

Wyżej opisana ochrona ma służyć niezakłóconemu wykonywaniu czynności zawodowych, a nie szczególnej ochronie samej osoby. Ustawa gwarantuje ochronę "podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych", a więc nie wystarcza sama zbieżność czasowa czynu karalnego (napaści, zniewagi) z wykonywaniem zawodu; musi jeszcze istnieć związek przyczynowy między czynem sprawcy, a wykonywaniem konkretnej czynności zawodowej. Przyjmuje się, iż ochrona prawna rozciąga się także na czas bezpośrednio przed i po wykonaniu czynności zawodowych, jeśli zachowanie radcy prawnego pozostaje w bezpośrednim z nimi związku (np. w czasie oczekiwania na korytarzu sądowym na rozprawę albo przy opuszczaniu sądu po jej zakończeniu).

Ochroną prawną jest objęte wykonywanie wszystkich czynności zawodowych z zakresu pomocy prawnej, a więc wykonywanie zawodu w sądzie, urzędzie, w kancelarii lub biurze radcy prawnego oraz u klienta (pracodawcy).

26) Zasady sporządzania opinii prawnych przez radcę prawnego.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ustawy o radcach prawnych opinia prawna należy do zakresu świadczonej przez radcę prawnego pomocy prawnej. Istotą opinii jest rozwiązanie problemu prawnego. W czasie sporządzania opinii prawnej, jej autor musi mieć na względzie zasady wykonywania zawodu wynikające z ustawy o radcach prawnych i Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, a przede wszystkim zasady należytej staranności i niezależności radcy prawnego. Autor opinii powinien przeprowadzić gruntowną analizę prawną poprzez subsumcję stanu faktycznego ustalonego przez siebie na dany stan prawny. Autor winien wskazać w opinii osobę, na której zlecenie jest sporządzana, zakres opinii, problem prawny, stan faktyczny, ocenę prawną i podsumowanie.

UWAGA: Powołane w tekście artykuły odpowiadają Kodeksowi Etyki Radcy Prawnego w brzmieniu nadanym Uchwałą Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada 2014 roku.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ustawy o radcach prawnych opinia prawna należy do zakresu świadczonej przez radcę prawnego pomocy prawnej.

Przy sporządzaniu opinii prawnych należy wziąć pod uwagę zasady wykonywania zawodu radcy prawnego wynikające z ustawy o radcach prawnych oraz Kodeksu Etyki Radcy Prawnego. Do podstawowych zasad jakie należy wziąć pod uwagę przy sporządzaniu opinii, należy zaliczyć zasadę należytej staranności wyrażoną w art. 3 ust. 2 ustawy o radcach prawnych (Radca prawny wykonuje zawód ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego) oraz w art. 12 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (dalej: KERP) (Radca prawny zobowiązany jest wykonywać czynności zawodowe sumiennie oraz z należyta starannością uwzględniającą profesjonalny charakter działania).

Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na treść art. 13 ust. 1 ustawy o radcach prawnych (Radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści opinii prawnej), który jest wyrazem zasady niezależności racy prawnego. Żadne okoliczności pozaprawne, nie mające bezpośredniego związku z obiektywnie ocenionym stanem faktycznym sprawy albo wyrażone przez kogokolwiek polecenia czy wskazówki, nie zwalniają radcy prawnego z obowiązku rzetelnego i uczciwego wykonywania czynności zawodowych. Od radcy prawnego wymaga się nieulegania wpływom - zwłaszcza tym, które mogą wyniknąć z jego osobistych interesów lub nacisków z zewnątrz [K. Kwapisz, „Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, LexisNexis 2011, Wyd. I, źródło: LEX].

Autor opinii winien opinię sporządzić w sposób jasny i dostosowany do klienta, tak aby była ona dla niego w pełni zrozumiała.

Sporządzając opinię autor opinii powinien we wstępie wskazać następujące elementy:

- osobę, z punktu widzenia której lub na której zlecenie sporządzana będzie opinia;

- zakres opinii, czyli wskazanie, jakie akty prawne zostały w celu wydania opinii przeanalizowane - w szczególności, czy opinia została oparta wyłącznie na porządku wewnętrznym, czy też analizie zostało poddane prawo obce;

- problem prawny, który dana opinia ma rozwiązywać, a w szczególności przedstawienie, na jakie pytania opinia powinna odpowiedzieć.

Autor opinii powinien poddać analizie dokumenty, na których się opiera, oraz wskazać, jakie dokumenty, w jakim zakresie i o jakiej treści zostały przeanalizowane.

Następnie autor opinii powinien przejść do należytego ustalania stanu faktycznego. W tym celu powinien zgromadzić elementy tego stanu mające znaczenie dla analizy stanu prawnego.

Należy zastrzec, o jakich faktach sporządzający opinię został poinformowany przez klienta. W części opinii obejmującej stan faktyczny należy zwrócić uwagę na stronę dowodową, która w razie ewentualnego sporu będzie służyć do wykazania powołanych w opinii faktów.

Przy sporządzaniu opinii, jej autor powinien przeprowadzić gruntowną analizę prawną poprzez subsumcję stanu faktycznego ustalonego przez siebie na dany stan prawny. Zasadniczo taka opinia prawna nie odbiega wiele od uzasadnienia sądu, zawierając zarówno analizę stanu faktycznego, jak i uzasadnienie prawne. Aby odpowiedzieć na dane zagadnienie, podobnie jak na uzasadnienie sądu, powinna stanowić rzetelną analizę faktów w ramach danego stanu prawnego.

Należy unikać niezrozumiałych skrótów myślowych. Jeśli jest to możliwe, należy wskazać możliwość podjęcia alternatywnych decyzji w sprawie. W treści opinii trzeba wskazać nie tylko wnioski korzystne dla osoby, z punktu widzenia której opinia jest sporządzana, ale również te, które mogą jej szkodzić.

Na końcu opinii należy wyciągnąć wnioski, które odpowiadają na zadany problem prawny [Aleksandra Cempura, Anna Kosik, Metodyka sporządzania pism procesowych w sprawach karnych, cywilnych, gospodarczych i administracyjnych, wyd. LexisNexis Polska, źródło LEX].

Ponadto, poniżej zamieszczam budowę opinii prawnej zamieszczoną w odpowiedzi na to samo pytanie (ale o numerze 28) w opracowaniu sprzed 3 lat (opracowane na podstawie M. Niziołek, Struktura i zasady sporządzania opinii prawnych, edukacja prawnicza, 12 (111) grudzień 2009).

1) Wstęp (we wstępie trzeba określić)

a) podmiot opinii, czyli klienta zlecającego opinię. Przed przystąpieniem do sporządzania opinii należy bezwzględnie ustalić, kto jest zleceniodawcą. Może to być konkretna osoba, wymieniona z imienia i nazwiska, albo np. zarząd spółki, bez określania z imienia i nazwiska zleceniodawcy,

b) przedmiot opinii, czyli problem prawny postawiony przez klienta,

c) zakres opinii, czyli zakres przeanalizowanych aktów prawnych.

2) Dokumenty poddane analizie

Ta część opinii pojawia się jedynie w sytuacji, gdy zlecenie od klienta dotyczy sporządzenia opinii prawnej na podstawie analizy dokumentów. W tej części opinii prawnej należy wymienić, jakie dokumenty zostały przeanalizowane na potrzeby opinii. Należy też zawrzeć klauzulę zastrzegającą, że w opinii uwzględniono dokumenty przekazane przez klienta najpóźniej do określonego dnia.

3) Streszczenie opinii

Streszczenie opinii zawiera zwięzłą odpowiedź na pytania postawione przez klienta. Krótka opinia (do trzech stron) nie musi zawierać streszczenia. Jednakże w przypadku dłuższych tekstów pożądane jest, ze względu na łatwość czytania, by w początkowej części opinii klient mógł znaleźć odpowiedź na zadane pytanie.

4) Założenia

Ten punkt zamieszcza się w opinii, jeśli sporządzana jest ona na podstawie analizy dokumentów.

Założenia odnoszą się zawsze do faktów i dotyczą założeń, które przyjęto przy sporządzaniu opinii i których nie weryfikowano.

5) Stan faktyczny

Najbardziej podstawowym błędem popełnianym w trakcie pracy nad opinią prawną jest sporządzenie jej w oparciu o niekompletny stan faktyczny. Konieczne jest rzetelne przedstawienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Umożliwi to przeprowadzenie w dalszej kolejności prawidłowej analizy prawnej, której wynik będzie stanowić odpowiedź na zarysowane przez klienta pytania. Ponadto powiązanie w opinii stanu faktycznego z treścią odpowiedzi na postawione pytanie zabezpiecza prawnika przed wystąpieniem ewentualnych nieporozumień, a nawet niezadowoleniem klienta, gdy wskutek oparcia się na treści opinii prawnej nie zdołał on osiągnąć zakładanego celu, ponieważ przedstawiony przez niego stan faktyczny nie odpowiadał rzeczywistości.

Należy zastrzec, o jakich faktach sporządzający opinię został poinformowany przez klienta.

Sporządzający opinię nie może też zachowywać się biernie, jeśli z okoliczności sprawy wynika, że w przedstawionym mu stanie faktycznym brak jest okoliczności istotnych dla prawnej oceny sprawy. Należy wówczas domagać się od klienta uzupełnienia przedstawionych faktów.

W części opinii obejmującej stan faktyczny należy zwrócić uwagę na stronę dowodową, która w razie ewentualnego sporu służyć będzie do wykazania powołanych w opinii faktów. Sprawa przedstawiona w opinii może być następnie oceniana pod względem prawnym przed organem administracji lub sądem. Opinia spełni wówczas swoje zadanie, gdy okaże się, że została wydana na podstawie stanu faktycznego, który następnie będzie mógł być wykazany przed właściwym organem rozstrzygającym ewentualny spór. Jeśli więc wykazanie danych faktów, na które powołuje się autor opinii, jest wątpliwe, należy zaznaczyć to w opinii tak, by zamawiający ją miał tego świadomość.

6) Ocena prawna

W ocenie prawnej stanu faktycznego należy przedstawić przepisy prawne, które będą miały zastosowanie w rozpatrywanej sprawie.

W ograniczonym zakresie można też klientowi przedstawić poglądy zawarte w orzeczeniach sądowych i literaturze. Czynić to trzeba tylko w sytuacji, w której ocena prawna nie jest jednoznacznie przesądzona powoływanymi przepisami. Warto unikać zawiłych sądowych i doktrynalnych dywagacji.

Należy unikać chaosu i niezrozumiałych dla klienta skrótów myślowych. Jeśli jest to możliwe, należy wskazać możliwość podjęcia alternatywnych decyzji w sprawie. W treści opinii wskazać trzeba nie tylko wnioski korzystne dla klienta, ale również te, które druga strona może podnieść w formie zarzutów.

7) Podsumowanie

W podsumowaniu należy rozwinąć zwięzłą odpowiedź udzieloną na pytanie klienta na początku opinii w „Streszczeniu opinii”. Umieszczanie tej części zalecane jest tylko przy dłuższych, co najmniej kilkustronicowych tekstach. W krótszym dokumencie rozwinięcie zawartej w streszczeniu odpowiedzi może mieć miejsce w poprzedniej części, czyli w „Ocenie prawnej” (Opinii).

8) Rekomendacje

Ten punkt nie zawsze jest konieczny. Zamieszczany jest w sytuacji, gdy klient prosi o zarekomendowanie mu jakiegoś rozwiązania prawnego.

27) Zasady prowadzenia spraw przez radcę prawnego przed organami orzekającymi w świetle ustawy o radcach prawnych.

Samodzielnie - niezależność (zwłaszcza w stosunku pracy) ograniczona treścią pełnomocnictwa i obowiązkiem informowania klienta o przebiegu sprawy i jego zgody na czynności procesowe (art. 44 nowego kodeksu etyki) Przed organami orzekającymi - sąd i organy administracji Dbając o należyte wykorzystanie przewidzianych przez prawo środków dla ochrony uzasadnionych interesów jednostki organizacyjnej - ochrona interesów prawnych klienta. Należyta staranność w udzielaniu pomocy prawnej, podjęcie wysiłku dla ustalenia stanu faktycznego. Problem relacji starego art. 28 KE i nowego art. 44 (brak w nowym KE przepisu o możliwości wniesienia środka odwoławczego na wyraźne żądanie klienta - problem: prawo do sądu vs merytoryczna wartość środka zaskarżenia - istotne zwłaszcza przy przymusie adw.-radc. (tu ewent. wypowiedzenie pełnomocnictwa) oraz stosunku pracy).

Podstawa prawna: art. 14 ustawy o radcach prawnych

Radca prawny prowadzi samodzielnie sprawy przed organami orzekającymi, dbając o należyte wykorzystanie przewidzianych przez prawo środków dla ochrony uzasadnionych interesów jednostki organizacyjnej.

Przepis o charakterze ochronnym dla radcy prawnego, chroniący jego niezależność zwłaszcza w stosunku pracy.

Wyjątek od wynikającego z art. 100 KP obowiązku stosowania się do poleceń przełożonego i normy ogólnej z art. 22 § 1 KP wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy. W związku z tym umowa z radcą prawnym nigdy nie będzie zgodna z ustawową definicją umowy o pracę.

Termin organy orzekające dotyczy zarówno sądów jak i organów administracji.

Należyte wykorzystanie przewidzianych przez prawo środków dla ochrony uzasadnionych interesów jednostki organizacyjnej - ochrona prawna interesów reprezentowanego podmiotu. Z wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (I ACa 620/06) wynika, iż świadczenie pomocy prawnej w celu ochrony interesów wnioskodawcy przy zachowaniu należytej staranności wynikającej z zasad wiedzy prawniczej i zasad etyki nie wyczerpuje się przez wysłuchanie mocodawcy i skorzystanie z przedłożonych przez niego dokumentów, ale zakłada aktywną rolę radcy w ustalaniu istotnych dla sprawy faktów. Z treści orzeczenia wynika, że radca powinien był tak długo i umiejętnie wypytywać klienta, aby wyszło, że klient posiada inne jeszcze dokumenty, których pełnomocnikowi nie pokazał.

Ograniczenia samodzielności:

- wynikające z treści pełnomocnictwa

- wynikające z art. 44 kodeksu etyki (dawny kodeks art. 28) obowiązek informowania klienta o przebiegu sprawy.

Co do informowania o bezzasadności i niecelowości wniesienia środka odwoławczego sprawa się komplikuje. I w starym i w nowym kodeksie etyki jest przepis, że ma o tym klienta poinformować (art. 44 ust 3 nowego kodeksu i art. 28 ust. 6 starego), w nowym kodeksie nie znalazł się jednak przepis, odpowiadający art. 28 ust. 8 starego kodeksu etyki, że na wyraźne żądanie klienta radca może wnieść środek odwoławczy, może żądać od klienta polecenia na piśmie, a gdy uzna, że nie będzie wnosił środka odwoławczego, może wypowiedzieć pełnomocnictwo w takim terminie, żeby dać klientowi czas na uzyskanie porady innej osoby (sama kwestia wypowiedzenia pełnomocnictwa, ale bez nawiązania do ewentualnej odmowy wniesienia środka odwoławczego, jest też w nowym kodeksie w art. 47).

Niemniej jednak wydaje się być nadal aktualna teza zawarta w komentarzu Z. Klatki, że całkowita odmowa wniesienia środka bez umożliwienia klientowi zwrócenia się w odpowiednim terminie do innego pełnomocnika może być naruszeniem prawa do sądu, zwłaszcza gdy klient jest nieporadny lub w sprawie jest przymus adwokacko-radcowski.

Wypowiedzenia pełnomocnictwa nie da się zastosować też do radcy zatrudnionego na umowę o pracę, więc tu chyba jedynym rozwiązaniem jest trzymanie się starej regulacji kodeksu etyki.

Na marginesie dodam, że na gruncie sprawy karnej SN w postanowieniu z dnia 17 czerwca 1997 roku V KZ 57/97 orzekł, że jeżeli adwokat oświadczy sądowi, że podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej nie znalazł, brak jest w unormowaniu kodeksu postepowania karnego przepisu, który upoważniałby sąd do „przymuszenia” obrońcy z urzędu do sporządzenia kasacji, jak też przepisu, który nakazywałby ustanowić skazanemu innego obrońcę z urzędu. I na tym postanowieniu oparła się Komisja Prawna krakowskiej ORA w sprawie pełnomocnika w sprawie cywilnej uznając, że po to jest przymus adwokacko-radcowski, żeby skarga została sporządzona fachowo nie tylko pod względem formalnym, ale i merytorycznym, więc nie można adwokata zmusić aby ją wniósł, nawet gdy jest z urzędu.

Trudno jednak stwierdzić, czy usunięcie z kodeksu etyki przepisu dotyczącego sporządzenia środka odwoławczego na żądanie klienta jest niedopatrzeniem co do radców na umowach o pracę czy celowym zabiegiem mającym na celu zbliżenie zawodu radcy i adwokata.

28) Obowiązek wyłączenia się radcy prawnego od czynności zawodowych w świetle ustawy o radcach prawnych

Art. 15 ustawy o radcach prawnych: Radca prawny obowiązany jest wyłączyć się od wykonania czynności zawodowych we własnej sprawie lub jeżeli przeciwnikiem jednostki organizacyjnej udzielającej mu pełnomocnictwa jest inna zatrudniająca go jednostka organizacyjna albo jeżeli sprawa dotyczy osoby, z którą pozostaje on w takim stosunku, że może to oddziaływać na wynik sprawy.

Ustawowy obowiązek wyłączenia się od wykonywania czynności zawodowych w ww. sprawach stwarza gwarancje niezależności wykonywania obowiązków zawodowych radców prawnych i chroni zaufanie w jego relacjach z klientami. Ww. obowiązek odnosi się do wszystkich form wykonywania zawodu przez radcę prawnego i wszystkich podmiotów, którym świadczona jest pomoc. Obowiązkiem wyłączenia objęte są wszystkie czynności zawodowe wchodzące w zakres pomocy prawnej, a nie tylko zastępstwo procesowe. 

„Wyłączenie ze sprawy" oznacza nie przyjmowanie sprawy do prowadzenia lub powstrzymanie się od działania w sprawie i wyłączenie się z niej. Istnieje wówczas obowiązek powiadomienia klienta (pracodawcy), a w miarę potrzeby również organ orzekający, o potrzebie i o okolicznościach uzasadniających wyłączenie, a w sprawie procesowej - także wypowiedzenia pełnomocnictwa. 

Zdaniem SN wyrażonym w wyroku z dnia 29 marca 2001 r. (sygn. I PKN 334/00) przez pozostawanie radcy prawnego z osobą, której dotyczy prowadzona przez niego sprawa, „w takim stosunku, że mogłoby to oddziaływać na wynik sprawy” należy rozumieć istnienie między radcą prawnym a tą osobą stosunków (zależności) uczuciowych, majątkowych, rodzinnych, towarzyskich itp., które mogłyby wpływać na sposób prowadzenia sprawy.

29) Sporządzanie oceny pracy zawodowej radcy prawnego przez kierownika jednostki organizacyjnej

Art. 16. ustawy o radcach prawnych: ust. 1. Oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonuje kierownik jednostki organizacyjnej, po zasięgnięciu opinii radcy prawnego wskazanego przez radę okręgowej izby radców prawnych. ust. 2. (uchylony) Oceny pracy zawodowej radcy prawnego dokonuje kierownik jednostki organizacyjnej po zasięgnięciu opinii radcy prawnego wskazanego przez właściwą radę okręgowej izby radców prawnych. Przepis ten nakłada na pracodawcę (np. jednostkę samorządu terytorialnego) obowiązek każdorazowego zwrócenia się do izby radców prawnych w przypadku formalnej oceny pracy radcy prawnego. Nie może dochodzić do sytuacji, w której pracodawca oceniałby pracę radcy prawnego, gdyż podważałoby to stosunek niezależności, musi to robić niezależny organ. Zgodnie z uchwałą nr 112/VII/2010 z 30.01.2010 r. Krajowej Rady Radców Prawnych (Regulamin zakresu i trybu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów) na żądanie pracodawcy dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych zarządza przeprowadzenie wizytacji dla oceny pracy radcy prawnego przez dwuosobowy zespół wizytatorów. Zespół wizytatorów sporządza sprawozdanie, na podstawie którego dziekan wydaje, na żądanie pracodawcy, właściwą opinię. Opinia zespołu wizytatorów nie jest wiążąca dla pracodawcy. Obowiązek uprzedniego zasięgania opinii okręgowej izby radców prawnych i dokonywania oceny pracy radcy prawnego w razie rozwiązania z nim za wypowiedzeniem stosunku pracy (art. 16 i art. 19 ustawy o radcach prawnych) nie dotyczy sytuacji, w której przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest reorganizacja (likwidacja) stanowiska pracy radcy prawnego, nie łącząca się z negatywną oceną jego pracy. Ocena poziomu świadczonej przez radcę prawnego pomocy prawnej dla celów premiowania nie wymaga zasięgania opinii właściwej okręgowej izby radców prawnych, ponieważ tego typu wewnętrzne motywacyjne systemy wynagradzania mają na celu głównie ocenę efektywności pracownika z punktu widzenia interesu ekonomicznego pracodawcy.

Analogicznie jak w przypadku pracownika, stosunek prawny łączący radcę prawnego z jednostką (pracodawcą) uregulowany zostaje na podstawie umowy o pracę. W umowie tej strony ustalają miejsce, czas pracy, wynagrodzenie oraz rodzaj umowy o pracę. Inaczej niż w relacji pracownik - pracodawca, w przypadku zatrudnienia radcy prawnego nadrzędne znaczenie przy określaniu treści umowy mają przepisy ustawy o radcach prawnych i Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Nieprzestrzeganie przepisów korporacyjnych w tym zakresie prowadzi do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu. Ustawodawca określił w sposób bardzo szczegółowy np. czas pracy radcy prawnego. Zgodnie z art. 9 ust. 1 u.r.p. radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. Radca prawny w związku z wykonywanymi obowiązkami jest niezależny i podlega tylko ustawie. Niezależność radcy prawnego jest gwarancją ochrony praw i wolności obywatela oraz sprawowania wymiaru sprawiedliwości, co oznacza, że radca prawny musi być wolny od wszelkich wpływów, a szczególnie tych, które mogą wynikać z jego osobistych interesów czy nacisków zewnętrznych, ograniczeń, nakłaniania, gróźb ingerencji bezpośredniej lub pośredniej z jakiejkolwiek strony bądź z jakiegokolwiek powodu. Poprzez art. 9 ust. 1 u.r.p. ustawodawca zagwarantował radcy prawnemu stały i bezpośredni kontakt z osobą podejmującą istotne decyzje oraz niezakłócony ingerencją innych osób przepływ zapytań, opinii, porad i stanowisk. Powyższe uniemożliwia jakiekolwiek naciski lub stosunek podległości radcy prawnego wobec średniego szczebla. Pracodawca nie może polecać radcy prawnemu wykonania czynności wykraczającej poza zakres pomocy prawnej lub wywierać na niego jakikolwiek wpływ. Radca prawny (pracownik) w ramach łączącego strony stosunku prawnego jest upoważniony do wykonywania jedynie czynności określonych w ustawie o radcach prawnych, tj. świadczenia pomocy prawnej, a w szczególności udzielania porad prawnych, sporządzania opinii prawnych, opracowywania projektów aktów prawnych oraz występowania przed sądami i urzędami. Zarazem radca prawny nie jest związany poleceniem co do treści opinii prawnej. W dodatku, zgodnie z art. 22 ust. 1 u.r.p., radca prawny z ważnych powodów ma prawo odmówić udzielenia pomocy prawnej. W organie państwowym lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jednostce organizacyjnej, w biurze, w wydziale bądź na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawny może być zatrudniony także w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej, i podlegać jej kierownikowi. W przypadku zatrudniania przez jednostkę organizacyjną dwóch lub więcej radców prawnych, jednemu z nich powierza się koordynację pomocy prawnej w tej jednostce. W przeciwieństwie do przełożonego lub pracodawcy koordynator ma za zadanie jedynie koordynować pracę radców prawnych prowadzących obsługę prawną poszczególnych wydziałów urzędu oraz kierować pracą pozostałych pracowników. Koordynator nie jest uprawniony do wydawania poleceń radcy prawnemu, a także nadzoru lub kontroli czynności podjętych przez radcę. Stosownie do treści art. 37 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „Radca prawny, koordynujący pracę zespołu, nie może naruszać niezawisłości i samodzielności radców prawnych zatrudnionych w koordynowanym zespole w wykonywaniu ich obowiązków zawodowych”.

30) Zasady przyjmowania zleceń przez radcę prawnego w świetle ustawy o radcach prawnych i Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (umowa jako podstawa świadczenia pomocy prawnej „z wyboru”)

Źródłem stosunków pomiędzy klientem a radcą prawnym czy spółką z jego udziałem jest przede wszystkim umowa. Nie może on podjąć się prowadzenia sprawy, jeżeli nie otrzyma zlecenia od klienta lub osoby go reprezentującej (art. 43 ust. 1 Kodeksu Etyki). Jedynie w razie pilnej konieczności udzielenia pomocy prawnej może ją świadczyć, jako prowadzący cudze sprawy bez zlecenia (art. 752 KC; por art. 54 Kodeksu Etyki.) Umowne stosunki prawne pomiędzy klientem a radcą prawnym regulowane są przede wszystkim przepisami prawa powszechnie obowiązującego (KC- cz. Ogólna oraz zobowiązania, KPC (zastępstwo procesowe,) a także ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Nie można też zapominać o Kodeksie Etyki oraz w pewnym zakresie - kodeksach dobrych praktyk (o ile radca prawny przyjmuje je dobrowolnie, jako obowiązujące). Istotne znaczenie mają także utrwalone zwyczaje zawodowe oraz dobre obyczaje. Jeśli chodzi o umowy zawierane z konsumentami lub w określony sposób zastosowanie będą mieć również odpowiednie przepisy.

Podstawa prawna: art.6 ust 1 i art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych

Przepisy KC, ustawy o radcach prawnych(dalej Ustawy) i innych ustaw nie regulują umowy o pomoc prawną jako typu umowy nazwanej. Przeciwnie, pomoc prawna to źródło niejednorodnej grupy stosunków prawnych o różnym charakterze, wykształconych w praktyce, jako umowy nienazwane. Wachlarz umów, które występują w relacji klient - radca prawny jest bardzo szeroki. Pomoc prawna obejmuje, bowiem zarówno doradztwo, jak i zastępstwo prawne i procesowe (art.6 ust 1 i art. 7 Ustawy). Od stron zależy, zatem jaki rodzaj stosunku prawnego ukształtują i jaką treść mu nadadzą. Zasadniczo umowa zlecenia z samej swojej istoty jest tzw. umową starannego działania a nie umową rezultatu. Oznacza to, że zleceniobiorca (radca prawny) zobligowany jest do podejmowania wszelkich niezbędnych czynności, które służą do rzetelnego prowadzenia danej sprawy. Radca prawny ma obowiązek świadczenia pomocy prawnej uczciwie, profesjonalnie, rzeczowo i z należytą starannością. Czyli ma on obowiązek rzetelnego i sumiennego wykonywania czynności zawodowych. Odmowa świadczenia pomocy prawnej dopuszczalna jest tylko z ważnych powodów. Radca prawny powinien, bowiem chronić swoją niezależność i kierować się prawem.

Ustawa oraz Kodeks Etyki wymagają, aby przed zawarciem umowy radca prawny wyjaśnił, upewnił się i uzyskał informację, które pozwolą uniknąć konfliktu interesów (szczegółowo Dział III rozdział 2 Kodeksu Etyki -Zajęcia niedopuszczalne oraz konflikt interesów). Radca prawny ma obowiązek odmówić zawarcia umowy (przyjęcia sprawy) tylko z ważnych powodów (np. ma ona na celu ułatwienie popełnienia przestępstwa; nie posiada specjalistycznej wiedzy lub doświadczenia do prowadzenia sprawy; utraci zaufanie do potencjalnego klienta).

Podstawowym obowiązkiem radcy prawnego wobec klienta, wynikającym z umowy o pomoc prawną jest jej świadczenie z należytą starannością, w szczególności wynikającej z wiedzy prawniczej i zasad etyki zawodowej, przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru działalności.

Kodeks Cywilny, Ustawa (art. 8 ust. 4) i Kodeks Etyki (art. 43 ust. 1 i 2) regulują minimalną i obligatoryjną treść umowy o pomoc prawną. Do przedmiotowo istotnych składników umowy o pomoc prawną należą:

• przedmiot, w szczególności zakres pomocy prawnej;

• terminy i warunki jej wykonywania;

• wysokość honorarium lub sposób jego wyliczenia, tj. ustalenie zasad i wysokości wynagrodzenia z uwzględnieniem w szczególności koniecznego nakładu pracy, miejsca świadczenia usługi, stopnia trudności i złożoności sprawy, wymaganej specjalistycznej wiedzy, znaczenia sprawy dla klienta a także zasady ponoszenia opłat i wydatków;

• komunikacja z klientem, tj. przyjęcie sposobu informowania klienta o przebiegu sprawy.

Wydaje się także, iż wymagane jest odebranie od klienta oświadczenia, czy pomocy w danej sprawie nie udziela inny radca prawny lub czy nie wstępuje się do sprawy w miejsce poprzednika (art. 53 Kodeksu Etyki). Nic nie stoi na przeszkodzie, aby treścią tą objąć jeszcze inne składniki ustalone przez strony (podmiotowo istotne), jak np. obietnice i gwarancje usługowe, zasady przechowywania i przekazywania dokumentów i pism, przyczyny i sposoby przedterminowego zakończenia zlecenia, elementy obsługowe.

Przepisy prawa ani Kodeks Etyki nie zastrzegają dla umowy o pomoc prawną szczególnej formy. Nie nakładają obowiązku zawierania takich umów w formie pisemnej. Jednakże w razie braku formy pisemnej radca prawny zobowiązany jest do potwierdzenia klientowi na piśmie informacji przed umownych. Od reguł powyższych istnieją pewne wyjątki (forma aktu notarialnego np. zwarte w umowie upoważnienie do dokonania czynności wymagającej takiej formy).

Na ogół z wyjątkiem zobowiązań trwałych, umowa o pomoc prawną wygasa w przypadku jej wykonania. Może być rozwiązana (także, gdy jest zobowiązaniem ciągłym) za porozumieniem stron w każdym czasie. Z tym, że należy wskazać, iż radca prawny w porównaniu z klientem jest bardziej ograniczony w możliwości przedterminowego i jednostronnego rozwiązania umowy. Po pierwsze, jego pomoc ma na celu ochronę prawna interesów klienta. Po drugie, wolno mu rozwiązać umowę w taki sposób, aby klient dla ochrony tych interesów mógł skorzystać z pomocy prawnej innej osoby. Po trzecie, w razie wypowiedzenia przez niego pełnomocnictwa zobowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku. W związku z przedterminowym zakończeniem umowy o pomoc prawną powstaje obowiązek jej rozliczenia.

31) Zasady udzielania substytucji i upoważnień przez radcę prawnego. Czy radca prawny wykonujący wspólnie zawód z doradcą podatkowym może udzielić doradcy podatkowemu substytucji w prowadzonej przez radcę prawnego sprawie podatkowej ?

Według art. 21 ustawy o radcach prawnych: Radca prawny może udzielić: I. dalszego pełnomocnictwa (substytucji): innemu radcy prawnemu, adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. II. upoważnić do występowania w postępowaniu: aplikanta radcowskiego, aplikanta adwokackiego - jeżeli radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej. Ustawa o doradztwie podatkowym umożliwia udzielenie przez doradcę podatkowego pełnomocnictwa substytucyjnego radcy prawnemu - oczywiście w zakresie uprawnień tego doradcy. Natomiast radca prawny nie może udzielić takiej substytucji doradcy podatkowemu bądź rzecznikowi patentowemu.

Ustawa o radcach prawnych nie wskazuje okoliczności, które upoważniają do udzielania dalszego pełnomocnictwa. Natomiast z art. 28 ust. 10 Kodeksu Etyki wynika obowiązek zapewnienia zastępstwa w przypadku przemijającej przeszkody - w celu uniknięcia uszczerbku w prowadzonej sprawie. Można tu wskazać, że przepisy - prawo o adwokaturze które stanowią, iż powodem udzielenie substytucji jest sytuacja, gdy adwokat nie może osobiście wziąć udziału w rozprawie lub wykonać poszczególnych czynności w sprawie, np. w przypadku urlopu.

SUBSTYTUCJA

Według art. 21 ustawy o r.pr., radca prawny może udzielać dalszego pełnomocnictwa (substytucji):

• innemu radcy prawnemu,

• adwokatowi,

• prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę, ale tylko w zakresie wynikającym z przepisów ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP (udzielenie dalszego pełnomocnictwa prawnikowi zagranicznemu doznaje ograniczeń związanych z różną sytuacją prawną prawników z Unii i spoza Unii - pełnomocnictwo takie musi więc uwzględniać przyznany tym prawnikom zakres świadczenia pomocy prawnej).

Ustawa o doradztwie podatkowym umożliwia udzielenie przez doradcę podatkowego pełnomocnictwa substytucyjnego radcy prawnemu - oczywiście w zakresie uprawnień tego doradcy. Natomiast radca prawny nie może udzielić takiej substytucji doradcy podatkowemu bądź rzecznikowi patentowemu.

Z przepisu art. 21 ustawy nie wynika, by udzielenie dalszego pełnomocnictwa należało ograniczyć wyłącznie do zastępstwa procesowego. Możliwe jest więc jego udzielenie również dla pozaprocesowych czynności zawodowych.

Natomiast upoważnienie dla aplikanta dotyczy wyłącznie występowania przed sądami, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami.

UPOWAŻNIENIE

Radca prawny może upoważnić do występowania w postępowaniu (w tym również w sprawach z urzędu) - (art. 35¹ ustawy o radcach prawnych):

1. aplikanta radcowskiego,

2. aplikanta adwokackiego - jeżeli radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej.

po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia aplikacji.

Od 01.01.2014 r. aplikant radcowski, przez okres 1 - roku od daty zakończenia aplikacji wskazanej w zaświadczeniu o odbyciu aplikacji radcowskiej, może zastępować radcę prawnego w zakresie ww. wskazanym.

Umocowanie do zastępowania obejmuje nie tylko samodzielne występowanie przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami - o ile takie jest wyraźne upoważnienie radcy prawnego, z wyjątkiem zastępstwa przed SN, NSA, TK i TS, ale również sporządzanie i podpisywanie pism procesowych (z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej)

Aplikant adwokacki może zastępować radcę prawnego na takich samych zasadach jak adwokata, jeżeli radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokacko-radcowskiej.

Udzielić upoważnienia może każdy radca prawny, a nie tylko patron bądź pracodawca aplikanta.

ORZECZNICTWO (z wykładów):

Wyrok SN z 21.01.2009 r. III CSK 195/08: udzielenie dalszego pełnomocnictwa procesowego (substytucji), o którym mowa w art. 21 ustawy o r.pr., jest udzieleniem pełnomocnictwa substytutowi przez samą stronę, a nie przez jej pełnomocnika, który udzielił substytucji. Na skutek udzielonej substytucji, substytut staje się pełnomocnikiem strony, a nie pełnomocnika strony, który udzielił substytucji.

Aplikant radcowski nie uzyskuje status pełnomocnika procesowego, gdyż działa jedynie w imieniu osoby go upoważaniającej i nie wchodzi w jej miejsce, dlatego aplikant radcowski nie ponosi wobec strony odpowiedzialności obligacyjnej, a ponosi ją wyłącznie wobec radcy prawnego udzielającego upoważnienia. Aplikant ponosi również odpowiedzialność dyscyplinarną za nienależyte wykonywanie powierzonych mu obowiązków bądź za naruszenie zasad etyki.

Aplikant nie uzyskuje statusu pełnomocnika procesowego i jakkolwiek jego czynności wywołują skutek wobec strony, to jednak nie dlatego, że jest jej pełnomocnikiem, lecz dlatego, że działa w imieniu pełnomocnika. Upoważnienie aplikanta do zastępowania adwokata, nazywane potocznie substytucją, w rzeczywistości nią nie jest. Między stroną a aplikantem nie powstaje węzeł prawny, tak jak w przypadku substytucji. Z tych względów, mimo zastępstwa aplikanta, pisma kierowane do strony organy skarbowe nadal powinny doręczać pełnomocnikowi, a nie aplikantowi (H. Dwulat w artykule - Pełnomocnictwo w postępowaniach przed organami skarbowymi, cz. III. Teza 3 (Biul.Skarb. 2010/3/13-16)

Postanowienie SN z dnia 09.09.2011 r., I CZ 55/11: Z faktu, że po myśli art. 35¹ ust. 4 ustawy o r.pr. aplikant radcowski nie jest uprawniony do podpisania apelacji, nie można wyprowadzić wniosku, że jej podpisanie przez niego wbrew temu zakazowi prowadzi automatycznie do nieusuwalnego braku apelacji. Aplikant radcowski nie występuje bowiem jako samodzielny pełnomocnik, lecz jako substytut pełnomocnika głównego. Jego podpis złożony z przekroczeniem umocowania ustawowego nie może, więc zostać uznany za podpis osoby, która w ogóle nie może być pełnomocnikiem. Taka sytuacja oznacza w rzeczywistości, że apelacja w ogóle nie została podpisana przez uprawnioną osobę, tj. należycie umocowanego pełnomocnika procesowego. Inaczej można byłoby ocenić tę sytuację jedynie wówczas, gdyby aplikant radcowski miał być samodzielnym pełnomocnikiem procesowym, ponieważ wówczas rzeczywiście w ogóle nie wchodziłoby w rachubę usunięcie dostrzeżonego braku formalnego wniesionej apelacji poprzez jej podpisanie przez osobę, która może to skutecznie uczynić.

Wyrok WSA w Gliwicach z 02.04.2008 r., ISA/GI 37/08: W przypadku substytucji (dalszego pełnomocnictwa) udzielonego przez adwokata innemu adwokatowi bądź radcy prawnemu istnieje obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej na zasadach określonych w ustawie o opłacie skarbowej. Natomiast w przypadku udzielenia aplikantowi adwokackiemu upoważnienia do zastępowania adwokata (…) obowiązek w opłacie skarbowej nie powstaje, gdyż nie jest to pełnomocnictwo w rozumieniu przepisów KPC, jak również ustawy o opłacie skarbowej.

32) Trwała niezdolność radcy prawnego do wykonywania zawodu.

Art. 22² ustawy o radcach prawnych:

Rada OIRP na podstawie orzeczenia lekarskiego i po przeprowadzeniu szczegółowego postępowania wyjaśniającego może - na wniosek Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych lub dziekana rady okręgowej izby radców prawnych - podjąć uchwałę o trwałej niezdolności radcy prawnego do wykonywania zawodu.

W razie wszczęcia takiego postępowania rada może zawiesić radcę prawnego w wykonywaniu czynności na czas trwania postępowania.

Krześniak Eligiusz J., Artykuł: Palestra.2003.1-2.18, Spółka partnerska adwokatów (radców prawnych) - wybrane zagadnienia. Teza nr 8, 36354/8:

Z uwagi na to, iż ani zawieszenie w prawie wykonywania zawodu ani podjęcie uchwały o trwałej niezdolności do jego wykonywania nie skutkuje skreśleniem z listy adwokatów bądź radców prawnych należy przyjąć, iż zdarzenia te nie są jednoznaczne z utratą prawa wykonywania zawodu, o której mowa w przepisach kodeksu spółek handlowych.

33) Jakie - z punktu widzenia obowiązków radcy prawnego - są konsekwencje zaliczenia działalności zawodowej do działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej?

1) Dokonanie wpisu do rejestru lub ewidencji, 2) ew. złożenie wniosku o zawieszenie działalności gospodarczej, 3) posługiwanie się NIP, 4) poszanowanie zasad uczciwej konkurencji i dobrych obyczajów, 5) Spełnienie warunków wykonywania działalności gospodarczej, 6) Dokonywanie i przyjmowanie płatności za pośrednictwem rachunku bankowego, 7) Obowiązek poddania się kontroli przedsiębiorcy

Podstawa prawna

Art. 2, 4, 14, 14a, 16, 17, 18, 22, 77-84d u.s.d.g.

Opracowanie szczegółowe

Zgodnie z art. 2 usdg działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą jest przedsiębiorcą w rozumieniu usdg (art. 4 ust. 1 usdg).

Obowiązki radcy prawnego jako przedsiębiorcy wynikające z usdg:

1) wpis do rejestru lub do ewidencji

Zgodnie z art. 14 ust. 1 usdg przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą:

- w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w odniesieniu do osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą (przedsiębiorca taki ma prawo we wniosku do CEIDG określić późniejszy dzień podjęcia działalności gospodarczej niż dzień złożenia wniosku) albo

- po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym

2) zawieszenie działalności gospodarczej (art. 14a usdg)

Przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres min. 30 dni, a max. 24 miesięcy. Wówczas musi złożyć odpowiedni wniosek.

3) posługiwanie się NIP (art. 16 usdg)

Przedsiębiorca wpisany do rejestru przedsiębiorców albo CEIDG jest obowiązany umieszczać w oświadczeniach pisemnych, skierowanych w zakresie swojej działalności do oznaczonych osób i organów, numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz posługiwać się tym numerem w obrocie gospodarczym.

4) Poszanowanie zasad uczciwej konkurencji i dobrych obyczajów (art. 17 usdg)

Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów

5) Spełnienie warunków wykonywania działalności gospodarczej (art. 18 usdg)

Przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dot. ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.

6) Dokonywanie i przyjmowanie płatności za pośrednictwem rachunku bankowego (art. 22 usdg)

Dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

- stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz

- jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 tys. EUR

7) Obowiązek poddania się kontroli przedsiębiorcy (art. 77-84d usdg)

34) Identyfikacja radcy prawnego w elektronicznym postępowaniu upominawczym

Identyfikacja radcy prawnego jako pełnomocnika w EPU dokonywana jest na podstawie bezpiecznego podpisu elektronicznego uzyskiwanego na podstawie wniosku składanego za pośrednictwem właściwej Okręgowej Izby Radców Prawnych do sądu EPU przy rejestracji konta użytkownika - profesjonalnego pełnomocnika. Wydany certyfikat elektroniczny potwierdzający tożsamość pełnomocnika umożliwia zatwierdzanie pism sporządzonych przy wykorzystaniu systemu EPU.

Identyfikacja pełnomocnika profesjonalnego (a zatem i radcy prawnego) w EPU następuje przy zastosowaniu podpisu weryfikowanego certyfikatem nadawanym przy rejestracji konta profesjonalnego pełnomocnika w systemie EPU w odróżnieniu od podstawowego rozwiązania przyjętego w polskim systemie prawnym dla identyfikacji przy dokonywaniu czynności drogą elektroniczną, tj. identyfikacji przy zastosowaniu tzw. bezpiecznego podpisu elektronicznego weryfikowanego ważnym kwalifikowanym certyfikatem. Właściwy podpis używany do „podpisywania” (zatwierdzenie wygenerowanego przez system EPU pisma) stanowi certyfikat elektroniczny instalowany na komputerze pełnomocnika, po którego zainstalowaniu uzyskuje się możliwość „podpisywania” pisma procesowego przy pomocy apletu java script (okienko pop-up) uruchamianego z poziomu systemu EPU.

Kluczowe znaczenie ma natomiast proces uzyskania tego certyfikatu, który zaczynając się od założenia konta drogą elektroniczną poprzez stronę www EPU wymaga od pełnomocnika wydrukowania wniosku wygenerowanego przez system, podpisania go i przekazania za pośrednictwem właściwej Okręgowej Izby Radców Prawnych do Sądu EPU (Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny). Izba przekazując wniosek potwierdza uprawnienia zawodowe pełnomocnika. Aktywacja konta następuje po zaakceptowaniu przesłanego przez Izbę wniosku. Po aktywowaniu konta logowanie do EPU wymaga podania identyfikatora i hasła, zaś podpis wykorzystywany jest jedynie przy „podpisywaniu” pism procesowych. Procedura ta różni się od procedury rejestracji konta „zwykłego” użytkownika w systemie EPU, gdzie wszystko odbywa się za pośrednictwem strony www.

Opisana powyżej dodatkowa identyfikacja profesjonalnego pełnomocnika (weryfikacja jego uprawnień przez właściwy organ samorządu zawodowego) ma zapobiegać z jednej strony wyłudzaniu przez strony kosztów zastępstwa procesowego, a z drugiej jest niezwykle istotna ze względu na fakt, że poziom uprawnień profesjonalnego pełnomocnika pozwala na zapoznanie się z jakimikolwiek aktami elektronicznymi. Profesjonalny pełnomocnik ma również możliwość - działając w imieniu „powoda masowego” (np. dostawcy mediów) - składania tzw. „paczek pozwów”.

Radca uprawniony jest do posługiwania się innym niż nadany przez system EPU bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym ważnym kwalifikowanym certyfikatem pod warunkiem, że spełnia on przewidziane przez ustawę wymogi.

Art. 126 § 5 k.p.c. Pismo procesowe wniesione droga elektroniczna powinno być opatrzone podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450, z pózn. zm.). Art. 3 pkt 1 w/w ustawy podpis elektroniczny to dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny.

Zob. też art. 22⁹ ustawy o radcach prawnych

35) Jakie są obowiązki radcy prawnego w świetle roty ślubowania radcowskiego?

W świetle roty ślubowania radcowskiego, radca prawny ma obowiązek: 1) przyczyniać się do ochrony i umacniania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej w wykonywaniu zawodu radcy prawnego, 2) obowiązki zawodowe wypełniać sumiennie i zgodnie z przepisami prawa, 3) zachować tajemnicę zawodową, 4) postępować godnie i uczciwie, kierując się zasadami etyki radcy prawnego i sprawiedliwości".

Podstawa prawna: art. 27 ustawy o radcach prawnych:

Art. 27. 1. Rota ślubowania składanego przez radcę prawnego ma następujące brzmienie: "Ślubuję uroczyście w wykonywaniu zawodu radcy prawnego przyczyniać się do ochrony i umacniania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki zawodowe wypełniać sumiennie i zgodnie z przepisami prawa, zachować tajemnicę zawodową, postępować godnie i uczciwie, kierując się zasadami etyki radcy prawnego i sprawiedliwości".

Pierwsze dwa obowiązki regulują sposób wykonywania zawodu radcy prawnego, natomiast dwa ostatnie wiążą radcę prawnego tak przy wykonywaniu czynności zawodowych jak i w kontekście pozazawodowym.

(Małgorzata Roszkowska)

36) Czy i na jakich zasadach radca prawny ma obowiązek brania udziału w szkoleniach zawodowych?

Radca prawny jest obowiązany do udziału w szkoleniach zawodowych zarówno na mocy Ustawy o radcach prawnych jak i Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.

Radca prawny ma obowiązek brania udziału w szkoleniach zawodowych. Ustawa o radcach prawnych stanowi w art. 41 pkt 4), że do zadań samorządu należy w szczególności doskonalenie zawodowe radców prawnych. Ponadto zgodnie z art. 52 ust. 3 pkt 2) u.r.pr - Do zakresu działania rady okręgowej izby radców prawnych należy w szczególności doskonalenie zawodowe radców prawnych. Z kolei na mocy art. 60 pkt 7 ) koordynowanie doskonalenia zawodowego radców prawnych należy do zadań Krajowej Rady Radców Prawnych.

Zatem na mocy powyższego, organizowanie doskonalenia zawodowego należy do poszczególnych rad okręgowych izb radców prawnych, natomiast koordynację tych działań zapewnia Krajowa Rada Radców Prawnych. Jednakże należy podkreślić, iż w chwili obecnej dostępne są zarówno szkolenia organizowane przez OIRP Kraków (oraz inne izby) jak i szkolenia ogólnopolskie organizowane przez specjalnie powołane Centrum Szkoleniu Ustawicznego Radców Prawnych KRRP.

Zgodnie z art. 23 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego obowiązującego do 30 czerwca 2015 r. : Obowiązkiem radcy prawnego jest dbałość o rozwój zawodowy poprzez kształcenie ustawiczne (ust.1). Radca prawny obowiązany jest brać udział w szkoleniach zawodowych na zasadach określonych przez właściwy organ samorządu (ust.2).

Obowiązek brania udziału w szkoleniach zawodowych w Kodeksie Etyki Radcy Prawnego obowiązującym od 1 lipca 2015 r. reguluje art. 15, zgodnie z którym:

1)Obowiązkiem radcy prawnego jest dbałość o rozwój zawodowy poprzez kształcenie ustawiczne;

2)Radca prawny obowiązany jest brać udział w szkoleniach zawodowych na zasadach określonych przez właściwy organ samorządu

3)Krajowa Rada Radców Prawnych może określić dziedziny prawa oraz wymagania w zakresie wiedzy, umiejętności i doświadczenia, których spełnienie w przebiegu doskonalenia zawodowego uprawnia radcę prawnego do informowania o posiadaniu specjalnej wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie prawa.

Konkretne zasady doskonalenia zawodowego radców prawnych reguluje uchwała Krajowej Rady Radców Prawnych z 6 czerwca 2008 r. nr 30/B/VII/2008 (zmieniona uchwałą KRRP nr 74/VIII/2011) w sprawie określenia zasad wypełniania przez radcę prawnego obowiązku brania udziału w szkoleniach zawodowych.

Zgodnie z § 1 powyższej uchwały: Radca prawny wypełnia obowiązek, o którym mowa w art. 23 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (nawiązanie do Kodeksu Etyki obowiązującego do 30 czerwca 2015 r. - do chwili obecnej nie ma nowej uchwały) poprzez:

1) branie udziału, jako słuchacz lub wykładowca, w szkoleniach organizowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych oraz rady okręgowych izb radców prawnych,

2) branie udziału jako słuchacz lub wykładowca w szkoleniach zawodowych organizowanych dla radców prawnych przez pracodawcę, lub takich, na które został przez niego skierowany, oraz w szkoleniach zawodowych organizowanych przez inne instytucje szkoleniowe,

3) branie udziału w charakterze wykładowcy w szkoleniu aplikantów radcowskich lub adwokackich,

4) publikowanie: opracowań z zakresu prawa, artykułów w czasopismach fachowych, w

tym wydawanych przez organy samorządu radców prawnych, adwokatów i notariuszy,

głos do orzeczeń sądów oraz Trybunałów, a także komentarzy prawniczych,

5) ukończenie studiów podyplomowych z zakresu prawa,

6) branie udziału w szkoleniu zawodowym w formie e-learningu lub w formie wykładu internetowego, organizowanych przez organy samorządu, jeżeli zawierają system\ sprawdzalności uczestnictwa w tych formach szkolenia.

Zgodnie z § 2 powyższej uchwały: w celu wypełnienia obowiązku brania udziału w szkoleniach zawodowych, radca prawny obowiązany jest uzyskać co najmniej 40 punktów szkoleniowych w ciągu każdych kolejnych trzech lat tj. w tzw. Cyklach Szkoleń Zawodowych (obecnie trwa trzeci Cykl Szkoleń Zawodowych: okres 1.01.2015 - 31.12.2017).

Liczbę punktów za poszczególny rodzaj doskonalenia zawodowego określa § 3 powyższej uchwały.

Szkolenia zawodowe odbyte w krajach członkowskich Unii Europejskiej uważa się odpowiednio za równoznaczne z wypełnieniem obowiązku szkolenia zawodowego w rozumieniu powyższej uchwały, jeżeli odpowiada ono jednej z form szkolenia przewidzianych w § 1 uchwały.

Udokumentowanie wypełniania obowiązku szkolenia zawodowego następuje w formie zaświadczenia zawierającego informacje o formie, zakresie szkolenia oraz o ilości godzin szkolenia lub poprzez przedłożenie dowodów publikacji.

Radcowie prawni emeryci i renciści nie wykonujący zawodu są zwolnieni z obowiązku udziału w szkoleniach.

37) Kiedy następuje uzyskanie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego?

art. 23 Prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania.

Ślubowanie odbiera dziekan rady okręgowej izby radców prawnych prowadzącej listę radców prawnych, na którą wpisany został radca prawny. Ślubowanie jest ściśle powiązane z inicjatywą odbierającego je organu, bez której radca prawny nie może tej czynności dokonać.

 Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto:

1) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej;

2) korzysta w pełni z praw publicznych;

3) ma pełną zdolność do czynności prawnych;

4) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego; (udowadnia się m. in. przedkładając zaświadczenie z KRK)

5) odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski, z zastrzeżeniem art. 25 ust. 1 i 2 (profesorzy, doktorzy, inne zawody prawnicze, staż w zawodzie powiązanym + egzamin).

Rada może odmówić wpisu tylko jeśli nie zostały spełnione powyższe przesłanki.

Wpis osoby, która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego następuje na jej wniosek. Uchwałę w sprawie wpisu podejmuje rada okręgowej izby radców prawnych właściwa odpowiednio ze względu na - miejsce odbycia aplikacji radcowskiej, miejsce złożenia wniosku lub miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o wpis.

38) Z wykonywaniem jakich zawodów lub z zatrudnieniem w jakiego rodzaju podmiotach nie można - w świetle ustawy o radcach prawnych - łączyć wykonywania zawodu radcy prawnego?

Zawodu radcy prawnego nie mogą wykonywać : sędzia, prokurator, notariusz, komornik, asesor sądowy, prokuratorski i notarialny oraz aplikant sądowy, prokuratorski lub notarialny. Prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego ulega zawieszeniu w razie podjęcia pracy: adwokata, pracy w organach wymiaru sprawiedliwości, w organach ścigania lub kancelarii notarialnej (wyjątek: praca na stanowisku radcy prawnego), pracy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Art. 26 ustawy o radcach prawnych: Osoby, które wykonują zawód sędziego, prokuratora, notariusza, komornika, asesora sądowego, prokuratorskiego i notarialnego bądź odbywają aplikację sądową, prokuratorską lub notarialną, nie mogą jednocześnie zostać wpisane na listę radców prawnych ani wykonywać zawodu radcy prawnego.

Art. 28 1. Zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego następuje w wypadku:

1) wykonywania zawodu adwokata;

2) podjęcia pracy w organach wymiaru sprawiedliwości, w organach ścigania lub kancelarii notarialnej;

3) podjęcia pracy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

3. Zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego nie stosuje się wobec zatrudnionych na stanowiskach radców prawnych w organach, o których mowa w ust. 1 pkt 2.

4. Rada okręgowej izby radców prawnych podejmuje uchwałę w sprawie zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości o zaistnieniu zdarzenia, o którym mowa w ust. 1.

5. Od uchwały, o której mowa w ust. 4, zainteresowanemu służy odwołanie do Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały. Uchwała Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych powinna być podjęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia odwołania.

6. Od uchwały Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych zainteresowanemu służy odwołanie do Ministra Sprawiedliwości, zgodnie z Kodeksem postępowania administracyjnego.

7. Od ostatecznej decyzji Ministra Sprawiedliwości zainteresowanemu oraz Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji.

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 26 ustawy o radach prawnych osoby, które wykonują zawód:

• sędziego,

• prokuratora,

• notariusza,

• komornika,

• asesora:

• sądowego,

• Prokuratorskiego,

• Notarialnego,

• aplikanci:

• sądowi,

• prokuratorscy,

• notarialni,

nie mogą jednocześnie zostać wpisane na listę radców prawnych ani wykonywać zawodu radcy prawnego.

Prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego, stosownie do art. 28 ustawy o radcach prawnych ulega zawieszeniu w przypadku:

• wykonywania zawodu adwokata;

• podjęcia pracy w organach wymiaru sprawiedliwości, w organach ścigania lub kancelarii notarialnej;

• podjęcia pracy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego nie stosuje się wobec zatrudnionych na stanowiskach radców prawnych w organach wymiaru sprawiedliwości, w organach ścigania lub kancelarii notarialnej.

II GSK 128/07 Wyrok NSA W-wa 2007.09.20 ONSAiWSA 2008/6/114

Podjęcie pracy w organach wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.) obejmuje także powołanie przez Ministra Sprawiedliwości osoby wykonującej zawód radcy prawnego na stanowisko komornika.

II SA 77/91 wyrok NSA 1991.02.27 w Warszawie Radca Prawny 1994/6/24

1. Przepis art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr 19, poz. 145 z późn. zm.) określa wyłącznie konsekwencje dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania, nie ma natomiast żadnego znaczenia przy podejmowaniu uchwały w przedmiocie wpisu na listę radców prawnych.

2. Przepisy art. 26 i art. 28 powyższej ustawy dotyczą sytuacji, gdy określone osoby, mające już prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego, nie mogą z przyczyn w tych przepisach wymienionych zawodu tego wykonywać. Przepisy te nie mają więc żadnego znaczenia przy podejmowaniu uchwały w przedmiocie wpisu na listę radców prawnych.

3. W świetle powołanej ustawy należy rozróżnić dwie odrębne sytuacje: - nabycie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, oraz - wykonywanie zawodu radcy prawnego. Nabycie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego nie powoduje automatycznie obowiązku wykonywania tego zawodu.

4. Osoby wykonujące zawód prokuratora, sędziego, notariusza, komornika mogą być wpisane na listę radców prawnych, natomiast dopóki wykonują dotychczasowy zawód nie mogą jednocześnie wykonywać (rozpocząć wykonywania) zawodu radcy prawnego.

 

III SZ 1/97 Wyrok Sądu Najwyższego 1997.04.24 OSNP 1998/4/139

Zawieszenie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego z powodu podjęcia pracy w organach ścigania, nie zwalnia radcy z obowiązku płacenia składek członkowskich na rzecz samorządu radców prawnych

39) Wyznaczanie w trybie ustawy o radcach prawnych przez dziekana OIRP zastępcy radcy prawnego - przesłanki i skutek

Art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 507) w razie potrzeby dziekan rady okręgowej izby radców prawnych wyznacza z urzędu zastępcę radcy prawnego, który został skreślony z listy radców prawnych albo nie może czasowo wykonywać czynności zawodowych. Decyzja dziekana upoważnia wyznaczonego radcę prawnego do prowadzenia podejmowanych spraw i jest równoznaczna z udzieleniem dalszego pełnomocnictwa procesowego.

Wyznaczenie zastępcy radcy prawnego zostało uregulowane w art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 507).

Przesłankami wyznaczenia zastępcy radcy prawnego jest:

1. skreślenie z listy radców prawnych, lub

2. niemożność czasowego wykonywania czynności zawodowych.

Udzielenie pełnomocnictwa na mocy przepisu art. 21 ust. 2 rodzi takie same skutki procesowe jak udzielenie pełnomocnictwa substytucyjnego przez umocowanego radcę prawnego (Krystyna Kwapisz, Komentarz do art. 21 ustawy o radcach prawnych). Taki pełnomocnik substytucyjny zostaje wyznaczony przez dziekana z urzędu.

Do regulacji ustawowej nawiązuje w Uchwała nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu. Zgodnie z § 5 powołanej uchwały w razie potrzeby dziekan rady okręgowej izby radców prawnych wyznacza z urzędu zastępcę radcy prawnego ustanowionego jako pełnomocnika z urzędu, który został skreślony z listy radców prawnych albo nie może czasowo wykonywać czynności zawodowych. Zgodnie z § 5 ust. 2 uchwały potrzeba wyznaczenia z urzędu zastępcy radcy prawnego ustanowionego jako pełnomocnika z urzędu istnieje w szczególności wówczas, gdy radca prawny prowadzący dotąd sprawę z urzędu nie może złożyć wniosku o zwolnienie go z tego obowiązku, ani też wyznaczyć pełnomocnika substytucyjnego, a istnieje konieczność podjęcia czynności niecierpiących zwłoki lub zakończenia prowadzonych spraw - choroba, skreślenie z listy radców prawnych.

40) Którzy radcowie prawni z uwagi na formę wykonywania zawodu, zaliczeni zostali do „instytucji obowiązanych” w rozumieniu ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu?

Zgodnie z art. 2 pkt 1 lit. n powołanej wyżej ustawy: “Ilekroć w ustawie jest mowa o instytucji obowiązanej - rozumie się przez to m.in. radców prawnych wykonujących zawód poza stosunkiem pracy w urzędach obsługujących organy administracji rządowej i jednostkach samorządu terytorialnego. Zatem za instytucję obowiązaną należy uważać radcę prawnego, wykonującego zawód w oparciu o formy uregulowane w ustawie o radcach prawnych, za wyjątkiem radców, którzy wykonują zawód w ramach stosunku pracy w urzędach obsługujących organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego.

Podstawa prawna: Art. 2 pkt 1 lit. n ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu; art. 8 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych

Opracowanie szczegółowe

Kwestię których radców prawnych, ze względu na formę wykonywania zawodu, zalicza się do instytucji obowiązanych reguluje art. 2 pkt 1 lit. n ustawy, który stanowi, że: “Ilekroć w ustawie jest mowa o instytucji obowiązanej - rozumie się przez to (…) radców prawnych wykonujących zawód poza stosunkiem pracy w urzędach obsługujących organy administracji rządowej i jednostkach samorządu terytorialnego …”.

Szczegółową regulację dotyczącą form wykonywania zawodu przez radców prawnych zawiera art. 8 ustawy o radcach prawnych, który zakłada, że:

1. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce:

1) cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2014 r. poz. 134);

2) partnerskiej, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

3) komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Co do zasady zatem każdy radca prawny, który wykonuje zawód w oparciu o formy uregulowane w ustawie o radcach prawnych spełnia przesłanki do uznania go za instytucje obowiązaną w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zwolnieni z obowiązków ustanowionych w tejże ustawie są tylko radcowie prawni wykonujący zawód w ramach stosunku pracy w urzędach obsługujących organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego. Na marginesie można zauważyć, że do nowelizacji ustawy w 2009 roku zwolnienie to obejmowało wszystkich radców prawnych świadczących pomoc prawną w ramach stosunku pracy.

41 Kiedy na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu radca prawny obowiązany jest rejestrować transakcje?

Art. 8 ust 3. Instytucja obowiązana przeprowadzająca transakcję, której okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję, bez względu na jej wartość i charakter. ust. 3a. W przypadku gdy instytucja obowiązana nie przyjmuje dyspozycji lub zlecenia do przeprowadzenia transakcji, obowiązek, o którym mowa w ust. 3, stosuje się także, gdy instytucja ta wie lub przy zachowaniu należytej staranności powinna wiedzieć o takiej transakcji w związku z wykonaniem umowy z klientem. ust. 3b. Instytucje obowiązane będące adwokatami, radcami prawnymi oraz prawnikami zagranicznymi obowiązek, o którym mowa w ust. 3, wykonują, jeżeli uczestniczą w transakcjach w związku ze świadczeniem klientowi pomocy w planowaniu lub przeprowadzaniu transakcji dotyczących: 1) kupna i sprzedaży nieruchomości lub przedsiębiorstw; 2) zarządzania pieniędzmi, papierami wartościowymi lub innymi wartościami majątkowymi; 3) otwierania rachunków lub zarządzania nimi; 4) organizacji wpłat i dopłat na kapitał zakładowy i akcyjny, organizacji wkładu do tworzenia lub prowadzenia działalności spółek lub zarządzania nimi; 5) tworzenia, działalności przedsiębiorców w innej formie organizacyjnej, a także zarządzania nimi.

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, art. 8 ust. 3, 3a, 3b.

Radca prawny ma obowiązek rejestracji transakcji wskazanych w art. 8 ust. 3b ustawy bez względu na ich wartość i charakter, jeżeli okoliczności wskazują, że mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.

Wg. niektórych przedstawicieli doktryny lista transakcji z art. 8 ust. 3b ustawy zawęża obowiązek rejestracji tylko w zakresie tych transakcji, których radcowie nie przeprowadzają osobiście, a jedynie pomagają w ich planowaniu i przeprowadzaniu. Jeżeli radca przeprowadza transakcję osobiście (wykonując zlecenie lub dyspozycję klienta), to ust. 3b nie ma zastosowania i obowiązek rejestracji obejmuje każdą podejrzaną transakcję, zgodnie z brzmieniem ust. 3 (Komentarz do art. 8 ustawy [w:] Hara Michał, Kołodziejski Paweł, Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Komentarz, LexisNexis, 2013).

Zgodnie z art. 8 ust. 5 ustawy radcowie nie są zobowiązani rejestrować transakcji, których wartość przekracza 15 000 euro, jeżeli nie są one podejrzane.

42) W jakich przypadkach wyłączony jest obowiązek radcy prawnego, polegający na przekazywaniu informacji o transakcjach Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej - w świetle ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, z uwzględnieniem stanowiska zajętego przez Trybunał Konstytucyjny?

Obowiązek informowania o transakcjach objętych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nie dotyczy przypadku, gdy radcowie prawni reprezentują klienta na podstawie pełnomocnictwa procesowego w związku z toczącym się postępowaniem albo udzielają porady służącej temu postępowaniu (art. 11 ust. 5 ww. ustawy). Trybunał Konstytucyjny rozszerzył interpretację tego wyłączenia uznając, że niedopuszczalna jest taka wykładnia zakwestionowanych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, która obowiązek gromadzenia oraz przekazywania informacji odnosiłaby do prawników wykonujących zawody zaufania publicznego w zakresie, w jakim świadczą oni pomoc prawną polegającą na ustalaniu sytuacji prawnej klienta lub w inny sposób związaną z przygotowywanym, wszczętym (prowadzonym) lub zakończonym postępowaniem sądowym.

Podstawa prawna - ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

Opracowanie szczegółowe

Radca prawny wykonujący zawód poza stosunkiem pracy w urzędach obsługujących organy administracji rządowej i jednostkach samorządu terytorialnego jest w rozumieniu art.2 pkt 1 lit. m ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dalej Ustawa) instytucją obowiązaną do przekazywania informacji o transakcjach Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej.

Art. 8 ust. 1 Ustawy przewiduje, iż Instytucja obowiązana przeprowadzająca transakcję, której równowartość przekracza 15.000 euro, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję również w przypadku, gdy jest ona przeprowadzana za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji, przy czym obowiązek rejestracji transakcji, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy m.in. radców prawnych (ust. 5 ww. artykułu).

Zgodnie z art. 8 ust. 3.Ustawy Instytucja obowiązana przeprowadzająca transakcję, której okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję, bez względu na jej wartość i charakter, przy czym (ust. 3b) Instytucje obowiązane będące adwokatami, radcami prawnymi oraz prawnikami zagranicznymi ww. obowiązek wykonują, jeżeli uczestniczą w transakcjach w związku ze świadczeniem klientowi pomocy w planowaniu lub przeprowadzaniu transakcji dotyczących:

1) kupna i sprzedaży nieruchomości lub przedsiębiorstw;

2) zarządzania pieniędzmi, papierami wartościowymi lub innymi wartościami majątkowymi;

3) otwierania rachunków lub zarządzania nimi;

4) organizacji wpłat i dopłat na kapitał zakładowy i akcyjny, organizacji wkładu do tworzenia lub prowadzenia działalności spółek lub zarządzania nimi;

5) tworzenia, działalności przedsiębiorców w innej formie organizacyjnej, a także zarządzania nimi.

Obowiązek informowania o transakcjach objętych przepisami ustawy nie dotyczy przypadku, gdy adwokaci, radcowie prawni i prawnicy zagraniczni, biegli rewidenci oraz doradcy podatkowi reprezentują klienta na podstawie pełnomocnictwa procesowego w związku z toczącym się postępowaniem albo udzielają porady służącej temu postępowaniu (art. 11 ust. 5 Ustawy).

Krajowa Rada Radców Prawnych wnioskiem z dnia 16 października 2004 r. wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP ówcześnie obowiązującej wersji Ustawy. W wyroku z dnia 2 lipca 2007 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in., iż: „Wykonywanie przez radców prawnych, a - ze względu na konstytucyjne prawo do obrony, które jednak nie stanowi odniesienia do kontroli zakwestionowanych przepisów w niniejszej sprawie - tym bardziej adwokatów, czynności zawodowych na takich warunkach, jakie stworzyła ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, nie może więc - w ocenie Trybunału - dotyczyć ustalania sytuacji prawnej klienta ani innych czynności związanych z postępowaniem sądowym. Niezgodne z zasadami rzetelnego procesu, stanowiącymi komponent konstytucyjnego prawa do sądu, byłyby takie regulacje, które pozbawiałyby jednostkę włączoną w proces wymiaru sprawiedliwości dostępu do pomocy prawnej. Gdyby przewidziane przez przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy obowiązki gromadzenia i przekazywania informacji o klientach odnoszone były do tej sfery aktywności zawodowej, która dotyczy przygotowania, prowadzenia lub kształtowania czy ustalania następstw postępowania sądowego, to nie można byłoby mówić o świadczeniu pomocy prawnej, albowiem czynności osób wykonujących prawnicze zawody zaufania publicznego mogłyby per saldo pogarszać, zamiast poprawiać, sytuację klienta. Ponadto w ramach tak zdeformowanej "pomocy" prawnej, ochrona prawna interesów podmiotów, na których rzecz jest świadczona, stanowiłaby jedynie nominalny (por. art. 2 ustawy o radcach prawnych) czy nawet wręcz iluzoryczny cel podejmowanej działalności, gdyż de facto służyłaby ona organom władzy państwowej mającym w ten sposób dostęp do poufnych informacji powierzonych prawnikom przez ich klientów (…)Trybunał Konstytucyjny uznaje, że niedopuszczalna jest taka wykładnia zakwestionowanych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, która obowiązek gromadzenia oraz przekazywania informacji odnosiłaby do prawników wykonujących zawody zaufania publicznego w zakresie, w jakim świadczą oni pomoc prawną polegającą na ustalaniu sytuacji prawnej klienta lub w inny sposób związaną z przygotowywanym, wszczętym (prowadzonym) lub zakończonym postępowaniem sądowym”. Same przepisy Ustawy nie zostały jednak przez Trybunał uznane za niezgodne z Konstytucją.

43) Odpowiedzialność radcy prawnego za naruszenie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Odpowiedzialność karna radcy jako instytucji obowiązanej na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (UoPPPiFT)przewidują art. 35-37a UoPPPiFT. Kary pieniężne nakładane na radcę prawnego jako instytucję obowiązaną przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) przewidują art. 34a-34c UoPPPiFT. Ponadto przytoczyć można: - odpowiedzialność karną przewidzianą przez Kodeks karny: za finansowanie terroryzmu (art. 165a KK), za pranie brudnych pieniędzy (art. 299 KK). - odpowiedzialność dyscyplinarną radcy prawnego na zasadach ogólnych.

Podstawy prawne: art. 35, art. 36, art. 37, art. 37a, art. 34a, art. 34b, art. 34c UoPPPiFT; art. 165a KK, art. 299 KK, art. 64 UoRP.

Odpowiedzialność karną radcy prawnego jako instytucji obowiązanej (tj. osoby działającej w imieniu lub w interesie instytucji obowiązanej) przewidują przepisy karne ustawy (UoPPPiFT):

Art. 35 UoPPPiFT przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 za niedopełnienie obowiązku:

1) rejestracji transakcji (…), przekazania Generalnemu Inspektorowi dokumentów dotyczących tej transakcji lub przechowywania przez wymagany okres rejestru tych transakcji lub dokumentów dotyczących tej transakcji, 2) zachowania środków bezpieczeństwa finansowego (…) lub przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, 3) zawiadomienia Generalnego Inspektora o transakcji (…), 4) wstrzymania transakcji lub blokady rachunku, 5) wprowadzenia wewnętrznej procedury (…), 6) wyznaczenia osoby odpowiedzialnej (…). Tej samej karze podlega ujawnianie nieuprawnionym zgromadzonych informacji lub ich wykorzystywanie w inny, nieuprawniony sposób. Przepis przewiduje także możliwość nieumyślnego popełnienia czynu (zagrożone karą grzywny).

Art. 36 UoPPPiFT przewiduje karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat za odmowę przekazania GIIF informacji lub dokumentów, przekazywanie nieprawdziwych lub zatajanie prawdziwych danych.

Art. 37 UoPPPiFT przewiduje karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 w przypadku wyrządzenia znacznej szkody czynami określonymi w art. 35 i 36.

Art. 37a UoPPPiFT przewiduje karę grzywny za utrudnianie lub udaremnianie przeprowadzenia czynności kontrolnych.

Zgodnie z art. 34a UoPPPiFT Generalny Inspektor może nakładać na radcę prawnego jako instytucję obowiązaną kary pieniężne za niedopełnienie obowiązku:

1) rejestracji transakcji, (…), przekazania Generalnemu Inspektorowi dokumentów dotyczących tej transakcji lub przechowywania przez wymagany okres rejestru tych transakcji lub dokumentów dotyczących tej transakcji, 2) przeprowadzenia analizy ryzyka w celu zastosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego, 3) stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, 4) przechowywania przez wymagany okres udokumentowanych wyników analizy, 5) zapewnienia udziału pracowników w programie szkoleniowym, 6) wykonania w terminie wniosku lub zalecenia pokontrolnego oraz za 7) nawiązanie lub utrzymywanie współpracy z bankiem fikcyjnym.

Nadto art. 34b UoPPPiFT przewiduje kary pieniężne za naruszenia wskazanych przepisów rozporządzenia nr 1781/2006, tj. sytuacji, w których instytucja obowiązana: 1) nie zapewnia, aby przekazowi pieniężnemu towarzyszyły pełne informacje o zleceniodawcy, 2) nie dysponuje skuteczną procedurą pozwalającą na wykrycie braku informacji o zleceniodawcy, 3) nie informuje Generalnego Inspektora o fakcie regularnego zaniedbywania przekazywania wymaganych informacji o zleceniodawcy przez dostawcę usług płatniczych odbiorcy, 4) pośrednicząc, jako dostawca usług płatniczych, nie zachowuje wszystkich otrzymanych informacji o zleceniodawcy, które towarzyszą przekazom pieniężnym, 5) nie udziela na zapytanie Generalnego Inspektora pełnej odpowiedzi dotyczącej informacji o zleceniodawcy towarzyszącej przekazom pieniężnym oraz nie przekazuje Generalnemu Inspektorowi, na jego żądanie, odpowiednich dokumentów; a nadto w sytuacji, gdy nie zamraża wartości majątkowych osoby, grupy lub podmiotu lub nie przekazuje Generalnemu Inspektorowi wszystkich posiadanych danych uzasadniających zamrożenie wartości majątkowych.

Karę pieniężną nakłada Generalny Inspektor w drodze decyzji (procedura wg KPA oraz odnośnie spraw nieuregulowanych dotyczących samej kary wg Ordynacji podatkowej), w wysokości nie większej niż 750.000 zł, a w razie naruszenia, o którym mowa w art. 34a pkt 5 - w wysokości nie większej niż 100.000 zł. Ustalając wysokość kary pieniężnej, Generalny Inspektor uwzględnia rodzaj i zakres naruszenia, dotychczasową działalność instytucji obowiązanej oraz jej możliwości finansowe. Odwołanie przysługuje do ministra właściwego do spraw instytucji finansowych w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

W temacie można przywołać także:

Odpowiedzialność karną za finansowanie terroryzmu i pranie brudnych pieniędzy przewidują odpowiednio art. 165a i art. 299 KK.

Art. 165a KK przewiduje karę pozbawienia wolności od lat 2 do 12 za gromadzenie, przekazywanie lub oferowanie w celu sfinansowania przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Art. 299 KK przewiduje karę pozbawienia wolności za pranie pieniędzy (przyjmowanie, przekazywanie lub wywożenie za granicę, pomaganie do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmowanie innych czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku - środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych, wartości dewizowych, praw majątkowych lub innego mienia ruchomego lub nieruchomości) w wysokości co do zasady od 6 miesięcy do 8 lat, natomiast w przypadku działania w porozumieniu z innymi osobami lub osiągnięcia znacznej korzyści majątkowej od roku do lat 10. Przepis ten przewiduje ponadto obligatoryjny środek karny w postaci przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa oraz korzyści, a także klauzulę obligatoryjnego niepodlegania karze przez denuncjatora.

Odpowiedzialność dyscyplinarną na zasadach ogólnych w przypadku uznania naruszenia ustawy o przeciwdziałaniu… za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych w rozumieniu art. 64 ust. 1 ustawy o radcach prawnych.

Art. 10 obowiązującego do 30 czerwca 2015 r. (starego) Kodeksu Etyki Radcy Prawnego przewidywał wprost, że pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego nie może mieć na celu (…) przyczyniania się do tzw. prania brudnych pieniędzy(…).

Nowy Kodeks Etyki Radcy Prawnego nie zawiera analogicznego przepisu, jednak odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie przepisów UoPPPiFT można przypisać radcy prawnemu z tytułu ogólnego obowiązku postępowania zgodnie z prawem, zasadami etyki zawodowej oraz dobrymi obyczajami.

44) Zasady wykonywania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej stałej praktyki przez prawników zagranicznych z Unii Europejskiej.

Prawnik zagraniczny z Unii Europejskiej to prawnik będący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej uprawniony do wykonywania zawodu przy użyciu jednego z tytułów zawodowych uzyskanych w państwie członkowskim.

Warunki i zasady wykonywania w Rzeczpospolitej Polskiej stałej praktyki przez prawników zagranicznych zostały uregulowane w ustawie z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu przeprowadzenia testu umiejętności dla kandydatów ubiegających się o wpis na listę adwokatów i radców prawnych.

Prawnicy z Unii Europejskiej są uprawnieni do wykonywania stałej praktyki, mają takie same uprawnienia i obowiązki jak polscy prawnicy. Z chwilą wpisu na listę adwokatów bądź radców stają się członkiem odpowiednio wybranej przez siebie właściwej izby. Podlegają takim samym zasadom etyki, ale nie posiadają biernego prawa wyborczego do organów samorządu korporacji i mają obowiązek współdziałać z adwokatem czy radcą prawnym przy wykonywaniu czynności objętych przymusem adwokacko-radcowskim. Zgodnie z regulacjami przywołanej wyżej ustawy prawnik zagraniczny podlega takiej samej odpowiedzialności dyscyplinarnej jak polski prawnik, ponadto podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy prawnej. Zwolnieniem od obowiązku ubezpieczenia objęci są tylko ci prawnicy zagraniczni, którzy wykażą, że objęci są ubezpieczeniem państwa macierzystego i że warunki oraz zakres tego ubezpieczenia są równoważne warunkom, jakim podlegają polscy prawnicy.

Prawnik zagraniczny może wykonywać praktykę w kancelarii indywidualnej, w zespole adwokackim, spółce jawnej, cywilnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, partnerskiej, których wyłącznym przedmiotem działałalności jest świadczenie pomocy prawnej.

45) Zasady wykonywania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej stałej praktyki przez prawników zagranicznych spoza Unii Europejskiej.

Prawnik z UE (nie wpisany na listę uprawnionych do wykonywania stałej praktyki w Polsce) może świadczyć usługi transgraniczne w pełnym zakresie. Obowiązuje posługiwanie się wyłącznie tytułem zawodowym uzyskanym w państwie macierzystym, wyrażonym w języku urzędowym tego państwa i uzupełnionym wskazaniem organizacji zawodowej lub sądu (organu rejestrowego). Obowiązuje zasada podwójnej deontologii, z daniem pierwszeństwa polskim uregulowaniom.Przy wykonywaniu usługi transgranicznej polegającej na reprezentowaniu klienta w postępowaniu, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, prawnik z Unii Europejskiej ma obowiązek współdziałać z osobą wykonującą jeden z tych zawodów.

Ustawa z dnia 5 lipca 2012 r. świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 126, poz. 1069).

Zgodnie z brzmieniem ustawy: 

prawnik z Unii Europejskiej - osoba będąca obywatelem państwa członkowskiego

Unii Europejskiej, uprawniona do wykonywania zawodu przy użyciu jednego 
z tytułów zawodowych uzyskanych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, określonych w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy,

usługa transgraniczna - jednorazowa lub mającą charakter przejściowy czynność z zakresu pomocy prawnej, wykonywana w Rzeczypospolitej Polskiej przez prawnika zagranicznego wykonującego stałą praktykę w innym państwie.

Prawnik z Unii Europejskiej (nie wpisany na listę uprawnionych do wykonywania stałej praktyki w Polsce) może świadczyć usługi transgraniczne w pełnym zakresie, to jest wykonywać wszelkie czynności z zakresu pomocy prawnej do której jest uprawniony polski radca prawny.

Prawnik zagraniczny dokonuje uprzednio wyboru, w jakim zakresie, adwokackim czy radcowskim, zamierza świadczyć usługę. Od tego wyboru zależy, jakiemu reżimowi prawnemu, tj. warunkom wykonywania zawodu i zasadom etycznym - adwokata albo radcy prawnego - zamierza się podporządkować.

Obowiązuje posługiwanie się wyłącznie tytułem zawodowym uzyskanym w państwie macierzystym, wyrażonym w języku urzędowym tego państwa i uzupełnionym wskazaniem organizacji zawodowej lub sądu (organu rejestrowego). 

1. W przypadku reprezentowania klienta przed sądami i innymi organami władzy publicznej prawnik ten jest obowiązany podporządkować się warunkom wykonywania zawodu przez polskiego radcę prawnego. Będzie musiał przestrzegać przede wszystkim zasad etyki zawodowej obowiązujących polskiego radcę prawnego, z uwzględnieniem zasad tej etyki z jego państwa macierzystego. Obowiązuje zatem zasada podwójnej deontologii, z daniem pierwszeństwa polskim uregulowaniom. 

Przy wykonywaniu usługi transgranicznej polegającej na reprezentowaniu klienta w postępowaniu, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, prawnik z Unii Europejskiej ma obowiązek współdziałać z osobą wykonującą jeden z tych zawodów (a w przypadku, gdy strona może być reprezentowana tylko przez adwokata, to z adwokatem).

Prawnik z Unii Europejskiej, reprezentujący klienta w postępowaniu przed sądami i innymi organami władzy publicznej, obowiązany jest wskazać organowi prowadzącemu postępowanie osobę upoważnioną do odbioru pism w Rzeczypospolitej Polskiej, a gdy współdziała z adwokatem lub radcą prawnym domniemywa się, że osobą upoważnioną jest ten adwokat lub radca prawny. W razie niewskazania takiej osoby pismo przeznaczone dla prawnika z Unii Europejskiej doręcza się reprezentowanej przez niego stronie, jeżeli ma ona miejsce zamieszkania lub siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. W pozostałych przypadkach pismo pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Organ prowadzący postępowanie ma obowiązek pouczyć o tym prawnika z Unii Europejskiej przy pierwszym doręczeniu.

Prawnik z Unii Europejskiej obowiązany jest przy pierwszej czynności w postępowaniu sądowym dołączyć do akt sprawy dokument stwierdzający, że jest on zarejestrowany w państwie macierzystym jako osoba uprawniona do wykonywania zawodu przy użyciu jednego z tytułów zawodowych (wymienionych w załączniku) oraz poinformować dziekana okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, właściwej ze względu na siedzibę sądu, o podjęciu świadczenia usługi transgranicznej. Inny niż sąd organ władzy publicznej, dziekan okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, właściwej ze względu na miejsce wykonywania czynności, może w każdej chwili zażądać od prawnika z Unii Europejskiej przedstawienia tego dokumentu, Jeżeli dokument nie jest sporządzony w języku polskim, prawnik z Unii Europejskiej powinien załączyć jego tłumaczenie na język polski, poświadczone przez tłumacza przysięgłego.

2. Przy wykonywaniu innych niż reprezentowanie przed sądami i innymi organami władzy publicznej czynności zakresu pomocy prawnej obowiązują go przede wszystkim warunki wykonywania zawodu w państwie macierzystym z uwzględnieniem warunków polskich radców prawnych, ale o tyle, o ile przestrzegania tych ostatnich można wymagać od osoby, która tylko doraźnie świadczy usługę w Polsce, a przestrzeganie służy prawidłowemu wykonywaniu czynności zawodowej o raz dochowaniu godności zawodu. 

Takim samym regułom podlegać będzie przestrzeganie etyki zawodowej.

Udzielenie przez prawnika z Unii pełnomocnictwa substytucyjnego polskiemu radcy prawnemu (upoważnienie dla aplikanta), albo odwrotnie wydaje się dopuszczalne i to nie tylko w przypadku, gdy prawnicy Ci współpracują na podstawie obowiązkowo zawartej umowy. 

46) Zasady świadczenia na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej usług transgranicznych przez prawników zagranicznych z Unii Europejskiej.

Działalność prawników zagranicznych Polsce może odbywać się na dwóch płaszczyznach, tj:

- w postaci stałej praktyki

- w formie usług transgranicznych ( usługa transgraniczna - jednorazowa lub mająca charakter przejściowy czynność z zakresu pomocy prawnej, wykonywana na terytorium RP przez prawnika zagranicznego wykonującego stałą praktykę w innym państwie).

Świadczenie usług transgranicznych przez prawników zagranicznych z Unii Europejskiej zostało uregulowane w ustawie z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczpospolitej Polskiej.

Prawnik zagraniczny z Unii Europejskiej jest uprawniony do świadczenia usług transgranicznych przy użyciu tytułu zawodowego uzyskanego w państwie macierzystm, wyrażonego w języku urzędowym tego państwa, z oznaczeniem organizacji zawodowej, do której należy w państwie macierzytym.

Prawnik zagraniczny z Unii Europejskiej w ramach świadczenia usług transgranicznych może wykonywać wszelkie czynności, do których uprawniony jest radca prawny lub adwokat.

Podczas wykonywania usług transgranicznych polegających na reprezentowaniu klienta w postępowaniu przed sądami i innymi organami władzy publicznej, prawnik zagraniczny z Unii Europejskiej podlega tym samym warunkom wykonywania zawodu, jakie mają zastosowanie do radcy prawnego czy adwokata. Jest zobowiązany do przestrzegania zasad etyki zawodowej, przy jednoczesnym uwzględnieniu zasad etyki obowiązujących w jego państwie macierzystym. Mamy więc do czynienia z obowiązywaniem zasady podwójnej deontologii z pierszeństwem dla polskich regulaji.

Prawnik zagraniczny zobowiązany jest przy pierwszej czynności w postępowaniu sądowym dołączyć do akt dokument potwierdzający że jest on zarejestrowany w państwie macierzystym jako osoba uprawniona do wykonywania zawodu oraz poinformować dziekana właściwej izby ze względu na siedzibę sądu o podjęciu swiadczenia usługi transgranicznej (wraz z tłumaczeniem na język polski). Zobowiązany jest także do wskazania osoby upoważnionej do odbioru pism na terenie RP. Niedopełnienie tego obowiązku może doprowadzić do pozostawienia pisma w aktach ze skutkiem doręczenia.

47) Zasady świadczenia na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej usług transgranicznych przez prawników zagranicznych spoza Unii Europejskiej.

Na zasadzie wzajemności, o ile umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską lub przepisy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem, nie stanowią inaczej, w ramach świadczenia usług transgranicznych prawnik spoza Unii Europejskiej jest uprawniony wyłącznie do reprezentowania w postępowaniu cywilnym strony będącej obywatelem lub przynależącej do państwa, w którym prawnik ten jest uprawniony do wykonywania zawodu.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.2014.134 j.t.), w szczególności: art. 2 pkt. 1, pkt. 3-4, art. 41-42.

Opracowanie szczegółowe

Zasady i warunki świadczenia pomocy prawnej przez prawników zagranicznych określa Ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Pomoc prawna oznacza działalność w zakresie odpowiadającym uprawnieniom adwokata lub radcy prawnego i obejmuje w szczególności udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami. Usługa transgraniczna w kontekście przedmiotowej ustawy rozumiana jest jako: jednorazowa lub mającą charakter przejściowy czynność z zakresu pomocy prawnej wykonywaną w Rzeczypospolitej Polskiej przez prawnika zagranicznego wykonującego stałą praktykę w innym państwie. Należy odróżnić "stałą praktykę" - stałe i systematyczne świadczenie pomocy prawnej przez prawnika zagranicznego w Rzeczypospolitej Polskiej - od usługi transgranicznej. Kryterium rozróżnienia to czas trwania i częstotliwość.

Na zasadzie wzajemności, o ile umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską lub przepisy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem, nie stanowią inaczej, w ramach świadczenia usług transgranicznych prawnik spoza Unii Europejskiej jest uprawniony wyłącznie do reprezentowania w postępowaniu cywilnym strony będącej obywatelem lub przynależącej do państwa, w którym prawnik ten jest uprawniony do wykonywania zawodu. W praktyce stosowanie zasady wzajemności będzie rzadkością, z uwagi na powszechne członkostwo państw w Światowej Organizacji Handlu, w ramach której uregulowano kwestię tzw. handlu usługami, w tym usługami prawniczymi i wynikający z tego nakaz najwyższego uprzywilejowania.

Jak wspomniano, prawnik zagraniczny spoza Unii Europejskiej może być pełnomocnikiem jedynie w postępowaniu cywilnym. Sprawa cywilna w tym kontekście to sprawa, która charakteryzuje się równością stron i ekwiwalentnością świadczeń. Nie powinno to jednak oznaczać, że prawnik zagraniczny nie może być pełnomocnikiem w postępowaniu administracyjnym - art. 33 para. 1 k.p.a. - na zasadach ogólnych.

Zgodnie z art. 43 ustawy do świadczenia usług transgranicznych przez prawników spoza Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio przepisy dot. prawników zagranicznych z Unii Europejskiej, które mają za przedmiot zasady wykonywania zawodu, współpracę z adwokatem lub radcą prawnych, przedstawienie dokumentu poświadczającego wykonywania zawodu prawnika w kraju macierzystym i zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej etc.

48) Radca prawny występujący jako pełnomocnik w postępowaniu cywilnym zamierza postawić zarzut niewłaściwej reprezentacji przeciwnika procesowego przez prawnika zagranicznego. Co powinien ustalić, zważywszy na dopuszczalny zakres świadczenia pomocy prawnej przez takiego prawnika i na jakie argumenty może się powołać?

Art. 2 pkt 2 i 3; art. 3; art. 13-15, art. 17, 19 ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP (dalej: „Ustawa”).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w RP.

Opracowanie szczegółowe

W takiej sytuacji ustalenia wymaga:

1/ czy przeciwnik procesowy jest reprezentowany przez prawnika z Unii Europejskiej, czy też spoza UE - ponieważ prawnik z UE wpisany na listę prowadzoną przez okręgową radę adwokacką ma takie same prawa i obowiązki jak adwokat,

a wpisany na listę prowadzoną przez radę okręgowej izby radców prawnych -

ma takie same prawa i obowiązki jak radca prawny z kolei prawnik spoza UE wpisany na listę prowadzoną przez okręgową radę

adwokacką jest uprawniony, w ramach wykonywania stałej praktyki, jedynie do

udzielania porad prawnych i sporządzania opinii prawnych dotyczących prawa państwa

macierzystego lub prawa międzynarodowego, w zakresie odpowiadającym zawodowi adwokata (tożsame zapisy dotyczą radców prawnych),

2/ fakt posiadania uprawnienia do wykonywania zawodu:

a) w przypadku prawnika z UE - jednego z tytułów zawodowych uzyskanych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, określonych w wykazie stanowiącym załącznik do Ustawy,

b) w przypadku prawnika spoza UE - również jednego z tytułów zawodowych uzyskanych w państwie członkowskim UE, lub tytułu zawodowego uzyskanego w państwie

niebędącym członkiem Unii Europejskiej, który uprawnia do wykonywania

zawodu odpowiadającego - pod względem wykształcenia i uprawnień

oraz podstawowych zasad jego organizacji i wykonywania - zawodowi

adwokata lub radcy prawnego,

3/ uzyskanie wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych,

4/ czy istnieją umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską lub przepisy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem, nie stanowią inaczej niż Ustawa,

5/ czy wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez fachowego pełnomocnik, bowiem przy wykonywaniu czynności polegającej na reprezentowaniu klienta w postępowaniu, w którym zgodnie z obowiązującymi przepisami wymagane jest, aby strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, prawnik z Unii Europejskiej ma obowiązek współdziałać z osobą wykonującą jeden z tych zawodów. W przypadkach, w których reprezentacja klienta przez radcę prawnego nie jest dopuszczalna, prawnik z Unii Europejskiej obowiązany jest współdziałać

z adwokatem,

6/ w jakiej formie świadczona jest pomoc prawna, bowiem:

a) prawnik z UE - wpisany na listę prowadzoną przez okręgową radę adwokacką może wykonywać stałą praktykę w kancelarii indywidualnej, w zespole adwokackim, spółce jawnej, spółce cywilnej, spółce komandytowej lub spółce partnerskiej, a prawnik z UE - wpisany na listę prowadzoną przez radę okręgowej izby radców prawnych może świadczyć pomoc prawną osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania stałej praktyki w kancelarii indywidualnej lub w spółce jawnej, cywilnej, komandytowej lub partnerskiej, bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy,

b) prawnik spoza UE - może tworzyć:

1) spółki jawne, w których wspólnikami są wyłącznie:

a) prawnicy zagraniczni, lub

b) adwokaci, lub

) radcowie prawni, albo

2) spółki komandytowe, w których komplementariuszami są wyłącznie:

a) prawnicy zagraniczni, lub

b) adwokaci, lub

c) radcowie prawni.

W związku z powyższym, konieczne będzie powołanie się na wszelkie możliwe uchybienia, np. co do braku współdziałania z polskim adwokatem lub radcą prawnym w sytuacji, o której mowa w pkt 5 powyżej.

49) Odpowiedzialność dyscyplinarna prawników zagranicznych.

1. prawnik zagraniczny podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej według przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów lub radców prawnych. (art. 10 ust. 1 uPZ).

2. Te same zasady dot. Prawnika z Unii Europejskiej świadczącego w Polsce USŁUGI TRANSGRANICZNE.

3. Różnice w katalogu kar.

4. Obowiązki notyfikacyjne organów samorządu wobec organów państwa macierzystego.

PODSTAWA PRAWNA:

- art. 10, art. 36 i 37 ustawy z dnia 5 lipca 2002r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: uPZ);

- rozdział 6 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (dalej: uRP);

Prawnicy zagraniczni: 1) PRAWNIK Z UNII EUROPEJSKIEJ - Z chwilą wpisu na listę radców prawnych świadczących stałą praktykę w Polsce staje się członkiem izby radcowskiej z wszelkimi prawami i obowiązkami z tego wynikającymi, ale bez biernego prawa wyborczego; 2) PRAWNIK SPOZA UNII - po wpisie na taką listę nie staje się członkiem izby, ale zobowiązany jest płacić połowę składki samorządowej.

ZASADY OGÓLNE: Organ samorządu sprawuję kontrolę nad świadczeniem pomocy prawnej przez prawników zagranicznych na zasadach ogólnych, dotyczy to także postępowania dyscyplinarnego - prawnik zagraniczny podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej według przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów lub radców prawnych. (art. 10 ust. 1 uPZ). Zgodnie z Art. 64 uRP tak jak Radcowie prawni i aplikanci radcowscy prawnicy zagraniczni podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych, za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. Należy pamiętać, że od odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączone są czyny naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w Kodeksie pracy. Postępowanie dyscyplinarne prowadzone jest według przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego z uwzględnieniem odrębności wynikających z uRP. Postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem pozasądowym, toczącym się przed organami samorządu radcowskiego - okręgowym sądem dyscyplinarnym i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym.

RÓŻNICE: Zgodnie z art. 10 ust. 2 uPZ w miejsce KARY ZAWIESZENIA W CZYNNOŚCIACH ZAWODOWYCH adwokata i kary ZAWIESZENIA PRAWA DO WYKONYWANIA ZAWODU radcy prawnego stosuje się kare zawieszenia prawa do świadczenia pomocy prawnej w Rzeczypospolitej na czas od trzech miesięcy do pięciu lat. Zamiast kary WYDALENIA Z ADWOKATURY i kary POZBAWIENIA PRAWA DO WYKONYWANIA ZAWODU RADCY PRAWNEGO stosuje się zakaz świadczenia pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

RADA OKRĘGOWEJ IZBY RADCÓW PRAWNYCH jest uprawniona do kontroli i oceny wykonywania zawodu przez radcę prawnego i prawnika zagranicznego wpisanego na wspomnianą listę prawników zagranicznych - Kontrolę przeprowadzają i oceny dokonują WIZYTATORZY powołani przez radę spośród radców prawnych (Art. 22¹ uRP)

Polski sąd dyscyplinarny informuje właściwy organ w państwie macierzystym prawnika zagranicznego o wszczęciu i przebiegu postępowania dyscyplinarnego, co umożliwia temu organowi przedstawienie stanowiska i wzięcie udziału w postępowaniu. To samo odnosi się do udzielania OSTRZEŻENIA DZIEKAŃSKIEGO przewidzianego w art. 66 ust. 1 uRP udzielanego za przewinienie mniejszej wagi lub gdy w świetle okoliczności sprawy będzie to wystarczającym środkiem dyscyplinującym dziekan rady okręgowej izby radców prawnych, który udzielił ostrzeżenia, doręcza właściwemu organowi w państwie macierzystym prawnika zagranicznego odpis zawiadomienia o udzieleniu ostrzeżenia oraz odpis odwołania (7 dni od udzielenia ostrzeżenia), jeśli zostało wniesione.

Podstawę SKREŚLENIA Z LISTY PRAWNIKÓW prowadzących stałą praktykę stanowi również utrata uprawnień do wykonywania zawodu w państwie macierzystym.

Prawnik z Unii Europejskiej świadczący w Polsce USŁUGI TRANSGRANICZNE również podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej zgodnie z przepisami o odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów lub radców prawnych. Kompetencję do uregulowania tej kwestii w prawie krajowym przewiduje art. 7 ust. 2 dyrektywy nr 77/249/EWG. Dzięki powyższej konstrukcji możliwe jest wszczęcie przeciwko prawnikowi z Unii Europejskiej postępowania dyscyplinarnego w Polsce w wyniku naruszenia przez niego warunków wykonywania zawodu lub zasad etyki zawodowej z państwa macierzystego (do których nakazuje się stosować art. 36 ust. 2 i art. 37 ustawy). Poprzez wskazanie katalogu zasad etyki zawodowej obowiązujących w państwie macierzystym ustawa odsyła do systemu prawa obcego. Jednak bezpośrednią podstawą wszczęcia przeciwko postępowania dyscyplinarnego prawnikowi z Unii będzie naruszenie przez niego obowiązku ustanowionego w ustawie. Zastrzeżenia budzi obowiązek przestrzegania przez unijnych prawników świadczących w Polsce usługi transgraniczne zasad etyki zawodowej adwokackiej lub radcowskiej, których źródłem są przepisy aktów wewnątrzkorporacyjnych - nie odpowiada to zasadzie praworządności formalnej, jeżeli wspomnianym kodeksom nie zostanie nadana ranga przepisów prawa powszechnie obowiązującego.

50) (ZWZ) Ubezpieczenie OC prawników zagranicznych

Prawnik zagraniczny z Unii i spoza Unii wykonujący w Polsce stałą praktykę podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy prawnej na zasadach obowiązujących radców prawnych. Jeżeli wykaże, że warunki i zakres jego ubezpieczenia w państwie macierzystym są równoważne warunkom i zakresowi w Polsce - jest z obowiązku ubezpieczenia w Polsce zwolniony, a gdy równoważność jest częściowa - jest obowiązany ubezpieczyć się uzupełniająco. Dowód posiadanego aktualnie ubezpieczenia należy przedkładać radzie izby. Prawnik świadczący usługę transgraniczną nie podlega takiemu obowiązkowi ubezpieczenia ani też nie musi przedstawiać potwierdzenia, iż jest ubezpieczony w państwie macierzystym.

Podstawa prawna:

art. 11 ustawy z dnia 5 lipca 2002r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (tj. Dz.U. nr 126, poz. 1069 z 2004r. z późn. zm.).

Opracowanie szczegółowe:

Prawnik zagraniczny (z Unii i spoza Unii) wykonujący stałą praktykę w Rzeczypospolitej Polskiej podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy prawnej, na zasadach obowiązujących radców prawnych, co wynika z art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (tj. Dz.U. nr 126, poz. 1069 z 2004r. z późn. zm.).

Jeśli prawnik zagraniczny wykaże, że warunki i zakres jego ubezpieczenia w państwie macierzystym są równoważne warunkom i zakresowi w Polsce - jest z obowiązku ubezpieczenia w Polsce zwolniony, a gdy równoważność jest częściowa - jest obowiązany ubezpieczyć się uzupełniająco.

Z art. 11 pkt 3 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (tj. Dz.U. nr 126, poz. 1069 z 2004r. z późn. zm.) wynika, że dowód posiadanego aktualnie ubezpieczenia należy przedkładać co roku okręgowej radzie izby radców prawnych. Do przedkładanych dokumentów, jeżeli nie są sporządzone w języku polskim, należy załączyć ich tłumaczenie na język polski, poświadczone przez tłumacza przysięgłego.

Prawnik świadczący usługę transgraniczną nie podlega takiemu obowiązkowi ubezpieczenia ani też nie musi przedstawiać potwierdzenia, iż jest ubezpieczony w państwie macierzystym

51) W jakich przypadkach prawnik zagraniczny, będący pełnomocnikiem przed polskim sądem, ma obowiązek zawrzeć z radcą prawnym umowę o współdziałaniu? Czy radca prawny jest zobowiązany do zawarcia takiej umowy, jeżeli zwróci się do niego prawnik zagraniczny?

Kiedy? - Gdy z ustawy wynika przymus adwokacko-radcowski. Zobowiązanie do zawarcia umowy - ogólne reguły ograniczające możliwość odmowy wynikające z ustaw ustrojowych i Kodeksu Etyki. Co do zasady obowiązek ustawowy. Możliwość odmowy - ważne i uzasadnione powody, reguły ogólne z art. 25-30 KE, ale też niemożność porozumienia się (gdy nie zapewniono tłumacza), nieuzgodnienie wynagrodzenia

Podstawa prawna: art. 17 (stała praktyka, prawnik z UE) i 38 (usługi transgraniczne, prawnik z UE) art. 42 w zw. z 43 (usługa transgraniczna, prawnik spoza UE) ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pkt 2 Regulaminu dotyczącego zasad współdziałania radcy prawnego z prawnikiem zagranicznym... (zał. do uchwały nr 51/VI/2004)

Radca prawny może odmówić zawarcia umowy tylko z uzasadnionych powodów, w szczególności z przyczyn dających podstawę do odmowy świadczenia pomocy prawnej, w światle przepisów ustawy o radcach prawnych i Zasad Etyki Radcy Prawnego. Regulamin... 51/VI/2004

Opracowanie szczegółowe

Z art. 5 dyrektywy 98/5/WE wynika, iż obowiązek współdziałania z prawnikiem z państwa przyjmującego występuje wtedy gdy przepisy lokalne wymagają udziału w sprawie pełnomocnika legitymującego się konkretnym tytułem zawodowym. Przepisy te pozwalają również państwom członkowskim na określenie odrębnych zasad reprezentacji przed Sądami Najwyższymi. W Polskiej ustawie przekłada się to na obowiązek zawarcia umowy o współdziałaniu gdy dana sprawa objęta jest przymusem adwokacko - radcowskim. W sytuacji, gdy przed sądem nie ma obowiązku reprezentacji przez osoby legitymujące się określonym tytułem zawodowym, prawo krajowe nie może ograniczyć prawa do reprezentacji prawnika zagranicznego. Z orzecznictwa TSUE (C-427/85) wynika, że należy to rozumieć zwężająco, tj. odnosić do sytuacji przymusu adwokacko-radcowskiego o charakterze bezwzględnym (radca/adwokat lub brak skutków prawnych) a nie względnym (jeżeli jakiś pełnomocnik to radca/adwokat), gdyż to drugie byłoby ograniczeniem świadczenia usług na wspólnym rynku.

Uznaje się, że współdziałanie z prawnikiem zagranicznym jest również świadczeniem pomocy prawnej, więc do przyjęcia bądź odmowy takiego świadczenia stosują się te same zasady co do wszystkich innych umów. Co do zasady obowiązek współdziałania z prawnikiem zagranicznym jest obowiązkiem ustawowym.

Odmówić można gdy:

(art. 25-30 KE)

- ograniczałoby to jego niezależność

- uwłaczało godności zawodu

- podważało zaufanie do niego

- groziło naruszeniem tajemnicy zawodowej

- konflikt interesów

- obowiązek wyłączenia się

ale także:

- niemożność sprostania obowiązkom z powodu przyjęcia innych spraw oraz kolizji terminów procesowych,

- brak specjalistycznej wiedzy i doświadczenia do prowadzenia danej sprawy,

- zakaz prowadzenia przez niektórych radców pomocy prawnej dla osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami (domniemywam, że chodzi o radcę - pracownika)

- prawdopodobieństwo „prania brudnych pieniędzy” daje podstawę odmowy nie tylko współpracy z klientem ale i prawnikiem zagranicznym,

- gdy ze względu na nieznajomość języka nie jest możliwe porozumienie się, a nie zapewniono pomocy tłumacza

- nie uzgodniono wynagrodzenia (przy jego ustalaniu trzeba brać pod uwagę zasady etyki)

Odmowa nie może mieć na celu uniemożliwianie lub utrudnianie prawnikowi zagranicznemu reprezentowania klienta przed polskim organem w celu podjęcia tej reprezentacji przez prawnika polskiego.

Wątpliwości co do zasadności odmowy pozostawiona jest radcy prawnemu (u adwokatów rada adwokacka, a w przypadkach niecierpiących zwłoki dziekan).

52) Co powinna zawierać umowa o współdziałanie pomiędzy prawnikiem zagranicznym, a radcą prawnym?

Umowa powinna być zawarta na piśmie w języku polskim. Na życzenie prawnika zagranicznego umowa może być sporządzona dodatkowo w jego języku macierzystym, albo innym języku przez niego wskazanym,oznaczenie radcy prawnego i prawnika zagranicznego, nazwy ich kancelarii (spółki), tytuł zawodowy prawnika zagranicznego uzyskany w jego państwie macierzystym, oznaczenie wpisu radcy prawnego na listę radcy prawnego, wpis prawnika z Unii Europejskiej na listę prawników zagranicznych wykonujących w Polsce stałą praktykę oraz właściwego organu państwa macierzystego, który wystawił zaświadczenie stwierdzające uprawnienia do wykonywania zwodu, przedmiot sprawy oraz klienta reprezentowanego przez prawnika zagranicznego, warunki i sposób współdziałania, sposoby i środki komunikowania się, zasady postępowania z dokumentacją, oraz zasady ustalenia wynagrodzenia.

Ustawa z dnia 5 lipca 2012 r.o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 126, poz. 1069).

Zawierając umowę strony powinny mieć na uwadze, że celem współdziałania jest umożliwienie prawnikowi z UE prawidłowego wykonywania jego obowiązków wobec klienta i wobec organu prowadzącego postępowanie, w szczególności zapewnienie przestrzegania przez niego obowiązujących przepisów postępowania i zasad etyki zawodowej. Umowa ta nie rodzi żadnych obowiązków adwokata lub radcy prawnego wobec klienta prawnika z UE (chyba, że strony umowy postanowiły inaczej). Prawnik z UE jest obowiązany przy pierwszej czynności przedłożyć organowi prowadzącemu postępowanie umowę. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku organ wyznaczy prawnikowi z UE stosowny termin do uzupełnienia braku. Do określenia skutków nieuzupełnienia w terminie braku stosuje się odpowiednio przepisy dot. braku pełnomocnictwa lub upoważnienia do obrony. 

Umowa powinna zawierać:

oznaczenia radcy prawnego i prawnika zagranicznego, nazwy ich kancelarii (spółki), tytuł zawodowy prawnika zagranicznego uzyskany w jego państwie macierzystym, oznaczenie wpisu radcy prawnego na listę radcy prawnego, wpis prawnika z Unii Europejskiej na listę prawników zagranicznych wykonujących w Polsce stałą praktykę oraz właściwego organu państwa macierzystego, który wystawił zaświadczenie stwierdzające uprawnienia do wykonywania zwodu.

przedmiot sprawy oraz klienta reprezentowanego przez prawnika zagranicznego,

warunki i sposób współdziałania oraz w razie potrzeby czynności objęte tym współdziałaniem. W razie przyjęcia przez radcę prawnego również obowiązków wobec klienta prawnika zagranicznego - należy je wskazać w umowie,

sposoby i środki komunikowania się oraz zasady dotyczące dokumentowania przez radcę prawnego podejmowanych czynności, a także zasady postępowania z dokumentacją, która powstała w czasie tego współdziałania,

Oświadczenia wysokości sumy gwarancyjnej posiadanego przez niego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu,

Zasady ustalenia wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu jej wykonania, terminy i tryb zapłaty wynagrodzenia. Termin lub zdarzenie które strony będą uważać za zakończenie współdziałania.

53) Jakie obowiązki i wobec kogo powstają po stronie radcy prawnego w wyniku podjęcia się współdziałania z prawnikiem zagranicznym.

Umowa ma określać tylko wzajemne świadczenia prawnika polskiego i zagranicznego, co do zasady nie rodzi żadnych obowiązków względem klienta prawnika zagranicznego W umowie należy szczegółowo określić warunki i sposób współdziałania oraz czynności nim objęte, a także, o ile ustalono, że radca przyjmie obowiązki wobec klienta prawnika zagranicznego - należy je szczegółowo wskazać w umowie. - odpowiedzialność kontraktowa wobec prawnika zagranicznego. - odpowiedzialność dyscyplinarna za nienależyte wykonywanie zawodu, postępowanie sprzeczne z prawem, naruszenie zasad etyki i godności zawodu

Podstawa prawna: art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Umowa, o której mowa w ust. 2, nie rodzi żadnych obowiązków adwokata lub radcy prawnego wobec klienta prawnika z Unii Europejskiej, chyba że strony umowy postanowiły inaczej.

Opracowanie szczegółowe

Celem umowy jest prawidłowe wykonywanie przez prawnika zagranicznego obowiązków wobec klienta i organu prowadzącego postępowanie, zwłaszcza przestrzeganie przez prawnika zagranicznego przepisów postępowania przed tym organem i zasad etyki.

Szczegółowy zakres pomocy radcy powinien być opisany w umowie i może być bardzo różnie określony, począwszy od doradzania prawnikowi zagranicznemu, poprzez zastępstwo procesowe (przymus adwokacko - radcowski). Nie powinno odnosić się do sytuacji, w której polski prawnik przejmuje reprezentację klienta w całości, bo nie miałaby wtedy sensu umowa o współdziałanie.

Z umowy wynika odpowiedzialność kontraktowa radcy wobec prawnika zagranicznego. Klient co do zasady nie jest stroną tej umowy, więc odpowiedzialność ogranicza się do stosunku pomiędzy prawnikami chyba, że umówili się inaczej. Radca podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej na zasadach ogólnych.

54) Jakie organy właściwe są do ustanowienia lub wyznaczenia radcy prawnego pełnomocnikiem lub obrońcą z urzędu w poszczególnych rodzajach postępowań?

Organami właściwymi dla ustanowienia lub wyznaczenia radcy prawnego pełnomocnikiem lub obrońcą z urzędu w poszczególnych rodzajach postępowań jest: a) w sprawach cywilnych - właściwa rada okręgowej izby radców prawnych na wniosek sądu orzekającego (art. 117 i następne k.p.c.) b) w sprawach sądowoadministracyjnych - właściwa rada okręgowej izby radców prawnych na wniosek sądu orzekającego - art. 244 i 253 p.p.s.a. c) w postępowaniu karnym - prezes sądu właściwego dla rozpoznania sprawy - art. 81 k.p.k. (po 1 lipca 2015 r. - prezes sądu lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy - art. 80a k.p.k.) d) w postępowaniu karnoskarbowym - prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy - art. 176 k.k.s. e) w postępowaniu wykroczeniowym - prezes sądu właściwego dla rozpoznania sprawy - art. 23 k.p.w. f) w sprawach wynikających z ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - sąd orzekający w sprawie - art. 33 ust. 6 ustawy g) w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym - sąd rejonowy miejsca zamieszkania skarżącego - art. 48 ust. 2 ustawy.

Podstawa prawna:

1. uchwała KRRP Nr 152/VII/2010 w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu

2. ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniach w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67 z pózn. zm.)

3. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. 2014 nr 0 poz. 101) - art. 117 i następne

4. ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 poz. 270) - art. 244 i 253

5. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 Nr 89 poz. 555) - art. 81, 88 w zw. z art 78

6. ustawa z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. 2013 poz. 186) - art. 176

7. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 395) - art. 23 i 30

8. ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1417) - art. 33 ust. 6

9. ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. 102 poz. 643) - art. 48 ust. 2

Obowiązek świadczenia pomocy prawnej przez radcę prawnego dla osób, dla których sąd ustanowił radcę prawnego nie wynika wprost z ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2015 poz. 507) - o obowiązku tym stanowią przepisy wielu ustaw o postępowaniu przed sądami i Trybunałem Konstytucyjnym. Podstawowym aktem regulującym tę kwestię jest uchwała KRRP Nr 152/VII/2010 w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu. Zgodnie z uchwałą, dziekan okręgowej izby radców prawnych przedstawia corocznie prezesom sądów w okręgu izby wykaz radców prawnych wykonujących zawód. W razie potrzeby dziekan okręgowej izby radców prawnych wyznacza z urzędu zastępcę radcy prawnego ustanowionego jako pełnomocnika z urzędu, który został skreślony z listy radców prawnych albo nie może czasowo wykonywać obowiązków zawodowych. Potrzeba wyznaczenia z urzędu zastępcy radcy prawnego ustanowionego jako pełnomocnika z urzędu istnieje w szczególności wówczas, gdy radca prawny prowadzący dotąd sprawę z urzędu nie może złożyć wniosku o zwolnienie go z tego obowiązku, ani też wyznaczyć pełnomocnika substytucyjnego, a istnieje konieczność podjęcia czynności niecierpiących zwłoki lub zakończenia prowadzonych spraw. Organy uprawnione do wyznaczania bądź ustanawiania radcy prawnego pełnomocnikiem z urzędu zostały wskazane w § 2 i 4 uchwały oraz w załączniku do uchwały.

55) W jakim trybie następuje ustanowienie i wyznaczenie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym?

Ustanowienie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym następuje na wniosek strony, która ze względu na swą sytuację majątkową nie jest w stanie opłacić jego wynagrodzenia, jeżeli sąd uzna udział pełnomocnika w sprawie za potrzebny. O ustanowieniu pełnomocnika sąd orzeka postanowieniem. Następnie, sąd zwraca się do właściwej rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie radcy prawnego, która czyni to niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd i wyznaczonego radcę prawnego.

Ustanowienie i wyznaczenie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym regulują przepisy art. 117 - 117³, art. 123 i art. 124 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „KPC”), a także uchwała Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu (dalej „Uchwała”) oraz Załącznik do przedmiotowej uchwały - Regulamin postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „Regulamin”). Warto też zwrócić uwagę na Uchwałę nr 393/VIII/2010 Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie z dnia 14 grudnia 2010 roku w sprawie upoważnienia osób do wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu i ustalenia zasad przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu (dalej „Uchwała OIRP Kraków”), która zapadła na podstawie § 1 ust. 2 i § 2 ust. 2 Regulaminu.

Zgodnie z KPC ustanowienie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu następuje na wniosek strony: zwolnionej przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części; osoby fizycznej, niezwolnionej przez sąd od kosztów sądowych, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny; a także osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolnionej przez sąd od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Potrzeba udziału profesjonalnego pełnomocnika w sprawie podlega swobodnej ocenie sądu; zachodzi ona przede wszystkim, jeżeli strona jest nieporadna, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych albo gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym. W przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu sąd orzeka postanowieniem, które może zapaść na posiedzeniu niejawnym; doręcza się je tylko stronie, która złożyła wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego. Na postanowienie o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego przysługuje stronie zażalenie. Szczegółowe zasady składania przez stronę wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i wpływ złożenia takiego wniosku na toczące się postępowanie określają przepisy art. 117 - 117² oraz art. 124 KPC.

O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, która wyznacza adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd. W zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń. Jeżeli strona we wniosku wskazała adwokata lub radcę prawnego, właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę.

Regulamin stanowi, że organem właściwym do wyznaczenia radcy prawnego do prowadzenia sprawy z urzędu w trybie przepisów KPC jest rada okręgowej izby radców prawnych, która działa w okręgu sądu doręczającego radzie prawomocne postanowienie o ustanowieniu dla strony radcy prawnego jako pełnomocnika z urzędu. Do wykonywania powyższych uprawnień Rada okręgowej izby radców prawnych upoważnia dziekana, wicedziekana lub sekretarza; do wicedziekana i sekretarza stosuje się przepisy Regulaminu odnoszące się do dziekana.

Zgodnie z § 1 Uchwały pełnienie obowiązków pełnomocnika z urzędu dotyczy wszystkich radców prawnych, bez względu na formę wykonywania zawodu radcy prawnego. Regulamin precyzuje natomiast, że do prowadzenia sprawy z urzędu dziekan wyznacza niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, radcę prawnego zamieszkałego w okręgu sądu, który wydał postanowienie o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu, w kolejności alfabetycznej nazwisk spośród radców prawnych wykonujących zawód, wpisanych na listę radców prawnych prowadzoną przez radę. Jednakże, za zgodą radcy prawnego można go wyznaczyć, poza kolejnością alfabetyczną, do prowadzenia sprawy z urzędu; rada okręgowej izby radców prawnych może w tym zakresie ustalić odrębne reguły wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu. Regulamin powtarza też za KPC regulację, według której jeżeli strona we wniosku wskazała radcę prawnego, dziekan, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym radcą prawnym, wyznaczy go do prowadzenia sprawy z urzędu. Co do zasady wyznaczenie radcy prawnego następuje zatem bez jego zgody; jest ona wymagana w przypadku wyznaczenia poza kolejnością alfabetyczną oraz w razie wskazania przez stronę we wniosku konkretnego radcy prawnego. Należy wreszcie pamiętać, że członkowie rad okręgowych izb radców prawnych, Krajowej Rady Radców Prawnych, okręgowych komisji rewizyjnych i Wyższej Komisji Rewizyjnej, sądów dyscyplinarnych obu instancji oraz rzecznicy dyscyplinarni i Główny Rzecznik Dyscyplinarny oraz ich zastępcy mogą na swój wniosek nie być wyznaczani do prowadzenia spraw z urzędu w okresie pełnienia funkcji. Stosownie do postanowień Regulaminu, o wyznaczeniu radcy prawnego dziekan zawiadamia na piśmie nie tylko właściwy sąd, ale też wyznaczonego radcę prawnego.

Na mocy Uchwały OIRP Kraków Rada upoważniła dziekana i sekretarza Rady do wyznaczania radcy prawnego do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów KPC oraz w innych sprawach wymienionych w § 2 ust. 1 pkt. 1), 2) i 3) Uchwały. Ponadto, postanowiono w niej, że w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie tworzy się dwie listy radców prawnych, jedna lista „urzędówki wg specjalizacji", druga lista „urzędówki bez specjalizacji", każda z podziałem na rejony: krakowski, nowosądecki i tarnowski. Na każdą z list wpisuje się nazwiska i imiona radców prawnych w kolejności alfabetycznej; każda z list składa się z działów A i B. Na liście pierwszej - „urzędówki wg specjalizacji"- wpisuje się poszczególne dziedziny prawa oraz nazwiska i imiona radców prawnych, którzy zgłosili się do Rady i wyrazili zainteresowanie prowadzeniem spraw z urzędu w danej dziedzinie prawa; na liście drugiej - „urzędówki bez specjalizacji" - wpisuje się nazwiska i imiona radców prawnych nie wpisanych na listę pierwszą. W dziale A danej listy wpisuje się nazwiska i imiona radców prawnych wykonujących zawód w kancelarii radcy prawnego lub w spółce, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych; w dziale B danej listy wpisuje się nazwiska i imiona radców prawnych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej. Do prowadzenia sprawy z urzędu w pierwszej kolejności będą wyznaczani radcy prawni z listy „urzędówki wg specjalizacji" z działu A, a następnie z działu B tej listy; w dalszej kolejności będą wyznaczani radcy prawni z listy „urzędówki bez specjalizacji" z działu A, a następnie z działu B tej listy. Ustalono również, że jeden radca prawny nie powinien być wyznaczony w ciągu roku w więcej niż w 5 sprawach, chyba, że wyrazi zgodę na prowadzenie większej ilości spraw lub liczba spraw, do prowadzenia z urzędu będzie wymagała wyznaczenia radcy prawnego w większej ilości spraw niż 5. W przypadkach szczególnych, dziekan Rady może jednak odstąpić od powyższych zasad.

Agnieszka Łuczyńska

56) Jaka jest różnica pomiędzy ustanowieniem, a wyznaczeniem radcy prawnego do prowadzenia sprawy z urzędu? Która czynność jest równoznaczna, według kodeksu postępowania cywilnego, z udzieleniem pełnomocnictwa i jak ten przepis należy interpretować?

Procedura powołania radcy prawnego do prowadzenia sprawy z urzędu składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap to ustanowienie pełnomocnika przez sąd stronie, która złoży wniosek spełniający przesłanki z art. 117 KPC. Drugi etap polega na wyznaczeniu konkretnej osoby do pełnienia funkcji pełnomocnika strony przez właściwą radę okręgowej izby radców prawnych. Art. 118 § 1 KPC stanowi, że ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Jednakże, zgodnie z dominującym poglądem, udzielenie pełnomocnictwa następuje dopiero po wyznaczeniu konkretnej osoby pełnomocnika.

Kwestia ustanowienia radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym została uregulowana w art. 117 - 117², art. 123 i art. 124 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „KPC”). Natomiast materię wyznaczenia radcy prawnego do prowadzenia sprawy z urzędu uregulowano przede wszystkim w art. 117³ KPC, w uchwale Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu (dalej „Uchwała”) oraz w Załączniku do tej Uchwały - Regulaminie postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Procedura powołania pełnomocnika z urzędu dla strony składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap to ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd. Inicjuje go skierowany do sądu wniosek strony o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, który sąd rozpoznaje w świetle przesłanek z art. 117 KPC. Kończy go natomiast postanowienie sądu w przedmiocie ustanowienia dla strony pełnomocnika z urzędu. W razie uwzględnienia wniosku strony będzie miał miejsce drugi etap tej procedury, polegający na wyznaczeniu konkretnej osoby do pełnienia funkcji jej pełnomocnika. Ten etap rozpoczyna zwrócenie się przez sąd do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego (łącznie z przesłaniem odpisu postanowienia o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu), a kończy zawiadomienie o wyznaczeniu sądu i pełnomocnika; w zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń. Wyznaczenie radcy prawnego przez radę okręgowej izby radców prawnych powinno nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni.

Art. 118 § 1 KPC stanowi, że ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Jednakże, w kwestii określenia chwili powstania takiego pełnomocnictwa z urzędu można spotkać różne poglądy, mianowicie że stosunek pełnomocnictwa procesowego powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ustanowieniu dla strony pełnomocnika z urzędu lub że udzielenie pełnomocnictwa następuje dopiero po wyznaczeniu konkretnej osoby pełnomocnika. Ten drugi pogląd należy uznać za dominujący. W opracowaniu „Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania” (red. A, Bereza, Warszawa 2013, str. 76) czytamy, że: „Dosłowna interpretacja tego przepisu [art. 118 § 1 KPC] prowadziłaby jednak do absurdu. Nie można bowiem mówić o udzieleniu pełnomocnictwa procesowego bez imiennego wskazania radcy prawnego, tj. bez wyznaczenia przez dziekana konkretnej osoby, która przecież może, a nawet czasami musi, wyznaczenia nie przyjąć (np. z powodu choroby, konfliktu interesów itp.). Tym samym dopiero wyznaczenie przez dziekana, a nie ustanowienie przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa. Omawiany przepis znaczy więc tyle, że strona nie musi udzielać wyznaczonemu radcy prawnemu pełnomocnictwa”. Powyższe stanowisko jest uzasadnianie tym, że „Istotą stosunku pełnomocnictwa jest więź osobista pomiędzy indywidualnie określonymi podmiotami (mocodawcą a pełnomocnikiem). Polskie ustawodawstwo nie zna instytucji pełnomocnictwa blankietowego, w którym osoba pełnomocnika w chwili powstania tego stosunku nie jest znana mocodawcy. Oświadczenie mocodawcy musi być więc skierowane do określonej osoby” (T. Demenecki „Komentarz aktualizowany do art. 118 Kodeksu postępowania cywilnego” [w:] A. Jakubecki (red.), J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P Wójcik „Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.”, LEX/el. 2015). Należy jednak zwrócić uwagę np. na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1998 r., sygnatura akt: II UZ 13/98, według którego „Zgodnie z art. 118 KPC ustanowienie adwokata z urzędu jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego […]”.

57) W jakim trybie następuje ustanowienie i wyznaczenie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym?

W świetle art. 243 § 1 zdanie pierwsze p.p.s.a. postępowanie w przedmiocie prawa pomocy (w zakresie ustanowienia radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu) jest postępowaniem wnioskowym, o charakterze wpadkowym (incydentalnym) wobec postępowania głównego, zainicjowanym przez stronę przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Procedura ustanowienia radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu jest dwuetapowa: pierwszy etap stanowi wniosek strony i decyzja sądu bądź referendarza sądowego o przyznaniu prawa pomocy (w formie postanowienia), drugi etap stanowi zwrócenie się przez WSA do właściwej rady OIRP o wyznaczenie konkretnej osoby jako pełnomocnika strony, której przyznano pomoc prawną. Wyznaczenia radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu dokonuje właściwa rada OIRP, o czym powiadamia sąd i wyznaczonego pełnomocnika (w formie zawiadomienia).

Uprawnienie do ubiegania się o prawo pomocy przysługuje każdej ze stron postępowania sądowoadministracyjnego, o ile spełni wymogi opisane w art. 246 p.p.s.a. Z uwagi na wpadkowy charakter prawa pomocy stroną tego postępowania jest tylko strona, która wystąpiła z wnioskiem o przyznanie tego prawa (tylko wnioskodawca ma prawo do złożenia zażalenia/sprzeciwu na postanowienie sądu/referendarza sądowego w przedmiocie przyznania lub odmowie przyznania pomocy prawnej).

Przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia radcy prawnego, dokonywane jest na wniosek strony, złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania . Wniosek ten wolny jest od opłat sądowych, a przyznanie prawa pomocy przed lub w toku postępowania rozpoznawczego obejmuje także postępowanie egzekucyjne (art. 243 p.p.s.a.). Ustanowienie radcy prawnego w ramach prawa pomocy jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa z mocy prawa, które obejmuje umocowanie do dokonania wszystkich łączących się ze sprawą czynności zarówno przed WSA, jak i przed NSA (także dotyczy postępowania ze skargi o wznowienie postępowania - uchwała 7 SN z 2.12.2010 r., II GPS 2/10). Jednakże dopiero wyznaczenie konkretnego radcy prawnego przez właściwą radę OIRP, a nie ustanowienie przez sąd, jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa (pełnomocnictwo wymaga wskazania konkretnej osoby z imienia i nazwiska).

Właściwość miejscowa i rzeczowa:

1. Zasada: rozpoznawanie wniosków o przyznanie prawa pomocy należy do wojewódzkiego sądu administracyjnego, w którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania, pobytu lub siedziby wnioskodawcy (art. 254 p.p.s.a.); nawet gdyby wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia zawodowego pełnomocnika wpłynął dopiero na etapie postępowania przed NSA, do jego rozpoznania będzie właściwy sąd administracyjny pierwszej instancji, przed którym toczyła się sprawa (to rozwiązanie odnosi się również do spraw dotyczących wniosków o rozstrzygnięcie sporu o właściwość);

2. Czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy mogą wykonywać referendarze sądowi tj. m.in.: wydawanie na posiedzeniu niejawnym postanowień co do przyznania lub odmowy przyznania prawa pomocy (art. 258 § 1 i § 2 pkt. 7 p.p.s.a.);

3. Właściwa rada OIRP (art. 253 p.p.s.a.)

Ustanowienie radcy prawnego do pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu odbywa się w dwóch etapach.

I etap: WSA bądź referendarz sądowy WSA na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o przyznaniu prawa pomocy w zakresie obejmującym ustanowienie pełnomocnika. Postanowienie co do przyznania lub odmowy przyznania prawa pomocy doręcza się stronie, która złożyła wniosek.

II etap: WSA w drodze zarządzenia przewodniczącego wydziału WSA niezwłocznie przekazuje prawomocne postanowienie o ustanowieniu dla strony radcy prawnego jako pełnomocnika z urzędu właściwej radzie OIRP, która działa w okręgu sądu doręczającego radzie to postanowienie.

Wyznaczenie radcy prawnego odbywa się według regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, stanowiącego załącznik do uchwały KRRP nr 152/VII/2010 z dnia 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu. Przepisy Regulaminu stosuje się odpowiednio do prowadzenia spraw z urzędu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Pełnienie obowiązków pełnomocnika z urzędu dotyczy wszystkich radców prawnych, bez względu na formę wykonywania zawodu radcy prawnego.

Stosownie do art. 253 p.p.s.a. organem właściwym do wyznaczenia radcy prawnego do prowadzenia sprawy z urzędu jest właściwa rada OIRP. Zgodnie z § 1 ww. Regulaminu uprawnienia te na mocy upoważnienia rady posiada dziekan, wicedziekan lub sekretarz OIRP.

Zasady wyznaczenia są następujące

1. Do prowadzenia sprawy z urzędu dziekan (wicedziekan lub sekretarz) OIRP wyznacza niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 tygodni, radcę prawnego zamieszkałego w okręgu sądu, który doręczył prawomocne postanowienie o przyznaniu pomocy prawnej z urzędu, w kolejności alfabetycznej nazwisk spośród radców prawnych wykonujących zawód, wpisanych na listę radców prawnych prowadzoną przez radę;

2. Za zgodą radcy prawnego można go wyznaczyć, poza kolejnością alfabetyczna, do prowadzenia sprawy z urzędu Rada OIRP może w tym zakresie ustalić odrębne reguły wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu;

3. Jeżeli radca prawny ustanowiony przez sąd ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, dziekan (wicedziekan lub sekretarz) OIRP właściwej ze względu na miejsce podjęcia czynności, na wniosek sądu, stosownie do zasad określonych w pkt. 1) lub 20 powyżej, wyznaczy do podjęcia tej czynności radcę prawnego z innej miejscowości;

4. O wyznaczeniu radcy prawnego dziekan (wicedziekan lub sekretarz) OIRP zawiadamia na piśmie wyznaczonego radcę prawnego oraz właściwy sąd, wskazując imię nazwisko wyznaczonego radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń

Radca prawny ustanowiony przez sąd administracyjny może z ważnych przyczyn wnosić do właściwej OIRP lub działającego z jej upoważnienia dziekana (wicedziekana lub sekretarza) o zwolnienie go od obowiązku zastępowania stronu z urzędu. Ważnymi przyczynami uzasadniającymi taki wniosek jest w szczególności: 1) okoliczności uzasadniające wyłączenie się ze sprawy lub powstrzymanie się od czynności w świetle Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, w tym w szczególności, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że zachodzi kolizja interesów tej strony z interesami osoby, której sprawę prowadzi radca prawny na skutek wcześniejszych zobowiązań; 2) choroba lub wypadek losowy uniemożliwiający prowadzenie sprawy. Wówczas uprawniony ww. organ/podmiot zwalnia radcę prawnego i wyznacza innego radcę prawnego wg reguł opisanych w pkt. 1) i 2) powyżej.

Ww. uprawnienia w OIRP w Krakowie przysługują dziekanowi i sekretarzowi OIRP (uchwała nr 393/VIII/2010 Rady OIRP z dnia 14.12.2010 r.).

58) Jak kształtują się zasady wynagradzania i zasady zwrotu wydatków radców prawnych występujących z urzędu?

Zgodnie z § 15 niżej wym. Rozporządzenia koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują: 1) opłatę w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych oraz 2) niezbędne, udokumentowane wydatki radcy prawnego Zasada: Koszty pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ponosi Skarb Państwa. (Art. 22(3) ust. 1 ustawy o radcach prawnych) Sposób orzekania o tych kosztach zależy od wyniku procesu. W przypadku przegrania procesu Sąd zasądza wynagrodzenie dla radcy prawnego od Skarbu Państwa. W przypadku wygrania procesu Sąd zasądza koszty wynagrodzenia od przeciwnika. Radca prawny swoje prawa przewidziane w art. 122 k.p.c. może realizować przez uzyskanie klauzuli wykonalności na swoje nazwisko, w granicach należnej mu kwoty. Sąd zasądza wynagrodzenie dla radcy prawnego ustanowionego z urzędu tylko na wniosek radcy prawnego złożony przed zamknięciem rozprawy.

Podstawa prawna

-§15 - 17 Rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z 28.09.2002 r., Dz.U.2013.490

-Art. 22(3) ust. 1 ustawy o radcach prawnych

-Art. 122 k.p.c.

Sposób orzekania o wynagrodzeniu radcy prawnego świadczącego pomoc prawną z urzędu zależy od wyniku procesu. W razie przegrania procesu przez stronę korzystającą z pomocy prawnej z urzędu sąd zasądza od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego wynagrodzenie w wysokości określonej w ww. rozporządzeniu. Wysokość wynagrodzenia radcy prawnego z urzędu ponoszonego przez Skarb Państwa nie może być wyższa niż 150% stawki minimalnej, przewidzianej w ww. rozporządzeniu, podwyższonej o stawkę podatku VAT, (§ 2 ust. 3 rozporządzenia).

Sąd zasądza od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego wynagrodzenie tylko na wniosek radcy prawnego ustanowionych dla strony z urzędu, złożony przed zamknięciem rozprawy, zawierający oświadczenie, że koszty te nie zostały zapłacone ani w całości, ani w części. Niezłożenie takiego oświadczenia skutkuje oddaleniem wniosku.

Koszty procesu stanowiące wynagrodzenie pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla strony, która wygrała proces, sąd zasądza na rzecz tej strony od jej przeciwnika. Radca prawny może wystąpić o nadanie temu rozstrzygnięciu klauzuli wykonalności na swoją rzecz co do kwoty należnego mu wynagrodzenia i wydatków.

Radca prawny ustanowiony z urzędu ma prawo żądać zwrotu od Skarbu Państwa również niezbędnych, udokumentowanych wydatków - w tym celu konieczne jest sporządzenie spisu kosztów wyszczególniającego te wydatki. Wydatkami niezbędnymi w rozumieniu § 15 pkt 2 rozporządzenia są w szczególności:

- poniesione koszty dojazdów do siedziby sądu, zwłaszcza poza miejscowość, w której radca prawny ma swą siedzibę, w szczególności w celu wzięcia udziału w rozprawie,

- koszty związane z wysyłaniem korespondencji. Zwrot wydatków z tego tytułu obejmuje jednak jedynie korespondencję przesyłaną do sądu lub do stron, jeżeli obowiązek taki wynika z przepisów ustawy; wysyłanie odpisów pism objętych art. 132 § 11 k.p.c. do stron do kosztów takich nie należy (postanowienie WSA w Lublinie z dnia 25 listopada 2008 r., II SA/Lu 339/08, niepubl.);

- koszty przejazdu do aresztu, w którym przebywa klient radcy prawnego, pod warunkiem należytego udokumentowania tych wydatków (por. postanowienie SA w Poznaniu z dnia 18 października 2012 r., XVI K 234/11, LEX nr 1237530).

Nie są natomiast wydatkami niezbędnymi w rozumieniu § 15 pkt 2 rozporządzenia wydatki wynikłe ze sposobu pracy, jaki radca prawny uznaje za najbardziej dogodny dla siebie w związku z przygotowaniem się do prowadzenia sprawy. Np. koszt uzyskania kserokopii z akt sprawy obciąża obrońcę, wydatki pełnomocnika związane z osobistym przejazdem do siedziby sądu celem osobistego odbioru kserokopii dokumentów z akt sprawy, podczas gdy ich uzyskanie drogą korespondencyjną było możliwe.

Spis kosztów nie musi być udokumentowany przez stronę, sąd jednak może, na zarzut przeciwnika procesowego lub z urzędu, przeprowadzić kontrolę tego spisu na podstawie art. 233 k.p.c. (por. postanowienie 7 sędziów SN z dnia 27 listopada 2002 r., III CZP 13/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 6).

Sąd oddali wniosek pełnomocnika o zasądzenie kosztów pomocy prawnej wykonywanej z urzędu, jeżeli była ona świadczona z uchybieniem podstawowych zasad staranności i profesjonalizmu - nie jest to wówczas wykonywanie pomocy prawnej (wynika tak z uchwały składu siedmiu sędziów SN z 21 września 2000 r., III CZP 14/00).

W postępowaniu cywilnym pełnomocnikowi z urzędu przysługuje zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. W praktyce sądów pojawia się także stanowisko, że zażalenie przysługuje również na postanowienie sądu drugiej instancji w tym przedmiocie, mimo że aktualnie obowiązujący art. 3942 k.p.c. wprost tego nie przewiduje; Wniesienie przez pełnomocnika z urzędu zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie jego wynagrodzenia jest działaniem własnym samego pełnomocnika, a nie działaniem w imieniu reprezentowanej strony. Pełnomocnikowi z urzędu nie należy się dodatkowe wynagrodzenie za postępowanie zażaleniowe od postanowienia rozstrzygającego w przedmiocie wyłącznie jego wynagrodzenia.

59) Jakie są podstawy i jaki organ jest właściwy do zwolnienia radcy prawnego od obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu cywilnym?

Świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest obowiązkiem każdego radcy prawnego. Radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej. Z istoty pełnomocnictwa z urzędu wynika , że radca prawny nie może wypowiedzieć takiego pełnomocnictwa. Jedynie z ważnych przyczyn (długotrwała choroba, wyjazd zagraniczny, inny wypadek losowy uniemożliwiający prowadzenie sprawy, konflikt interesów, utrata zaufania, niemożliwość współpracy z klientem), radca prawny może wnosić do sądu o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony w procesie. O zwolnieniu radcy prawnego decyduje sąd zwracając się jednocześnie do właściwej rady OIRP o wyznaczenie innego radcy prawnego. Radca prawny wnoszący o zwolnienie go z obowiązku zastępowania strony z urzędu obowiązany jest do podjęcia czynności procesowych nie cierpiących zwłoki, a w razie takiego zwolnienia - do przekazania innemu wyznaczonemu radcy prowadzonej sprawy wraz z aktami podręcznymi i informacją o wyznaczonych terminach czynności procesowych.

Art. 118 § 3 K.P.C.

Po otrzymaniu decyzji sądu właściwa rada OIRP wyznacza radcę prawnego niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd.

Uchwała Nr 152/VII/2010 KRRP z 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu - § 2 ust.3 zdanie drugie określa, że ważnymi przyczynami uzasadniającymi wniosek o zwolnienie od obowiązku zastępowania strony z urzędu mogą być w szczególności: okoliczności uzasadniające wyłączenie się ze sprawy lub powstrzymanie się od czynności w świetle Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, w tym w szczególności, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że zachodzi kolizja interesów tej strony z interesami osoby, której sprawę prowadzi radca prawny na skutek wcześniejszych zobowiązań, choroba lub wypadek losowy uniemożliwiający prowadzenie sprawy.

Zgodnie z § 7 ust. 3 Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego stanowiącego załącznik do ww. uchwały, radca prawny wnoszący o zwolnienie go z obowiązku zastępowania strony z urzędu obowiązany jest do podjęcia czynności procesowych nie cierpiących zwłoki, a w razie takiego zwolnienia - do przekazania innemu wyznaczonemu radcy prowadzonej sprawy wraz z aktami podręcznymi i informacją o wyznaczonych terminach czynności procesowych.

Radca prawny mimo zwolnienia jest zobowiązany działać za stronę przez 2 tygodnie od dnia zawiadomienia o zwolnieniu. Może zwolnić się z tego obowiązku wcześniej, jeżeli przekaże wyznaczonemu następcy niezbędne informacje i materiały dotyczące sprawy (por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 11 października 2005 r.,V CK 209/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 130).

60) Jakie są podstawy i jaki organ jest właściwy do zwolnienia radcy prawnego od obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym?

Rada właściwej okręgowej izby radców prawnych (a z jej upoważnienia - dziekan, wicedziekan, sekretarz) jest uprawniona do dokonywania zwolnienia radcy prawnego z obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Może to nastąpić, zgodnie postanowieniami ust. 3 § 2 Uchwały Nr 152/VII/2010 KRRP z 15.10.2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu, na wniosek radcy prawnego - z ważnych przyczyn, w szczególności: - okoliczności uzasadniających wyłączenie się ze sprawy lub powstrzymanie się od czynności w świetle Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, w tym w szczególności, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że zachodzi kolizja interesów tej strony z interesami osoby, której sprawę prowadzi radca prawny na skutek wcześniejszych zobowiązań; - choroby lub wypadku losowego uniemożliwiającego prowadzenie sprawy

Podstawa prawna - Uchwała Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu.

Opracowanie szczegółowe

Problematyka udzielania pomocy prawnej z urzędu uregulowana jest w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w art. 244 §2 oraz art. 253. Regulacja ta nie jest jednak wyczerpująca, a szczegółowe kwestie, w tym zwolnienie ustanowionego pełnomocnika z urzędu od obowiązku pełnienia tej funkcji są przedmiotem wewnętrznych uregulowań poszczególnych samorządów zawodowych.

W odniesieniu do radców prawnych kwestie te rozwiązuje przywołana wyżej Uchwała KRRP z 15.10.2010 r.

Zwolnienie radcy prawnego ustanowionego od obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym może nastąpić na wniosek ustanowionego pełnomocnika z urzędu - złożony do właściwej okręgowej izby radców prawnych lub działającego z jej upoważnienia dziekana, wicedziekana lub sekretarza. Wniosek może zostać złożony z ważnych przyczyn, m.in.:

1. okoliczności uzasadniających wyłączenie się ze sprawy lub powstrzymanie się od czynności w świetle Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, w tym w szczególności, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że zachodzi kolizja interesów tej strony z interesami osoby, której sprawę prowadzi radca prawny na skutek wcześniejszych zobowiązań;

Szczegółowa analiza przypadków wyłączenia od sprawy oraz obowiązku powstrzymania się od czynności wykracza poza ramy niniejszego opracowania.

Kwestie te regulują w szczególności art. 25 - 30 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r.

Obowiązek wyłączenia się ze sprawy dotyczy m.in. sytuacji gdy w czasie prowadzenia sprawy (również w ramach pełnomocnictwa substytucyjnego):

- wykonywanie czynności zawodowych naruszałoby tajemnicę zawodową lub stwarzałoby znaczne zagrożenie jej naruszenia, ograniczenia jego niezależności;

- gdy posiadana przez niego wiedza o sprawach innego klienta lub osób, na których rzecz uprzednio wykonywał czynności zawodowe, dawałaby klientowi nieuzasadnioną przewagę.

Radca prawny powinien powstrzymać się od czynności, które m.in.:

- ograniczałyby jego niezależność;

- uwłaczały godności zawodu;

- podważałyby do niego zaufanie;

- groziły naruszeniem tajemnicy zawodowej;

- wiązałyby się z braniem udziału lub pomocy osobom trzecim w świadczeniu przez nie pomocy prawnej w celu zarobkowym - w sposób niejawny dla klienta - w tym w szczególności w charakterze osoby użyczającej nazwiska, cichego wspólnika czy pomocnika;

- dotyczyłyby spraw, w których:

a) brał udział: jako przedstawiciel organów administracji publicznej, osoba pełniąca funkcję publiczną, arbiter, mediator, biegły;

b)zeznawał jako świadek o okolicznościach sprawy;

c) rozstrzygnięciu bierze lub brała udział osoba najbliższa albo z jakichkolwiek przyczyn zależna od radcy prawnego;

d) które dotyczą radcy prawnego, adwokata lub innej osoby, z którą radca prawny może na podstawie przepisów prawa wspólnie wykonywać zawód, o ile wykonują czynności zawodowe w tym samym czasie na rzecz tego samego klienta;

e) był albo pozostaje w bliskich stosunkach z przeciwnikiem swojego klienta lub osobą zainteresowaną niekorzystnym dla klienta rozstrzygnięciem sprawy;

f) osoba najbliższa radcy prawnemu jest pełnomocnikiem strony przeciwnej lub wykonywała na jej rzecz w tej sprawie inną pomoc prawną.

2. choroby lub wypadku losowego uniemożliwiającego prowadzenie sprawy

Wyliczenie powodów zwolnienia od obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu, zawarte w Uchwale, nie ma przy tym charakteru wyczerpującego.

Zwolnienia radcy prawnego ustanowionego przez sąd administracyjny od obowiązku zastępowania strony z urzędu dokonuje rada okręgowej izby radców prawnych lub działający z jej upoważnienia dziekan, wicedziekan lub sekretarz. Dokonując ww. zwolnienia, wyznacza się jednocześnie innego radcę prawnego w trybie przepisów Regulaminu, który stanowi załącznik do powołanej wyżej uchwały.

Pojawia się kwestia, czy do zwolnienia radcy prawnego z obowiązku pełnienia funkcji pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed sądem administracyjnym nie powinno się stosować odpowiednio przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które zawierają odrębną Regulację w tym zakresie - przewidując zwolnienie pełnomocnika przez sąd. W piśmiennictwie prezentowany jest pogląd, że skoro procedura sądowo-administracyjna zawiera autonomiczną, pełną regulację w tym zakresie, brak jest potrzeby stosowania przepisów k.p.c.

61) Jak może postąpić radca prawny wyznaczony do zastępstwa z urzędu, w zależności od rodzaju postępowania (postępowanie cywilne, a inne postępowania), gdy niektóre czynności procesowe mają być wykonane poza siedzibą sądu orzekającego?

Jeżeli niektóre czynności procesowe mają być wykonane poza siedzibą sądu orzekającego, radca prawny wyznaczony do zastępstwa z urzędu może zwrócić się z wnioskiem o wyznaczenie pełnomocnika z innej miejscowości: - w postępowaniu cywilnym - do sądu; - postępowaniu sądowoadministracyjnym - do właściwej rady okręgowej izby radców prawnych; - w postępowaniu karnym, postępowaniu karnoskarbowym i postępowaniu w sprawach o wykroczenia - do prezesa sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym do prezesa sądu rejonowego miejsca czynności.

Kwestia tego, jak może postąpić radca prawny wyznaczony do zastępstwa z urzędu, gdy niektóre czynności procesowe mają być wykonane poza siedzibą sądu orzekającego została uregulowana:

- jeżeli chodzi o postępowanie cywilne - w art. 118 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „KPC”) oraz w § 3 Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „Regulamin”), który stanowi załącznik do uchwały Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu (dalej „Uchwała”);

- jeżeli chodzi o postępowanie sądowoadministracyjne - w art. 253 zd. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz w § 2 ust. 2 Uchwały;

- jeżeli chodzi o postępowanie karne - w art. 84 § 2 w zw. z art. 88 Kodeksu postępowania karnego (dalej „KPK”);

- jeżeli chodzi o postępowanie karnoskarbowe - w art. 125 § 1 Kodeksu karnego skarbowego (dalej „KKS”) w zw. z art. 84 § 2 KPK;

- jeżeli chodzi o postępowanie w sprawach o wykroczenia - w art. 24 § 2 i art. 30 § 2 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej „KPW”) w zw. z art. 84 KPK.

Zgodnie z KPC, jeżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, sąd, na uzasadniony wniosek ustanowionego adwokata lub radcy prawnego, zwróci się w razie potrzeby do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego z innej miejscowości. W takim przypadku przepis art. 117³ § 2 stosuje się odpowiednio. Wyznaczenie radcy prawnego z innej miejscowości w postępowaniu cywilnym zostało więc pozostawione swobodnemu uznaniu sądu, który rozpoznaje sprawę. Stosowne uregulowanie w tej kwestii zawiera też Regulamin, według którego jeżeli radca prawny ustanowiony przez sąd ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, dziekan rady okręgowej izby radców prawnych właściwej ze względu na miejsce podjęcia czynności, na wniosek sądu, w trybie § 1 i 2 Regulaminu wyznaczy do podjęcia tej czynności radcę prawnego z innej miejscowości.

Z kolei w postępowaniu sądowoadministracyjnym, jeżeli adwokat, radca prawny, doradca podatkowy lub rzecznik patentowy wyznaczony do zastępstwa z urzędu ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, właściwa okręgowa rada adwokacka, rada okręgowej izby radców prawnych, Krajowa Rada Doradców Podatkowych lub Krajowa Rada Rzeczników Patentowych, na wniosek ustanowionego adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego, wyznaczy w razie potrzeby adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego z innej miejscowości. Odpowiednik tego przepisu został zawarty w Uchwale. Z powyższych uregulowań wynika, że w tym postępowaniu wyznaczenie radcy prawnego z innej miejscowości pozostawiono uznaniu właściwej rady okręgowej izby radców prawnych lub działającemu z jej upoważnienia dziekana, wicedziekana lub sekretarza, a nie sądu.

Zgodnie z KPK wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na obrońcę obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania; jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć dla dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów. Powołaną regulację stosuje się odpowiednio do pełnomocników ustanowionych z urzędu w postępowaniu karnym, a także do pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej na gruncie KKS oraz obrońcy i pełnomocnika ustanowionego z urzędu na gruncie KPW.

Ogólne odesłanie do przepisów KPK zawiera także art. 22 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym stanowi natomiast, iż ustanowienie dla skarżącego adwokata lub radcy prawnego z urzędu następuje na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego.

62) Kiedy - w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego i Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego - ustaje obowiązek zastępowania strony przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu w związku z postępowaniem przed sądem powszechnym? Czy po uprawomocnieniu się wyroku może on wystąpić z wnioskiem o doręczenie wyroku z uzasadnieniem i sporządzić skargę kasacyjną?

Obowiązek zastępowania strony przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu, ustaje zgodnie z art. 118 § 2. k.p.c. wraz z prawomocnym zakończeniem postępowania (chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej- dlatego trzeba czytać co jest w postanowieniu), co do zasady: "radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania." Radca prawny ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu może, a nawet powinien, wystąpić z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie wyroku wraz uzasadnieniem. Powinien też udzielić stronie informacji odnoszących się do możliwości skorzystania ze skargi kasacyjnej (ale nie przesądzać jej zasadności - tylko poinformować, że można złożyć taką skargę). Radca prawny ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu w związku z postępowaniem przed sądem powszechnym nie może wystąpić ze skargą kasacyjną ponieważ postępowanie kończy się z chwilą uprawomocnienia orzeczenia sądu drugiej instancji. Pełnomocnictwo procesowe (a przy pełnomocniku z urzędu ustanowienie przez sąd, które jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa) nie obejmuje z mocy samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej (art. 91 k.p.c. a contrario).

Podstawa prawna:

- kodeks postępowania cywilnego,

- załącznik do uchwały Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15 października 2010 r. Regulamin postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego,

- uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 5 czerwca 2008 r. III CZP 142/07,

-postanowienie Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2012 r. II CZ 148/11 LEX nr 1162662,

-postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 26 lutego 2013 r. I ACz 198/13,

-postanowienie Sądu Najwyższego z 9 maja 2014 r. I PZ 6/14.

Art. 118. § 1. k.p.c.: Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.

Radcę prawnego do zastępstwa z urzędu ustanawia sąd. Ale dopiero w momencie gdy dziekan wyznaczy konkretnego radcę prawnego jest to dla radcy równoznaczne z udzieleniem mu pełnomocnictwa. Czyli radca prawny działa co do zasady od momentu wyznaczenia go pełnomocnikiem z urzędu aż do momentu prawomocnego zakończenia postępowania.

Art. 118 § 2 k.p.c.: Adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

Co do możliwości wniesienia skargi kasacyjnej - nie może.

Jest na ten temat zasada prawna - uchwała 7 sędziów SN z 5.06.2008r.:

"Pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym."

Uchwała SN mówi co prawda o pełnomocnictwie procesowym, ale skoro ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego to stosujemy tą zasadę prawną do zastępstwa z urzędu.

Cel i przedmiot postępowania przed Sądem Najwyższym jest inny niż przedmiot i cel postępowania przed sądem powszechnym. Postępowanie rozpoznawcze przed sądem powszechnym, a postępowanie kasacyjne to dwa odrębne postępowania. Potwierdzeniem, że radca nie może wnieść skargi kasacyjnej jest fakt, że nie wymieniono takiego uprawnienia w art. 91 k.p.c., który wymienia do czego uprawnia pełnomocnictwo procesowe. Zgodnie z art. 91 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do: 1) wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych (...), jak to rozumieć?

Co nie łączy się ze sprawą:

Do sprawy (tej przed sądem powszechnym) nie wchodzą czynności procesowe podejmowane po uprawomocnieniu się orzeczenia, a ściślej - czynności dotyczące postępowania, które może się toczyć po uprawomocnieniu się orzeczenia, a więc np. skarga kasacyjna.

Postępowanie egzekucyjne - radca prawny z urzędu też nie może

Przepis § 2 art. 118 k.p.c. zawęża zakres pełnomocnictwa procesowego, który określa art. 91 k.p.c. Adwokat ustanowiony z urzędu w postępowaniu przed sądem powszechnym nie jest umocowany do działania za stronę w postępowaniu egzekucyjnym po prawomocnym zakończeniu postępowania.

Co łączy się ze sprawą:

Uchwała SN: dopuszczalne, mieszczące się z mocy samego prawa w zakresie pełnomocnictwa procesowego, jest zatem dokonywanie czynności przez umocowanego w sprawie pełnomocnika - w sensie czasowym - już po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, ale - w sensie merytorycznym - dotyczących wcześniejszych jego faz.

Przykładowo, pełnomocnik może w ramach umocowania określonego w art. 91 k.p.c. złożyć już po prawomocnym zakończeniu sprawy wniosek o wydanie odpisu wcześniej wydanego orzeczenia, wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia albo wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej itp.

Skarga o wznowienie postępowania (nie skarga kasacyjna) - może złożyć

Radca prawny ustanowiony dla strony z urzędu jest uprawniony do wniesienia w tej sprawie w imieniu reprezentowanej strony skargi o wznowienie postępowania.

Pełnomocnik nie tylko może, ale nawet musi podejmować pewne czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia:

Nie można przyjąć, że pełnomocnik z urzędu strony traci z chwilą ogłoszenia orzeczenia wszelkie uprawnienia do reprezentowania strony. Przeciwnie, nadal jest uprawniony do zaskarżenia orzeczenia o kosztach (wydanego w II instancji), jak też do zgłoszenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Jego obowiązkiem jest także udzielenie stronie informacji odnoszących się do możliwości skorzystania ze skargi kasacyjnej, ponieważ są to informacje odnoszące się do orzeczenia, które wydane zostało w postępowaniu objętym umocowaniem pełnomocnika. Niedopełnienie tych obowiązków przez pełnomocnika, co do zasady nie upoważnia strony do powoływania się na niezawinione przez nią niedotrzymanie terminu złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie jej uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji (tak: postanowienie SN z 18 stycznia 2012 r. II CZ 148/11).

Postanowienia k.p.c. powtarza w zasadzie regulamin postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego: § 5.1. Radca prawny wyznaczony w związku z postępowaniem przed sądem powszechnym obowiązany jest zastępować stronę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

63) Kiedy - w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego i Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego - ustaje obowiązek zastępowania strony przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia? Czy radca prawny będący pełnomocnikiem z urzędu ma obowiązek wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w każdym przypadku?

Radca prawny ma obowiązek działać do czasu zakończenia postępowania wywołanego wniesieniem skargi. §5 ust. 2 regulaminu postępowania przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu: Radca prawny wyznaczony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia obowiązany jest zastępować stronę do czasu zakończenia postępowania wywołanego wniesieniem skargi, z zastrzeżeniem § 6. Radca prawny nie ma obowiązku wnosić skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia gdy nie widzi podstaw - wtedy sporządza zawiadomienie na piśmie + opinię o braku podstaw do wniesienia skargi § 6. regulaminu postępowania przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu: 1. Jeżeli radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. 2. Do zawiadomienia radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie, z zachowaniem zasad należytej staranności, opinię o braku podstaw do wniesienia skargi.

Podstawa prawna

- kodeks postępowania cywilnego,

- załącznik do uchwały Nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15 października 2010 r. Regulamin postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego,

-uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 21 września 2000 r. III CZP 14/00,

-postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 r. II CZ 156/11.

 

Ogólna zasada - art. 118 § 2 k.p.c.: Adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

Czyli radca działa do zakończenia postępowania także przy kasacji i skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Powyższe potwierdza §5 ust. 2 regulaminu postępowania przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu:

"Radca prawny wyznaczony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia obowiązany jest zastępować stronę do czasu zakończenia postępowania wywołanego wniesieniem skargi, z zastrzeżeniem § 6. ".

§ 6. regulaminu stanowi, że:

1. Jeżeli radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu.

2. Do zawiadomienia radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie, z zachowaniem zasad należytej staranności, opinię o braku podstaw do wniesienia skargi.

3. W przypadku zawiadomienia przez sąd, że opinia o braku podstaw do wniesienia skargi nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności, właściwa rada okręgowej izby radców prawnych wyznacza innego radcę prawnego w trybie § 1-5.

4. Wraz z wykonaniem czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, ustaje obowiązek prowadzenia sprawy spoczywający na wyznaczonym radcy prawnym.

(identyczne regulacje tego tematu zawiera art. 118 § 5 i 6 k.p.c. )

art. 118 § 5 k.p.c.:

Jeżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi. Opinia nie jest załączana do akt sprawy i nie jest doręczana stronie przeciwnej.

art. 118 § 6 k.p.c.:

Jeżeli opinia, o której mowa w § 5, nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności, sąd zawiadamia o tym właściwy organ samorządu zawodowego, do którego należy adwokat lub radca prawny. W takim przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznaczy innego adwokata lub radcę prawnego. Przepis art. 117³ § 2 stosuje się odpowiednio.

Jak rozumieć "nie stwierdzenie podstaw do wniesienia skargi"?

Radca prawny będący pełnomocnikiem z urzędu nie ma obowiązku wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wtedy, gdy byłaby ona niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna (jest na ten temat uchwała 7 sędziów SN z 21.09.2000r., dot. adwokatów).

Radca prawny ustanowiony przez sąd dla strony w postępowaniu cywilnym powinien z pełnym wykorzystaniem wiedzy fachowej odpowiedzialnie ocenić, czy kasacja przysługuje i czy nie byłaby oczywiście bezzasadna. Odmowa z przyczyn merytorycznych sporządzenia skargi kasacyjnej przez radcę prawnego ustanowionego dla strony korzystającej ze zwolnienia od kosztów sądowych nie jest nieudzieleniem pomocy prawnej. Pełnomocnik z urzędu ma obowiązek rozważenia okoliczności sprawy i podjęcia decyzji co do tego, czy istnieją podstawy do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia. Jeżeli nie stwierdzi podstaw do wniesienia skargi, postępuje zgodnie z art. 118 § 5 k.p.c. Innego radcę prawnego z urzędu wyznacza się dla strony tylko wówczas, gdyby opinia o braku podstaw do wniesienia skargi została opracowana bez zachowania zasad należytej staranności (art. 118 § 6 k.p.c.).

Należy pamiętać, że zgodnie z orzecznictwem SN jeszcze z czasów lat 30-tych XX wieku adwokat (w naszym przypadku radca prawny) "nie jest wyłącznie ślepym wykonawcą udzielonych mu przez stronę zleceń, ale jest - i na tym głównie polega jego zadanie - jej doradcą prawnym"

Ze względu na doniosłe konsekwencje odmowy sporządzenia skargi, opinia prawna o braku podstaw do wniesienia skargi, stosownie do treści art. 118 § 6 k.p.c., podlega ocenie sądu. W przypadku uznania, że została ona sporządzona bez zachowania zasad należytej staranności, sąd zawiadamia o tym właściwy organ samorządu zawodowego, który jest zobligowany wyznaczyć innego radcę prawnego lub adwokata.

64) Jakie - w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu Etyki Radcy Prawnego i Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego - są obowiązki radcy prawnego, który nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia?

Jeżeli radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie, z zachowaniem zasad należytej staranności, opinię o braku podstaw do wniesienia skargi.

Obowiązki radcy prawnego, wyznaczonego do zastępstwa z urzędu, który nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, zostały uregulowane w art. 118 § 5 i 6 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „KPC), § 6 Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego (dalej „Regulamin”) oraz art. 28 ust. 7 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego - załącznika do Uchwały Nr 8/VIII /2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r. (dalej „poprzedni Kodeks Etyki”). Natomiast nowo uchwalony Kodeks etyki - załącznik do Uchwały nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych (dalej „nowy Kodeks Etyki”) nie zawiera w tym zakresie szczególnej regulacji.

Według postanowień KPC, jeżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi. Opinia nie jest załączana do akt sprawy i nie jest doręczana stronie przeciwnej. Jednakże, jeżeli opinia, o której mowa powyżej, nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności, sąd zawiadamia o tym właściwy organ samorządu zawodowego, do którego należy adwokat lub radca prawny. W takim przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznaczy innego adwokata lub radcę prawnego. Przepis art. 117³ § 2 KPC stosuje się odpowiednio. „Omawiane rozwiązanie w założeniu ma utrudniać wnoszenie oczywiście niezasadnych skarg kasacyjnych lub skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (…). Należy zauważyć, że omawiany przepis nie formułuje konkretnych wymagań co do treści opinii sporządzanej przez adwokata lub radcę prawnego, gdyż ma na względzie to, że przygotowywanie opinii prawnych należy do typowych przejawów świadczonej przez adwokatów i radców prawnych pomocy prawnej, a ustanowiony adwokat lub radca prawny powinien wykorzystać wszelkie jurydyczne argumenty w celu przekonania strony do swojego stanowiska i uzmysłowienia jej braku perspektyw powodzenia środka zaskarżenia” (T. Demenecki „Komentarz aktualizowany do art. 118 Kodeksu postępowania cywilnego” [w:] A. Jakubecki (red.), J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P Wójcik „Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.”, LEX/el. 2015).

Regulamin w zasadzie powtarza przywołane wyżej postanowienia KPC. Natomiast zgodnie z poprzednim Kodeksem etyki, w razie prowadzenia sprawy z urzędu radca prawny przedstawia klientowi pisemną opinię prawną o braku podstaw do wniesienia środka zmierzającego do wzruszenia orzeczenia sądowego lub skargi konstytucyjnej. W przypadku, gdy radca prawny został wyznaczony przez prezesa sądu do prowadzenia sprawy - winien zawiadomić o swoim stanowisku dziekana rady izby, oraz sąd w sposób wskazany w ustawie. Nowy Kodeks etyki, jak wskazano na wstępie, nie zawiera odpowiednika tego przepisu. Jednakże, tak jak w poprzednim Kodeksie Etyki, znajdujemy w nim ogólne uregulowania, zgodnie z którymi radca prawny powinien przedstawić klientowi informację o bezzasadności lub niecelowości wnoszenia środka odwoławczego od orzeczenia kończącego sprawę w danej instancji (art. 44 ust. 3), a rezygnując z prowadzenia sprawy, powinien uczynić to w takim czasie, by klient dla ochrony swoich interesów mógł skorzystać z pomocy prawnej innej osoby (art. 47).

65) Jakie - w świetle Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz uchwały nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15.10.2010r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu - są obowiązki radcy prawnego wnoszącego o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony z urzędu i po uzyskaniu takiego zwolnienia oraz jakich rodzajów postępowań obowiązki te dotyczą?

Radca prawny wnoszący o zwolnienie go z obowiązku zastępowania strony z urzędu obowiązany jest do podjęcia czynności procesowych niecierpiących zwłoki, a w razie takiego zwolnienia - do przekazania innemu wyznaczonemu radcy prowadzonej sprawy wraz z aktami podręcznymi i informacją o podjętych czynnościach i terminach czynności procesowych.

Obowiązki radcy prawnego wnoszącego o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony z urzędu i po uzyskaniu takiego zwolnienia zostały uregulowane w § 7 ust. 3 Regulaminu postępowania rad okręgowych izb radców prawnych przy wyznaczaniu radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (dalej „Regulamin”). Według tego przepisu radca prawny wnoszący o zwolnienie go z obowiązku zastępowania strony z urzędu obowiązany jest do podjęcia czynności procesowych niecierpiących zwłoki, a w razie takiego zwolnienia - do przekazania innemu wyznaczonemu radcy prowadzonej sprawy wraz z aktami podręcznymi i informacją o podjętych czynnościach i terminach czynności procesowych.

Uchwała nr 152/VII/2010 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 15 października 2010 r. w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu (dalej „Uchwała”) nie statuuje żadnych dodatkowych obowiązków radcy prawnego w tym zakresie. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z jej postanowieniami Regulamin nie ma zastosowania wyłącznie do postępowania cywilnego. Mianowicie § 2 Uchwały stanowi, że przepisy Regulaminu stosuje się odpowiednio przy wyznaczaniu radców prawnych:

1) do prowadzenia spraw z urzędu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 244 § 2 oraz art. 253 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi), z zastrzeżeniem § 2 ust. 2-4 Uchwały;

2) do świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym mającym miejsce zamieszkania lub czasowego pobytu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej (na potrzeby postępowania w Polsce) lub mającym takie miejsce w Rzeczypospolitej Polskiej (na potrzeby postępowania w innym państwie członkowskim). Dotyczy to w szczególności udzielenia niezbędnej porady prawnej oraz występowania przed sądem (art. 5, art. 26 i art. 30 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej);

3) do sporządzania skargi konstytucyjnej lub zażalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu z powodu nieusunięcia braków formalnych skargi lub jej oczywistej bezzasadności (art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym).

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę, iż art. 94 § 2 zd. 1 KPC, zgodnie z którym adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, obowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego obowiązku, na mocy art. 95 KPC stosuje się odpowiednio do adwokata lub radcy prawnego ustanowionego przez sąd w przypadku zwolnienia go od obowiązku zastępowania strony w procesie. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2005 r., sygnatura akt: V CK 209/05, stwierdzono, że „Odpowiednie stosowanie art. 94 KPC oznacza, że decyzja rady adwokackiej staje się skuteczna z chwilą jej doręczenia każdemu z zainteresowanych podmiotów (sądowi, adwokatowi zwolnionemu oraz adwokatowi powołanemu). Adwokat zwolniony przez radę adwokacką ma jednak obowiązek działać za stronę przez dalsze dwa tygodnie, licząc od dnia doręczenia mu decyzji "zwalniającej". Należy przyjąć, że może się on zwolnić wcześniej z tego obowiązku, bez zagrożenia interesów strony, jeżeli przekaże swemu następcy niezbędne informacje i materiały związane z prowadzoną sprawą”.

66) W jakich przypadkach wyznaczenie radcy prawnego do świadczenia pomocy prawnej
z urzędu może dotyczyć udzielenia pomocy prawnej przedprocesowej?

Osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej - na potrzeby postępowania w Polsce, a także osoby mające miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce - na potrzeby postępowania w innym państwie członkowskim UE uprawnione są do wystąpienia do sądu, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, z wnioskiem o ustanowienia radcy prawnego (lub adwokata) w celu ugodowego załatwienia sprawy przed wszczęciem postępowania w sprawie cywilnej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (Dz. U. z 2005 r. nr 10, poz. 67 z późn. zm.).

Opracowanie szczegółowe

W związku z nowelizacją w dniu 27 kwietnia 2006 r. ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania obowiązek świadczenia pomocy prawnej z urzędu obejmuje nie tylko występowanie przed sądem i udzielanie niezbędnej porady prawnej, ale także reprezentację (ustanowienie radcy prawnego albo adwokata) w celu ugodowego załatwienia sprawy przed wszczęciem postępowania
w sprawie cywilnej.

Uprawionymi są osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w innym niż Polska państwie członkowskim - na potrzeby postępowania w Polsce, a także osoby mające miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce - na potrzeby postępowania w innym państwie członkowskim.

Prawo pomocy w celu ugodowego załatwienia sprawy przed wszczęciem postępowania
w sprawie cywilnej przyznawane jest na wniosek. Wniosek jest wolny od opłat sądowych. Sądem właściwym do rozpoznania takiego wniosku jest sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, której dotyczy wniosek. Co istotne - przyznanie prawa pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu nie jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.

67) Jaka jest podstawa prawna obowiązku ubezpieczenia radcy prawnego od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy prawnej? Jaki jest zakres minimalny tego ubezpieczenia? Jak to ubezpieczenie jest w samorządzie zorganizowane i kontrolowane?

Podstawa prawna -> art. 22^7 Ustawy o radcach prawnych; minimalny zakres -> działania lub zaniechania ubezpieczonego podczas wykonywania czynności radcy prawnego, o których mowa w Ustawie o radcach prawnych w art. 4 ust. 1 (świadczenie pomocy prawnej) oraz art. 6 ust. 1 (świadczenie pomocy prawnej, w tym w szczególności: udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami); minimalna suma gwarancyjna -> 50.000 euro dla jednego zdarzenia; organizacja -> KIRP zawiera umowę generalną w imieniu wszystkich radców z zakładem ubezpieczeń; kontrola -> obowiązek rady izby właściwej ze względu na miejsce zamieszkania radcy.

Radca prawny podlega z mocy art. 22⁷ Ustawy o radcach prawnych obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnego za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych. Szczegółowy zakres tego ubezpieczenia określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej radców prawnych. Zgodnie z §2 ust. 1 Rozporządzenia, ubezpieczenie obejmuje działania lub zaniechania ubezpieczonego podczas wykonywania czynności radcy prawnego, o których mowa w Ustawie o radcach prawnych w art. 4 ust. 1 (świadczenie pomocy prawnej) oraz art. 6 ust. 1 (świadczenie pomocy prawnej, w tym w szczególności: udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami).

Zgodnie z § 4 ust. 1 w/w Rozporządzenia, minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej radców prawnych, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia, wynosi równowartość w złotych 50.000 euro. Kwota ta ustalana jest przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez NBP po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia została zawarta.

Krajowa Izba Radców Prawnych, działając na rzecz zrzeszonych w niej radców prawnych, zawiera z zakładem ubezpieczeń umowę generalną o ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej wszystkich radców prawnych wykonujących zawód w jakiejkolwiek formie za szkody wynikające z ich działań lub zaniechań, do których, świadcząc pomoc prawną, są uprawnieni bądź zobowiązani. Ubezpieczenie obejmuje także szkody wyrządzone z powodu rażącego niedbalstwa, a ubezpieczyciel rezygnuje w takim przypadku z roszczeń regresowych do sprawcy szkody. Ubezpieczenie nie obejmuje jednak szkód wyrządzonych z winy umyślnej. Ubezpieczeniem objęto także szkody wyrządzone, nawet umyślnie, przez aplikanta, praktykanta oraz pracowników radcy prawnego. Ubezpieczenie dotyczy odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej oraz odnosi się również do nieprzedawnionych roszczeń wynikłych ze zdarzeń w okresie ubezpieczenia, a zgłoszonych po jego ustaniu. Ubezpieczenie podstawowe i dodatkowe obejmuje wszystkich radców prawnych wykonujących zawód (również w stosunku pracy - chociaż art. 120 Kodeksu Pracy nie przestaje obowiązywać) na podstawie składki ubezpieczeniowej płaconej przez nich wraz ze składką samorządową i przekazywanej okresowo zakładowi ubezpieczeń przez radę izby. Zakład ubezpieczeń wydaje radcy prawnemu stosowne polisy potwierdzające posiadanie ubezpieczenia.

Spełnienie obowiązku posiadania ubezpieczenia jest z mocy prawa kontrolowane przez radę izby (właściwą ze względu na miejsce zamieszkania radcy prawnego), a za naruszenie tego obowiązku grozi odpowiedzialność dyscyplinarna.

UWAGA! Sąd Apelacyjny NIE jest organem właściwym do rozstrzygania spraw dyscyplinarnych radców prawnych (właściwe są sądy dyscyplinarne OIRP, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, Sąd Najwyższy). Sprawa dotyczyła wypłaty odszkodowania z OC radcy i toczyła się pomiędzy klientem a ubezpieczycielem.

107

---