Kraje ASEAN i ich polityka handlowa

Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej ASEAN (Association of South East Asian Nations) powstało w 1967r. Przedstawiciele pięciu państw: Indone­zji, Filipin, Singapuru, Tajlandii i Malezji, podpisali w Bangkoku dekla­rację, na bazie której miała powstać organizacja stawiająca sobie za cel:

- promowanie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego regionu poprzez programy współpracy,

- zabezpieczanie stabilności politycznej i ekonomicznej w regionie,

- stworzenie forum do rozwiązywania problemów wewnątrz-regional­nych.

Kraje Azji Południowo- Wschodniej oczekiwały, że realizacja tych trzech celów przyniesie im pokój, stabilizację i dostatek.

Członkowie ASEAN (w kolejności przystępowania)

. Filipiny (państwo założycielskie),

. Indonezja (państwo założycielskie),

. Malezja (państwo założycielskie),

. Singapur (państwo założycielskie),

. Tajlandia (państwo założycielskie),

. Brunei (od 8 stycznia 1984 r.),

. Wietnam (od 28 lipca 1995 r.),

. Laos i Birma (od 23 lipca 1997 r.),

. Kambodża (od 30 kwietnia 1999 r.).

Państwa członkowskie od samego początku wykluczały możliwość dominacji któregokolwiek z nich. W Stowarzyszeniu położono nacisk na całkowitą równość, partnerstwo i suwerenność uczestników.

Podpisana 8 sierpnia 1967 r. deklaracja z Bangkoku stwarzała tylko pewne ramy dla współpracy regionalnej, nie dając konkretnych wskazó­wek: jak założone cele osiągnąć. Choć wyliczała ona takie dziedziny szcze­gólnie ważne we współpracy, jak handel, rolnictwo, przemysł, transport i komunikacja, to była raczej deklaracją dobrych intencji, niż wytyczeniem konkretnych zadań. W ciągu pierwszych ośmiu lat działalności ASEAN w krajach człon­kowskich nie nastąpiły żadne zmiany strukturalne.

Podstawową zasadą organizacji było od począt­ku niemieszanie się w sprawy poszczególnych państw członkowskich. ASEAN powstał nie jako organizacja o charakterze regionalnym, ale ra­czej jako krok w kierunku współpracy krajów o podobnych celach, które dążą do rozwoju swych gospodarek i podniesienia stopy życiowej swo­ich społeczeństw.

W połowie lat 70. zakończenie wojny w Wietnamie, zmieniło sytuację polityczną w regionie, wywołało potrzebę większego zbliżenia krajów regionu i skonkretyzowania planu działania. W czasie spotkania na szczycie, zorganizowanego w 1976 L W Bali, po raz pierw­szy w historii ASEAN podpisano dwa ważne dla regionu dokumenty:

- Deklarację układu ASEAN;

-Traktat o przyjaźni i współpracy w Azji Południowo- Wschodniej.

Ten pierwszy dokument zawierał zasady i cele przyjęte dla zapew­nienia stabilności politycznej w regionie oraz program działania na rzecz współpracy w różnych dziedzinach. Drugi dokument wyznaczał ramy utworzenia pokojowej i efektywnej współpracy w regionie.

Bezpośrednim następstwem poszerzenia działalności ASEAN były zmiany struktury organizacyjnej tego ugrupowania. Na bazie deklaracji z Bangkoku najwyższym ciałem ustawodawczym zostało Doroczne Spo­tkanie Ministrów Spraw Zagranicznych. Między spotkaniami funkcjonu­ją stałe komitety, które są odpowiedzialne za bieżącą działalność i prze­kazują raporty ministrów spraw zagranicznych. Spotkania odbywają się co roku w innym kraju, a przewodniczy im minister spraw zagranicznych kraju, w którym w danym momencie odbywa się takie spotkanie. Oprócz stałych komitetów funkcjonuje też szereg komisji stałych, które rekomendują i wdrażają poszczególne programy. Innym ważnym elementem struktury ASEAN są sekretariaty narodowe działające przy ministerstwach spraw zagranicznych. Ich zadaniem jest koordynacja narodowych dostosowań do wymagań ASEAN.

Na szczycie w Bali podjęto decyzję o utworzeniu stałego sekretaria­tu ASEAN. Sekretariat Centralny, bo tak go nazwano, został usytuowa­ny w Dżakarcie. Nieco później, w 1977r. dokonano dalszych zmian w strukturze organizacyjnej Stowarzyszenia. Teraz nie tylko Komitet Ministrów Spraw Zagranicznych, ale i inne ugrupowania ministerialne mogły komunikować się bezpośrednio z szefami rządów, którzy z kolei zbierali się w miarę potrzeb na kolejnych szczytach. W miejsce stałych komitetów z czasem utworzono pięć Komitetów Ekonomicznych, podle­głych bezpośrednio ministrom do spraw gospodarczych.

Gospodarcze "skrzy­dło" ASEAN działające za pośrednictwem pięciu komitetów ekonomicz­nych, po zrestrukturyzowaniu to:

- Komitet ds. Finansów i Bankowości,

- Komitet ds. Żywności, Rolnictwa i Leśnictwa,

- Komitet ds. Transportu i Komunikacji,

- Komitet ds. Przemysłu, Minerałów i Energii,

- Komitet ds. Handlu i Turystyki.

Wymienione komitety są odbiciem zainteresowań ugrupowania. Zwłaszcza ostatni z nich działa bardzo prężnie. Owocem jego działalno­ści jest podpisane w 1977 r., w pierwszą rocznicę szczytu w Bali, Poro­zumienie w sprawie ustaleń o preferencyjnym handlu w ramach ASEAN (ASEAN Preferential Trading Arrangements - ASEAN PTA). PTA jest głównym instrumentem pobudzania handlu wewnątrzregionalnego. Zgodnie z PTA kraje członkowskie udzielają sobie nawzajem minimum 25-procentowych preferencji (tzw. minimum margin of preference) na konkretne towary umieszczone na liście PTA. ASEAN PTA gwarantuje:

-preferencje handlowe poprzez kontrakty długoterminowe,

-udzielanie sobie kredytów kupieckich na zasadzie preferencyjnych stóp procentowych,

- liberalizację pozataryfowych barier na zasadach preferencyjnych,

- poszerzenie preferencji taryfowych i szereg innych.

Od 19761 r. kraje ASEAN zainicjowały nowy rodzaj współpracy - ko­operację przemysłową. Składały się na nią pierwotnie trzy projekty:

-Projekt przemysłowy ASEAN (AlP).

-Projekt komplementarności przemysłowej ASEAN (Ale).

- Projekt przemysłowych joint ventures ASEAN (AIJV).

ASEAN pozostawał przez wiele lat jednym z najszybciej rozwijają­cych się regionów w świecie. Dopiero kryzys finansowy 1997-1998 zahamował wysokie tempo wzrostu gospodarczego tych krajów. Dzisiaj w składzie ASEAN jest jeden kraj zaliczany do nowo uprzemysłowionych - Singapur, cztery kraje określane jako nowo eksportujące

Malezja, Tajlandia, Indonezja, Filipiny i jeden producent ropy naftowej ­Brunei oraz cztery przyjęte w ostatnich latach kraje, które wyraźnie odsta­ją od pozostałych. Wskaźniki wzrostu gospodarczego oraz dochodu na głowę ludności różnią się dość znacznie w obrębie tej grupy krajów.

W przeciągu ostatnich 25 lat średnioroczny wzrost gospodarczy Sin­gapuru wyniósł 8,8%, pozostałych krajów ASEAN-5 (bez Samei i nowo przyjętych) 7%"

Gwałtowny wzrost przysłonił strukturalne słabości, takie jak: nieodpo­wiednie systemy bankowe, brak przejrzystości w biznesie oraz ende­miczne cechy, jakimi były nepotyzm, kumoterstwo, korupcja, które ­w połączeniu z nadmiernym zadłużeniem się firm - stawały się potężną bombą. Kraje te stały się ofiarami własnego sukcesu. Zaprezentowane tu zmniejszenie dynamiki wzrostu PKB w tych krajach jest w dużej części wynikiem dramatycznego spadku inwestycji zagranicznych na tym ob­szarze. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie spadły w 1997r. o 12,5%, a w pierwszym kwartale 1998 r. o 33,6%; przewiduje się dalszy ich spadek w 1999 r. Wydaje się, że w najgorszej sytuacji jest Malezja, gdzie w 1998 r. oferty zagranicznych inwestorów bezpośred­nich skurczyły się o 28%.

ASEAN od początku swojej działalności kładł nacisk na rolę handlu i zewnętrzną orientację krajów członkowskich. Toteż, te kwestie stały się podstawowymi środkami zaradczymi, ku którym zwrócono się, by zara­dzić kryzysowi. W okresie przed załamaniem eksport ASEAN ogółem rósł średnio w tempie 16% w latach 1993-1996. W 19971 r. tempo to wy­niosło zaledwie 6,3%, a rok 1998 przyniósł dalsze jego osłabienie (w I kw. 1998 r. - 5,1 %). Eksport wewnątrzregionalny wzrósł w 1997r. o jeszcze mniej, bo o 4,7% w porównaniu z 28,8-procentowym wzrostem w latach 1993-1996. W I kwartale 1998 1'. zwolnienie tego tempa było jeszcze bardziej widoczne, eksport spadł wówczas o 19,3%15. Mimo tych spadków eksport wewnątrz ugrupowania utrzymał się na poziomie 24,6% całego eksportu ASEAN-7, tj. bez Laosu i Myanmar.

Rośnie rola Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, jako rynków zbytu na towary krajów członkowskich ASEAN. Jeśliby zbadać struktu­rę geograficzną poszczególnych krajów ASEAN w ostatnich latach, to właśnie Stany Zjednoczone są najpoważniejszym rynkiem zbytu dla Filipin i Singapuru, a także dla Malezji. Jednocześnie Japonia i Unia Eu­ropejska są najważniejszymi rynkami cna eksportu ogółem Indonezji i Tajlandii, jednak w przypadku Indonezji eksport wyrobów przemysłowych kierowany jest głównie do USA. Wysoki stopień uzależnienia gospodarek ASEAN od handlu z krajami uprzemysłowionymi powodu­je, że tak bardzo ważne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i dalszych możliwości eksportowych krajów ASEAN ma działalność Światowej Or­ganizacji Handlowej (WTO) i w ogóle rozwój handlu światowego.

Dane dla lat 90. wskazują jednak, że udział handlu wzajemnego wzrósł i to zarówno po stronie eksportu, jak i importu, jed­nak zauważyć trzeba, że zdecydowana większość handlu krajów ASEAN to handel z krajami spoza ugrupowania.

Ostatni okres - lata 1997-1998 - odznacza się bardzo gwałtownym spadkiem dynamiki importu ogółem krajów ASEAN, która wyniosła w 1997 r. w porównaniu z poprzednim -1 %. Było to konsekwen­cją wysokich cen importowych, będących następstwem deprecjacji walut ASEAN, a także trudności w uzyskaniu kredytów handlowych. W I kwar­tale 1998 r. import ASEAN spadł o 9,9%, głównie w wyniku spadku im­portu Brunei (o 39,7%), Indonezji (o 32,4%) i Malezji (012,6%).

Osiągnięcia ASEAN we współpracy gospodarczej były do początku lat 90. bardzo ograniczone. Na pewną mobilizację krajów ASEAN wpłynęły zacieśniające się więzi gospodar­cze w innych regionach - powstanie NAFTA i Europejskiego Obszaru Ekonomicznego, a także przedłużająca się na przełomie lat 80 i 90. Run­da Urugwajska GATT. Kraje te, obawiając się wówczas utraty korzyści globalnego handlu światowego oraz zmniejszenia dopływu zagranicz­nych inwestycji, podjęły w styczniu 1992 r., w trakcie czwartego szczy­tu w Singapurze, decyzję o utworzeniu strefy wolnego handlu (AFTA ­ASEAN Free Trade Area).

AFTA miała być wdrażana pierwotnie w oparciu o jeden z trzech do­kumentów przyjętych na wspomnianym szczycie. Dokument ten to poro­zumienie o wspólnym efektywnym planie ceł preferencyjnych (Agre­ement on the Common Effective Preferential Tariff Scheme - w skrócie CEPT - AFTA Agreement). CEPT nie obejmował początkowo artykułów rolnych (poza przetworzonymi). Koncepcja CEPT dopuszcza w szczegól­nych przypadkach ogólne lub czasowe odstępstwa od planu liberalizacji. Plan CEPT obejmował pierwotnie dwa programy redukcji ceł:

-program szybki (utworzenie strefy wolnego handlu do roku 2003),

-program normalny (utworzenie takiej strefy do roku 2008).

Po wybuchu kryzysu w Azji zaistniała obawa, że kraje dotknięte kry­zysem zaostrzą swoje reżimy handlowe i będą bronić swoich interesów nasilając działania o charakterze protekcjonistycznym. Kraje członkowskie podjęły jednak konsekwentne kroki. Jeszcze przed kryzysem, w 1995 r, postanowiono przyspieszyć procesy "uwal­niania" regionalnego handlu, proponując skrócenie terminu wprowadza­nia redukcji ceł. Kraje członkowskie podjęły indywidual­ne zobowiązania przyspieszenia liberalizacji, obejmujące m.in.:

- identyfikację w 1999 r. towarów, które wcześniej czasowo były nie­objęte redukcją ceł, a także takich, które w ogóle były poza listą,

- identyfikację wrażliwych i bardzo wrażliwych przetworzonych pro­duktów pochodzenia rolnego, na które cła powinny być zredukowane,

- maksymalne zwiększenie liczby towarów, których cło zostanie zre­dukowane do 0% (a nie w przedziale 0-5%) w 2003 r.

- przyspieszenie redukcji ceł dla określonych towarów, które były przeznaczone do liberalizacji w przedziale 0-5% przed 2000 r.

Istotną sprawą, która umożliwia poszerzenie zasięgu towarów obję­tych porozumieniem CEPT, jest obniżenie do 40% wymaganego udziału produkcji lokalnej w tych towarach.

Jak wynika z zaprezentowanych danych - kraje ASEAN są bardziej zainteresowane powiązaniami zewnętrznymi niż we­wnętrznymi. Ponad 75% eksportu ASEAN (w 1997 r.) przypada na kraje z poza regionu.­ Co więcej, jeśliby wyłączyć Singapur, który reeksportuje znaczną część swojego importu, udział eksportu wewnątrz ASEAN w eksporcie ogółem spadłby do zaledwie około 5% w porównaniu z 61 % handlu wzajemnego krajów Unii Europejskiej.

Dotychczasowe sukcesy krajów ASEAN opierały się przede wszyst­kim na penetracji rynku światowego i raczej trudno sobie wyobrazić, że koncentracja wysiłków - w pierwszym okresie istnienia ASEAN - na zintensyfikowaniu handlu wewnątrz ugrupowania przyniosłaby lepsze rezultaty. Znacznie więcej możliwości stworzyłoby niewątpliwie zbliże­nie, na zasadzie strefy wolnego handlu, z Japonią i Chinami, ale to z ko­lei musiałoby się wiązać ściśle z kwestiami natury politycznej.

Ocena ASEAN jako ugrupowania integracyjnego, które przetrwało, jak dotąd, próbę czasu, w porównaniu z dużą liczbą powstających i znik­ających formacji tego typu wśród krajów rozwijających się, musi być po­zytywna. Za jedną z przyczyn przetrwania i pewnych osiągnięć ASEAN uznaje się podkreślany już wcześniej fakt, że kraje członkowskie tej orga­nizacji nie usiłują współżyć bardzo blisko, ale pozostając w przyjaznych stosunkach, mają podobne, generalnie biorąc, punkty widzenia na zagad­nienia, które ich dotyczą. Współpracują na tych obszarach, gdzie są w sta­nie osiągnąć konsensus, odkładając na dalszy czas natomiast te sprawy, w których nie zgadzają się, bądź zauważają różnice w poglądach.

Bibliografia:

1) Józef Musiała „Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania.”

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2005 r.

2) „Egzemplifikacja międzynarodowych stosunków gospodarczych. Materiały do ćwiczeń.” Redaktor naukowy

Paweł Bożyk Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie 2004 r.

3) „Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej.” Redakcja naukowa Ewa Oziewicz Wydawnictwo

naukowe PWN Warszawa 2001 r.

"W.R.Thompson: SOli/h Asio - The Clwl/ollges ({lId Opportllni/ies of the 1990's.

"Occasional Paper" No. 3. International Center for Economic Growth, s. 8.

M. Plummer: North American Economic Integration and ASEAN: Trade and In­vestment Issues. Referat wygłoszony na konferencji: AFTA and Beyond: An ASEAN Perspective, Bangkok 1994, s. 2.

Will East Asia SIam the Door? "The Economist", 12.09.1998 L, s. 88.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---