090

III

Pragmatyzm

William James

William James urodził się w 1842 r. w Nowym Jorku; zmarł w roku 1910. Ukończył studia medyczne w Harwardzie, dokąd wrócił w 1872 r. jako instruktor fizjologii. W 1876 r. objął tam posadę wykładowcy psychologii, a w 1888 r. został profesorem filozofii. Jego najważniejsze dzieło The Prineiples of Psychołogy zostało wydane w dwóch obszernych tomach w 1890 r. Stanowi ono jedyne w swoim rodzaju połączenie podejścia fizjologicznego z filozoficznym ujęciem tradycyjnych zagadnień psychologii, a jako ogólny przegląd owej problematyki nie znalazło przypuszczalnie do dziś żadnych odpowiedników'. Z filozoficznego punktu widzenia, zapowiada ono rozwój „radykalnego empiryzmu" Jamesa, który, w' połączeniu z Jamesowskim pragmatyzmem, stanowi jego oryginalny wkład do filozofii.

Zapewne pod wpływem swojego ojca. Henry‘ego Jamesa-sen i ora, który był uczniem mistyka Swedenborga, William James wykazywał również trwałe zaintcresow^ranie religią. Napisał kilka rozpraw poświęconych zagadnieniom moralnym i religijnym i zebrał je w' książce pod tytułem The Will to Believe (przekł. poi. Prawo do wiaty), która została opublikowana w^r 1897 r. Następnie ukazała się praca The Va-rieties of Religious Experience (przekł. poi. Doświadczenia religijnej zbiór wykładów' Giffordowskich, wygłoszonych w Szkocji w latach 1901-1902 i opublikowanych w 1902 r. Ten traktat o psychologii re-iigii jest przypuszczalnie najlepiej napisaną i najbardziej znaną szerszej publiczności pracą Jamesa. Na swój sposób William James był utalentowanym pisarzem, podobnie jak jego młodszy brat. powicścio-pisarz Henry James, choć ich style bardzo się różniły. Paradoksalnie, to właśnie w tekstach Henry‘ego spotykamy się ze skrupulatnymi rozróżnieniami i drobiazgową dbałością o szczegół, których można by raczej oczekiwać po psychologu bądź filozofie, a William porywa czytelnika swoim poczuciem humoru, werwą i żywością wyobraźni. Ta zaleta jego pisarstwa przynosi pod pewnym względem szkodę jego filozofii. James nie zawsze poświęcał dość czasu i zadawał sobie dostatecznie wiele trudu, by jasno wyrazić sw^;oje myśli i uchronić swoje teorie przed drobiazgową krytyką.

Okres największej aktywności filozoficznej Jamesa przypada na ostatnią dekadę jego życia. Jedenaście z dwunastu prac składających się na wydane pośmiertnie Essays in Radicał Empiricism ukazało się po raz pierwszy w latach 1903-1904. Książka Pragmarism (przekł. poł. Pragmatyzm), po raz pierwszy wydana w czerwcu 1907 r., była niemal wiernym zapisem wykładów wygłoszonych przez Jamesa rok wcześniej w Bostonie, a następnie na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Książka ta cieszyła się ogromną popularnością w Stanach Zjednoczonych i nieco mniejszą w Anglii, spotkała się jednak również z poważną krytyką ze strony profesjonalnych filozofów. James lubił wdawać się w filozoficzne spory, a eseje, które złożyły' się na książ.kę The Meaning of Truth. wydaną w^r 1909 r., poświęcił głównie obronie i przeformułowaniu pragmatycznej teorii prawdy, odpowiadającej jego zapatrywaniom. W 1909 r. James przedstawił w Oksfordzie cykl wykładów', które opublikowano później pod tytułem A Pluralistic Universe i zaczął pracę nad książką Some Problems of Philosophy, która została opublikowana już po jego śmierci.

W tym czasie James zyskał już sobie międzynarodowy rozgłos jako czołowy przedstawiciel amerykańskiej filozofii pragmatyzmu, ale w rzeczywistości nie był jej twórcą. Jego przyjaciel i rówieśnik. Charles Sanders Peircc, żyjący w latach 1839-1914. jako pierwszy wprowadził ten termin do powszechnego obiegu, i to właśnie on w serii artykułów, opublikowanych w latach siedemdziesiątych XIX w. wyłożył podstawowe zasady pragmatycznej teorii znaczenia i prawdy. Większość pism Feirce’a nie została jednak wydana za jego życia, a prace, które zdołał opublikować, zwróciły na siebie stosunkowo niewielką uwagę. Nie mógł otrzymać stałej posady na żadnym amerykańskim uniwersytecie i jego głównym zajęciem była praca urzędnika