11

v’ncj ustalenie prawideł interpretacji

ixi    ' * _w toku badania.

.......... ^w ____^,,.rkieoo aicar.aara-j KTakoirsl^d

i ep^kieJ 1    * _ku udania.

• ^p    hrrcinrt    poetyckiego auw.gardy Krakotesktej.

^Jmr pc»cr    *'_9:4; _obok Michała Głowińskiego i a>_

_lf* Dr**. *->*; ™dei współautor Zarysu team I,tektury. _Wyd.

_k^drr Ofcopi*^*^ _s^Jtotrnłfca termmou* literackich. 1976.

- JM* **^x    pierwszy opublikowano w pracy zbiorowej

pootiwr artykuł po ^_orefvcrnol«terocko w Pcimiu. 1966. Prz*. . Porrx- *"V    fcryłc. tradycjo, Warszawa 1974.

drukowano zas z

O KATEGORII PODMIOTU LIRYCZNEGO

1966

I

Powszechnym zjawiskiem wśród badaczy i krytyków, rozumiejących dobrze antypsychologistyczny i antybiografistyczny sens pojęcia podmiotu literackiego, jest nie dość wyraźne    pozy-

tywne — określenie typu rzeczywistości literackiej, na jak: ono wskazuje. Istnieje ogólna zgoda co do tego, że podmiotu wypowiedzi lirycznej czy narracyjnej nie należy utożsamiać z realną osobą twórcy. To raz. Panuje również zgoda co do tego. że podmiot jest immanentnie zawarty w strukturze przekazu literac

kiego. że jest „jakoś” (właśnie!) wyznaczany przez poz-.-stałe elementy owej struktury. Obie te konstatacje nie są na ogół uzupełniane przez jakieś sugestie precyzujące dokładniej sposób istnienia „ja” literackiego w obszarze wypowiedzi. Co więcej: od razu zazwyczaj przechodzi się na płaszczyznę interpretacji, mówiąc o podmiocie utworu w terminach epistemologicznych jako ^podnuocie pewnych operacji poznawczych), psychologicznych,

IJ^C*!!-4^|^CZn'^ ^rezu^^ac*^e rodzi się fałszywe przekonanie, ** ^nazy^an^' tyczny sposób istnienia podmiotu.

aje się, że nie należy w żadnym wypadku mieszać ter-

literacki^^⁰⁰¹⁰^    ^okre^^a się status ontologiczny „ja”

te>    ^{ktÓre ma}j^{ą charakter} interpretacyjny,

ponownym _n"'^1;i' relacje pomiędzy owym statusem i pro-»y nic p^^.. ■ . ^3Cza Porządkiem wyjaśniającym. Nie ma-^r-^J - orpretacjom podmiotu lirycznego — sc*cjo-146

logicznym, epistemologicznym czy jakimkolwiek innym - s*. dzimy wszakże, że mogą być one zasadne o tyle tylko, o ile do-tyczą zjawiska, które zostało już uprzednio zidentyfikowane i wyodrębnione w swojej macierzystej, jeśli tak rzec można, materii.

Ujmując rzecz wprost: w semantycznej materii utwór u.

II

Problem podmiotu lirycznego musimy wyodrębnić z szerszego pola problematyki teoretycznoliterackiej, którą w całości można umieścić pod nagłówkiem: nadawca dzieła literackiego. Z problematyką tą badacz literatury styka się na trzech różnych poziomach.

Przede wszystkim na poziomie wydarzeń składających się na biografię konkretnej jednostki — twórcy danego dzieła, Adama Mickiewicza, Janiny Dziarnowskiej czy Andrzeja Wiktora Butnego. Na tej płaszczyźnie rola nadawcy konkretnego utworu jest jak gdyby „obciążona” wszelkimi innymi rolami, które dany osobnik odgrywał w różnorodnych sytuacjach życiowych. Związki między tymi wszystkimi rolami można sobie wyobrażać nader rozmaicie. Można je interpretować jako relacje o charakterze przyczynowym, jako przyporządkowania funkcjonalne czy nawet jako okazjonalne kombinacje określone przez jakiś zbieg okoliczności zewnętrznych w życiu pisarza. W każdym wypadku jednak dany komplet ról tworzy całość nierozrywalną i w takiej właśnie postaci jest przywoływany jako odniesienie dla konkretnego przekazu literackiego. O badaczach literatury, dla których problematyka nadawcy dzieła wyczerpuje się w zupełności na poziomie biograficznym, zwykło się powiadać, że zajmują stanowisko naiwnie realistyczne.

Na drugi poziom tej problematyki wchodzimy wtedy, gdy pytamy wyłącznie o specyficzną rolę autora, w którą wchodzi on w przebiegu procesu twórczego. Badacz usiłujący wyodrębnić tę rolę, wypreparować ją z żywego kompleksu biograficznego, redukuje jak gdyby osobowość pisarza do tego jej aspektu, który wyłania się w toku kształto ^ania pi zek«T* ZYJawca występuje tu jako hipotetyczny poamiot cz^n..l .i tw

147