20110130847

Przemiany geologiczne, paleoklimatyczne i ewolucyjne powodowały zmiany flory i roślinności, a te były przyczyną ewolucji świata zwierzęcego. Zmieniała się flora i towarzyszący jej świat zwierząt, wymierały jedne tak-sony, a pojawiały się inne, których rozmieszczenie zmieniało się w zależności od warunków środowiskowych ukształtowanych na danym terenie. Z części starych taksonów - w wyniku przemian ewolucyjnych - kształtowały się nowe, młodsze jednostki systematyczne, które zmieniały swój skład, zasięg oraz rozmieszczenie geograficzne w zależności od przemian klimatycznych. Efektem tych przekształceń jest współczesna roślinność, flora i fauna, w tym także Polski. Roślinność ukształtowała się zgodnie z układem stref klimatycznych (podobnie jak fauna) i zgodnie z warunkami siedliska.

Dla zainteresowanych

DYNAMIKA ROZMIESZCZENIA ORGANIZMÓW Rozprzestrzenianie się

Cechą gatunków jest tendencja do rozprzestrzeniania się, do zwiększania zasięgu występowania Zasiedlanie nowego terenu jest możliwe tylko wtedy, gdy organizmy znajdą na nim właidwe warunki bytowania. Jest to uzależnione od wielu czynników. Gatunek liczny, szybko rozmnażający się i umiejący szybko oraz skutecznie przemieszczać się, ma większe szanse zasiedlenia nowego terytorium.

Duża zdolność adaptacyjna gatunku, jego szeroki zakres tolerancji na działanie czynników środowiska oraz wysoki stopień konkurencyjności w stosunku do innych gatunków to podstawowe warunki szerokiego rozprzestrzenienia.

Sposoby rozprzestrzeniania się organizmów są bardzo różne. Najszybciej zajmują nowe tereny organizmy aktywnie poruszające się: dobrzy pływacy (delfiny, tuńczyki, rekiny), szybkobiegacze (koni owa te, drapieżniki, antylopy) i lotnicy (ptaki, nietoperze). Wolniejsze sposoby aktywnego przemieszczania się reprezentują inne zwierzęta. U roślin, z natury swej mało ruchliwych, rozprzestrzenianie umożliwiają zarodniki, nasiona, owoce, a także różne organy wegetatywne. U osiadłych zwierząt funkcję tę spełniają wolno pływające larwy np. u małży.

Zastanów się

Jaki jest sens biologiczny występowania mięsistych, słodkich i kolorowych owoców u widu

roślin, np. maliny, jarzębiny, jemioły?

Bierne    się zarodników i nasion opatrzonych w różne urządzenia lotne, drob

nych owadów czy młodych pająków z nićmi wysnutej pajęczyny („babie jato") odbywa się przy udziale wiatru. Wiele roślin i zwierząt porusza się wraz z prądami wody (plankton). Ich rozmiary są różne - od mikroskopijnych pierwotniaków i glonów, aż do wielkich meduz, podobnie jak różna jest też ich przynależność systematyczna: różne grupy glonów, pierwotniaki, ślimaki, larwy szkarłupni, narybek.

Niektóre rośliny wodne, np. grążel, babka wodna, rdestnica, rozsiewają się przy udziale wody (hydrochoria). Słodkowodne ślimaki i pijawki przyczepiają się do odnóży i piór ptaków. Niektóre nasiona roślin przyczepiają się do powłok dała zwierząt, inne, odporne na trawienie, roznoszone są za pośrednictwem przewodu pokarmowego ssaków i ptaków, np. nasiona dsa, jemioły, jarzębiny, maliny, nie zostają strawione i występują w odchodach.

Zaatanów się

Jaki jest udział człowieka w rozprzestrzenianiu organizmów?

Rozprzestrzeniając się, organizm może napotkać różne przeszkody, które utrudniają mu lub wręcz uniemożliwiają zajmowanie nowych terenów. Nazywamy je wtedy barierami Mogą mieć one różny charakter.

Abiotyczne czynniki środowisko. Fizyczne czynniki skutecznie zatrzymują organizmy steno-biontyczne. W związku z wysiedzeniem wód Bałtyk jest ubogi w szkarłupie i ślimaki pełnomorskie. Barierą jest tu niskie stężenie soli (wygłodzenie).

Skuteczną barierą może być klimat. Dla takich organizmów, jalc buk, lipa, jaszczurka zielona, w Finlandii jest zbyt zimno, ale bardziej na południe gatunki te już występują. Ląd afrykański i chłodne prądy morskie opływające Przylądek Dobrej Nadziei zadecydowały o odmienności flory i fauny Atlantyku i Oceanu Indyjskiego. Warunki klimatyczne bezpośrednio kształtują typ roślinności, a ta pośrednio decyduje o składzie fauny, na którą klimat wywiera wpływ zarówno bezpośredni, jak też pośredni

Na każda strefa roślinnośd jest barierą dla gatunków innej strefy. Ponieważ każda strefa roślinnośd jest wynikiem określonych warunków siedliskowych, więc i one mogą być czynnikami ograniczającymi

Sahara jest przeszkodą na tyle silną, że oddziela dwie krainy zoogcografkzne (patrz. sir. 387). Lasy Krymu i Kamczatki różnią się składem fauny od pobliskich losów lądu stałego, gdyż nasady obydwu półwyspów zajmują inne formacje roślinne, na Krymie - step, a na Kamczatce - tundra. Swoistą barierą, zwłaszcza dla kręgowców, jest stałość ich obyczajów. Ptaki nie przekraczają bariery, chodaż technicznie jest to możliwe, np. przelot przez północny Atlantyk nie stanowi dla nich trudności, tym bardziej że wędrują z Ameryki Północnej do Południowej czy z Europy do Afryki. Dlatego awifauna Europy i Ameryki Północnej jest całkowicie odmienna, a zabłąkane osobniki, które tę dragę przebyły, nie osiedlają się na nowym terenie.

Obecność innych gatunków - konkurentów potencjalnego osiedleńca też może stanowić ba-rterę. Konkurenci, wraz z drapieżnikami miejscowymi i pasożytami, tworzą tzw. opór środowiska. Ekosystemy naturalne są odporne na napływ przybyszów, stąd osiedleńcy trzymają się zwykle środowisk silnie przekształconych przez człowieka, np. wróbel, mimo że jest gatunkiem o szerokim rozprzestrzenieniu i znacznej tolerancji na działanie czynników środowiskowych, występuje tylko tam, gdzie gospodaruje człowiek; zbiorowiska naturalne są dla niego niedostępne, podobnie jak dla bielunia Datura stnorwnium - rośliny pochodzącą z Ameryki równikowej, a rosnącej na przypłodach i śmietniskach.

Przeszkody fizyczne, np. masywy górskie, rzeki, morza i oceany, są dla wielu gatunków barierami nie do przebyci*, czasem nawet uniemożliwiają kontaktowanie się sąsiednich populacji tego samego gatunku.

Zastanów tlę

Dlaczego dla małp skuteczną zaporą jest niewielka rzeczka, a dla gryzoni przestrzeń 1000 km oceanu nie stanowi większego problemu?

Obcy, prężny biologicznie przybysz może stanowić zagrożenie dla gatunków rodzimych. Może on zadomowić się we wszystkich dogodnych środowiskach, tak jak uczyniła to w Europie mo-czarka kanadyjska Ekdea amadensń, radcznka Drróou rodem ze zlewiska Morza Czarnego i Kaspijskiego, czy ostatnio jenot Nyctereula proa/onoida, pochodzący z dorzecza Amuni (ryc. 259).

W warunkach lokalnych, gdy imigrant okaże się silniejszy od gatunków miejscowych, dochodzi do poważnych zaburzeń - zwykle wygrana osiedleńca jest kieską autochtona. I tak opuncjc w Australii zagłuszyły miejscową roślinność, a dingo wyparł wiele gatunków torfaoczy

Zasięgi

Przestrzeń, jaką na kuli ziemskiej zajmują osobniki każdego gatunku lub innych łaksonów, jeef ograniczona warunkami ekologicznymi i zdolnościami rozprzestrzeniania się.

Zasięg łub areał to wszystkie obszary geografione, na których śyją określone organizmy

-357-