401

/. Istota instytucji 401

za sobą dyskryminacji wyłącznie z powoda rasy, koloru skóry, płci, języka, reli-gii lub pochodzenia społecznego”,

4) pod warunkiem urzędowego ogłoszenia wprowadzenia stanu nadzwyczajnego i poinformowania Sekretarza Generalnego ONZ o zakresie i powodach zawieszenia zobowiązań Paktu.

Jednocześnie niektóre najbardziej podstawowe prawa człowieka (m.in. prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa) zostały wyłączone z możliwości zawieszenia.

Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 roku. ratyfikowana przez Polskę w 1992 roku, dopuszcza w art. 15 podjęcie przez państwo środków uchylających stosowanie zobowiązań wynikających z Konwencji:

1)    jedynie w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego y^graża-

jącego życiu narodu.    j

2)    tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji,

3)    pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego.

Nie można jednak uchylić się od obowiązku realizacji art. 2 (prawo do życia -poza skutkami działań wojennych), art. 3 (zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania), art. 4 ust. 1 (zakaz niewolnictwa) i art. 7 (nullum crimen sine lege). O zakresie i powodach zawieszenia zobowiązań wynikających z Konwencji, państwo ma obowiązek wyczerpująco poinformować Sekretarza Generalnego Rady Europy. W praktyce pojawiały się spory na tym tle, dotyczyły one między innymi Grecji w okresie dyktatury czarnych pułkowników (w latach 1967-1974).

381. W Polsce międzywojennej instytucja stanu nadzwyczajnego znalazła swe miejsce w prawie konstytucyjnym. Konstytucja z 1921 roku przewidywała dwie instytucje:

1)    stan wojenny wprowadzany przez rząd za zgodą prezydenta podczas wojny lub w razie zagrożenia wybuchem wojny,

2)    stan wyjątkowy wprowadzany w ten sam sposób „[...] w razie rozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu, zagrażających konstytucji państwa albo bezpieczeństwu obywateli”.

Zarządzenie o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego musiało być niezwłocznie przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia, a jeśli Sejm nie obradował, musiał się zebrać w ciągu ośmiu dni. W okresie stanu nadzwyczajnego dopuszczalne było czasowe zawieszenie praw obywatelskich wskazanych w art. 124 konstytucji. Była to więc regulacja dość obszerna i nie pomijająca praw parlamentu. Przepisy te zostały powtórzone bez zasadniczych zmian merytorycznych w konstytucji z 1935 roku. a w celu ich rozwinięcia wydano odpowiednie ustawy. Poza przepisami konstytucyjnymi istniały też ustawowe regulacje dotyczące sytuacji klęski żywiołowej.

Konstytucja z 1952 roku przewidywała najpierw tylko instytucję stanu wojennego, stanowiąc, iż wprowadza go Rada Państwa na całości lub części terytorium kraju, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Takie ujęcie przesłanek wprowadzenia stanu wojennego pozwalało na objęcie nim zarówno sytuacji zagrożenia zewnętrznego, jak i wewnętrznego - stan wojenny w Konsty-