antyutopia

aNTYPOFORA - APART 37

Antypofora (gr.) zob. Prolepsis

Anty powieść zob. Nouveau roman

Antyspast (< gr.) zob. Stopa

Antystrofa (< gr. antistrophe; ang. antistrophe, fr. antistrophe, niera. Antistrophe, ros. aumu-cmpotfia) — w greckiej -*■ liryce chóralnej zwrotka parzysta odpowiadająca dokładnie pod względem kompozycyjnym i metrycznym strofie poprzedzającej; występowała także w lirycznych partiach tragedii i komedii. Por. diada stroficzna, triada stroficzna. js

Antyteza (< gr. antithesis = przeciwstawienie; ang. antithesis, fr. antithese, niem. Antithese, ros. aumume3a) — zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo segmentów wypowiedzi (najczęściej zdań). Wiążący je kontrast semantyczny uwydatniony zostaje zwykle przez -* paralelizm budowy syntaktycznej i rytmicznej obu segmentów oraz przez -* powtórzenia i kontrasty leksykalne (-> antonimy). Np. „Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć**. Spiętrzenie antytez (zwykle na usługach -* paradoksu) było jednym z charakterystycznych chwytów poezji barokowej. Np.

Leżysz zabity i ja też zabity

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,

Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze;

Ty jak lód, a jam w piekielnej śrzeżodze.

(A. Morsztyn, Do trupa)

Zaliczana do -» figur retorycznych. Inna nazwa: contrapositum. Por. antymetabola, oksy-moron. aos

Antyutopia (ang. anti-utopia, dystopia, niem. Antiutopie)--► utopia negatywna, przedstawia

jąca — zazwyczaj w formie powieści — społeczeństwo przyszłości jako nadmiernie zorganizowane, rządzone metodami dyktatorskimi, niszczące w człowieku jego indywidualność. A. są zwykle polemiką z utopiami, z ich ideologią i wiarą w świetlaną przyszłość; to, co w utopii jest traktowane jako przejaw idealnej organizacji społeczeństwa, w a. jest przedstawiane jako czynnik ograniczający swobodę jednostki, dominacji nad nią systemu i maszyny. Granice między a. i utopią bywają płynne; różnice niekiedy sprowadzają się do oceny: to, co w utopii wskazywane

jest jako wzór społeczeństwa idealnego, w a. staje się nieludzkim koszmarem. Za pierwszą a. uchodzi dzieło J. Halla Mundus alt er et idem (1600); elementy a. pojawiają się w III ks. Podróży Guliwera J. Swifta. Jako osobny gatunek lit. a. rozwija się w XX w., kwestionując przede wszystkim totalitarne wizje społeczeństwa. Najsłynniejsze a. to: My E. Zamiatina, Nowy wspaniały świat A. Huxleya, Rok 1984 G. Orwella, Denne wyżyny A. Zinowiewa. W lit. polskiej a. jest gatunkiem rzadko uprawianym; jej przykładem są Piękne kalalie Z. Madeja.

Lit.: J. Miklaszewska, Antyutopia w literaturze Młodej Polski, 1988; D. Wojtczak, Siódmy krąg pieklą. Antyutopia w literaturze i filmie, 1994; zob. też utopia, mg

Aojdowie (< gr. aoidós = pieśniarz) — w sta-roż. Grecji, w okresie przedhomerowym, nadworni lub wędrowni śpiewacy, którzy przy akompaniamencie formingi lub ki tary sławili w układanych przez siebie pieśniach epickich czyny bogów i herosów; pieśni a. były tworem pośrednim między improwizacją a powielaniem powszechnie znanych wzorów. Por. rapsodowie, js

Aparat krytyczny (ang. critical apparatus, fr. appareil critiąue, niem. kritischer Apparat, ros. KpymuuecKuu anapam) — uporządkowany zespół znanych wydawcy -*■ wariantów tekstu wydawanego dzieła, stanowiący krytyczne wyposażenie edycji i będący dokumentacją dokonanej -* krytyki tekstu. Odmiany tekstu zawarte w aJc. informują o różnicach np. między -* autografem a -*■ pierwodrukiem oraz następnymi opracowaniami wydawniczymi tekstu dzieła, przeprowadzonymi za życia czy przy współudziale autora, nie obejmują natomiast zmian wprowadzonych np. przez cenzurę, czy też wyraźnych błędów druku. A.k. nie zawiera też zazwyczaj wszystkich wariantów tekstu (np. ortograficznych, czasem fonetycznych), winien natomiast sygnalizować te odmiany, które w przekonaniu wydawcy świadczą o pracy autora nad dziełem. Podstawową czynnością przy opracowaniu a.k. jest -* kolac-jonowanie tekstu, tk

A part | < fr. a part = osobno, na uboczu; ang. aside, niem. Beiseite-Sprechen, ros. pesu e cmopo-hu) — wypowiedź monologowa na stronie, słowa postaci scenicznej wygłaszane w obecności innych postaci, które jednak — na mocy konwencjonalnego założenia dramaturgicznego - słów