Bartmiński 8

20

Jerzy Banrr.uiski, Język w kontekście kultur)'

Kulturowe funkcje języka

związku ze światem rzecz

pwyfciegać w sferę czyste; f

poezji, choc jakiś stepie

Powiedzieliśmy wyżej o humanizującej i socjalizującej funkcji języka jako narzędzia komunikacji społecznej. W ramach tej podstawowej funkcji język jest także narzędziem kultury w jej różnych dziedzinach i różnych postaciach. Za pomocą języka wypowiada się filozofia i religia, nauka i urząd, nim posługuje się literatura piękna, dla której język - w jego warstwie znaczeniowej i dźwiękowej - jest zarazem podstawowym t w orzywe m.

Język, należąc do sfery swoistego porządku kulturowego tworzonego przez wspólnotę ludzką, jest klasyfikatorem świata - wedle określenia Anny Wierzbickiej. W języku, w jego słownictwie i gramatyce, zawarty jest pewien obraz śwfiata, przechowana jest potoczna (tzw. „naiwna”) wiedza o świecie, o przedmiotach, zjawdskach i relacjach. Przy czym reprezentowanie zjawdsk rzeczywistych przez znaki języka to „reprezentowanie interpretujące, a nie mechaniczne odbicie”, jak podkreśla Renata Grzegorczykowa („Język a kultura”, t. 4). Zarówno system leksykalny z jego wielością słów powiązanych ze sobą w pola semantyczne, jak system gramatyczny z jego kategoriami czasu, aspektu, rodzaju, liczby itd., stanowią efekt dzielenia rzeczywistości przez umysł człowieka na elementy składowe, ich kategoryzacji i charakterystyki oraz ustalania powiązań między nimi. Kategoryzacja nie tyle jest odkrywana, ile „wynajdywana” przez mówdących. Nowe nazwy są efektem dostrzeżenia nowych zjawdsk (np. orbitować, frustracja, populizm), wynalezienia nowych przedmiotów' {laser) czy instytucji (marketing), ale często tylko nowych interpretacji zjawdsk znanych.

W języku są zmagazynowane także wytwory działań kulturowo-języko-wych: formuły etykiety grzecznościowej (dobrodzieju, towarzyszu, pani), wzorce wypowiedzi stosownych do okoliczności i odpowdednich do intencji nadawcy [toast, skarga, podanie itp.), całe klisze tekstow-e ('przysłowia, sentencje, modlitwy, pieśni, bajki itp.), wreszcie także style językowy których wielość jest efektem historycznej dyferencjacji kultury. Dzięki temu język, zwłaszcza jego słowmictwo i teksty, funkcjonuje także jako archiwum kultuy, jej pamięć utrwalająca to, co było. Wszystko to pozwala mówić o poznawczej funkcji języka w^r stosunku do kultury. Skumulowanie w języku wytworów przeszłości umożliwia ludziom porozumiewanie się poprzez granice wieków i krajów.

Szczególnie doniosła jest funkcja kreatywna języka, pozwalająca mu tworzyć now'e komunikaty językowe (mówd się wtedy także po prostu o funkcji generatywnej s) stemu językowego w'obec konkretnych wypowiedzi) oraz powoływać do istnienia całe nowe śwdaty wyobrażeniowe, fikcyjne, „swdaty możliwe”. Śwdaty te mogą oczywiście pozostawać w jakimś

demu użyciu języki.

Język jestinterpr ta. to znaczy za jego __ stany znakowe funkcjom TT-akini graficznymi, ohr staw i wierzeń Język Język wreszcie pozcfsu rdzeniem każdej kultury, co mieści sie w

wartościowania _e~

i es: materią, na której n kretncsc, obrazowość, ha mości wspólnoty, przewc ern. k jest w kulturze takzt

B.bliografia

Ai idtwiCi Janusz, 2995. La 5 art sa i a s k i Jerzy radę,

2 .r; n, a 5 k i Jerzy .red-i,

2 itrt aii a s k i Jerzy, Bosi iiriaiinski Jerzy,Mass wartości. SluJis lekr,kihto-i Bsr-.aiński Jerzy, Tokars

ssławski Andrzej. 195*. i Michał. Godlewski .TL Słosc sr kul:itrze. Zagaś szła Wojciech. 198

' syka*. 1988-23X,'ł 1 :egorczykowa Renea, asa, Lublin.

a kultura*, 1988-1998. seri t_ I — Janusz Anusiewicz. Jes przedruk 1991; z 2 - Jadwiga Puzmina, Jerz 1989, przedruk 1991;

Ł 3 - Jadwiga Puzynina. Jamsa -_ » - Jerzv Bartmińska, Rsza : 3 - Janusz Anusiewicz. rra 1992;

ze- Janusz Anusiewicz. Mzłgc