5fa4c44864 jpeg

ANGORA nr 47 (21 XI 2010) II 11 LISTOPADA

ANGORA nr 47 (21 XI 2010) II 11 LISTOPADA

Dmowski nie był rasistą

Rozmowa z historykiem prof. ANDRZEJEM NOWAKIEM

-    Jak oceniłby pan Dmowskiego i Piłsudskiego pod względem ich charakteru i czysto ludzkich, prywatnych zachowań?

-    Obaj byli ludźmi wielkiej Intelektualnej klasy. Dmowskiego podziwiam za błyskotliwość i precyzję myśli. Może zabrzmi to paradoksalnie, ale sv stosunkach międzyludzkich był sympatyczniejszy od Piłsudskiego, który wynosił się niesłychanie nad resztę otoczenia i pomiatał współpracownikami, lubił za to dzieci. Gdy Marszałek był bardzo zakorzeniony w polskiej tradycji romantycznej, co nie przeszkodziło mu być człowiekiem czynu, to Dmowski był do tej tradycji nastawiony bardzo krytycznie.

-    Czy romantyzm nie wyrządził w naszej historii więcej szkody niż pożytku?

-    To kwestia oceny. Polska, Jeżeli jest ciekawa, coś warta w świecie, to nie przez proste drogi, ale właśnie przez tradycję romantyczną.

-    Który z tych dwóch mężów stanu, pańskim zdaniem, miał większe zasługi dla odzyskania przez Polskę niepodległości?

-    W dziedzinie politycznej, dyplomatycznej, decyzjach podejmowanych przez zwycięskie mocarstwa - oczywiście większe znaczenie miały zabiegi Dmowskiego. Czyn zbrojny Piłsudskiego nie zapewnił nam niepodległości, ale stworzył mit, który poruszył wyobraźnię tysięcy, a potem milionów Polaków,

-    Czy Dmowski miał szansę na zdobycie władzy w odradzającej się Polsce?

-    Gdy Piłsudski przez ponad rok „odpoczywał’ w więzieniu w Magdeburgu, to Dmowski pracował nieprawdopodobnie ciężko. Po podpisaniu traktatu wersalskiego był tak wycieńczony, że musiał odpocząć i wyjechał do Algieru. Ponieważ wybory do Sejmu Ustawodawczego (w styczniu 1919 r.) w miażdżący sposób wygrała narodowa demokracja, więc mógł się czuć uspokojony. W 1920 r.

Dmowski wrócił do kraju, ale karty już byty rozdane.

-    Gdy w 2006 r. odsłonięto w Warszawie pomnik Dmowskiego, gdy jego imieniem nazwano najważniejsze stołeczne rondo, większość mediów zajmowała się jedynie stosunkiem Dmowskiego do żydowskiej mniejszości, nazywając go antysemitą, a nawet faszystą.

-    Pozwoli pan, że się z panem nie zgodzę, gdyż obserwujemy właśnie pewną rehabilitację Dmowskiego ze strony tych samych kół, które kiedyś najmocniej go atakowały. Ze zdumieniem przeczytałem entuzjastyczny artykuł o Romanie Dmowskim jako •wzorcu polityka, napisany przez... proszę zgadnąć, przez kogo?

-    Wojciecha Jaruzelskiego?

-    Przez Jaruzelskiego to nie byłoby takie dziwne, gdyż wywodził się on z tradycji narodowo-demckratycznej. Mówię o Adamie Michniku, który, chyba trzy lata temu, napisał tekst opublikowany w rosyjskim miesięczniku „Ro-dina". Autor mówi o Dmowskim jako dalekowzrocznym polityku, który' stworzył szkołę realistycznego myślenia politycznego, której ważnym elementem byty dobre stosunki z Rosją. Można odnieść wrażenie, że Adam Michnik przedstawia Dmowskiego jako patrona pojednani Polski z Rosją. W artykule bardzo eufemistycznie wspomniano o pewnych błędach Dmowskiego, ale nie rozwijano kwestii antysemityzmu.

-    Czy jednak Dmowski był antysemitą?

-    Duża część pamięci żydowskiej utrwaliła przekonanie, jakoby Dmowski był 'w Polsce, a może nawet we wschodniej Europie, twórcą antysemityzmu. To przekonanie jest powielane do dziś w wielu pozycjach naukowych. Oczywiście tc nieprawda. Dmowski posługiwał się antysemityzmem i traktował go jako jedno z narzędzi walki politycznej, co trzeba odnotować z przykrością. Nie należy' zapominać o ówczesnych przyczynach społecznych, gospodarczych, narodowościowych, które prowadziły do konfliktów między żydowską diasporą a tworzącymi $;ę wówczas nowoczesnymi narodami w Europie Wschodniej. Dmowski był także niesłychanie ostrym, złośliwym krytykiem polskich cech narodowych. Każdy, kto przeczyta „Myśli nowoczesnego Poiaka’, zobaczy, jak nieprzyjemna jest to dla Polaków lektura. Biorąc to wszystko pod uwagę, trudno uznać Dmowskiego za rasistę.

który na inne narody spogląda z wyższości własnej rasy, własnego narodu.

-    Co Dmowski mówił i pisał o Piłsudskim, a co Piłsudski o Dmowskim?

-    Nawet podczas rozmów w najwęższym kręgu z najbardziej zaufanymi przyjaciółmi Dmowski wyrażał się o Piłsudskim z uznaniem, co nie oznaczało, że powstrzymywał się cd krytyki, czasem nawet złośliwej. O odwrolnych relacjach wiemy dużo mniej, gdyż Piłsudski z otaczającymi go ludźmi nie rozmawiał jak z równymi sobie. Gdy bolszewicy podchodzili pod Warszawę, na posiedzeniu Rady Obrony Państwa Dmowski zakwestionował łączenie przez Piłsudskiego stanowisk naczelnika państwa i naczelnego wodza. Piłsudski zarządził głosowanie, które było rodzajem wotum zaufania, i je wygrał. Dmowski

zrezygnował z członkostwa w Radzie. Ale nawet po tym wydarzeniu obaj politycy darzyli się szacunkiem.

-    Trudno ocenić, która z tych wielkich indywidualności wygrała pojedynek o rząd polskich dusz. Ale w pojedynku na pogrzeby wygrał Dmowski. Mimo że Polską rządzili ludzie Marszałka, to na krakowskim pogrzebie Piłsudskiego było 100 tys. ludzi. Na warszawski pogrzeb Dmowskiego przyszło dwa razy więcej osób.

-    To prawda, a!e nie przywiązywałbym do tego zbyt wielkiej wagi. Czasem na takie wydarzenia ma wpływ pogoda, czasem czynnik zakazania lub nakazania. Obu polityków żegnano z prawdziwym smutkiem, ale w przypadku Marsza^ nie zaryzykowałbym twierdzenia, że ten żal odczuwała większość społeczeństwa.

Rozmawiał: KRZYSZTOF RÓŻYCKI