DSC00980

i ją otrzymał - z „Księgi Depozytów USOGUGB (GUGB - Gławrtoje Uprawlenije Gosudar-stwiennoj Bezopastnosti) NKWD²⁶. Napisał do Poskriebyszowa (był to jego sekretarz): Zamówcie wszystkie te książki Listy Goethego, Poezje Rewolucji Francuskiej, Puszkina, Konstantina Simonowa, Szekspira, Herccna, Historię wojny siedmioletniej i Wojnę na morzu 1939-1945" Petera Scotta"²⁷.

Model stalinowski skutecznie działał pod połączoną kontrolą partyjną, Gławlitu oraz następcą Czeki, NKWD (Narodnij Komissariat Wnutriennich Diel). Prawda stała się czymś więcej niż wiodącą gazetą; uzyskała rangę organu nadzorującego wszelkie inne media. W czasie Wielkiej Czystki Stalin zamienił gazetę w swoją prywatną broń lub, ściślej biorąc, w żandarma ideologicznego²*. Gazeta była kierowana bezpośrednio z biura Stalina, przez jego osobistego sekretarza. W ten sposób dyktator mógł bez trudu kontrolować wszystkie media, które musiały naśladować linię, jaką przyjmowała Prawda.

Jak zauważył Ilizarow, „Stalin osiągnął to, że w połowie lat 30. wolnym czytelnikiem w kraju był tylko on sam".

Komunistyczni przywódcy wobec wolności druku i cenzury

Mało znany obecnie jest (akt, iż Karol Marks był — zwłaszcza w młodości — wrogiem pruskiej kontroli prasy. Pisał płomienne artykuły i wystąpienia przeciw cenzurze”. „Cenzura, podobnie jak niewolnictwo, nigdy nic może być prawem, choćby tysiąc razy istniała w formie ustawy”³⁰. Sprowadzić je można do stwierdzenia, że gdyby cenzura chciała być praworządna, musiałaby się sama znieść.

Również Fryderyk Engels w 1842 r. protestował przeciw ograniczaniu wolności prasy w Prusach. Był konsekwentny w jej obronie przez całe swe życie - w 1871 r. pisał: „Wolności polityczne, wolność zgromadzeń i zrzeszania się, wolność prasy — oto nasza broń!"³¹.

Hipokryci i mistrzowie cenzury

Jednakże Lenin — przedrewolucyjny obrońca i miłośnik wolności prasy (użyteczniej dla bolszewików), zaraz po rewolucji narzucił drakoński system jej represjonowania (poza prasą bolszewicką), a w 1922 r. wprowadził Gławlit (skrót od „Główny Zarząd do Spraw Literatury i Sztuki") - urząd kontroli prasy i mediów³². Lenin generalnie pisarzy rosyjskich mu współczesnych mało cenił i mało dbał o literaturę partyjną, zostawił te sprawy Łunaczarskicmu³³.

*    Knigochranicnia NKWD, za Medviedcv, op. cit.

Simon Montefiore, Stalin. Dwór czerwonego cant. Wydawnictwo Magnum. Warszawa tłum. M. Antoniewicz. 2004. s. 571.

*    Najlepszy opis roli. jaką odgrywała Prawda można znaleźć w Nagus Roxburgh, Prawda: hąide ihe Soviet Nem Machinę (Londyn: Vtctór Gollanch, 1987.

Zob. Mtrks, Engels, Lenin o prasie, wybór T. Goban-łOas, OBP, Kraków 1987, s. 6-35.

'■ K Marks: .Obrady szóstego Landtagu reńskiego*. (1842) Dzieła, t. 1, Warszawa 1962, s. 33-92.

" Marks, Engels, Dzieła, t. 17, Książka i Wiedza, Warszawa 1962, s. 476.

*■’ Obszerniej o Gławłicie piszę w artykule „Gławlit jako najwyższa forma cenzury*. W: Piśmiennictwo — rptemy kontroli - obiegi alternatywne, t. 1 [pod red. Janusza Kosteckiego i Aliny Brodzkiej. Biblioteka Narodowa. Instytut Książki i Czytelnictwa, Warszawa 1992), ser. 46-59.

*’ Anatolij Wasiljcwicz Łunaczarsld w latach 1917-1929 był ludowym komisarzem oświaty w rządzie Lenina i Stalina. Zob. A. Łunaczarsld, Moje wspomnienia o Leninie, przekład Szymon Marych, KiW, Warszawa 1978.

129