dyszak
0

LXXVIf 4—3

JĘZYK POLSKI

S2S

Nauka o języku w szkole

Andrzej Dyszak, Bschont—Bydgoszcz

Z dydaktyki składni Języka polskiego. Drugorzędne części zdania a związki

syntak tyczne

W programie nauczania języka polskiego w szkole podstawowej') problematyka związków pobocznych (zgody, rządu i przynależności) pojawia się w klasie V, poprzedzając zagadnienia drugorzędnych części zdania (przydawki, dopełnienia, okolicznika). Obu tych kwestii nie łączy się więc bezpośrednio. Uczniowie mają najpierw poznać typy związków pobocznych: zgody — na przykładzie związku przymiotnika z rzeczownikiem, rządu — na przykładzie związku czasownika z rzeczownikiem, przynależności — na przykładzie związku czasownika z przysłówkiem¹), a dopiero następnie — dowiedzieć się o przydawce, dopełnieniu i okoliczniku ^{1 2}). Pojęcia te — zgodnie z sugestią programową — powinny być bliżej scharakteryzowane w klasach następnych: przydawka i dopełnienie w klasie VI (ze zwróceniem uwagi na sposoby ich wyrażania i na związki, jakie współtworzą z wyrazem określanym)⁴), a okolicznik (jego rodzaje i sposoby wyrażania) w klasie VII^s). Charakterystyka ta (niepełna w wypadku okolicznika — brak w programie nauczania zapisu o związku z wyrazem określanym) ma być poprzedzona w klasie VI ponownym omówieniem związków czasownika z rzeczownikiem (w roli dopełnienia) i z przysłówkiem (w roli okolicznika) oraz związków rzeczownika z przymiotnikiem, liczebnikiem, zaimkiem, rzeczownikiem, wyrażeniem przyimkowym (w roli przydawki)⁴). W ten sposób pojęcie związków łączy się z pojęciem drugorzędnych części zdania pośrednio - poprzez (najogólniej rzecz ujmując) części mowy⁷), które współtworzą te związki.

Jerzy Podracki w Dydaktyce składni polskiej pisze na ten temat tak:

Zagadnienie integracji związków tyntaktycznych z częściami zdania (...) w formie przyporządkowania poszczególnym związkom składniowym konkretnych części /dama jest skomplikowane i niejednolicie interpretowane w różnych opracowaniach naukowych [..)

1

■) MEN, Program szkoły podstawowej. Język polski Klasy IV—VIII. Warszawa 1990

•) O.C., s. 15.

») Jw.

*) O.C., a. 24.

•) O.c., a. 33.

•) O²., i. 23.

2

Ww. wyrażenie przyimkowe mc jest - rzecz oczywista — częścią mowy Połączenie przyimka i rzeczownikiem jest najczęściej analityczną formą przypadkową tego ostatniego, chociaż są sytuacje, w których przytmek tylko pozornie współtworzy wyrażenie przyimkowe, ą w rzeczywistości należy (przede wszystkim z semantycznego punktu widzenia) do innego składnika zdania niż rzeczownik, z którym łączy ssę formalnie (o takich wypadkach będzie mowa w dalszej części artykułu)