Image0003 (2)

i drobny, szybki krok „małej, mocno do ziemi przygiętej" .postaci; pozorna stagnacja energii emanującej z przyrody i. zakrzepły w zmarszczkach pośpiech minionego życia^J I Z tego tła\ które grą motywów statycznych narzuca od razu atmosferę i luerunek uwagi/wysnuwa' się, początkowo w dialogowych replikach, następnie w długim gwarowym monologu,* historia życia bohaterki£Interwencje narratora uzmysławiają ciągłość sytuacji dialogu, dzięki temu przywodzą nn myśl otoczenie, odwołują się do atmosfery spotkania. Eksponując momenty znaczące, kontrastem tonu uwydatniają wewnętrzną. ironię przytaczanych faktówj „...ino mi się tak'nie^; wyszykowało! jakem sobie umyśliła" —r powiada Banasiowa, zupełnie jak ów drwal w opowiadaniu Śmierć z turgieniewowskich Zapisek myiliwego, :    vi

Prócz funkcji narmtora'warto'tąHe'poclkreŚlić w tyra momencie odwrócenie" ćży'^;'dópełńieriie'motywu' tak '-'szerokostosowanego w beletrystyce • haturaliśtyćznej; ujecie>fcd^Jnie -'tylko?od- strony bezlitosnego otoczenia,^ecż takie w aspekcie uczuć samego „kandydata na śmierć7/.pogłębią:i,wysubtelnia-emqcjonalną treść. sytuacji. ^^sżczędnę_| py^an^^^im^ratorą^-yjay^ąjżatęm^rż^ęt^piz^ż^lłd^ haterkę'!'paradp^ainą^i^ąrę^wąrt    którą.'zja^j&iem,

ił(»

do

dzieci

pozytywnym jest .wszystko, co. przybliża śmierć’, niepomyślnym to, co ją oddala. Rezultat fabularny tego.paradoksu stanowi praca nad siły na opłatę za życie — istoty oszukanej złośliwie przez śmierćjtfen sam sposób ujawniania miary wartości drażniącej poczucie moralne czytelnika, kontynuuję narrator *w dalszym ciągu rozmowy: „Bo już mnie i wstyd było przed ludźmi — mówi Ba-nasicwa. — Śmierć moja — myślę ja sobie — i zara mi się lżej na sercu zrobiło." ^<8

⁴⁴ Ib., «. 128.    * . ♦

^a Por. Diabeł czy Stary wśród nowel Maupassanta, liczne współczesne 1 niewiele późniejsze przykłady w literaturze polskJej:- Reymont, Orkan, Dąbrowski.    ••    . ■

Ib., s. 130.    • ••    .*>•'.*    .....

Komentarz liryczny i(prócz wspomnianego ze wstępu)^pojawia siq tylko po przesyconej bezwiednym tragizmem relacji staruszki

0    rozmowie z komisarzem! „Zaprawdę — dodaje autorka — Bóg wybrał już z tej istoty ludzkiej opłatę za «pobyt» do ostatniego szeląga.”⁴⁷ [Natomiast zakończenie utworu objaśniające skargę Banasiowej („A co? Jak takie twarde życie we mnie je, to może jeszcze i ten rok płacić będzie trzeba...”^4S), choć pozornie wydawać się może tylko opisem wyglądu i gestu, stanowi w istocie odmianę pointy refleksyjnej; „wielkie zadumienie nad porządkiem świata,”⁴⁹ które odgaduje narrator w spojrzeniu bohaterki, jest subtelnym znakiem, zapytania, zawieszonym nad porządkiem odwracającym ludzką miarę wartości^ Ta finezja słuchacza wystrzegającego się naruszenia praw postaci, a zarazem dyskretnie sugerującego odrębność swej. postawy, umknęła zupełnie tym krytykom, dla których sens moralny utworu streszczał się w „spokojnym poczuciu harmonii istnienia”, w „uczuciu wzniosłej zgody na konieczny jego porządek’’⁶⁰.

^w tak wyraźnej formie (zalążki występowały już w szkicach Za kratą

1    Obrazkach wigziennyc/O^jprzedstawia charakterystyczny dla Ko-/ nopiłic^iej typ/ujędąjgfo&^fe^c^

■ role- spełrtiamonolojg-bohate?^    polega: na/

koordynacji-motywów opisowych z (reŚIą^spowiedzi LpointOSOUlto/ momentóy/^haczący chlll^ /»*•

Wypowiedzi-postaci nie są przy tym tożsame ż tym rodzajem, jaki obserwowaliśmy w opowieści Pod prawem. Autocharakterystyka Hanki spełniała również określoną rolę w rozwijającej się równolegle akcji, podobnie jak t<? będzie miało miejsce w wielu innych nowelach, np. w Kryście/w Banasiowej natomiast, rozpoczynającej szereg analogicznychuj^C (U ŹYÓdlcr, Panna Floren-tyna) ukształtowanie fabularne, sprowadź? urył^PTr^ dn dania scenerii i przebiegu dialogu. W aktualnym czasie powieścio-

*' lb. « Ib.

⁴⁹ Ib„ s. 132,

41 'TU    *

^M J. Nowiński: Marła. Konopnicka*. „Moi znajomi^u.