IMGG88

420

twórczości poetów wybitnych, m.in. K. Tetmajera, lub przynajmniej znanych, np. M. Wolskiej. Jednakże — przez cały okres — domeną tych tendencji była twórczość liryków drugorzędnych, i impresjonizm bowiem stał się jednym z głównych l komponentów obowiązującej wówczas maniery:

Poszum dzwonów wieczornych oplótł nas wokoło,

Drży cisza zapatrzona w zmierzchu szare oczy.

Poszum dzwonów nas oplótł czy sen twych warkoczy? Ty mi to drżące chylisz ust róże na czoło.

Czy cisza drży wieczorna na różach witraży?

Poszum snów twych warkoczy oplótł nas wokoło,

W szarych to oczach zmierzchu czy w twych —

cisza marzy?

(K. Wroczyński, Sonata z tomu Circenses, 1904)

Choć impresjonizm stał się charakterystyczną właściwością poezji młodopolskiej, oddziaływał również, wprawdzie na mniejszą skalę, w okresie międzywojennym. W latach dwudziestych nawiązywali do tego stylu niektórzy z poetów związanych ze Skamandrem: J. Tuwim we wczesnych erotykach, zebranych w tomie Siódma jesień (1922), J. Iwaszkiewicz w wierszach opartych na motywach muzycznych (np. Slota z tomu Dioni-zje, 1922), W. Broniewski w liryce osobistej.

Impresjonizm oddziałał na przełomie XIX i XX w. także na dramat. I w jego obrębie obserwuje się rozluźnienie struktury fabularnej, wyrażające się m.in. w zakwestionowaniu ciągłości czasowej, w rozbiciu jej na znaczące momenty. W konstrukcji postaci i sytuacji dramatycznych wyraźne są dążności do operowania niedomówieniami i wytworzenia niepochwytnego nastroju, a także — do konsekwentnej poetyzacji (do poematów prozą upodobniały się rozbudowywane zwykle didaskalia). Impresjonizm stał się jednym z konstytutywnych elementów dramatu symboli-stycznego, co szczególnie wyraziste w twórczości M. Maeterlincka i jego kontynuatorów (arcydziełem opery impresjonistycznej jest napisana do libretta Maeterlincka Pelleas i Melisanda, 1902, C. Debussy’ego). Na niemieckim obszarze językowym szczególnie bliski impresjonizmowi był dramat powstający w kręgu wiedeńskim (H. Bahr. H. von Hofmannsthal, A. Schnitzler). W Polsce oddziaływanie tendencji impresjonistycznych zaznaczyło się w twórczości wszystkich niemal dramaturgów epoki modernizmu, tak tych, którzy skłaniali się ku formom sztuki psychologicznej (T. Rittner), jak i tych, co uprawiali dramat poetyc-ko-symboliczny (S. Wyspiański, M. Szukiewicz, L. Rydel, J. Żuławski).

Odrębnym zjawiskiem jest impresjonizm w krytyce literackiej. Nie stanowi on tutaj problemu stylu, jest kwestią ogólnej postawy krytyka. Program krytyki impresjonistycznej ukształtował się we Francji głównie za sprawą A. France*a i J. Lemaitre’a i stanowił reakcję na scjentystycznie zorientowaną krytykę, mającą swą podstawę w

pozytywizmie. Główną sprawą stawało aę kazywanie wrażeń krytyka powstałych w lektury utworu („przygoda duszy wśród dzieł”); krytyk nie byt zobowiązany do ta wania swych sądów, do operowania zespołem] jących się zweryfikować kryteriów, do posl nia się wyraźnie określoną metodą. Programi tyki impresjonistycznej dotarł do Polski ró w latach dziewięćdziesiątych XIX w. i był miotem licznych polemik (termin „krytyka) presjonistyczna” uznał I. Matuszewski za w r. 1892; mówi o tym jego artykuł Dylttm naukowo-literacki, „Przegląd Tygodniowy" j Jak pisał J. Kotarbiński w artykule, którego: pośrednim przedmiotem była Młoda Skazi wia O. Hanssona, krytyka ta jest „córką_L wobec różnych teorii, doktryn i systemów cznych” (Krytyk-impresjomsta, „Biblioteka szawska” 1893, L III). Budziła ona zrm niechęć u krytyków starszego pokolenia, młodszego pojawiały się programowe wy dzi ją właśnie traktujące jako swoisty ideał ki (np. S. Lack, Krytyka — bojkot - im „Życie” 1897, nr 5 — 6). Uprawiał ją J. Staj młodu A. Potocki, a spośród pisarzy ząjmią się krytyką pobocznie — Tetmajer, A V czyński, M. Grossek-K orycka. W sumie impresjonizm krytycznoliteracki nie J w okresie Młodej Polski większej roli n wo krytykę impresjonistyczną rozumiano szeroko, traktując jako jej przejawy to wszy co wychodziło poza ramy solidnego «| pozytywistycznego. W okresie dojrzałym M Polski zeszła ona całkowicie na margines, 1900 nie uprawiał jej w zasadzie żaden z*£ nych krytyków epoki (także nie ma jql w dojrzałej twórczości Lacka, który wjfl momencie wystąpił jako jej entuzjasta) Kr* impresjonistycznej nie sprzyjały zarównoH programowe Młodej Polski (trudno wH impresjonistyczny zredagować manifest) jd| dążenie do problematyzowania Literatury W dojrzałym okresie Młodej Polski krytyk*! niemal całkowicie od tendencji impresjom nych wolna, nie ma ich np. u Brzozowskim twina, Irzykowskiego, toteż nazywanie fcryotj terackiej tej epoki, co się niekiedy spoty!*] pracach historycznoliterackich (zwłaszcza niejszych), krytyką im presjonistyczna nieporozumienie. Krytyka impresjonistyczni nowi la przeto epizod, ważny jako próba nienia rygorów, obowiązujących dotąd *] dziedzinie, nie miała jednak więksegoH samoistnego.

Lit.: F. Bruketićre. L‘lntpresswmsme dm [w:] Le Roman naturalisle. 1883: CŁ Bauy; nizin a gramatyka (1920) [w] StyHstyka M bór tekstów, oprać. M.R. Mayenowa. 1966: LI Sprache des deutsches Impressionisntus, ,■(