IMG�54

EDUKACJA / POLITYKA

Badacze zmiany wskazują na to, że nauczyciele nie od razu wykorzystują „nowe” w całości. Ludzie, którzy zaczynają robić coś innego niż zwykle, robią to stopniowo „kawałek po kawałku”.

NAUCZYCIEL W SŁUŻBIE ZMIANY

¹    B. Suchodolski: Edukacja narodu 1918-1968. Warszawa 1970.

²    A. Janowski: Kierowanie wychowawcze w toku lekcji. Warszawa 1974, s. 213.

³    J. Rutkowiak: Nauczyciel wobec wyzwań demokracji. (w:) Edukacja a społeczeństwo obywatelskie. red. J. Żebrowski. Gdańsk 1995, s. 35.

⁴    M. Fullan: The meaning oł educational change. New York 1982, s. 82.

INETTA NOWOSAD

Przyjęcie założenia, że rzeczywista „zmiana" dokonuje się w samym nauczycielu, a nie w przepisach ministerialnych, czy też w literaturze pedagogicznej, każe zwrócić baczniejszą uwagę na samego nauczyciela. Już wiele lat temu padły słowa B. Suchodolskiego: „wprawdzie szkolnictwo jest w znacznym stopniu takie, jakiego życzy sobie prowadzona przez państwo polityka oświatowa, ale jest równocześnie naprawdę takie, jakim czyni go nauczycielska działalność powszednia”¹. To nauczyciele w swej codziennej pracy dają odpowiedź na pytania niesione globalnymi przemianami społecznymi, przyjmują je w całości, bądź tylko w części, czasem też odrzucają — nic nie zmieniając w swojej pracy.

W wyniku zmian, które nastąpiły po roku 1989 nauczyciel uzyskał wysoki stopień autonomii uzasadnionej jego kompetencjami zawodowymi. Otrzymawszy szansę kreowania pracy edukacyjnej, stanął jednocześnie wobec nowych wyzwań. Musiał się do nich ustosunkować. Umiejętna autoanaliza etapów pracy nauczyciela może go skłonić do zmiany profilu wykonywanych dotychczas czynności. Czynniki warunkujące ten proces można w pewnej mierze kształtować świadomie. „Ich modyfikalność w znacznym stopniu jest związana ze stopniem samoświadomości jednostki”². Jeśli ktoś nie zdaje sobie sprawy z tego jak i dlaczego postępuje w przyjęty przez siebie sposób i nie wie, że u podstaw jego postępowania leżą np. pewne predyspozycje nabyte, to działanie korekcyjne, czy też mo-dyfikacyjne może być znacznie utrudnione, ale nie niemożliwe.

Zaistniałe współcześnie zjawisko niekwestionowanej zmiany postawiło nauczycieli

przed wyzwaniem przeobrażenia obszaru własnej aktywności. W tym przypadku wyzwanie rozumiane jest jako wyjątkowo znaczący bodziec, „sytuacja gwałtownie narzucająca się i zmuszająca podmiot do podjęcia innego rodzaju aktywności niż ta, którą uprawiał on dotychczas, nie będąca łagodnym przejściem, lecz siłą napierającą na wewnętrzne standardy podmiotu i wręcz nakazującą mu znalezienie się i czynny odzew na nowe znaczące okoliczności życia”³. Analizując jakość procesu transformacji, oczywistością wydaje się wyzwanie edukacyjne dosięgające dziś nauczycieli, stawiające ich przed koniecznością poddania się zmianie. Fakt ten wyznaczony został trzema grupami czynników: uwarunkowaniami ogólnospołecznymi związanymi z przeobrażeniami ekonomicznymi, kulturowymi, naukowymi, cywilizacyjnymi; następnie z elementami bezpośrednio związanymi z edukacją i modelem współczesnej szkoły oraz z trzecią grupą: zespołem elementów we-wnątrzzawodowych, stanowiących mechanizm rozwoju wynikający z dynamiki zmian poglądów i postaw ludzi wykonujących zawód nauczyciela.

Sedno zmian oświatowych tkwi w tym, jak ludzie poradzą sobie z nowymi realiami, wymaganiami i obowiązkami⁴. Ta refleksja składa w ręce nauczycieli istotę przemian wraz z odpowiedzialnością za nie, „każąc” im w ten sposób udźwignąć cały ciężar. Reforma w tym

4

Nowa Szkoła 8/2002