new 10

- 208 -

bezwładu nawyków 1 wyobraźni - to umysł poszukuje i wita z radością rzeczy wprawdzie nowe w percepcji, lecz trwale ist- ^ niejące w możliwościach natury. "Objawienie" w sztuce Jest przyspieszonym rozwinięciem doświadczenia. i0 filozofii mówi się, że początkiem jej( jest zdumienie i zachwyt, a końcem zrozumienie,\Sztuka wywodzi się ze zrozumienia, a kończy zachwytem. W tym zakończeniu udział człowieka w sztuce Jest również przyspieszonym działaniem natury w człowieku.

Psychologia, która izoluje istotę ludzką od środowiska, zawsze odcina Ją tym samym od bliźnich, z wyjątkiem kontaktów całkowicie zewnętrznych. Ale pragnienia Jednostki nabierają kształtów pod wpływem jej społecznego otoczenia. Materiał jej myśli i wierzeń pochodzi od ludzi, z którymi współżyje. Gdyby nie tradycja, która staje się częścią umysłu, i gdyby nie instytucje, które przenikają pod powierzchnią zewnętrznych działań i docierają do dążeń i wynagradzających spełnień, Jednostka ludzka byłaby uboższa od samotnego zwierza na pustyni. Ekspresja, wyrażanie doświadczenia, staje się publiczna i komunikatywna, ponieważ wyrażane doświadczenia zostały ukształtowane w ten, a nie w inny sposób przez doświadczenie ludzi żyjących i minionych pokoleń. Komunikatywność nie Jest nieodzowną częścią świadomych zamierzeń artysty, chociaż nigdy nie może on uniknąć myśli o potencjalnym odbiorcy. Funkcją i następstwem ekspresji Jest nawiązanie łączności, i to nie na skutek zewnętrznego przy-| padku, lecz ponieważ natura jest wspólną własnością tak arty-I ³t?» 3^ całej ludzkości.

Ekspresja przenika poprzez bariery oddzielające od siebie Istoty ludzkie. ^'Sztuka jest najbardziej uniwersalną formą języka, ponieważ ustanawiają^-ją, nawet niezależnie od literatury Twspólne „właściwości powszechnego świata;.dlatego jest (ona również^ najpowszechniejszą i najswobodniejszą formą porozumiewania się ludzi. Każde żywe doświadczenie przyjaźni i uczucia znajduje dopełnienie artystyczne. Uczucie wspólnoty wywodzące 3ię z dzieła sztuki może przybrać właściwości wręcz^-religijne. Jednoczenie się ludzi we wspólnocie jest źródłem obrzędów, które od czasów pierwotnego czło-wielka aż po nasze dni upamiętniają wszelkie brzemienne zdarzenia, jak narodziny,śmierć, czy zawarcie małżeństwa. Z kolei sztuka przedłuża tę jednoczącą się siłę obrzędów i ceremonii, które przez wspólne obchody łączą ludzi ze wszystkimi"^-wydarzeniami i całą widownią ich życia. Ta funkcja sztuki stanowi zarówno jej nagrodę, jak jej znamię.^To, że sztuka godzi człowieka z naturą, jest faktem powszechnie uznanym. Ale sztuka również uświadamia ludziom ich zjednoczenie we wspólnym początku i wspólnym przeznaczeniu. .