p23

Magdalena Wilczek

Choć szlachta - a dokładnie magnaterin - odzyskała swą niczym nie skrępowaną pozycję, nie udało się zaprzepaścić wszystkich reform dotyczących miast, choć znacznie je ograniczono. Podtrzymano gwarancję neminem captivabimus i zręby samorządu miejskiego. Prawo nabywania ziemi na własność umożliwiono jednak tylko mieszkańcom głównych miast. Zniesiono także instytucję plenipotentów miast w Sejmie¹⁶⁵. Wyrażano przy tym zgodne potępienie wszelkich prądów umysłowych oraz wydarzeń politycznych, które stanowiły zagrożenie dla przywróconego porządku ustrojowego. Sformułowane podczas sejmu grodzieńskiego podstawy ustroju społecznego uniemożliwiły de facto i de iure dalszy rozwój praw człowieka i obywatela.

7. Polska deklaracja praw człowieka i obywatela 1788-1792¹⁶⁶

7.1. Prawa osobiste 7.1.1. Prawa naturalne Prawo do wolności

„Z istotnych powinności, które ma Rzeczpospolita zabezpieczenia stanowi szlacheckiemu wolności (...) oraz rozciągnienia na wszystkich ogółem rządowej opieki wypływają następujące władze i prawa Rzeczypospolitej właściwe”. (23.12.1789, Zasady do poprawy formy rządu) „Miasta wszystkie królewskie w krajach Rzeczypospolitej za wolne uznajemy” (18.4.1791, Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej)

Preambuła: „(...) ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony (...) dla do-

"^m Historia państwa i prawa Polski, t. 2, s. 451-453; M. Kallas. op. cit.. s. 432-433.

^IOT Poszczególne uprawnienia podmiotowe zostały przyporządkowane do odpowiedniej grupy, w jej obrębie ułożono jo chronologicznie. Ustawy sejmowe - za wyjątkiem Ustawy Rządowej - pochodzą z 9. tomu Volumina Legtirn. Po zakończeniu cytatu podano (w nawiasach okrągłych) datę uchwalenia prawa oraz tytuł ustawy. Cytaty z Ustawy Rządowej pochodzą z wydawnictwa Konstytucja 3 Maja. Statut Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji, opr. J. Rowecki, Warszawa 1991. Pojęcie „Polskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela” wcześniej zastosował Z. Szcząska, Ku polskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela..., passim.

bra powszechnego, dla ugruntowania wolności (...) niniejszą Konstytucję uchwalamy (...)”.

Art. IV - Chłopi włościanie: „(...) każdy człowiek do państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracający, jak tylko stanie nogą na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie i...)”. (3.5.1791, Ustawa Rządowa)

„(...) wszelkie gatunki szpiegowania i rewizji (...) w uczynkach i zabawach obywatelów, jak najsurowiej są jej [Komisji Policji - M.W i zabronione”. (17.6.1791, Komisja Policji)

Równość

„My Król, za zgodą stanów, chcąc zachować równość miedzy województwami, ziemiami, powiatami, i ich obywatelami w składaniu ofiary i podatku z dochodów, z ostrzeżeniem nie zmniejszania podatku teraźniejszego po województwach, ziemiach i powiatach, stanowimy de putację, która to deputacja w żadnych dobrach nikomu zmniejszać podatku nie będzie mogła (...)” (obi. 8.3.1790, Wyznaczenie deputacji do porównania ofiary i podatków)

„Jako dla wszystkich miast, jedno jest prawo, tak mieszczanin któregokolwiek miasta, równych przywilejów z prawa teraźniejszego używać będzie”. (18.4.1791, Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej)

Art. II - Szlachta ziemianie: „(...) Godność stanu szlacheckiego w Polszczę za równą wszelkim stopniom szlachectwa gdziekolwiek używanymi przyznajemy. Wszystkę szlachtę równymi być między sobą uznajemy (...)” (3.5.1791, Ustawa Rządowa)

Prawo własności

„A samowolnie wojskowi dworów, folwarków, plebanii, ratuszów i karczem wjezdnych na kwatery obracać nie będą mogli, i ...j Opatrzony we wszystko żołnierz, ażeby na leżach, lukach i przechodach nie stawał się uciążliwym dla obywatelów i wszelkiej kondycji mieszkańców wsi i miast. (...)’’. (obi. L5.12.1789, Komisje porządkowe cywilno wojskowe województw, ziem i powiatów w Koronie)

„Obywatelów takowych miast, jako ludzi wolnych, ziemię w min Stach przez nich osiadłą, ich domy, wsi i territoria, gdzie jakie tlo których miast prawnie teraz należą, własnością ich dziedziczną być przy znajemy, co nie ma przeszkadzać zaczętym, a nie dokończonym sprawom (...)”

„Wolno odtąd jest, i będzie każdemu mieszczaninowi dóbr ziem skich, jako i innej natury, dziedzicznym prawem nabywać, z zupełnym własności prawem posiadać, i następcom swoim, jako prawym tlzie-