PB291658

I *S«ją w Cl AM dwa przeciwstawne sobie kierunki ł właśnie Ich przeciwieństwa >kuały się płodne. Jeden kierunek obiera za punkt wyjścia ostrożną analizą faktów ‘ f»a jej podstawie usiłuje stopniowo dojść do nowej rzeczywistości... Zwolonnlkrml tej metody są Holendrzy. Niemcy, Szwajcarzy ... Drugi kierunek zmierza do ujmowania całokształtu zagadnień jak gdyby z lotu ptaka I wypowiada się za wybiegającymi | naprzód szerokimi koncepcjami. Ten kierunek reprezentują Francuzi, Hiszpanie. Polacy"³.

Zastanawiając się nad źródłem przeciwieństw, które ujawniły się już podczas zjazdu w La Sarraz. zwróciłam także uwagę na niezgodność nazwy nowo powołanej organizacji w języku francuskim i niemieckim. CIAM jest, jak wiadomo, skrótem: Les Congres lnternationaux d‘Architccturc Moderne. Tłumacząc nazwę z francuskiego, pisaliśmy: Międzynarodowe Kongresy Architektury Nowoczesnej. Ale skrótu CIAM używa się także w języku niemieckim, w którym nazwa organizacji brzmi: Internationale Kongresie fiir Neues Bauen. Gdybyśmy opierali się na tej nazwie, musielibyśmy tłumaczyć ją inaczej: międzynarodowe kongresy nowego budownictwa lub międzynarodowe kongresy dla spraw nowego budownictwa.

Ta niezgodność w oficjalnych nazwach jednej i tej samej organizacji uderza tym silniej, że w zjeidzie brali udział zarówno germanofoni. jak frankofoni, z których wielu (jak np. Szwajcarzy) władało swobodnie obu językami.

Tego rodzaju semantyczna rozbieżność nie mogła więc być dziełem przypadku — na wszystkich dokumentach CIAM. poczynając od blankietów firmowych, figurowały obie nazwy — francuska i niemiecka, sankcjonując oficjalnie pierwszą sprzeczność. A było Ich więcej. Dopóki w CIAM istniał stan równowagi pomiędzy wpływami obu wymienionych przez Gledlona kierunków, dopóty istniała rozbieżność w nazewnictwie francuskim i niemieckim. „Die Wohnung f(Jr das Existenzminimum" — temat II Kongresu CIAM we Frankfurcie nad Menem — zawiera wyraźny społeczny podtekst, który znikł we francuskiej nazwie tegoż Kongresu: „Habltation minimum”. Chcąc w języku polskim podkreślić Jeszcze mocniej moment socjalny, wprowadzono termin: „mieszkanie społecznie najpotrzebniejsze”. Również temat III Kongresu nie jest określony Jednoznacznie: pojęcie „Lotlssements rationnels" nie odpowiada ściśle pojęciu „Rationelle Bebauungswelsen". W tłumaczeniu polskim przyjęto termin: „Racjonalne sposoby zabudowy" jako zgodny z treścią Kongresu.

W takiej właśnie Interpretacji niezgodności terminologicznych utwierdził mnie Jeden z najbardziej aktywnych uczestników zjazdu w La Sarraz, prof. Hans Schmidt. Według jego relacji z października 1970 r. Deklaracja została po burzliwej dyskusji sformułowana w języku niemieckim, i w tej wersji przyjęta większością głosów. Tekst francuski opracowali w nocy z 28 na 29 czerwca 1928 r. Albert Hoechel (Genewa)

I Hans Schmidt (Bazylea). Przyjęto ją i podpisano w dniu 29 czerwca 1928 reku.

„Wersja niemiecka — pisze Schmidt — dnternationale Kongresse fUr Neues Bauen* zawiera istotnie niezgodność. Dla Niemców (i dla nas Szwajcarów) właściwsze było pojęcie «neues Bauen* (nowe budownictwo), które kładło nacisk na realny fakt budowania, aniżeli pojęcie earchitecture* (akademickie) I emoderne*(modernizm). Nazwy cCongrAs lnternationaux d'Arehitecture Moderne* CIAM I ComltA International pour la RAalisaclon des ProblAmes d'Architecture Contemporalne (CIRPAC) zostały zaproponowane przez Le Corbusiera, który pragnął przede wszystkim stworzyć żywą działającą organizację. Kwestia nazwy pozostała otwarta. Internacjonalizm ł—w początkowym okresie — działalność naukowa I społeczna składają się na pozytywny bilans CIAM. To, co się teraz tej organizacji zarzuca — jedność doktryny estetycznej — nigdy nie Istniało"⁴.

Pełny tekst Deklaracji z La Sarraz ukazał się po raz pierwszy w październikowym zeszycie „Das Neue Frankfurt” w 1928 r. Następnie został przedrukowany (jednakowoż z pominięciem „oficjalnego” wstępnego oświadczenia i nazwisk sygnacartuszów) w wydawnictwie Rationelle Bebauungswelsen (Lotlssements rationnels). stanowiącym podsumowanie obrad III Kongresu CIAM w Brukseli*.

W archiwum CIAM w Zurychu znalazłam tylko tekst niemiecki, na którego fotokopii opieram przekład polski. Tekst francuski, opublikowany wraz z Kartą Ateńską w wydawnictwie Charte d' Athónes w r. 1943 i je] późniejszych edycjach odbiega w wielu miejscach od oryginału. Wracając po wielu latach do Deklaracji z La Sarraz. Le Corbusier niektóre ustępy opuścił. Inne dodał, wszystkie zaś przeredagował (może posługiwał się przy tym projektem rezolucji, który przywiózł do La Sarraz).

I choć Corbusierowska wersja Deklaracji jest pod względem Językowym piękniejsza od oryginału i bardziej od niego poetyczna, czytelnik polski powinien — moim zdaniem — poznać pierwszy manifest, a właściwie program prac CIAM w brzmieniu, w jakim został po dyskusji sformułowany, przyjęty i podpisany przez uczestników zjazdu. Uważam również za konieczne podanie nazwisk architektów, którzy złożyli podpisy pod Deklaracją z La Sarraz. choć redaktorzy księgi III Kongresu CIAM pominęli je w 1931 r. — świadomie czy przez przeoczenie — trudno tego dociec po upływie przeszło czterdziestu lat...

Dokument, przechowywany w archiwum CIAM w ETH w Zurychu ma brzmienie

Przygotowawczy Międzynarodowy Kongres dla spraw nowego budownictwa w 7amfce La Sarraz, 25-29 czerwca 1928 r.

Niżej podpisani architekci stwierdzają zasadniczą zgodność w pojmowaniu przez nich spraw budownictwa oraz zawodowych obowiązków wobec społeczeństwa. Ze szczególnym naciskiem podkreślają fakt, te budownictwo rozumieją |ako podstawową (elementarną) działalność człowieka, która w cało) swo| rozciągłości I głąbi uczestniczy w kształtowaniu naszego tycia. Najpilniejszym przeto zadaniem architektów jest zrozumienie I zestawienie wszelkich (aktów dokonanych W naszych amek I wielkich celów, do których zmierzają społeczeństwa, aby odpowiednio do nich kształtować swe dziefa. Dlatego odrzucają zasady kształtowania, wypracowane w minionych epokach dla ówczesnych układów społecznych. Żądają, aby aktualna zadania budowlane były za katdym razem ujmowane w nowy sposób I aby twórcze rozwiązania tych zadań zaspokajały wszelkie materialne I duchowe potrzeby współczesnego człowieka.

świadomi są faktu, że strukturalne przemiany, zachodzące w społeczeństwie, zachodzą równie* w budownictwie, te przemiany w zasadniczych pojęciach o porządku całego naszego duchowego żyda rozciągają się również na zasadnicze pojącia o budownictwie. Zwracanie szczególnej uwagi na nowo materiały budowlane, nowe konstrukcje I nowe metody produkcji jest dla nich woboc ugo rzeczą oczywistą, jest dla nich również rzeczą oczywistą otaczanie troską wszelkich zagadnień w dziedzinie zawodu architekta, które rokują nadzieje postępu. Z tych właśnie względów postanowili — ponad granicami swych krajów — popierać się wzajemnie w podejmowanych pracach.

Na podstawie tego oświadczenia przedyskutowano wnikliwie najważniejsze sprawy, a wyn*. dyskusji ujęto w następujących zasadniczych punktach:

I. Ogólne pojęcie gospodarności

1. Zagadnienia architektury w nowoczesnym ujęciu wymagają przede wszystk»m kdłsfe po wiązania jej zadań z zadaniami ogólnej gospodarki.

60