pl3

Dwa obrazy polskiej szlachty - u Jana Chryzostoma Paska i Henryka Sienkiewicza - podobne czy różne? Wykorzystaj stosowne konteksty.

Jan Chryzostom Pasek

W OBOZIE (1660)

Towarzystwo regimentarskie¹, panowie Nuczyńscy, pili u brata swego ciotecznego, u pana Marcyjana Jasińskiego mnie też tam był zaprosił na tę ucztę pan Jasiński. Bodejby jej nie było! Dopiwszy bowiem mocno, począł mi Nuczyński wiejkie dawaić okazyje². Ja, łubom tak był pijany jak i oni, rzekę do Jasińskiego: „Panie Marcyjanie, nie miałeś mię tu Waszeć po co prosić, kiedy przyczyny dają³". I wyszedłem z szałasu, chcąc uść licha, to tylko wymówiwszy: „Kto ma do mnie pretensyją jaką, wolno mi powiedzieć jutro, a nie po pijanu". Juzem tedy w pół drogi, dogonił mię Nuczyński „Bjj się ze mną!" Odpowiedziałem: „Panie bracie, nie bardzo byś ci Waszeć leniwego uznał, ale dwa są impedimenta^{4 5}: jeden, że tu obóz³, druga, że tu szable nie mam, bom poszedł do towarzysza swego na posiedzenie, nie na żadną wojnę: ale tak, jeżeliby to nie mogłp być inaczej, jutro rano, a za obozem, nie w obozie". [...]

Była tedy rzeczka wąska, przez którą trzeba było przechodzić, i kładki przez nię wąskie przełożone. [...] Popchnie mię na owe kładki: „Idźże ty wprzód!" Tylko wstąpię na owę ławkę, tnie mnie z tyłu w łeb. [...] Zamroczył mię, żem spadł z owej ławki w wodę. Umknę się tedy z owego miejsca, bojąc się, żeby mi nie poprawił, i na tamtę stronę dobywam się, mówiąc: „Boże, widzisz moję niewinność". Jeno co wynidę z wody, a on też już ławki przeszedł. I mówię: „A, milczkiem to kąsasz, pogański synu?" Idzie do mnie: „Wnet cię tu lepiej będę kąsał". A tu z obozu powychodzili, patrzą, bo wszystkie chorągwie do owej rzeczki stały. Przytnie na mnie potężnie, aż mi zadrżała szabla w garzci; wytrzymałem zakład⁶. Ścięliśmy się z dziesięć razy; nic ani temu; ani temu. [...] Tak Pan Bóg dał, że [...] samym końcem szable dosięgłem go przez jagodę i odskoczyłem się od niego. Tymże bardziej dopiero na mnie natrze; ja też urwę go w łeb, jakby nie był na nogach. Dopiero go płazem pocznę walić na ziemi, wziąwszy w obie ręce szablę. [...] Dałem mu z pięćdziesiąt razy płazą [...] za owęż zdradę, co mię z tyłu rąbnął w głowę.

Była to w ten dzień kryzys tak zła, że z piętnaście pojedynków odprawowało się pod różnymi chorągwiami. Mnie zaś Pan Bóg [...] w oczywistej swojej miał protekcyjej, kiedy mię zachował od szwanku [...]. A nie z żadnego to się stało męstwa, ale tylko z tego, że Bóg na niewinność moję respektował⁷.

(1690-1695)

Henryk Sienkiewicz

POTOP

Postanowili pułkownicy pod Białymstc®m obrać tymczasowo regimentarza. [...] Nie potrzeba mówić, że każdy pułkownik o sobie myślał.

Rozpoczęły się zabiegi i kaptowania. Wojsko oświadczyło, że chce mieć udział w wyborach, i to nie przez deputatów, ale w kole generalnym [...].

Wołodyjowski [...] polecał mocno pana Żeromskiego, który był człowiek cnotliwgi poważny, a przy tym imponował wojsku [...] senatorską brodą po pas. Sam przez wdzięczność polecał pana Wołodyjowskiego, ale Kotowski [...] i Jakub Kmicic opierali się temu, twierdząc, że nie można najmłodszego wiekiem wybierać [...].

-    A któż tu najstarszy? - zapytały liczne głosy.

-    Wuj najstarszy! - zakrzyknął nagle pan Roch Kowalski [...].

-    Szkoda tylko, że chorągwi nie ma - rzekł Jachowicz [...].

Lecz inni poczęli wołać:

-    To i co z tego?! Czy to nam niewola pułkownika koniecznie obierać?... Zali to nie w mocy naszej? [...] Toż królem wolno każdego szlachcica obrać, nie dopiero regimenta-rzem... [...]

Wtedy powstał hałas straszliwy. Liczne głosy wołały: „Do wotów! do wotów!" -inni zaś: „Kto tu od pana Zagłoby sławniejszy? Kto większy rycerz? Kto żołnierz do-świadczeńszy? [...] Niech żyje pan Zagłoba! Niech żyje regimentarz!"

-    Niech żyje! Niech żyje! - wrzeszczało coraz więcej gardzieli.

-    Na szable opornych!... - krzyczeli znowu burzliwsi.

-    Nie ma opornych! [...]- odpowiadały tłumy. [...]

Zagłoba słuchał, głową kiwał; wreszcie [...] przemówił w następujące słowa: [...]

-    Widzę i ja, że nie może być inaczej! [...] niech się tedy wola waszmościów spełni. Dziękuję z serca, panowie bracia, i tak tuszę, że da Bóg, nie zawiedziecie się w swej ufności, którąście we mnie położyli. Jako wy przy mnie, tak i ja do gardła stać przy was przyrzekam, a czyK wiktorię, czyli zgubę fata nam niezbadane przyniosą, sama śmierć nas nie rozłączy, bo i po śmierci sławą się dzielić będziem!

Okrutne uniesienie zapanowało w zebraniu. Jedni do szabel się imali, drudzy łzy poczęli ronić; panu Zagłobie pot kroplami osiadł na łysinie, ale zapał w nim wzrastał.

1

   towarzystwo regimentarskie - towarzysze spod chorągwi regimentarza Stefana Czarnieckiego!.

2

   dawać okazyje - prowokować do sprzeczki.

3

   dawać przyczynę - zaczepiać.

4

   impedimenta (łac.) - przeszkody.

5

   prawo wojskowe zakazywało pojedynków w obozie.

6

   zakład - pierwsze złożenie szablą, wstępny atak.

7

respektować - mieć wzgląd.