IMG
94 (15)

XLVI REWOLUCYJNA MISJA POLSKI

szlacheckiej jako do tradycji niepodległego państwa polskiego, a takie dość naturalna po świeżej klęsce (potrzeba skrzepienia dumy narodowej wygnańców.

Idealizacja narodu polskiego, konsekwentnie utrzymana w Księgach narodu, nie wszędzie miała taki sam sens (polityczny. Jeżeli idealizacja dziejów średniowiecznych wiązała się z obroną historycznej roli szlachty, to im bliżej współczesności, tym bardziej idealizacja ta łączy się z koncepcją rewolucji europejskiej i szczególnej roli Polski w itej rewolucji. Traktowanie narodu polskiego jako wybranego w odniesieniu do aktualnej sytuacji politycznej było już w pewnej mierze uzasadnione rewolucyjnym znaczeniem polskich ruchów narodowowyzwoleńczych. Przekonanie, że powstanie listopadowe ocaliło rewolucję francuską i belgijską przed interwencją caratu, było wówczas bardzo rozpowszechnione. Wyrazem jego był entuzjazm polo-nofilski całej postępowej Europy. Do nastrojów tych nawiązywał Mickiewicz w Księgach pielgrzymstu/a. Nawiązywał też do bogatych tradycji polskiej literatury patriotycznej, nacechowanej — zwłaszcza w latach porozbiorowych — tym tonem wysokiej egzaltacji narodowej, którym tak mocno rozbrzmiewają Księgi.

Religijna historiozofia Mickiewicza kształtowała się nie bez wpływu bliskich mu ideowo pisarzy, zwolenników „nowego chrześcijaństwa". Na żywe zainteresowanie Mickiewicza religijno-utopijną myślą społeczną wskazują wiadomości ó ówczesnych lekturach poety.

Tradycja ruchów rewolucyjnych, które uzasadnienia swych dążeń społecznych poszukiwały w Ewangelii, jest, jaik wiadomo, dawna i 'bogata. Mickiewicz wysoko oceniał średniowiecznych przywódców ruchów apoteoz* no-religijnych. Ideologów reformacji: Wiklefa, Husa i Lutra wymieniał obok Saint-Simona jako tych ludzi, których „słowa i myśli [...] rodzą czyny" (O bezpo-litykowcach i o polityce »Pielgrzyma*). Przede wszystkim jednak sięgał do tradycji bliższych, do tradycji teozofów XVIII-wiecznych. Wśród nich szczególnie cenił filozofa francuskiego Saint-Martina, w którego pismach znajdował gorącą polemikę z racjonalizmem, a zarazem pochwałę rewolucji, uważanej za środek realizacji woli hożej.

* W pierwszej, brulionowej redakcji Ksiąg stwierdził Mickiewicz, że myśli ich zaczerpnięte są „szczególniej z nauk Polaka, który się nazywał Gleszkiewicz i umarł niedawno, i z nauk księdza Stanisława, który żyje dotąd, i z nauk innych łudzi Polaków, i z ksiąg księdza, który się nazywa Lamennais, i z ust człowieka, który się nazywa Heinrech, a niektóre rzeczy z łaski Bożej"'.

Malarza Józefa Oleszkiewicza poznał Mickiewicz w Petersburgu, gdzie Oleszkiewicz był profesorem. Postaci nieżyjącego już wówczas przyjaciela złożył poeta hołd w wierszach Ustępu III części Dziadów. Be-zpo-

¹ A. Mickiewicz, Księgi narodu polskiego i pielgnyinslwa polskiego. Tekst pierwotny. Z autografu wydał J. Kallenbach. Paryż. b. r..    49.