pz20

3.3. BILANS ENERGII — KONTROLA MASY CIAŁA

Zachowanie zrównoważonego bilansu między ilością energii przyjmowanej z pożywieniem i wykorzystywanej przez ustrój jest podstawą rozwoju fizycznego, zdrowia i aktywności zawodowej człowieka. U osób dorosłych odstępstwo od tej równowagi, utrzymujące się w dłuższym okresie, musi prowadzić albo do wycieńczenia organizmu, albo do nadwagi i otyłości.

W sposób najbardziej uproszczony bilans energii człowieka można przed-Nlawić następującym równaniem:

E_p < E, + E_w

gdzie:

/i',, - energia zawarta w pożywieniu,

H, - straty energii,

/£„. energia wydatkowana przez ustrój.

Bilans zrównoważony oznacza, że obie strony równania są identyczne, masa ciała nie ulega zmianom — intensywność procesów katabolicznych odpowiada intensywności przemian anabolicznych. Stan taki jest pożądany u osób dorosłych. Bilans dodatni oznacza z kolei przewagę procesów anabolicznych i przyrost masy ciała. U osób dorosłych prowadzi to nieuchronnie do otyłości, natomiast dodatni bilans energetyczny jest fizjologicznie uzasadniony w organizmach rosnących — dzieci czy kobiet ciężarnych. W przypadku ujemnego bilansu energetycznego wydatki są wyższe niż energia zawarta w przyjmowanym pożywieniu, procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi. Prowadzi to do utraty masy ciała, gdyż ustrój zmuszony jest wykorzystywać swoje rezerwy energetyczne. Sytuacja taka jest pożądana jedynie w przypadku stosowania diet odchudzających.

Należy postawić pytanie, czy człowiek posiada mechanizmy pozwalające mi dostosowywanie spożycia do potrzeb ustroju i co za tym idzie — stabilizowania masy własnego ciała? Badania prowadzone na gryzoniach dowiodły, że kiedy szczury lub myszy są żywione ad libilum standardową dietą hodowlaną, potrafią one przyjmować z paszą ilości energii adekwatne do zapotrzebowania energetycznego ich organizmu. Jednakże, gdy zwierzęta te żywione są dietą o urozmaiconym składzie, mając przy tym możliwość wyboru produktów, czyłi tzw. dietą kafeteryjną, wykazują hiperfagię i mogą przyjmować z pożywienia nawet 80% więcej energii aniżeli wówczas, gdy karmione są standardową, monotonną paszą hodowlaną. Stają się one wówczas otyłe, lecz nie w takim stopniu, jak wynikałoby to z nadmiaru pobranej z paszą energii, gdyż równocześnie z przejadaniem się zwierzęta na ogół znacznie zwiększają swoje wydatki energetyczne. Na pożywienie człowieka składają się różnorodne produkty spożywcze i trudno je porównywać do paszy zwierząt laboratoryjnych. Należy leż mieć na uwadze, że

133