Scan Pic0004

;1) r/nd/lej zdarzało Nit;, żo lo przypadek zależny tuir/uuiil swoją postać mianownikowi i pozostałym przypadkom, luk sit; stuło z formą I). Inni, > desk, który to temu! uogólni! sit; w całym paradygmacie, a zarazem mim upodobnił sit; do form D. Imn. innych rzeczowników i przyjął posilić desek, juk: misek, vosek, głosek, w których -e- było historycznie umotywowane mocną pozycją jera. W związku z tym pierwotny M. lp. * cioska ciska —» cka przyjął posiać deska, D. Ip. *dfrsky —> dsky —> cki przeizedł w deski itd.;

4) odmienna sytuacja zachodzi w tych tematach rzeczownikowych, w których wtórne procesy fonetyczne spowodowane odmiennymi wynikami wokulizncji jerów doprowadziły do naruszenia jednolitości paradygmatu, np.:

M, lp, *d^xif —■> dex

1). lp. *dj/xa —> dxa

C. lp. *djfXU —> dxu itd.

Po ubezdżwięcznieniu nagłosu form przypadków zależnych (pcu, txem lip.) lemat odmiany zróżnicował się-dech, tchu...

Rozbiciu uległ paradygmat rzeczownikadeżdż —> deszcz w następujący sposób:

M. lp, *d‘pzdjb -> deź§

I). lp. *djfzdja —> jja

(', lp. *dpzdju —>    itd.

Wygłosowa grupa spółgłoskowa w M. lp. po zaniku jeru uległa ubez-tlMvlt;ozitloil!i: i ustabilizowała się formadeść, do której dostosowano przypadki zależne: deSću, deśćovi, deśćem itd. Pierwotne formy odmiany /uchowały się szczątkowo, np. w związku frazeologicznym czekać, pragnąć, wyglądać jak kania dżdżu*.

3,4,2.2, Analogiczne -e- ruchome

Innym przejawem działania wyrównań jest tzw. -e- ruchome analogiczne, które - jak sama nazwa wskazuje - pojawia się w pozycjach nie umo-tywowunych fonetycznie, np. w zdrobniałych formacjach derywowanych fonnimtnmi kontynuującymi psł. *-dli/lco, *-ó7j/co,    które wbrew

oczekiwanym formom np. mydlko, masłko, hfytelca, przybierają postać mydełko, masełko, hfytevka.

^1,11 W Języku środowiskowym meteorologów występuje termin tlidia (r.ż.) 'drobny den/,u/,' josl tu więc zuchowiimi on Iii odinliinn, lecz luisliipllii zmlsna rod/uju męskiego us ioiisld,

Itld

Analogiczne -o- ruchome występuje leż w zapożyczonym /. ji)/,ykn nie mleckicgo Buflkile -unek (<— min), który w staro polszozyżnlo i w XVI w. hmkejonowuł w postaci -unk, por. np. tytuł utworu Mikołaja Koju Wlstiriillli własny żywota człowieka poczciwego (1558).

W zakresie wokulizncji zaczynu się toż zróżnicowanie diuloktnlnc w gwarach północnych dominują formy bez -e- ruchomego, np. ptisnokó, snopk, kravc, a w gwarach południowych -e- ruchome zachowuje się nie tylko w formach mianownika, lecz również w przypadkuch zulcżnych, np. me\ nwxu - mexem, bez — beżu - beżem. To dzisiejsze zróżnicowanie dialeklal nu kontynuuje dawne podziały regionalne polszczyzny w okresie slpol. i śipul

t.4.2..t. Wyrównania analogiczne w przyimkach

Przejawy wyrównań analogicznych dostrzegamy w dzisiejszych obocznych formach przyimków w - we, z - ze, nad - nade, pod pode, przed przede itp. Historycznie przyimki - jako formy proklityczne stanowiły całość fonetyczno-akcentuaCyjnąz następującym wyrazem, który decyilo wal o pozycji słabej lub mocnej wygłosowego jera w przyimku, np, i'Ji domu —» v domu i vp, dj/ne —> ve dńe. Dziś nie ma już prawidłowych kun lynuacji j> i y postać przyimka z końcowym -e- lub bez niego |est u/ależ Błona od postaci fonetycznej wyrazu, z którym przyimek się łączy Pt zyimek z -e- występuje przed wyrazami zaczynającymi się od grupy spółgłoskowej, trudnej do wymówienia, np. we wsi, we mnie, we ,inie\ niekiedy wyHlępUjtj wahania, np. w trójkę / we trójkę, w czwartek t we czwartek, przy czym formy z we jako regionalizmy są współcześnie najczęstsze na obszatze południowej Małopolski i Śląska, rzadsze w centrum Polski i w Wielko polsce, por. we Wiedniu, we wodzie.

3,5. Wzdłużenie zastępcze

Wzdłużenie zastępcze jest, podobnie jak i wokulizacju jerów, wynikiem wyrównań kompensacyjnych. Różnica między obu tymi procesami polega na tym, że przy wokalizucji zanikający Jer oddawał swój Hoczun półsnom głosce, i w rezultacie powstawała pełna samogłoska, przy wzdłużeniu zas tępczym natomiast zanikający jer oddawał swój iloczus samogłosce pełnej, powodując tym samym jej wzdłużenie,

llll