skanuj0006 (26)

210

Filozofia nauk spoUcznych

dycję. dyktując to, jakie można zadać pytania i jakie dostrzec przedmioty, a o które nie można pytać bądź które uczynić .niewidzialnymi". Zob zerwanie epistemo-Iogiczne. przeszkoda epistemologiczna

psychologia relacji przedmiocowych - stanowisko psychoanalityczne, przyznające pierwszeństwo raczej internalizacji wczesnych relacji społecznych niż popędów takich, jak seksualność.

racjonalizm - stanowisko epistemologiczne. według którego wiedzę zdobywamy poprzez posługiwanie się ludzkim rozumem.

racjonalność funkcjonalna - pojęcie Habermasa. oznaczające formę racjonalności instrumentalnej, której funkcją jest utrzymywanie systemu społecznego i kolonizacja świata życia - obszaru życia, gdzie podejmuje się decyzje, opierając się nu racjonalności komunikacyjnej.

racjonalność instrumentalna/działanie instrumentalne - tak można opisać We-bcrowskic .działanie racjonalne skierowane na praktyczne cele". Idea ważna w ekonomii. Pósługują się nią krytycznie teoretycy szkoły frankfurckiej, aby wskazać ten wymiar myśli oświeceniowej, który wiąże się z dominacją nad naturą i istotami ludzkimi.

racjonalność komunikacyjna - według Habermasa jest to rodzaj racjonalności polegający na otwartej dyskusji, w której ludzie raczej próbują się wzajemnie zrozumieć. niż przekonać do czynienia czegoś. Oferuje ona standardy, za pomocą których można osądzać i krytykować społeczeństwa. Obejmuje komunikacyjne akty mowy: wypowiedzi zorientowane na rozumienie i bycie rozumianym. Zob. racjonalność funkcjonalna; idealna sytuacja komunikacyjna; racjonalność instrumentalna; performatywne akty mowy.

realizm krytyczny - podejście w filozofii nauk przyrodniczych i społecznych. Jego zwolennicy głoszą, że istnieje świat niezależny od naszych przekonań o nim i że zarówno nauki przyrodnicze, jak i społeczne zajmują się badaniem fundamentalnych struktur.

realizm - termin ten ma niezmiernie szerokie pole zdroworozsądkowych i filozoficznych zastosowań. W książce tej oznacza on pogląd, że (niektóre) rzeczy są niezależne od przekonań, jakie na ich temat mamy, i że w zasadzie są poznawalne, redukcja fenomenologiczna - według Husserla - akt „wzięcia w nawias" tego, co wiemy na jakiś temat, i opisu aktów świadomości, za pomocą których dowiadujemy się tego.

refleksyjność - prawdopodobnie cecha wszystkich świadomych istot - zdolność potraktowania siebie jako przedmiot wiedzy czy „refleksji”, reguły, postępowanie według reguł - Peter Winch nawiązuje do filozofii języka Wittgensteina jako podstawy argumentu, że kultury, tak jak języki, można uważać za zbiory reguł i że rolą uczonego w naukach społecznych jest opracowywanie tych reguł oraz tego, jak są przestrzegane. Pojęcie ukrytych reguł jest również ważne w ctnometodologii i socjologii Anthony Giddensa. Wittgenstein jest główną postacią zwrotu lingwistycznego w dwudziestowiecznej filozofii, relatywizm - najogólniej mówiąc, przekonanie, że wszystkie punkty widzenia zależą od kontekstu i mają taką samą wartość- nie istnieje kryterium niezależne od kontekstu, za pomocą którego możemy rozstrzygać między różnymi punktami widzenia.