skanuj0007

Wydzielenie tych czterech klas sytuacji pozwoliło F. H. Breckc (1982) na stworzenie teoretycznego modelu stresu, przedstawionego na ryc. 2.21., nawiązującego do paradygmatu poznawczego w psychologii, opartego na związku między obiektywną poznawczą złożonością sytuacji (P), jej nieokreślonością (N), deficytem czasu (C) a stresem zwią zanym z subiektywną oceną trudności zadania (D). Istnieje szereg badań eksperymentalnych potwierdzających zasadność tego modelu stresu, opisujących np. działanie pilota w sytuacji awaryjnej podczas dopływu informacji nieokreślonej, rozwiązywanie zadań o dużej złożono ści poznawczej, wykonywanych w deficycie czasu, bądź sytuacji stre sowych, które są wynikiem interakcji wszystkich czynników razem (Łomow i Platonów, 1984).

2.3.2. Zagrożenia jako źródło stresu

Zagrożenia są to sytuacje, w których występuje zwiększone praw dopodobieństwo wypadku, uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych. Są to więc sytuacje, w których następuje naruszenie określo nej wartości cenionej przez człowieka. Mogą to być zagrożenia zarówno fizyczne (groźba utraty życia, kalectwa, choroby), jak i społeczne (od powiedzialność za życie innych, kompromitacja przed kolegami itp.).

Tak np. w pierwszych latach wprowadzenia katapulty lotniczej brak wiedzy na temat niezawodności tego urządzenia technicznego wywoływał strach przed zagrożeniem życia lub kalectwem. Stres za grożenia był tak silny, że wielu pilotów nawet w sytuacji ostatecznej nie korzystało z tego urządzenia. Był to problem psychologiczny, który rozwiązano środkami psychologicznymi, poprzez zwiększenie zaufania do niezawodności nowego urządzenia technicznego na drodze propa gandy udanych katapultowań i nagradzania ich sprawców. Stres zagro żenią jest zjawiskiem na tyle złożonym, że nie musi odzwierciedlać stanów rzeczywistego zagrożenia lecz antycypowanego, przewidywa nego. Ten subiektywny wymiar zagrożenia komplikuje znacznie psy choprofilaktykę tego rodzaju stresu. Dużą rolę odgrywa tu także odpo wiednia struktura osobowości, o czym przekonują nas osoby preferują ce tego typu sytuacje stresowe (np. kaskaderzy, alpiniści, polarnicy, piloci itp.).

Źródła zagrożeń fizycznych zostały przedstawione wcześniej przy okazji omawiania fizycznych czynników stresu. Tego typu zagrożeniami zajmuje się medycyna i psychologia pracy. Bogata literatura przedmiotu zwalnia od szczegółowego wymieniania wszystkich źródeł zagrożeń, jakie niesie ze sobą współczesna cywilizacja techniczna (Cooper i Peyne, 1987; Galubińska, 1974).

Nową dyscypliną zwracającą uwagę na psychologiczne odległe .kutki zagrożeń cywilizacyjnych jest psychologia ekologiczna. Ta nowa dziedzina psychologii, zwana także „sozopsychologią” (nazwa nawiązująca do nowej gałęzi wiedzy „sozologii”, która jest nauką interdyscyplinarną o ochronie środowiska), zajmuje się stresem psychicznym (typu zagrożenie życia i zdrowia) w sytuacji współczesnego kryzysu ekologicznego. W polskiej psychologii termin „sozopsychologią” u prowadził Biela z KUL, który definiuje ją jako „dyscyplinę psycholo-•■■irzną, która pozostaje w nurcie badań sozologicznych, i będąc jedną jej nauk składowych, bada psychologiczne uwarunkowania oraz konsekwencje przeobrażeń industrialno-ekologicznych mając przy tym na względzie stworzenie naukowymi metodami psychologii podstaw ochrony przyrody jako naturalnego środowiska człowieka” (Biela, l‘>84, s. 6). Dyscyplina ta z racji ścisłego związku zagrożeń płynących mrówno ze środowiska naturalnego, jak i przemysłowego, pozostawać powinna w ścisłym związku zarówno z psychologią środowiskową, jak i przemysłową (pracy). Pod kierunkiem Bieli przeprowadzono w roku l ‘ >SI na szeroką skalę zakrojone badania nad sytuacją psychologiczną mieszkańców wsi zagrożonych ekologicznie (np. wieś Bogomice w po-Mi/ii Huty Miedzi Głogów; wieś Wronów w pobliżu Zakładów Azotowych w Puławach; wieś Krężnica Jara pod Lublinem).

Z badań powyższych wynika między innymi ważny fakt psychologiczny, żeyzagrpżęnie psychologiczne wzrasta (niezależnie od istnie-i p ego obiektywnie) wraz ze wzrostem świadomości działania szkodli-\ ycli czynników środowiska. Potwierdzeniem ważnego mechanizmu ■ mtycypacji stresu, jako modyfikatora siły stresu psychologicznego, są iie/.ne dane z literatury przedmiotu. Tak np. A. Frukholm (1970) przy-i» /a wyniki badań amerykańskich pilotów wojskowych, którzy w cza-i< Ii wojny światowej wykonywali zadania bojowe na Europejskim i ■ .itrze Działań Wojennych. Wynika z nich, że antycypowane zagroże-mi na podstawie informacji o zestrzelonych samolotach wywołało tak

189