skanuj0013

obrazie idealnym sprzeczności są pozacierane i wygładzone. Ale tu powstaje nowa sprzeczność między „ja idealnym” a „ja realnym”. Jednym z ważniejszych zadań psychoterapeuty jest więc przezwyciężanie tego konfliktu przez ułatwienie pacjentowi odkrycia własnego „ja realnego” i sprowadzenie jego aktywności na realne tory, a zwłaszcza na odkrywanie swoich rzeczywistych, a nie urojonych możliwości. Tak pojmowana samorealizacjajest podstawowym warunkiem zdrowia psychicznego, ponieważ uruchamia własne siły jednostki do rzeczywistego, a nie urojonego przezwyciężenia zagrożeń.

Na inne aspekty zależności człowieka od społeczeństwa zwrócił uwagę Erich Fromm. Jego prace, o charakterze raczej filozoficznym i moralnym niż klinicznym, zyskały ogromną popularność. Był on również ostrym krytykiem społeczeństwa kapitalistycznego, stawiając mu jako zarzut główny ograniczenie wolności jednostki przy pozorach swobody i demokracji. Różne ograniczenia powodują u człowieka poczucie zagrożenia i lęku. Fromm odcinał się szczególnie ostro od biologizmu Freuda twierdząc, że to co w człowieku jest specyficznie ludzkie, jest natury społecznej, a nie biologicznej. Człowiek jest oczywiście organizmem żywym, ale jego funkcjonowanie, a zwłaszcza treść tego, co człowiek robi, określone jest nie przez wewnętrzną strukturę organizmu, ale przez przynależność do określonego społeczeństwa. Przynależność ta ulega w naszych czasach rozkładowi. Jeszcze w średniowieczu była ona dość silna. Społeczeństwo określało życie jednostki przez rygorystyczne prawa i obowiązki, wyznaczające każdemu jego miejsce, ale równocześnie zapewniało mu społeczne bezpieczeństwo i nadawało społeczny sens jego indywidualnemu życiu. W nowoczesnym społeczeństwie techniczno-przemysłowym i konsumpcyjnym jednostka uzyskała o wiele większą wolność indywidualną, ale równocześnie została pozostawiona sama sobie, wolność indywidualna została opłacona osamotnieniem i utratą społecznego sensu życia. Gromadzenie kapitału i konsumpcja stała się celem samym w sobie. W ten sposób wolność, jaką społeczeństwo mieszczańskie dało człowiekowi, stała się wolnością nie do zniesienia. Rodzi się nieświadoma motywacja oporu przeciw takiej wolności, tendencja do „uciekania od wolności”. Wytwarzają się trzy główne nieświadome tendencje wyjścia z tej nieznośnej sytuacji: .ulomasochizm, wyrażający się w sprzeczności, z jednej strony do losowania przemocy wobec innych, a z drugiej poddawania się przemocy umych; agresywność, przejawiająca się w skłonności do niszczenia i destrukcji; konformizm, wyrażający się w skłonności do rezygnowania / własnej osobowości i tożsamości, a przyjmowania obcych wzorców, nidzych myśli, upodobniania się do innych, bycia takim, jak inni chcą, aby człowiek był, itp. Realizacja tych tendencji nie prowadzi jednak do 11)/.wiązania nieznośnej sytuacji, przeciwnie, przyczynia się do dalszego pogłębienia trudności. Odzyskanie utraconej łączności jednostki ze społeczeństwem wymaga przebudowy stosunków człowieka ze światem na zasadach miłości, przy czym Fromm rozróżnia sześć jej rodzajów (miłość rodzicielska macierzyńska i ojcowska, miłość rodzinna do rodziców i do rodzeństwa, miłość erotyczna i miłość religijna). W każdym wypadku 1 ^;romm odróżnił dwie formy miłości, męską i żeńską. Miłość żeńska jest miłością aktywną, wyraża się w aktach wnikania w świat, interweniowania w to, co się dzieje, kierowania przebiegiem zdarzeń, podejmowania ryzyka na rzecz czegoś; miłość żeńska natomiast jest raczej bierna, wyraża się w aktach przyjmowania, opiekowania się, wytrwałości i cierpliwości, lolerancji w realistycznym liczeniu się z istniejącym stanem rzeczy itp. Terapia przez miłość powinna dotyczyć zarówno społeczeństwa, jak i jednostki. Na przykład kapitalizm rodzi raczej egoizm, koncentrację na własnej osobie niż miłość, rodzi więc społeczeństwo chore, które produkuje także chore jednostki.

Fromm nawiązywał w swojej krytyce społeczeństwa do analizy marksistowskiej, podkreślał np. ujemne konsekwencje klasowej struktury społeczeństwa, kształtowania się ideologicznej nadbudowy klas posiadających, która wywiera nacisk również na świadomość i podświadomość klas pracujących itp. Tezy marksizmu wiązał jednak z elementami teologii i filozofii orientalnej, co zmieniało ich konkretny sens.

Marksizm stał się jednym ze źródeł inspiracji również dla innych przedstawicieli psychoanalizy społecznej, takich jak; Wilhelm Reich, Theodor W. Adomo, Herbert Marcuse, Ronald D. Laing. Ponieważ jednak psychoanalitycy, zwłaszcza psychoterapeuci, skupiają uwagę przede wszystkim na jednostce, ich krytyka społeczeństwa prowadzi raczej do

83