skanuj0016

łubianych ról społecznych i seksualnych. Autor interpretuje owe obja> wy w terminach kosztu psychologicznego, świadczącego o rzeczy wi; ście istniejącym stresie izolacji.

(d)    Ekspedycje polarne. Badania naukowe rejonów polarnyc wiążą się z koniecznością przebywania w malej izolowanej grupie za-/ daniowej w warunkach ekstremalnie trudnych. Dotyczy to zwłaszcza; stacji naukowych i meteorologicznych w Antarktyce (wyspy i morztg; położone poza kołem polarnym Bieguna Południowego) i na Antarktydzie (na kontynencie), jako jedynym miejscu na świecie nie zamieszkałym przez ludzi, a więc izolowanym od reszty świata barierą geograficzną. Ze względu na swój wyjątkowy charakter tego typu izolacja, geograficzna została nazwana izolacją antarktyczną. Charakterystyka czynników stresowych środowiska antarktycznego sugeruje, że izolacja? antarktyczna jest szczególnym przypadkiem izolacji społecznej, gdyż. obejmuje zarówno niektóre elementy deprywacji percepcyjnej (biel otoczenia lub długa noc polarna), monotonii (powtarzające się czynności dnia codziennego), uwięzienia (ze względów klimatycznych prze-i bywanie głównie w pomieszczeniu zamkniętym) oraz klasycznej deprywacji informacyjnej (ograniczona informacja ze świata zewnętrzne-? go) i deprywacji wielu podstawowych potrzeb fizjologicznych, psychologicznych i socjologicznych. Tak więc sytuację izolacji antark-? tycznej należy traktować jako sytuację stresową pod względem fizycz-. nym (warunki klimatyczne i fotoekologiczne), psychologicznym (brak wielu ważnych źródeł gratyfikacji emocjonalnej) i społecznym (brak alternatyw interpersonalnych w małej izolowanej grupie ludzi) (Mc-/ Cormick i wsp., 1985; Palinkas, 1986). Szereg danych empirycznych,; przedstawionych przeze mnie w innej pracy, wydaje się przemawiać za tą tezą (Terelak, 1982a).

(e)    Statki kosmiczne i stacje orbitalne. Przy okazji omawiania nieważkości jako fizycznego czynnika stresu mówiliśmy, że nieważ-. kość jest nowym czynnikiem depry wacyjnym, nie występującym w wa-j runkach ziemskich, gdyż ogranicza skutecznie doznania wielu wrażeń czuciowych (Ruff i Korchin, 1964). Jednakże od czasu wydłużania lotów kosmicznych i zainstalowania na orbitach okołoziemskich stacji badawczych, problematyka stresu przesunęła się z tzw. fizycznyc czynników lotu w kierunku badania efektów długotrwałej izolacji społecznej (Leonow i Lebiediew, 1975).

Z dotychczasowych badań byłych kosmonautów radzieckich a obecnie rosyjskich i astronautów amerykańskich wynika między innymi, że długotrwała izolacja socjalna wpływa niekorzystnie na nastrój, dotychczasowe preferencje smakowe, estetyczne i emocjonalne, generuje stres interpersonalny (Kwarecki, Terelak, 1980).

Istnienie orbitalnych stacji kosmicznych (np. stacja „Alfa”) i bliska perspektywa lotów międzyplanetarnych sprawia, że zapotrzebowanie na wiedzę na temat zachowania się człowieka w długotrwałych lotach kosmicznych jest duże, zaś ekstrapolacja wniosków z dotychczasowych badań na symulatorach lotu i w rzeczywistym (okolodwulet-nim) locie kosmicznym jest znacznie ograniczona.

Reasumując przegląd dotychczasowych źródeł danych na temat stresu deprywacji sensorycznej i percepcyjnej, izolacji społecznej i uwięzienia należy stwierdzić, że potrzeba stymulacji jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka, tak samo ważną w życiu i rozwoju, jak i inne potrzeby fizjologiczne oraz psychiczne. Wszelkie jej ograniczenia, sztuczne lub naturalne, są przyczyną stresu psychologicznego, którego pokonanie pociąga za sobą określony koszt psychologiczny. Redukcja owego kosztu zależy od umiejętności wzajemnej regulacji dopływających bodźców i własnych preferencji stymulacyjnych (tzw. zapotrzebowanie na stymulacje). Model takiego mechanizmu przedstawiony na ryc. 2.24 można opisać następująco.

Powołując się na wnioski z wielu badań eksperymentalnych, które omawiam w innej pracy (Terelak, 1982a) można stwierdzić, że w zależności od poziomu stymulacji wyodrębnia się pewne hipotetyczne strefy optymalnej sprawności funkcjonowania, strefy suboptymalne oraz strefy zaburzeń i odmowy działania. Wyjaśnieniem tych zależności zajmują się koncepcje optimum pobudzenia D. O. Hebba (1965) i optimum stymulacji C. Leuby (1965). Ponieważ koncepcje te w piśmiennictwie polskim zostały szczegółowo opisane (por. Eliasz, 1981), przypomnimy tylko ich ogólne założenia niezbędne do zrozumienia naszych dalszych wywodów.

I tak, koncepcja optimum pobudzenia Hebba zakłada, że do sprawnego przebiegu procesów korowych, warunkujących działanie człowieka, konieczny jest określony poziom pobudzenia, będący efektem stymulacji. Procesy korowe przebiegają sprawnie tylko wtedy, gdy poziom pobudzenia (aktywacji) wzrasta od wartości nadoptymalnej do optymalnej.

207