skanuj0021 (17)

tego typu teorii, nawet dokonana skrótowo i bardzo pobieżnie, wykraczałaby już znacznie poza ramy niniejszego podręcznika. Dlatego też zdecydowałem się, o ile to tylko było możliwe, na nader syntetyczne (a więc siłą rzeczy nieprecyzyjne i niezbyt wiernie oddające intencje poszczególnych twórców teorii) prezentowanie poniższych koncepcji, sygnalizując jednocześnie dostępną literaturę w języku polskim, w której Czytelnik może znaleźć bardziej pogłębioną analizę omawianych teorii.

W przeciwieństwie do teorii prezentowanych uprzednio, w których akcentuje się nienormalny charakter zachowania przestępczego lub sprawcy czynu (a najczęściej i jedno, i drugie), w większości teorii, którymi zajmiemy się obecnie, przewijać się będzie diametralnie odmienna teza: zarówno przestępczość jako zjawisko społeczne, jak i sprawcy czynów przestępnych są w pełni normalni. Merton np. przytacza tyleż zabawną, co pouczającą paremię, zgodnie z którą zachowanie dewiacyjne jest normalną reakcją normalnych ludzi na nienormalne sytuacje. Zanim więc przejdziemy do omawiania poszczególnych koncepcji, warto zaznajomić się z poglądami badacza, który jako pierwszy wystąpił z szokująca z pozoru tezą o normalności zjawiska przestępczości. Otóż E. Durkheim, wykładając swoje zasady metody socjologicznej, za egzemplifikację swej ogólnej tezy o normalności wszelkich zjawisk społecznych przyjął zjawisko przestępczości. Jak trafnie podnosi A. Siemaszko, mimo że Durkheim nie był kryminologiem, lecz par excellence socjologiem i problematyka dewiacji była mu dość obca, stał się w pewnym sensie prekursorem trzech dominujących obecnie, a w dużej mierze wykluczających się kierunków dociekań teoretycznych w socjologii dewiacji: mertonowskiego, kontroli społecznej oraz naznaczania społecznego.

Jednak owe kilkanaście stron durkheimowskich Zasad wycisnęło na współczesnej socjologii dewiacji bodaj największe piętno.

Durkheimowską koncepcję „pożytków z dewiacji” A. Siemaszko charakteryzuje następująco:

I.    Dewiacja jest zjawiskiem normalnym, ponieważ występuje we wszystkich społeczeństwach, bez względu na ramy czasoprzestrzenne.

II.    Dewiacja jest zjawiskiem normalnym ze statystycznego punktu widzenia - przez swą powszechność występowania.

III.    Dewiacja stanowi czynnik zdrowia publicznego (i w tym sensie jest integralną częścią wszelkiego zdrowego społeczeństwa).

1.    Dewiacja jest zjawiskiem normalnym w tym sensie, że bez dewiacji niemożliwe jest istnienie społeczeństwa. Gdyby np. zanikła przestępczość, analizuje dalej myśl Durkheima A. Siemaszko, pojawiłyby się inne zachowania określane jako przestępcze bądź dewiacyjne.

2.    Dewiacja jest pożyteczna, gdyż negatywna reakcja na zachowania dewiacyjne wzmacnia świadomość zbiorową, stanowi integrujący czynnik, a także wyczula jak gdyby na mniej drastyczne formy niewłaściwego postępowania.