Scan052

52 A.J. Fawcett i R.I. Nicołson

Federation of Neurology), trudności w pisaniu, czytaniu i literowaniu, tłumaczy się w odmienny sposób (Ryc. 1). Dla ułatwienia, wprowadźmy rozróżnienie pomiędzy bezpośrednimi i pośrednimi przyczynami móżdżkowymi. Zaburzenia móżdżkowe mogą w sposób bezpośredni -naturalny wyjaśnić niestaranne pismo, bardzo często występujące u dzieci z dysleksją (Martlew, 1992). Oczywiście pisanie odręczne jest umiejętnością ruchową, która wymaga dokładnej kontroli czasowej i koordynacji różnych grup mięśni. Zaburzenia czytania i pisania mogą oczywiście wiązać się z różnymi mózgowymi drogami. Jeżeli niemowlę ma uszkodzony móżdżek, początkowo manifestuje się to bezpośrednio, między innymi w nieznacznych trudnościach ruchowych. Niemowlę może później zaczynać siadać czy chodzić. Jednak najistotniejszy jest bezpośredni wpływ tego uszkodzenia na zdolności artykulacyjne, w wyniku którego niemowlę później zaczyna gaworzyć (np. Ejiri i Masataka, 2001) podaj ą dane ukazuj ące związek pomiędzy gaworzeniem a kontrolą ruchową) i mówić (por. Bates i Dick, 2002). U niemowląt z uszkodzeniem móżdżku, nawet jeśli mowa i umiejętności chodzenia się rozwiną, można oczekiwać, że czynności te będą wykonywane mniej płynnie i mniej sprawnie. Jednym z pośrednich efektów mniej płynnej artykulacji może być konieczność bardziej świadomej kontroli tej czynności, co powoduje, że mniej zasobów intelektualnych dziecko może poświęcić na przetwarzanie informacji odbieranych przez zmysły. Kolejnym pośrednim efektem wolniejszej artykulacji jest zmniejszenie efektywności „pamięci roboczej” (operacyjnej), co uwidacznia się w gorszym funkcjonowaniu tzw. pętli fonologicznej¹, powodując trudności podczas nauki języka (Gathercole i Baddeley, 1989). Co więcej, niższa jakość reprezentacji artykulacyjnej może bezpośrednio prowadzić do obniżonej wrażliwości na pojawienie się pierwszej głoski słowa, rymu i struktury fonemów w języku (Snowling i Hulme, 1994), czyli, mówiąc krótko, należy się spodziewać wczesnych zaburzeń świadomości fonologicznej. Można więc oczekiwać, że uszkodzenie móżdżku w sposób pośredni lub bezpośredni spowoduje zaburzenie fonologiczne (Shankweileriwsp., 1995; Stanovich, 1988) które, jak wykazano, stanowi

wyjaśnienie dla wielu aspektów dysleksji. W przypadku ^nimnniu, które jest trzecią umiejętnością stanowiącą kryterium, ppMnmy wynikają z kilku następujących przyczyn pośrednich: czytania B^iln 11 e rnym wysiłkiem, słabej świadomości fonologicznej itrudnościw ■Inmiilyzowaniu umiejętności.

p l.il wspomniano wcześniej, istnieje niewiele rzetelnych danych o dt I' I di u dzieci w wieku przedszkolnym, przede wszystkim dlatego, że ■łtliT n j i nie można formalnie zdiagnozować, zanim dziecko nie będzie w ■if naliczyć się czytać. W tym kontekście konieczne staje się więc ■pł|!iowadzenie badania podłużnego. Grupa z Finlandii (Lyytinen i Hp, 2001), która przeprowadziła tego typu badanie, nie stwierdziła w zdobywaniu umiejętności ruchowych charakterystycznych H§ poszczególnych etapów wczesnego rozwoju, ale jednocześnie fltono, że „Dzieci, które zostały zidentyfikowane jako późno rozpo-^wiN|i|cc mówienie w wieku lat 2, wykazywały opóźnienie większości HMpjęluości językowych także w wieku lat 3.5, ale tylko wtedy, kiedy one do grupy charakteryzującej się rodzinnym ryzykiem Hfftiitpicnia dysleksji”.

KVV kolejnym badaniu (Nicolson i wsp., 2002) wykorzystano technikę 11 k o wania mrugania oka, która, jak wykazano wcześniej Jest czuła na ^Bo«l/cnia móżdżkowe u ludzi (Daum i wsp., 1993). Wyniki poszcze-Bluych analiz pokazały, że 85% osób z dysleksją wykazywało brak ^Panikowania, słabą reakcję warunkową i/lub zbyt słabe wygaszanie ^■u p orientacyjnej. Taka różnorodność jest interesująca ze względu na zuburzenia wygaszania reakcji u pacjentów z uszkodzeniami ^ptil/ku (Maschke i wsp., 2000; Timmann i wsp., 1998). Wykazano, że ■Mpnci z uszkodzeniem przedniego i górnego móżdżku wykazują ^H|rzcnianabywania klasycznego odruchu cofhięciakończyny, podczas H warunkowanie to nie jest zaburzone u pacjentów z uszkodzeniem ^■Mnożonym do obszaru tylnego dolnego móżdżku (Timmann i wsp., ^■0) Według nas, wyniki te dostarczają kolejnych danych wskazu-Jpyih nieprawidłowości móżdżkowe w dysleksji i po raz pierwszy BfKn/ują nieprawidłowości w sposobie uczenia się osób z dysleksją. P pnie ważne jest to, że paradygmat warunkowania mrugania oka jest ■li uli|, która może być wykorzystywana w dalszych badaniach zarówno Hnnrodności, jak i różnorodności zaburzeń uczenia się, stanowiących ptiMtiwę dysleksji i innych zaburzeń rozwojowych.

1

Działanie pętli fonologicznej łączącej okolicę Broca i Wemickego polega na bezgłośnym powtarzaniu umożliwiającym utrzymywanie w pamięci przez jakiś czas określonej sekwencji słów — przyp. red.