Socjologia Kosi�skiego (35)

ono zagrożenie kohezji molteńsko-rodzinnej i użyźnia psychospołeczną globę dla plonowania patologicznych zjawisk w rodzinie, o których bą. dzie mowa w kolejnej i zarazem ostatniej części niniejszego rozdziału, dotyczącego ważniejszych dla socjologa aspektów społecznej struktury i funkcjonowania rodziny.

7. DEZORGANIZACJA RODZINY

Jak pamiętamy, przedmiotem dotychczasowych rozważań o rodzinie były: socjologiczne sposoby pojmowania i badania jej podstawowej grupy społecznej; cykle życia małżeńsko-rodzinnego; struktura, funkcje i wew-nątrzrodzinne stosunki społeczne oraz typologia małżeństwa i rodziny. Enumeracja analizowanych problemów wskazuje, że w rozważaniach tych dominowało modelowe spojrzenie na tę najważniejszą formę życia społecznego.

■Zapewne nie mamy wątpliwości co do tego, że rodzina dla człowieka jest środowiskiem społecznym, w którym czuje się najbezpieczniej, w sensie psychicznym i najpełniej zaspokaja swoje psychospołeczne potrzeby. Jednak i w tym dla człowieka tak istotnym środowisku, podobnie jak w innych komponentach społecznej rzeczywistości, dochodzi do najrozmaitszych zakłóceń wywołujących przejściowy lub trwały rozkład podstawowej komórki życia społecznego zwanej rodziną. Wówczas to następuje jej dezorganizacja, czyli ograniczenie lub zanik dotychczas wypełnianych funkcji i ról rodzinnych, zwłaszcza obowiązków małżonków wobec siebie i dzieci, a także dzieci wobec rodziców i ewentualnie między rodzeństwem.

Dezorganizację życia małżeńsko-rodzinnego poprzedzają zwykle różne zaburzenia psychospołeczne, określane zjawiskami patologicznymi, które zaczynają się konfliktami i zdradami małżeńskimi, a kończą rozwodem. Spróbujmy obecnie uczynić przedmiotem dalszych rozważań niektóre zjawiska z zakresu patologii rodziny [49].

Konflikty i kryzysy w życiu małżeńsko-rodzinnym są nieuniknione. Ze względu na społeczną doniosłość rodziny należy je minimalizować, gdyż zaledwie nieliczne z nich mają konstruktywne następstwa. Konflikt jest sytuacją burzącą porządek i ład społeczny, lecz jego skutki niekiedy mogą być pozytywne.

Konflikt społeczny w ogóle, a nie tylko w rodzinie, jest starciem wywołanym rozbieżnością postaw, celów lub samych tylko sposobów realizacji jakiegoś zadania. W sytuacji konfliktowej jedna strona stara się drugiej narzucić własne postawy, sposoby działania albo też realizować swoje interesy kosztem tej drugiej strony. Konflikty małżeńskie mogą dotyczyć drobnych spraw, do których należy częstotliwość sprzątania mieszkania, jak i poważniejszych, wiążących się na przykład ze światopoglądowym wychowaniem dzieci.

Rozwiązanie podanych konfliktów może być różne. Najefektywniej* nym sposobem jest zawsze uzgodnienie pomiędzy małżonkami czy innymi stronami konfliktu stanowisk i przyjęcie kompromisowych rozwiązań dla rozbieżnych dążeń [123].

Nie rozładowanie długotrwałych napięć prowadzi do utajonego i represjonowanego konfliktu. Obie strony kumulują siłę emocjonalną rozbieżnych postaw, lecz ich nie manifestują, co grozi gwałtownym i silnym wybuchem. Napięcia w rodzinie wywołują agresywność i prowadzą do dezorganizacji, której korelatami są kłótnie, zaniedbywanie obowiązków małżeńsko-rodzinnych, zdrady małżeńskie i będące ich uwieńczeniem rozbicie rodziny.

Napięcia mogą mieć różne źródła. Najczęściej mają one charakter psychogenny, czyli są związane z cechami psychicznymi członków rodziny, i społeczno-kulturowy, kiedy są rezultatem odmienności środowisk socjalizacyjnych obojga małżonków, zwłaszcza pochodzenia ich rodzin.

W rzeczywistości źródła konfliktów i napięć w rodzinie mają różnorodne podłoże, a jednym z nich bywa brak przystosowania seksualnego małżonków i pełnienie przez nich pozarodzinnych ról, które dezaprobuje jeden z małżonków bądź członek rodziny. Diagnozowanie etiologii konfliktów, a przede wszystkim przeobrażonych już w napięcia, jest czynnością trudną i ryzykowną.

Konflikty i napięcia między małżonkami są w rodzinie ważne z tego względu, że nie tylko wywołują jej dezintegrację, ale mogą doprowadzić do jej rozbicia. We współczesnych rodzinach równie częste jak nieporozumienia między małżonkami są konflikty międzypokoleniowe, czyli między rodzicami a dziećmi. W dawniejszych czasach bezwzględne posłuszeństwo dzieci wobec rodziców/ i ludzi starszych wyhamowywało powstawanie tego typu sytuacji konfliktowych. Przez wiele stuleci rodzina była głównym i zasadniczo jedynym znaczącym środowiskiem socjalizacji dziecka i dlatego łatwiej było podporządkowywać młode pokolenia pokoleniu dorosłemu, które sprawowało władzę w rodzinie i w społeczeństwie. Obecnie młodym pokoleniem i jego socjalizacją zajmuje się wiele instytucji o-światowo-wychowawczych, organizacji młodzieżowych będących grupami rówieśniczymi, a także środki masowego komunikowania. Instytucje te i inne stanowią dla młodego pokolenia silne oparcie w konfliktach z rodzicami i w ogóle ze starszym pokoleniem. Dzieci mając świadomość tak silnego zaplecza instytucjonalnego w konfliktach z rodzicami łatwiej wywołują wobec nich bunt, trudny do stłumienia i kończący się w niektórych okolicznościach ucieczkami niedorosłych jeszcze dzieci z domu. Nie oznacza to całkowitego rozpadu rodziny, jak w przypadku rozwodu, ale w sytuacji masowości takiego postępowania następują poważne konsekwencje społeczne.

Konflikty międzypokoleniowe w rodzinie mają różną etiologię. Najczęstszym ich źródłem jest rozbieżność międzypokoleniowych systemów