Socjologia Kosi�skiego (28)

w odniesieniu do rodziny sygnalizują bliskie pokrewieństwo socjologii s innymi naukami, również z medycyną. Najlepiej to wyraża patologia życia rodzinnego i prognozowanie rodziny. Prokreacja, kalectwo, alkoholizm czy przewlekła choroba są zjawiskami głównie medycznymi, ale ich społeczne skutki, zakłócające funkcjonowanie rodziny, są domena badań socjologicznych.

Styczność socjologii z innymi naukami w badaniach nad rodziną ujawni się w dalszych wywodach dotyczących cykli życia małżeńsko-rodzin-nego i struktury rodziny, układu pozycji, ról i stosunków wewnątrzrodzin-nych oraz funkcji, jakie ona wypełnia. Interdyscyplinarność badań nad rodziną występuje najwyraźniej w analizie zjawisk patologicznych, którymi zajmiemy się pod koniec niniejszego rozdziału.

3. CYKLE ŻYCIA MAŁŻESfSKO-RODZINNEGO

Współczesne badania socjologiczne koncentrują się przede wszystkim, jak skonstatowaliśmy poprzednio, na ontogenetycznej problematyce rodziny. Takie podejście badawcze narzuca konieczność wyróżnienia w życiu małżeńsko-rodzinnym cykli, którymi są: 1) narzeczeństwo, zwane współcześnie „chodzeniem ze sobą"; 2) małżeństwo bezdzietne; 3) małżeństwo z dziećmi; 4) rodzina z odchodzącymi dziećmi; 5) małżeństwo odłączone od dzieci.

W przypadku rodziny z jednym dzieckiem cykl trzeci przechodzi w piąty, gdyż odejście z niej dziecka zarazem osamotnia małżeństwo, czyli występuje wówczas cztery a nie pięć cykli w życiu małżeńsko-rodzinnym.

Narzeczeństwo, stanowiące zwykle pierwszą fazę życia małżeńsko--rodzinnego, jest oficjalną umową zobowiązującą w określonym czasie do zawarcia związku małżeńskiego, który powstaje najczęściej pod naciskiem konieczności społeczno-kulturowych. Najważniejszym czynnikiem kreatywnym małżeństwa i rodziny jest biopsychiczna potrzeba posiadania dzieci. Narzeczeństwo, a zwłaszcza małżeństwo, podnosi status społeczny jednostki.

Instytucja narzeczeństwa uległa odformalizującej ewolucji i przeobraziła się w „chodzenie ze sobą*’, które jest związkiem tylko w niektórych przypadkach i raczej minimalnie obligującym do zawarcia małżeństwa. „Związek typu boy-friend — girl-friend — pisze Z. Tyszka — jest dość często spotykany w amerykańskich środowiskach studenckich. Partnerzy przeważnie z góry zakładają, że po ukończeniu studiów ich drogi rozejdą się” [139, s. 143]. Związek ów w nielicznych tylko przypadkach przechodzi w następny etap życia małżeńsko-rodzinnego, mimo iż niewiele się różni od tradycyjnego narzeczeństwa uatrakcyjnianego nie tylko miłością romantyczną.

Narzeczeństwo czy też „poważne chodzenie ze sobą” stanowi etap przygotowawczy do życia małźeńsko-rodzinnego, które, oprócz młodzieńczej miłości, jest współżyciem „na co dzień", „psychicznym partnerstwem” i ważną instytucją społeczną, a nie tylko prywatną sprawą dwojga ludzi. Rodzina jest instytucją, w której sit? rodzą i socjalizują nowi obywatele i członkowie społeczeństwa.

Drugim cyklem życia małźeńsko-rodzinnego jest małżeństwo bezdzietne. Dawniej składało się z reguły z osób o tym samym lub bliskim statusie społecznym. Mezalians, czyli wybór współmałżonka z niższej sfery, był potępiany, a niekiedy prawie niemożliwy. Heterogeniczność społeczna współmałżonków ma niekiedy istotne reperkusje w życiu wewnątrz-rodzinnym. „Mąż i żona mogą być ludźmi doskonale zrównoważonymi, ale jeśli różnią się bardzo pod względem kulturalnym lub w swych poglądach etycznych, gustach i usposobieniach oraz w sposobie życia, to bardzo łatwo popadają w konflikty, a ich wzajemne przystosowanie się jest trudne” [119, s. 239].

W społeczeństwie socjalistycznym przynależność klasowa i status materialny nie odgrywają większej roli w doborze małżonków. Miłość staje się głównym, ale nie jedynym motywem zawarcia związku małżeńskiego.

W społeczeństwie tym nadal pewną rolę odgrywa spodziewane wsparcie materialne potencjalnych teściów. Społeczna heterogeniczność małżonków bywa, lecz nie zawsze jest źródłem konfliktogennym. Spotyka się wiele małżeństw, które tego typu bariery pokonują i uzyskują pełny sukces małżeński. Istotnym komponentem sukcesu małżeńskiego jest silna i trwała więź małżeńska, która — zdaniem M. Ziemskiej — opiera się „...na uznaniu, akceptacji współmałżonka jako: 1) typu psychofizycznego męskiego lub kobiecego (związanego z nim stylu ubioru, sposobu bycia itp.), 2) towarzysza życia dzielącego troski i radości, darzącego uznaniem, podtrzymującego, służącego radą i pomocą, 3) osoby wykonującej zawód i biorącej udział w utrzymaniu domu, 4) partnera seksualnego, 5) ojca lub matki wspólnie posiadanych dzieci, 6) gospodarza lub gospodyni domu, 7) partnera w spędzaniu wolnego czasu i w życiu towarzyskim, 8) osoby kształcącej się i rozwijającej”. [156, s. 118].

Bardziej aktualnym i doniosłym zagadnieniem w okresie małżeństwa bezdzietnego niż sukces małżeński jest wzajemne przystosowanie współmałżonków do siebie i do instytucji małżeństwa. „Małżeńska para — stwierdzają W. Waller oraz R. Hill — rozpoczyna swe małżeńskie życie z oddzielnymi systemami nawyków uformowanymi w rodzinie pochodzenia i w latach życia poza rodziną. Po pewnym czasie małżonkowie tworzą wspólny system nawyków poprzez modyfikację swoich starych nawyków” [141, s. 87].

Podjęcie się nowych w życiu jednostki ról społecznych, jakimi są role małżeńskie, wywołuje proces dostosowywania się małżonków do roli męża i żony, które zwykle są trójpłaszczyznowe: seksualne, psychiczne i spo-

165