CCF20071022007

254 Psychologia rodziny: teoria i badania

i rozwój, mogą się uaktywniać w odniesieniu do obojga rodziców, a nie tylko wobec matki. Zaczęto tym samym coraz bardziej dostrzegać prawidłowość, że ilość i jakość interakcji między rodzicem i dzieckiem jest bardziej znaczącym czynnikiem dla rozwoju dzićcka niż płeć rodzica.

Obecne zainteresowanie ojcostwem ma również swoje uwarunkowania historyczne. Chociaż starsze teorie rozwoju dziecka sugerują, że rodzicielstwo jest w przeważającej mierze determinowane biologicznie w odniesieniu do kobiet (w szczególności), to uważne spojrzenie na międzygatunkowe, antropologiczne i historyczne badania nie pozwala podtrzymać tak jednoznacznie sformułowanego stanowiska.

Ąnalizy historyczne sugerują, że kulturalne, społeczne, ekonomiczne i polityczne uwarunkowania determinowały wczesne kontakty ojców z dziećmi. Ojcostwo było raczej traktowane jako proces pełniący bardziej ogólną psychologiczną funkcję w wielu społeczeństwach i kulturach. Można ją sprowadzić do kształcenia, wychowania ku autonomii, zachowania własnej indywidualności. Brak jest w zasadzie informacji dotyczących relacji ojciec — niemowlę.

Pewnych danych porównawczych dostarczają badania filogenetyczne i antropologiczne. Chociaż pierwszeństwo matczynej opieki jest bardziej widoczne w zwierzęcych społecznościach, to można znaleźć przykłady, gdzie dominującą stroną jest płeć męska — na przykład wśród takich zwierząt, jak wilk, ciernik, małpa szerokonosa. Ciernik angażuje się w obronę terytorium przed intruzem, buduje gniazdo, trzyma potomstwo razem; kojot, lis, wilk angażują się w czynności opiekuńcze i zabawowe. Szerokonosa małpa tropikalnej Ameryki asystuje podczas urodzin, zabezpiecza pożywienie, opiekuje się potomstwem przez cały czas z wyjątkiem karmienia. Makak bezogonowy na Gibraltarze włącza się w społeczną aktywność, uczy orientacji w otoczeniu, ośmielając do jego penetracji.

Antropologiczne badania różnych kultur dostarczają również ciekawych informacji świadczących o angażowaniu się ojców w dzielenie się opieką nad niemowlętami po porodzie, utrzymywanie ciepłych relacji — trzymanie ich na rękach, pieszczenie, uczestnictwo w rutynowych czynnościach opiekuńczych. W wielu kulturach wpływ na stosunek ojców do niemowląt miały również obrzędy i rytuały. Niektóre źródła podają, że ojcowie dla dzielenia się doświadczeniem z partnerką, spędzali z nią wiele czasu na posłaniu w czasie ciąży i byli z nia w czasie norodu. Resztki tp»n rvtiwłn co mflnrłno we współczesnych kulturach jako syndrom couvade — polega on na doświa< czaniu przez mężczyzn psychosomatycznych symptomów w czasie cią: żony. Na podstawie antropologicznych badań niektórzy przyjmują taką ii terpretację tego syndromu, która oznacza, że ojciec jest odpowiedzialny ; duchową egzystencję niemowlęcia, podczas gdy matki dają mu fizyczną os< bowość, matki dają dziecku ciało, a ojcowie duszę.

Należy podkreślić, że współczesna wiedza nie dostarczyła istotnych ii formacji na temat roli czynników biologicznych, hormonalnych w proces rodzicielstwa mężczyzn. Niektórzy przypuszczają, że hormonalne różnic w poziomie prolaktyny są powiązane z poziomem opiekuńczości na niemowlętami u osób płci męskiej. Niemniej należy zauważyć, że biolc giczne czynniki są mniej znaczącymi determinantami męskiego angażów: nia się w czynności opiekuńcze nad niemowlętami w porównaniu z czynn kami ekologicznymi.

Na większe zainteresowanie relacją ojciec — dziecko mają także nau społeczne, głównie psychologia rozwojowa (w tym prenatalna), związar jest to z badaniami nad niemowlętami, ich percepcją rzeczywistości fizyc: nej i społecznej już od pierwszych dni życia. Podkreśla się (w świede nich że człowiek przychodzi na świat z biologicznie zaprogramowaną zdolne ścią ujawniającą się w formie funkcji do wywoływania opieki ze strony osć dorosłych i tym samym umożliwiającą przeżycie. Pokazują one, że nie tylh niemowlę potrzebuje osoby dorosłej do rozwoju stosownych form konta! towania się z otoczeniem, ale i również osoba dorosła potrzebuje aktywm go włączania się we wzajemny proces poznawania się. Te formy aktywn interakcji rozpoczynają się o wiele wcześniej, niż sugerowała to teoria prz; wiązania. Współczesna teoria relacji ojciec - niemowlę musi brać pod ’uw: gę wzajemne wpływanie na siebie niemowlęcia i ojca podczas kontaktó interakcyjnych. Teoria ta musi także przyznawać, że wzajemne wpływy mo£ być świadomie bądź nieświadomie modyfikowane przez matkę czy też inni go członka rodziny (zgodnie z systemowym ujęciem). W świede obecnyc danych empirycznych okazuje się, że na wielu płaszczyznach rozwój relac ojciec — niemowlę jest podobny do relacji matka — niemowlę, że niemów może doświadczać odpowiednich gratyfikacji emocjonalnych zarówno ; strony matki, jak i ojca.    \

Prześledźmy obecnie, co na temat znaczenia ojca, mówi4 badania emp rycznę w odniesieniu do okresu prenatalnego, porodu i pierwszych kilkun: