CCF20071022004

248 Psychologia rodziny: teoria i badania

wpływ tego wszystkiego, z czym zetknie się w kręgu życia rodzinnego. Oddziaływanie rodziny trafia na „tabula rasa” psychiki dziecięcej, a pozostawiony w niej zapis posiada cechy szczególnej trwałości. Rodzice stanowią pewne wzory zachowań, które mogą 'być punktem odniesienia dla własnego postępowania, wpływają na tworzenie się wzorów dwubiegunowych stosunków: rodzice — dziecko i dziecko — rodzice (Ziemska, 1973; Plopa, 1987). W procesie naśladowania ról rodzicielskich oraz identyfikacji z rodzicami tej samej bądź odmiennej płci, następuje interioryzacja wzorów ról rodzicielskich, które w przyszłości mogą przejawiać się podobnie w kontaktach z własnymi dziećmi. W razie braku któregoś z rodziców, nie ma modelu rodzica określonej płci, co w przyszłości może wpływać na nieumiejętne pełnienie roli rodzicielskiej. Oprócz zachowań związanych bezpośrednio z mechanizmami naśladowania czy identyfikacji z własnymi rodzicami, należy zwrócić uwagę na ogólny wpływ doświadczeń z życia rodzinnego na kształtowanie się osobowości, struktury emocjonalnej, co w sposób pośredni, ale zasadniczy ma związek z przejawianiem takich a nie innych postaw uczuciowych wobec własnych dzieci.

3.3.2. Zasoby małżonków a relacje z dziećmi

Podmiotowe cechy rodziców, kształtowane w toku życia jednostek, również mają związek z prezentowanymi postawami rodzicielskimi. Jednostki o określonych cechach osobowości są bardziej podatne na formowanie się u nich takich lub innych postaw rodzicielskich. Na przykład, poczucie mniejszej wartości u któregoś z rodziców może powodować kompensacyjną koncentrację na powodzeniu w roli rodzicielskiej i tym samym przyjmowanie postawy nadmiernie skoncentrowanej na dziecku w formie nadmiernego ochraniania bądź wymagania (Obuchowska, 1976; Ziemska, 1973; Plopa, 1979).

Odmienność osobowościowa może się sprowadzać między innymi do różnych właściwości temperamentalnych, czyli stopnia reaktywności, roli uczuć w życiu psychicznym; jedni reagują na otoczenie bardziej emocjonalnie, inni zaś bardziej refleksyjnie układają swoje relacje interpersonalne, bazując bardziej na płaszczyźnie intelektualnej. W grę mogą wchodzić również określone uzdolnienia poznawcze, ich poziom rozwoju, giętkość bądź sztywność

\\T tmtćlpnill obhiolnm lll'i37h Itruir/inn Uioertfz-l-U/i , X    ^ Z ^ i Zh i ~ .1 l.i 1

Rodzina (w tym rodzice) jest uwikłana w bogatą sieć zależności od struk tur pozarodzinnyćh. Sposób funkcjonowania w nich ma związek ze spc łecznym, emocjonalnym rozwojem dzieci, z kształtowaniem się podstai ich osobowości. Podkreślić można w tym kontekście znaczenie jakości związ ku małżeńskiego, społecznych sieci rodziców, ich środowiska pracy — jak krytycznych źródeł związanych zarówno z potencjalnym stresem, jak i moż liwością uzyskiwania wsparcia w rozwiązywaniu rodzinnych problemóv Mogą one służyć jako źródła radzenia sobie, kiedy pomagają rodzicom stc sować takie strategie wychowawcze i budować taki klimat życia rodzinne go, które generalnie umożliwiają im w sposób satysfakcjonujący wypełnia nie zadań rodzicielskich.

Dobrze funkcjonujący związek małżeński dostarcza jego uczestnikor dwóch podstawowych form wsparcia - emocjonalnego i instrumcntal nego - w pełnieniu roli rodzica. Emocjonalne wsparcie jest komunikater. dla małżonka-rodzica, że jest kochany, szanowany i ceniony, a to z kok wpływa na stopień zaangażowania i cierpliwość, którą rodzic wnosi do re lacji z dzieckiem. Instrumentalne wsparcie zaś wiąże się ze stworzenicr takiego standardu życia, który pozwala na większe wydatkowanie energ w procesie opieki nad dzieckiem. Szczególnie dla kobiet, dla których ma cierzyństwo jest sprawą kluczową, szczęśliwy związek z mężami staje si ważnym źródłem wsparcia, mogącym silnie wpływać na ich satysfakcj z rodzicielstwa.

J. Belsky (1984) dokonał przeglądu badań wskazujących na zasadnicz związek pomiędzy jakością związku małżeńskiego a postawami rodzicielski mi. Badania te sugerują, że rodzice tworzący relację małżeńską o słabej jako ści mają bardziej negatywne nastawienia do rodzicielstwa i są mniej zaanga żowani i wspierający w stosunku do swoich dzieci. Innymi słowy, małzcńsl stres i konflikt mogą odbijać się na jakości całego systemu rodziny, a w tyr również na prezentowanych wzorach interakcji rodzic - dziecko.

W niektórych przypadkach, rodzice, mogą próbować radzić sobie z mai żeńskim konfliktem, wykorzystując dzieci jako źródło emocjonalnego wspai cia i wplątując je w szczególne koalicje. W innych przypadkach rodzic mogą winić swoje dzieci za doświadczany stres małżeńskujakkolwiek ni patrząc na ten problem, zdolności rodziców do cfektywnego\spcłniania po trzeb dzieci są w zasadniczym stopniu związane z kierowaniem małżeń