Socjologia Kosi�skiego (30)

prawi* podobnie jak narodziny pierwszego dziecka. Dla rodzin z jednym dzieckiem jest on faią przekształcenia się jej w małżeństwo odłączone od dzieci.

Piątym cyklem małżeńsko-rodzinnej biografii jest małżeństwo odłączone od dzieci. To ostatnie stadium rodziny rozpoczyna się odejściem z niej ostatniego dziecka. W licznych przypadkach stadium to dla współmałżonków jest zapowiedzią lub wchodzeniem w wiek emerytalny, kiedy niektóre z funkcji rodziny ulegają zawężeniu, pojawia się wówczas większa przestrzeń mieszkalna oraz osobliwy stan psychiczny zdominowany przez ambiwalentne samopoczucie. Zadowoleniu płynącemu z ewentualnych sukcesów dzieci już jako osób samodzielnych towarzyszy tęsknota za nimi i cenionymi uprzednio codziennymi kontaktami.

Etapem wchodzenia rodziny w specyficzną starość zajmuje się specjalna dziedzina wiedzy — gerontologia, będąca nauką o procesach starzenia się człowieka, szeroko uwzględniająca ich psychospołeczne aspekty. „Czas starzenia się i starości jest to etap życia, w którym zadowolenie z życia, jego afirmacja zależy w znacznej mierze od przeszłości człowieka, od tego, jak przeżył kilkadziesiąt minionych lat” [139, s. 162], Jest to okres „dyskontowania” całej poprzedniej egzystencji rodziny. Dominować w nim może spore zadowolenie z właściwego wychowania dzieci, jak i poczucie żalu z powodu, „zmarnowanego życia”. Alternatywność tej sytuacji zwykle silnie się odciska na współżyciu pary małżeńskiej w tym ostatnim cyklu małżeńsko-rodzinnych dziejów.

Dla „osamotnionego” małżeństwa bardzo ważne jest pielęgnowanie bezpośrednich styczności i więzi osobowej z usamodzielnionymi dziećmi i ich nowo powstałymi rodzinami prokreacji. Kontakty osamotnionej pary małżeńskiej z własnymi dziećmi i wnukami czy prawnukami mają duże znaczenie psychospołeczne dla wszystkich reprezentantów trzech, a nawet i czterech pokoleń tworzących familię, zwaną też rodziną rozproszoną lub szeroką.

4. FUNKCJE RODZINY

W poprzedniej części rozważań charakteryzując stadia życia małżeń-sko-rodzinnego sygnalizowaliśmy, że w niektórych stadiach pewne funkcje dominują, inne natomiast ulegają ograniczeniu albo nawet zanikowi W etapie małżeństwa bezdzietnego nie występuje lub występuje w minimalnym zakresie (tylko w odniesieniu do samych małżonków) funkcja socjalizacyjna, a w etapie emeryckim trudno liczyć na realizację funkcji prokreacyjnej.

Funkcje rodziny badacze postrzegają i ujmują rozmaicie, tak co do samego ich nazewnictwa, jak i liczebności. Z polskich socjologów najwięcej funkcji rodziny, bo aż dziesięć, wyodrębnia Z. Tyszka. Spróbujmy za nim krótko je scharakteryzować.

1.    Materialno-ekonomiczna funkcja rodziny przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych. Składnikami jej są cztery podlunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna, które nie zawsze występują równocześnie i w jednakowym rozmiarze. Ich zasiąg i poziom realizacji zależy od stadium rodziny, a zwłaszcza od głównego jej źródła utrzymania.

2.    Funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki. Pozarodzinne formy zabezpieczenia osób niesamodzielnych, jak żłobki, przedszkola, szpitale, sanatoria oraz renty i emerytury, znacznie wspomagają rodzinę w wypełnianiu tej dawniej bardzo ważnej funkcji.

3.    Prokreacyjna funkcja rodziny jest formą zaspokajania emocjonalno--rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. Dzieciom potrzebna jest rodzina.

4.    Seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego. Dawniej utożsamiano ją z funkcją prokreacyjną, co nadal podtrzymują niektórzy badacze tej podstawowej dla każdego człowieka grupy odniesienia.

5.    Legalizacyjno-kontrolna funkcja rodziny przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny. Niektóre z zachowań, jak współżycie seksualne małżonków czy posiadanie dzieci, poza rodziną są społecznie deza-probowane. Naruszenie pewnych wzorów zachowań uznanych za we-wnątrzrodzinne jest represjonowane przez pozostałych członków rodziny, szersze otoczenie społeczne, kościół, a także system prawny.

6.    Socjalizacyjna funkcja rodziny jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej i tak samo podstawowa, jak i ona. Funkcja ta jest realizowana dwupłaszczyznowo: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie osobowości małżonków. Świadoma i intencjonalna socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrzrodzinnym, które realizuje rodzina jako grupa, zwana też środowiskiem wychowawczym. Spontaniczną socjalizację J. Cha-łasiński nazywa, zapewne słusznie, „wychowaniem przez życie**. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest bardzo doniosła dla społeczeństwa i dla jednostek objętych tym psychospołecznym procesem, w którym rodzina jest ważną, ale jedną z wielu instytucji aktywnie w nim uczestniczących.

7.    Mniej widoczna dla pobieżnego obserwatora życia rodzinno-małżeń-skiego jest klasowa funkcja rodziny. Istota jej polega na wstępnym nadawaniu dzieciom i nie pracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo-warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na

169