szukanie�rbarzyncy002

12

ewolucjonizmu z ubiegłego stulecia. Ale właściwa jego funkcja polega na czym innym: ma ono godzić w amalgamat, gdzie owe łatwe tló.atakuecle pomieszane są w m^l'ą^łó^ć_ż s“amą ideą niepowtarzalnej europejskiej kultury. Kultura ta tymcM^nTnie tyiko z zewnątrz ~}cst zagrożona, ale bardziej może jeszcze przez samobójgir^cntarn^^^wnćt^i"zobojętnienie na wyróżnioną naszą t’radycjęe^wnoscralbo zgoła samoniszczyciclska furia, przybierają słowną poślTic^el.koc^znćgo uniwersalizmu.

'"Prawdą jest, że; niepodobna zdefiniować kultury_curopejskiej - wedle geograficznych, chronologicznych, czy treściowych kryteriów - nie zakładając w takiej definicji sądów occniających^pjcrytorium_ducho\vc] którego"nazwa sama, jak uczeni nam mo\vią,jcstJtpchodzcnia asyryjskiego, którego książka par excellence, książka założycielska napisańa_była w większości w nie-indo-cujmpcjskim języku, którego niezmierzoneBogactwa filozoficzne, artystyczne i religijne wchłonęły tyle impulsów pochodzących z Azji Mniejszej, z Azji środkowej, ze Wschodu, ze świata arabskiego - jakże je określić w sposób niearbitralny? Jeśli pytamy ,'’ki e d y ńaroclzila się ta kultura, wszystkie odpowiedzi są możliwe: z.Sokratesem,. źc^iSw^JPawlcm^ ż prawem rzymskim, z Karolem—Wielkim, w toku przekształceń duchowych dwunastego stulecia, dźiękispotkaniu.z Nowym Światem.'Nie wiedzy historycznej nam brakuje, by wydać w tej sprawie dokładne orzeczenie, chodzi o to raczej, że każda odpowiedź nadaje się do obrony, jeśli uprzednio założymy, że ten lub ów składnik’ zbłoriTj^Tgla^j^tihuryJconStytut^hy, to zaś jest postanowienie wartościujące. Podobnie ma się sprawa z granicami geograficznymi: czy Bizancjum należy"efeTtćX"s^ej~hiśTórii?*albo Rosja? albo niektóre"óbszar^Ameryki Łacińskiej? Można nad tymi pytaniami”debatować bez końca, albo je przeciąć, aTe przeciąć nic przez odwołanie się do wiadomości historycznych—bo każda z dwóch odpowiedzi daje się na podstawie tych wiadomości usprawiedliwić-ale uwyraźniając to, co uważamy za konstytutywne dla przestrzeni kulturalnej, w której żyjemy. Sprawa nadaje się więc bardziej do głosowania niż do naukowych badań, przy czym jednak zastrzec się trzeba, żeżnicsicnic_tej kultury nTc'może śię^dokonaćgłosem większości^która oświadczyłaby, że kultura ta nic iśtmćjc lub że oni nic chcą do niej należeć: mniejszość uporczywie w jej Islmenic wierząca sprawia, że kultura ta istnieje prawdziwie.

Jest sprawą sporną, jak wiadomo, kiedy Europejczycy uświadomili sobie, żcltanowią ^korpus kulturalny jedyny w swoim rodzaju i taki, który wy^racza~p'0^icłrje<Jno'ścw zaćhodnim^chrześcijańśtwie. Nic ma powodu wyobrażać sobie, że wszyscy ci, którzy w różnych czasach zwalczali Sa-raccnów na Półwyspie Iberyjskim, Tatarów na Śląsku, czy armie otomań-skic w dorzeczu Dunaju, dzielili taką właśnie identyczną samowiedzę. Nic ma jednak wątpliwości, że samowiedza ta ukształtowała się na podstawie jedności wiary i utrwaliła śię^v~epocc,*klĆdy ta”właśnie.jedność jęła się kruszyć_vy.skąlFe.uropcjskicj, a nic tylko na niewielkich wyspach herezji. W tej samej epoce zaczął się także ów błyskawiczny i niewiarygodnie twórczy rozkwit na__vyszyst.Ri.ęh_'obszarach. _wiedzy i sztuki .““aby w rytmićcbraz bardziej przyspieszonym doprowadzić nas do dzisiejszego świata z jego wielkością i nędzą. Eoeźuc,ię_nędzyJ .strachu- przemawia silniej do naszej wrażliwości, a przez to sama idea kultury europejskiej staje się przedmiotem zwątpienia. Nie tyle może samo., istnienie jtej_ kultury jest

• kwestionowane, ile nade wszystkojęj. niepowtarzalna wartość, a zwłaszcza jej roszczcriićTdo wyższości, przynajmniej w niektórych dziedzinach o pierwszo-" ‘ rzędnynrznaczcniu: Sątym czasem powody, by wyższość tę określić i afirmować bez wstydu.

“‘Przed kilkoma laty zwiedzałem zabytki przcdkolumbowe w Meksyku, przy czym miałem sposobność korzystać z towarzystwa znanego meksykańskiego pisarza, wybitnego znawcy historii ludów indiańskich. Wyjaśniając mi znaczenie wielu rzeczy, których inaczej byłbym nic zrozumiał, przewodnik mój często podkreślał barbarzyństwo hiszpańskich żołdaków, którzy rozbijali azteckie rzeźby, przetapiali znakomite figurynki ze złota na monety z wizerunkiem cesarza itd. Powiedziałem mu wtedy: „Sądzisz, że to byli barbarzyńcy - ale może tobyliprawdziwi Europejczycy, może nawet ostatni prawdziwi;ci ludzie brali na serio swoją chrześcijańską i łacińską cywilizację i z tej właśnie racji nic mieli żadnych powodów, by ochraniać przed zniszczeniem pogańskie bożki czy tczodnośić się z estetycznym dystansem albo z ciekawością muzcologów do obiektów, które nosiły inny, a więc wrogi sens religijny. Jeśli ich zachowanie wydaje nam się oburzające, to może dlatego, że nam samym zarówno ich cywilizacja jak nasza własna stała się obojętna?”

'Był to tylko żart, rzecz jasna, ale nic całkiem niewinny. Może on wprawić w ruch refleksję nad pytaniem, które być może jest decydujące dla przetrwania świata takiego, jakim go znamy: czy życzliwe zainteresowanie i tolerancja względem innych. cywilizacji są możliwe tylko wtedy, kiedyśmy uprzednio przestali brać naszą własną na serio? Innymi słowy: do jakiego stopnia możemy afirmować naszą wyłączną przynależność do jednej cywilizacji bez jcdnoczcs-ricj ochoty niszczenia innych? Gdyby prawdą było, że barbarzyństwa można się wyrzec tylko razem z własną kulturą, należałoby powiedzieć, że tylko te cy-' wilizacje zdolne są do niebarbarzyństwa, które popadają w ruinę: mało pocieszająca konkluzja.

Nie myślę, żeby ta konkluzja była prawdziwa. Przeciwnie, są, zdaniem moim, w roźwbjifnaszcj cywilizacji powody, by ją zakwestionować. W jakim sensie żołnierze Cortcza byli barbarzyńcami? Z pewnością byli zdobywcami, a nie konserwatorami zabytków; byli okrutni, chciwi i bezlitośni, zapewne zarazem pobożni, szczerze przywiązani do swojej wiary i przekonani o swojej duchowej wyższości. Jeśli byli barbarzyńcami, to tylko w tym sensie, w jakim barbarzyńskie z definicji są wszystkie podboje, albo dlatego, że nic okazywali respektu^dla ludzi, którzy żyli w innych obyczajach i czcili innych bogów, czyli po próstu'dIatego, że brakowało im tolerancji wobec innych kultur.

Tutaj jednakowoż dotykamy kłopotliwej kwestii: wjakim zakresie respekt dla innych kultur jest w ogóle zalecony i w jakim momencie chwalebna wola, by nic okazać się' barbarzyńcą, przeradza się sama w obojętność czy wręcz aprobatę, barbarzyństwa? Barbarzyńcą byl zrazu ktoś, kto mówił językiem niezrozumiałym, rychło jednak słowo przybrało treść pejoratywną kulturalnie. Wszyscy, ciTstudiowali filozofię, pamiętają sławny prolog Diogcncsa Lacrtiosa, gdzie zwalcza on błędną teorię, iż filozofia jakoby istniała prźćd Grekami u barbarzyńców, u gimnosofistów indyjskich, u babilońskich czy celtyckich kapłanów; atakował on już uniwersalizm kulturalny czy też kosmopolityzm trzeciego wieku; nic, powiada, to tu właśnie, gdzie znajdują się groby Atcńczyka Muzajosa i Tebańczyka Linosa, syna Hermesa i Uranii, tu właśnie filozofia, jak