Słownik6

588 „psycholog od łącznika”

prawnie ustanowiony organ, który ustala, kogo można nazwać psychologiem zgodnie z normami państwowymi, istotnymi dla bezpieczeństwa ogółu, w celu zapewnienia, że „psycholog” oferujący swoje usługi ma takie wykształcenie i umiejętności, jakich się od niego oczekuje. Inne to luźnie powiązana społeczność naukowców działająca w mniej formalny sposób. Funkcjonuje ona według wewnętrznych kryteriów odnoszących się do osiągnięć jednostki. Tutaj osoba, która nauczała, pisała, wykładała i/lub przeprowadzała badania na temat zjawisk, jakie mieszczą się w ramach psychologii, zostanie nie tylko nazwana psychologiem, ale będzie w pewnym sensie wyznaczać to, co osoby zwane psychologami faktycznie mają robić. Osoba ta może mieć i zazwyczaj ma doktorat, prawdopodobnie w zakresie psychologii, ale nic są to cechy definicyjne terminu „psycholog”. Wielu ludzi, którzy roszczą sobie do tej nazwy prawo ze względu na te ostatnie kryteria, nie zostaliby zakwalifikowani jako „psychologowie”, stosując pierwsze mniej formalne kryteria. Więcej na temat kwestii związanych z definicjami >- psychoterapeuta i - naturalnie z* psychologia; dla odróżnienia od osób z wykształceniem medycznym »• psychiatra i >■ psychiatria.

„psycholog od łącznika” (hyphen psycho-logist), na poły żartobliwy przydomek, stosowany przez ortodoksyjnych bchawiorys-tów wobec teoretyków zainteresowanych rozwijaniem teorii związanych z procesami pośredniczącymi, konstruktami umysłowymi, hipotetycznymi bytami lub innymi zdarzeniami wewnętrznymi, o których zakłada się, iż znajdują się między podaniem bodźca a reakcją badanego. Termin ten wywodzi się z chęci tworzenia teorii na temat łącznika między S-R (bodźcem-reakcją), czyli w klasycznej analizie S-R, faworyzowanej przez zagorzałych bchawiorystów.

psychologa stronniczość (psychologist’sfal-lacy), dziwacznie nazwane zjawisko, które wyraża tendencję do projekcji własnych poglądów lub interpretacji na inną osobę, jeśli jest udziałem psychologa. Np. psycholog kliniczny, który błędnie wnioskuje na temat pacjenta podczas terapii, introspekcjonista, który doczytuje się nieuzasadnionych interpretacji w sprawozdaniu osoby badanej.

psychologia (psychology), nie można psychologii zdefiniować w prosty sposób; właściwie nie można jej nawet scharakteryzować. Zakładając, że udałoby się to komuś dzisiaj, jutro wysiłek ten okazałby się nieadekwatny. Psychologia jest tym, co naukowcy i filozofowie

0    różnych przekonaniach stworzyli w celu zaspokojenia potrzeb zrozumienia umysłu

1    zachowań różnych organizmów, od najbardziej prymitywnych aż po te najbardziej złożone. A zatem nie jest to określona rzecz - psychologia raczej opisuje jakąś rzecz albo wiele rzeczy. Ma niewiele ograniczeń i poza kanonami nauki oraz normami etycznymi wolnego społeczeństwa nie powinna stosować żadnych innych kanonów i norm narzuconych przez osoby uprawiające tę dyscyplinę lub przez jej krytyków. Stanowi próbę zrozumienia tego, co dotychczas pozostaje niewyjaśnione, a każda próba ścisłego określenia lub jej zamknięcia w jakichś ramach oznacza zakreślenie granic naszej wiedzy, co z pewnością jest niesłuszne. Jako samodzielna nauka swymi korzeniami sięga do czasów sprzed około stu lal - do medycyny i filozofii. Z tej pierwszej zaczerpnęła pogląd, że wyjaśnienie tego, co się robi, myśli i czuje musi być osadzone w biologii oraz fizjologii, z drugiej wzięła kategorię problemów odnoszących się do umysłu, woli

i wiedzy. Od tego czasu określano ją na różne sposoby, jako „naukę o psychice”, „naukę o życiu umysłowym”, „naukę o zachowaniu” ild. Naturalnie wszystkie definicje bardziej odzwierciedlają nastawienie osoby definiującej niż rzeczywisty charakter samej dziedziny. W czasie prac nad Słownikiem pojawiła się nieco dziwna metafora, która niejako chwyta istotę właściwości naszej dyscypliny. Otóż jest ona jak ameba, raczej nieuksztalto-wana, ale w dużym stopniu dająca się wyodrębnić jako samodzielny byt o właściwym sobie sposobie działania, dzięki wysuwaniu „nibynóżek” w kierunku nowych technik, nowych obszarów problemowych, modeli teoretycznych, czy nawet innych samodzielnych dziedzin nauki - wchłania je i powoli, czasem niezdarnie przybierając inny kształt. Może nie jest to zbyt pochlebne, ale na pewno trafne. Więcej na temat problemów leksy-kograficznych >■ psycholog.

psychologia aktów (ad psychology), system filozoficzno-psychologiczny, którego twórcą byl F. Brentano. Swoje stanowisko sformułował w opozycji do podejścia reprezentowanego przez »- strukturalizm 1., zorientowanego na treść. Strukturaliści utrzymywali, że podstawowym przedmiotem psychologii mają być świadome treści umysłu. W psychologii aktów procesy lub akty umysłu stanowiły podstawowe źródło danych empirycznych. Jako system empiryczny nie wniosła znaczącego wkładu w psychologię, ale odegrała istotną rolę historyczną w powstawaniu innych systemów, takich jak >■ wiirzburska szkoła, a jej założenia filozoficzne miały znaczenie dla formowania się >- funkcjonalizmu.

psychologia analityczna (analityc psycho-logy): 1. forma psychoanalizy zaproponowana przez C. Junga; 2. czasami termin ten jest stosowany w odniesieniu do tych różnych podejść psychologicznych, które akcentują znaczenie rozkładania analizowanych zjawisk na czynniki podstawowe.

psychologia bodźca-reakcji (stimulus--response psychology), w sensie swobodnym: podejście psychologii przyjmujące za podstawę zachowania związek między bodźcem a reakcją i formułujące cel psychologii naukowej jako odkrywanie zależności funkcjonalnych między bodźcami a reakcjami. Należy zwrócić uwagę, że choć w zasadzie wszystkie ujęcia psychologii, które można zaklasyfikować do kategorii bodźca-reakcji są w swej istocie behawiorystyczne, to nie musi tak być. Jest zapewne jedynie kwestią przypadku historycznego, że behawioryści zaanektowali tę terminologię i zakazali odwoływania się do bodźców psychicznych i reakcji poznawczych. Toteż psychologię bodźca-reakcji (często określaną skrótem psychologia S-R) przeciwstawia się >• psychologii poznawczej, psychologii dynamicznej, psychologii postaci (Gcstalt) i psychoanalizie.

psychologia celowościowa (purposhe psychology), kierunek w psychologii podkreślający rolę celu w wyznaczaniu zachowania. Termin ten został wprowadzony przez neo-behawiorystę E.Ch. Tolmana dla scharakteryzowania własnego stanowiska teoretycznego głoszącego, że zachowania nie można właściwie zrozumieć z czysto behawiorys-tycznego punktu widzenia, gdyż podkreśla on jedynie mechaniczne łączenie w łańcuch procesów odruchowych, fizjologicznych. Należy jednak zauważyć, że kilka innych stanowisk teoretycznych - które niekoniecznie noszą nazwę „celowościowych” - czyni podobne założenia w odniesieniu do zachowania, np. psychologia hormiczna McDougalla i praktycznie wszystkie podejścia analityczne czy podjeścia psychologii głębi lub psychologii analitycznej.

psychologia dialektyczna (dialectic(al) psychology), ogólnie: stanowisko teoretyczne głoszące, że konflikt i zmiana są podstawowymi zasadami tycia. Dialektyka ma swoje początki u Heraklita, a dalszy rozwój zawdzięcza odpowiednio Heglowi i Marksowi. Jako teoria szczególnie zajmująca się zmianą, dialektyka wzbudziła zainteresowanie psychologii rozwojowej, gdzie wiązano ją z teoriami głoszącymi, że rozwój jest szeregiem czy strumieniem transformacji pochodzącym z podstawowych konfliktów między systemem poznawczym dziecka a rzeczywistością lub między istniejącymi równolegle komponentami poznawczymi.

W tym ujęciu uważa się, że jednostki przez działanie zmieniają swe środowisko, które z kolei zmienia owe jednostki. W ten sposób ludzie rozwijają się przez własną pracę i działanie, przez opór, z którym się stykają i przez konflikty, które wywołują. Istotne zmiany rozwojowe (lub „skoki dialektyczne”) zachodzą wówczas, gdy codzienne zmiany ilościowe osiągają pewną liczbę lub masę krytyczną. Np. stanowisko Piageta jest często określane jako dialektyczne.

psychologia dynamiczna (dynamie psychology), ogólny termin określający wiele systemów teoretycznych; >• dynamiczny 2.

psychologia dziecka (child psychology), ogólny termin określający szerokie interdyscyplinarne pole systematycznych badań naukowych, mających za swój przedmiot dziecko. Specyficzne podejścia w obrębie psychologii dziecka mogą się bardzo różnić między sobą. Jedni badacze koncentrują się raczej na normie i przystosowaniu, inni na patologii i niedostosowaniu; badania mogą być stosowane lub teoretyczne. Mogą dotyczyć motywacji, emocji, socjalizacji, poznania lub jakiegokolwiek procesu psychologicznego.